Aile Danışmanlığında Sosyal Hizmet Müdahalesi
Bu çalışma iki bölümden oluşmaktadır.Birinci bölümde aile danışmanlığı,tarihçesi ve aile danışma kuramları yer alırken ikinci bölümde ise aile danışmanlığında Sosyal Hizmet Mesleğinin rolü,sosyal hizmet uzmanının aile danışmanlığı alanında müdahale yöntemleri yer almaktadır.
I- AİLE DANIŞMANLIĞI
Aile Danışmanlığı,sorun çözme sürecine tüm aileyi katmayı amaçlayan,iki veya daha fazla aile üyesi ile bir arada gerçekleştirilen ve sorunu (çatışmayı) çözümlerken doğrudan aile üyeleri arasındaki etkileşimlerin incelenmesini ve soruna katkısının değerlendirilmesini öngören bir uygulama biçimidir.
Aile danışmanlığı 2. Dünya Savaşı 'ndan sonra hızlı bir gelişme göstermiştir. Aile dinamikleri hakkında ilk çalışan kişi Freud olurken, ilk kez ayrıntılı inceleyen Alfred Adler'dir. 1950-1959 yılları arasında aile danışmanlığı alanında etkili olanliderlerden bazıları Nathan Ackerman, Gregory Bateson, Murray Bowen ve Cari Whitaker'dir. 1960-1969 yılları arasında aile danışmanlığında çok hızlı bir gelişme görülürken birçok teori ve kavramlar ortaya çıkmıştır. Bu on yılda özellikle Jay Haley, Salvador Mimıchin, Virginia Satir, Cari Whitaker, Murray Bowen ve Nathan Ackerman 'in etkili olmuştur. 1970-1979 yılları arasında iki büyük dernek (The American Association For Marriage And Family Therapy ve American Family Therapy Association) kurulmuştur. 1974 'de ilk dergi çıkarılmaya başlamıştır. 1970’ lerin başında Avrupa 'da da özellikle İngiltere ve İtalya'da aile danışmanlığı ile ilgili çalışmalar hız kazanmaya başlamıştı. 1980'li yıllarda özellikle bayan araştırmacılar çalışmalarını Yoğunlaştırdığı görülmektedir. Aile danışmanları; psikolojik danışma kuramlarını, sistem teorilerini ve klinik müdahale tekniklerini birleştirerek danışma merkezlerinde bireylere, çiftlere ve ailelere yardımcı olmaktadırlar (Ambrose, 1996)
Aile danışmanlığı kuramları, psikolojik danışma kuramlarına benzerlik gösterir ve onların tekniklerinden faydalanır. Ancak, bu tamamen aile danışması kuramlarının psikolojik danışma kuramlarının aynısı olduğu anlamına gelmemektedir.
Aile danışması ile diğer yaklaşımların birbirinden bağımsız ilkeleri, ilgi alanları ve güçleri vardır. Danışma kuramları bireyi merkez alır ve değişim için bilinçaltına ve transferansa odaklanır (Holmes, 1993).
Aile danışmanı, aile sistemine yer vermektedir. Psikolojik danışma kuramları tek bir bireye, hastalıklı birime veya gruba odaklanırken; yalnızca aile danışması aile sistemini bir "danışan" olarak görür. Danışma sürecine, birey değil aile katılır. Aile danışması, aile üyelerinin birbirleriyle nasıl etkileşim kurduğu ile ilgilenir, niçin öyle etkileşmede bulunduğuna bakmaz. Aile danışması aileyi etkileşimde bulunan bir sistem olarak ele alan bir danışmadır, bireylerle ilgilenmez (Foley, 1989).
Günümüzde, aile danışmanlığında kullanılan kuramlar çeşitlilik göstermektedir. Geleneksel danışma kuramlarının uyarlaması biçiminde olanların yanında, alanda yepyeni yaklaşımlar ortaya atılmakta ve uygulamaya konulmaktadır. Bu çalışmada sözü edilecek olan danışma kuramları günümüzde yaygın bir kullanım alanı bulan,denenmiş ve başarıları kanıtlanmış olan yaklaşımlardır.
A- PSİKOANALİTİK AİLE DANIŞMANLIĞI
Psikoanalitik aile danışmasının amacı aile üyelerini bilinç dışının sınırlamasından kurtarmak ve böylece aile üyelerinin birbirleriyle bir bütün olarak etkileşimde bulunmalarına yardım etmektir. Geçmişlerine bağlı olan bireyler yerine şu anki gerçeklerle ilgilenebilen bireyler olmalarına çalışılır. Krizde olan ailenin acil problemleri anlayış ve destekleyici tarzda ele alınır. Kriz çözüme ulaştıktan sonra danışmanlar aile ile uzun süreli danışma yapmak isterler. Ancak bu birçok aile tarafından kabul edilmeyebilir. Eğer danışmanlar amaçlarını yalnızca ailenin acil problemlerini çözüme ulaştırmak olarak algılarlarsa, diğer yaklaşımları benimseyen danışmanlardan hiçbir farkları kalmaz.Psikoanalitik aile danışmanları savunmaları inceleme ve bastırılmış ihtiyaçları ortaya çıkartma yerine savunmaları destekler ve iletişimi açıklamaya çalışırlar. Diğer yaklaşımlarda ailenin davranışlarında değişim yapma (örneğin çocuğun okul fobisini giderme gibi) danışmanın amacı olarak görülürken; psikoanalitik aile danışmasında bunlar yan ürün olarak algılanır. Asıl amaç, altta yatan çatışmaları çözmektir (Nicholsve Schwartz, 1998).
Psikoanalitik aile danışmasında, eşler arasında ve ebeveyn-çocuk arasında etkileşimin kapalı etkileşim olduğu vurgulanır. Psikoanalitik aile danışmasının amacı, aile üyelerini bilinçdışının sınırlamasından kurtarmak ve böylece aile üyelerinin birbirleriyle bir bütün olarak etkileşimde bulunmalarına yardım etmektir. Psikoanalitik danışmanlar, bireylerin bağımsızlık ve duygusal gelişimlerinin en iyi kendi ailesinde, duygusal bağları içerisinde çalışma yaparak gelişebileceğine inanırlar. Psikoanalitik aile danışması, aileyi analitik bir yaklaşımla anlamaya çalışır. İşlev bozukluğunun ilk çocukluk deneyimlerinden kaynaklandığı kabul edildiğinden, danışma süreci daha çok geçmişe yöneliktir.
B- YAPISAL AİLE DANIŞMANLIĞI
Aile danışmanlığı alanında 1970'lerde Salvador Minuchin tarafından geliştirilen yapısal aile danışmanlığı oldukça popüler olmuştur. Yapısal aile danışmanlığı bir sistemin parçalarının nasıl etkileşime girdiği, dengesini nasıl sağladığı, dönüş mekanizmasını nasıl işlediği, nasıl fonsiyonelsiz iletişim kalıplarını geliştirdiği üzerinde durmaktadır. Özellikle transaksiyonel kalıplara çok fazla önem verilir. Çünkü bu kalıplar ailenin yapısı, sınırlarının geçirgenliği, gruplaşma ve koalisyonların varlığı hakkında bilgi verir.
Yapısal aile danışmasında danışma süreci birkaç adımda gerçekleşir:
1. problem: Danışman oturumlarda görüşme yaparak ailenin problemlerini tesbit etmeye çalışır.
2. Bilgi: danışman problemlerle ilgili bilgileri toplar ve oturumlarda bunun için yönlendirme yapar
3. hipotez kurma: danışman topladığı bilgilere dayanarak problemin çözümü için hipotez kurar.
4. Amaçlar: Hipotez kurulduktan sora amaçlar belirlenir.
5. Müdahale: Danışman aşağıda belirtilenleri ortaya çıkartmak için çalışır.
a. Aile üyeleri ve/ veya üyelerin kendi benlikleri ile olan etkileşim kalıplarını etkileyerek değiştirme
b. Transaksiyonel çeşitliliği kontrol ederek müdahalenin etkililiğini artırmak
6. Dönüt: Danışman müdahalelerde aile üyelerinin tepkilerini esas alarak bu döngünün 2. adımına geri dönerek işlemlere tekrar başlar.
Yapısal aile danışmasına Aile danışmanlığı alanına çok önemli kavramlar kazandırmış olan yapısal aile danışması, geçmişten çok şimdiki durumla ilgilenen ve belirlenmiş hedeflere yönelik kısa süreli bir tedavi biçimidir. Bu yaklaşımda, danışman oldukça aktiftir, ailede değişiklik yaratabilmeyi amaçlar. Ailede değişiklik sağlayabilmek için genel olarak dahil olma,Aile işlem kalıplarını harekete geçirme,Aile işlem hareketlerini yeniden yapılandırma olmak üzere üç müdahale tekniği kullanılır.
C- İLETİŞİM/İLİŞKİ TEMELLİ EKOL
1950lerde Gregory Bateson, John Weaklend, Don Jackson ve Jey Haley iletişimi düzeylerine göre sınıflamaya yönelik bir araştırma yürütmekteydiler. Ele aldıkları konular arsında iletişimdeki anlama düzeyleri, mantıksal düşünce düzeyleri, öğrenme düzeyleri sayılabilir. Bu çalışmanın bir parçası olarak şizofrenlerdeki iletişim örüntülerini ele almışlardır. Kendisi bir antropolog olan Bateson, Weiner’in sibernetik kavramlarını aile sistemlerinin çalışmasına uygulamaktaydı.
Değişime karşı aile içindeki direnci gören Jackson, bu durumu “aile homeostazı” şeklinde kavramsallaştırdı. Bu çalışmaların sonucunda 1957de “Bir Şizofreni Kuramına Doğru” yayınlandı ve çifte çıkmaz (doble bind) kavramı ilk kez ortaya kondu. Bu kavram bir ilişkiler sistemi içinde bir bireyin diğerine sürekli uyguladığı iletişimdeki çıkmaz stili anlatıyordu. Çifte çıkmaz için gerekli koşullar şöyle sıralanabilir.
1- İki kişinin varlığı
2- Sıklıkla tekrarlanan bir yaşantı
3- Emre uyulmadığında ceza tehdidi olacak şekilde verilen birincil bir emir
4- Birinci ile ters düşen genellikle soyut düzeyde verilen ve sıklıkla sözel olamayan biçimde iletilen ve yine ceza tehdidi içeren ikincil bir emir
5- Kurbanın kaçamayacağı bir durum
Bu çalışma önemli bulgular ortaya çıkarmıştır ancak çifte çıkmaz teorisi yapısı gereği iki kişiyi içeren bir teoridir. Teorinin yaratıcıları kendileri de tek sekanslarda bireysel davranışlar üzerine yoğunlaşmanın doğru olmadığını ve sirküler sistemler üzerinde durma gereğini kabul ederler.
Foley, iletişim okulundan gelişen yaklaşımları, ailedeki iletişimin en çok üzerinde durulan yönüne göre üç grupta toplamıştır.
1-İletişim ve biliş: Öncüsü Don Jackson’dur. Dünyadaki ilk aile tedavisi merkezini (Mental Research Institute) kurmuştur. O ve arkadaşları, insan iletişiminin basit özelliklerinin çok önemli kişiler arası anlamları olduğunu öne sürdüler. Bu temel noktalar şunlardır:
a- İletişimsizlik mümkün değildir
b- İletişimin içeriksel yönü gibi, ilişkileri tanımlayan yönü de vardır
c- Bir dizi karşılıklı davranışta sebep ve sonucu ayırt etmek her zaman mümkün değildir
d- İki iletişim türü tanımlanmıştır. Dijital iletişimde mesajlar sözlü veya yazılı kelimeler halindedir. Analojik iletişim tüm sözel olmayan iletişimleri kapsar.
e- Simetrik ve tamamlayıcı etkileşim
2- İletişim ve güç ilişkileri: Haley ilişkilerin aynı zamanda iktidar mücadelesi içerdiğini öne sürmüştür. Birlikte bir geçmişi ve geleceği olan tüm insan gruplarında bir hiyerarşi vardır.
3- İletişim ve duygular: Virginia Satir, iletişim teorilerini kabul ederken duyguların iletimine daha fazla önem verir(Kılıçarslan,2009).
D- BİLİŞSEL DAVRANIŞÇI AİLE DANIŞMASI
Davranışçılık yardım mesleklerinde en eski yaklaşımlardan birisidir. Davranışçılık akımı, 1970'lerde bilişselcilerden etkilenmiş ve bu akım birleşerek bilişsel davranışçı danışma ortaya çıkmıştır. Bilişsel - davranışçı aile danışması oldukça yeni bir uygulama olmasına rağmen, görüşlerini bilişsel – davranışçı kuramdan alır. 1970'lerden sonra bilişsel-davranışçı yaklaşım çiftlere ve ailelere uygulanmak için yoğun çaba harcanmıştır. Davranışçı yaklaşımın uygulamaları uzunca bir süreden beri devam etmekle birlikte aile danışmanlığında son 20-25 yıldır kullanılmaya başlanmıştır. Bilişsel yaklaşıma bağlı danışmanlar danışanlarının düşünce kalıplarım, inançlarını ve tutumlarını değiştirmeye çalışırlar. Çünkü onlara göre davranışların değişimi için bunlar gereklidir. Davranışçı yaklaşıma bağlı danışmanlar ise spesifik davranışların değişimi için uğraşırlar. Objektif olarak ölçülebilen, gözle görülür olaylarla ilgilenirler. Davranışçı yaklaşım içgörü istemez veya düşünce ve tutumların değişimi ile ilgilenmez. Semptomlar güncel bir problem olarak algılanır. Bilişsel yaklaşımın öncüleri Albert Ellis, Aaron Beck ve Victor Raimy'dir. Davranışçı yaklaşımın en önemli öncüleri John Krumboltz, Cari Thoreson, Joseph Wolpe, Gerald Patterson ve Arnold Lazarus'dur. Birçok davranışçı danışman çalışmalarını ve teorik temellerini Albert Bandura'nın sosyal öğrenme kuramından almışlardır (Fenell ve Weinhold, 1989). Bu yaklaşıma göre ailedeki bir problem aslında yanlış öğrenmelerden kaynaklanır. Yanlış öğrenmeler çeşitli öğrenme yollan ile giderilebilir (Gabrill, 1981).
Bilişsel-davranışçı danışma yaklaşımı insanın şimdiki düşünce kalıplarını etkileyerek düşünce ve hareketlerini değiştirmeye çalışır (Goldenberg ve Goldenberg, 1996).
İnsanlar kendi davranışlarını değiştirebilir veya ayarlayabilirler. İnsanların sembolik düşünme kapasitesi vardır ve hareketlerini düzenlemeleri için onları esnek tutarlar (Goldenberg ve Goldenberg, 1996).
Bu yaklaşıma göre insanlar çocukluğunda kendisi ve çevresi hakkında bazı değer yargıları edinir. Çocuğun sevilme, korunma ve saygı görme ihtiyacı, büyüme, gelişme, iyi bir insan olarak yaşama eğilimi vardır. Çocuk bu ihtiyaçlarını doyuran yetişkinlerin değerlerini kolayca benimser ve özümler. Çocuğa kusursuz olması gerektiği, aksi halde sevilmeyeceği söylenmişse çocuk bunu hiç eleştirmeden evrensel bir doğru olarak kabul eder. Ancak bu beklentiyi her durumda karşılayamadığında kendisini değersiz, yetersiz ve suçlu olduğunu düşünür ve kaygıya kapılır. Çünkü düşünceleri duyguları etkilemektedir. Benliği yıkıcı düşünceler ise yine benliği yıkıcı duygulara yol açmaktadır (Kuzgun, 1988).
II- SOSYAL HİZMET MÜDEHALESİ
Sosyal hizmet mesleğinin odağında insan kapsamında ise birey, aile ve toplum vardır.İnsana dair her problem sosyal hizmet mesleğini ve uzmanını ilgilendirmektedir.
Sosyal hizmet uzmanlarının temel fonksiyonu psiko- sosyal açıdan birey ve aileyi desteklemektedir.Sosyal Hizmet Uzmanı insan davranışına ve sosyal sistemlere ilişkin teorilerden yararlanarak sosyal hizmete özgü müdehale yöntemleri ve tekniklerle uygulama yapan meslek mensubudur.(KAYNAK GEREKLİ_AÖFE KARŞI HAKAN ACAR) müdahale, gereğini yerine getirmek üzere yapılanları ifade eden bir kavramdır (Johnson, 1995,3).Sosyal hizmet müdahalesi ise,sosyal hizmet uzmanının sistematik değişiklikler sağlayan eylemleridir(Aktaş,2004:33-42).
Sosyal Hizmetin aile refahı alanında gerçekleştirilen uygulamalarda; ailenin işlevselliğini sürdürmesi ve yaşam kalitesinin gelişiminde sosyal hizmet uzmanları çeşitli mesleki müdahaleler ile birlikte aile danışmanlığı yöntem ve tekniklerini de kullanmaktadırlar.
Günümüzde, aile danışmanlığında kullanılan kuram ve yöntem ve modeller çeşitlilik göstermektedir.Çalışmanın birinci bölümünde yer verilen günümüzde en yaygın kullanılan ve uygulama yöntemleri açıklanan aile danışma kuramları içerisinde ‘Yapısal Aile Danışma’ ve ‘İlişki Temelli Aile Danışma’ kuramları,çağdaş sosyal hizmet kuramının girişimci,çevresel odağı ve sistemi göz önünde bulunduran yaklaşımına benzerlik göstermektedir.Bu nedenle sosyal hizmet uzmanları aile danışmanlığı uygulamalarında daha çok bu kuramlardan faydalanır.
Sosyal hizmetin aileyle çalışmasında aile içindeki roller, ilişkiler ve etkileşimlerle odaklanma söz konusudur.
Bu bakış açısında aile sistemi ayrı bir bütünlük olarak ele alınırken bu sistemin diğer sistemlerle (geniş aile ve akrabalık sistemi) ilişki ve etkileşimi de dikkate alınır. Bu yönüyle bakış açısını çok boyutlu bir bakış açısı olarak değerlendirmek mümkündür
Bu tarz bir profesyonel yardımla, ailede arzu edilen değişiklik,sistemin bütün parçaları arasındaki uyum ve fonksiyonellik sağlanarak gerçekleştirilebilir. Bu ilişkilerde güç,enerji,iletişim, motivasyon hatta dış çevreden bu sistemlerin her birisine aktarılanlar ve etkileşimler göz önünde bulundurulur. sosyal hizmet aile sistemini içinde bulunduğu koşullar altında kontrol etmek hedefinden uzak bir disiplindir. Çünkü sosyal hizmetin değer sistemi, bütün müdahalelerinde yaşamın doğal akışını dikkate almak durumundadır. Sosyal hizmet aile sisteminin yaşam içindeki doğal sürecini anlayarak bu sürece katılır. Aile sistemi içindeki bütün sistemlerle ilişkiye geçmek, onların kapasitelerini anlamak ve kendilerinde var olan kaynakları harekete geçirmek üzere işbirliği yapmak ve uygun değişiklikleri kendi özgür seçimleriyle yapmalarını desteklemek, kolaylaştırmak temel hedeftir. Bu tarz müdahalede iyileştirme olduğu kadar önlemenin de varlığı söz konusudur (Aktaş, 1996: 93). Sosyal hizmet uzmanının aile sistemiyle ilgili değişim sağlama fonksiyonunda, kolaylaştırma,destekleme, güç verme aracılık yapma gibi roller üstlenmesi söz konusudur (Aktaş,2004:33-35).
Sosyal Hizmet Uzmanı bu roller çerçevesinde aile danışmanlığında;
1Problemin ne olduğu ve çözümündeki güçlükleri değerlendirir,
2Problemin aileyi nasıl etkilediğini değerlendirir
3Süreçte gerçekleşen tartışmalar sırasında dile getirilen duygu,düşünce ve tepkilerin problem üzerindeki etkilerini değerlendirerek üyeleri bilgilendirir.
4Üyeleri,sürece katılmaları yönünde teşvik eder
5Çözüm yollarını üyelerin istek ve ihtiyaçları doğrultusunda formüle eder
6Üyelerin sorunu çözmeye yardımcı olan düşünce ve davranışlarını destekler
7Problemin çözümü için üyelerin çaba sarfetmeleri yönünde teşvik eder.
8Görüşmelerde etkin bir gözlemci ve katılımcı olur.Üyeler arasındaki iletişim ve etkileşimi güçlendirmek için yerine göre aile çatışmasının içine girer ya da yalnızca dinleyici ve gözlemci konumunda kalır
9Aile üyeleri arasındaki etkileşimi kolaylaştırıcı güven verici,rahat görüşme ortamı hazırlar
10Gerekli yerlerde aile içi etkileşimi,yargılayıcı ve otoriter olmaksızın yönlendirir
11Görüşme içeriğini,çok sık olmamak koşulu ile,özetleyerek aileyi sorunlarını çözmeye motive eder (Turan,1999: 289-290).
Sosyal Hizmet Uzmanları,genelci sosyal hizmet uygulamasının aşamalarını aile danışmanlığında da gerçekleştirirler.Bu aşamalar,
Tanışma/Bağlantı Kurma: İlk oturumda ailenin kendisini rahat ve görüşmeye hazır olarak hissetmesine önem verilir.Gizlilik ilkesi,danışma süreci,danışmanın amacı,sürece ailenin hangi üyeleri ile devam edileceği,görüşmelerin ne sıklıkta gerçekleştirileceği hakkında aile üyeleri bilgilendirilir.Bu aşamada sosyal hizmet uzmanları ailenin problemi konuşmaya hazır hale geldiğini hissettiğinde ‘müracaatçı/danışanın bulunduğu yerden başlamak’ ilkesi doğrultusunda problemle ilgili sorular sorarlar.Bunun üzerine aile üyeleri arasındaki etkileşimin niteliği ve bu etkileşimin sorunun ortaya çıkması ile ilintisi üzerinde çalışma gerçekleştirir.
Ön Değerlendirme: Bu aşama sosyal hizmet uzmanının gözleme ağırlık verdiği aşamadır.Problemin ne kadar zamandan beri sürdüğü ve problem başladığından beri onunla ilişkili temel olaylar;problemin görüşme haftasındaki ya da ondan iki hafta öncesindeki yoğunluğu ve durumu;geçmişte aile bireylerinin problemi çözmeye çalışmak için ne yaptığını ve problemin çözümünü şu ana kadar engelleyen durumlar belirlenmeye çalışılır.Ayrıca her bir aile üyesinin ayrı ayrı problem hakkında ne söylediği üzerinde durulmaktadır.(janzen ve Harris 1986 akt: duyan,veli 2010)
Görüşme esnasında sorulan sorular ve gerçekleştirilen gözlemlerin yanı sıra ölçme ve değerlendirme araçları kullanılabilir.
Ailenin yapısal,işlevsel,gelişimsel özellikleri,gereksinimleri ve sınırlılıkları değerlendirmenin temelini oluşturur.
Planlama: Ön değerlendirme sonucunda uygulanacak plan ve hedefler açık ve net olarak konur ve gerekli değişimlerin gerçekleştirilmesi amacıyla formal yada informal sözleşme yapılır.Bu noktada problem ve içeriğinin yanı sıra başa çıkma ve odaklanma konuları üzerinde durulur.
Bu aşamada sosyal hizmet uzmanları aile üyelerine başarmak istedikleri hedefler için ne tür değişikliklerin gerektiği konusunda destek verir.
Aile Danışmanlığında planlama yapısal ve ilişki temelli ekoller çerçevesinde;bireyler arasındaki iletişim ve etkileşim değişikliğini içermektedir.
Uygulama: Uygulamanın temelinde aile ilişkilerinin geliştirilmesi amaçlanmaktadır.Aile ilişkilerinin geliştirilmesi amacıyla, aile üyeleri ile yakınlaşma sağlanır, yardım süreci hakkında aile üyelerinin düşünce ve beklentilerini öğrenilir, aile üyelerinin yardım süreci içerisindeki rollerini ve yardım sürecinin içeriğini açıklanır, ailenin sorun hakkındaki düşüncelerine açıklık getirilir, aile üyelerinin gereksinim ve isteklerini belirlenir, sorunun belirli bir üyeye değil, aileye ait olduğunu vurgulanır, ailedeki üyelerin ve aile sisteminin sorunun çözümüne yarayacak güçlü yönleri ortaya konur, aile ilişkilerini olumsuz şekilde etkileyen ve tekrarlanan, üyeler arasındaki etkileşim biçimine dikkat çekerek bu durumun değişmesini isteyip istemediklerini sorulur, aile üyelerinin birbirine, daha anlayışlı, sevecen, olumlu yaklaşımlarına yardım edilir , ailenin ve üyelerinin ileriye dönük amaçlarını tanımlamak, sorun çözme sürecinin koşulları, yürütülme biçimi ve uzman ile aile üyelerinin süreçle ilgili sorumlulukları üzerinde anlaşma sağlanır, bir sonraki görüşmeye kadar geçecek zaman içinde aile üyelerinin yapacağı işleri aile ile görüşerek birlikte karara bağlanır ve görüşmenin sonunda üzerinde durulan sorunlar, ulaşılmak istenen hedefler ve kaydedilen gelişmeleri özetlenir.Ayrıca görüşme sırasında etkileşimin içeriği yerine süreç üzerinde durulur (Turan,2009:akt:Duyan,2010).
Son Değerlendirme: Değerlendirmenin önemli bir boyutu, aileyle yapılan çalışmayı sonlandırmadan önce uzun erimli amaçlara ulaşılıp ulaşılmadığını ortaya koymakla ilgilidir. Sorunun çözümü en az ve en çok yardımcı olan etkenler, uzanın çalışmayı yürütme biçimi, katkıları vb. konularda görüşünün alınmasına değerlendirme adı verilmektedir.
Başlangıçta belirlenen amaçların her biri üzerinde ayrı ayrı durulur ve ne gibi gelişmeler sağlandığı gözden geçirilir. Son olarak aileden çalışma ile ilgili olarak geribildirim alınır.
Sonlandırma/Bağlantıyı Kesme: Ailenin gereksinim duyduğu kaynak ve hizmetlerden yararlanması, duygu, düşünce ve davranışlarında olumlu değişmelerin gerçekleşmesi, kendine güven duygusu geliştirmesi ve sorunlarını tek başına çözebilecek düzeye gelmesi durumunda mesleki yardım süreci sonlandırılır. Çalışmayı bitirme şekli, sonuçta sağlanan gelişmeyi kalıcı, devamlı kılmak açısından önem taşımaktadır.
Bir mesleki çalışmanın başarıyla sonlandırılması için, çalışmanın ne zaman bitirileceğine karar vermek, bu aşamadaki duygusal reaksiyonlarını ele alıp çözüme kavuşturmak, çalışma sırasında sağlanan hizmetleri ve gerçekleştirilen amaçları gözden geçirmek, çalışma sonunda elde edilen gelişme ve başarıların devamı için neler yapılacağını planlamak gibi görevler yerine getirilmiş olmalıdır ( Turan 2009).
Sonlandırma aşamasında sorunun şu anki durumu, bu durum hakkında ailenin görüşü, müdahale sürecimde aile üyelerinin ne tür roller üstlendiği, benzer bir sorun ortaya çıktığında ailenin bunu nasıl halledeceği, hangi olayların sorunun ortaya çıkmasına neden olduğu , sorunun değişimi hakkında ailenin ne düşündüğü, müdahale sürecinin sonlanmasına ilişkin olarak ailenin ne hissettiği, gelecekte yardım gereksiniminin göstergesinin neler olacağı konularına açıklık getirilir (Street,1994;akt:Turan,2009).
İzleme: İzleme, yapılan müdahalelerin tümü sonlandırıldıktan ya da müdahale tamamlandıktan sonra müdahale amaçlarıyla ilişkili olarak ailenin işlevsellik düzeyi hakkında bilgi toplanmasıdır(Blythe ve tripodi 1989;akt:Duyan,2010).
İdeal olan başvuran kişi/ ailenin durumunun mesleki çalışma sona erdikten sonra, 2 ile 6 ay süre ile izlenmesidir.Son görüşmede ara ara haberleşme ve bir araya gelme önerilir.
Murat MANGIR
Aile-Çift Danışmanı
KAYNAKÇA
Özgüven, İbrahim E.(2000).Evlilik ve Aile Terapisi.Ankara: PDREM Yayınları,
Gordon,Thomas.(2009).Etkili Ana Baba Eğitiminde Uygulamalar.(Çeviren : Nazlı Özkan).İstanbul:Sistem Yayıncılık
Yavuzer,Haluk.(2004).Evlilik Okulu.İstanbul:Remzi Kitabevi
Serap,Nazlı.(2001).Aile Danışmanlığı.Ankara: Nobel Yayınları.
Turan,Nihal.(1999).Sosyal Kişisel Çalışma(2.Baskı).Ankara:Aydınlar Matbaası
Duyan,Veli.(2010).Sosyal Hizmet.Ankara:Sosyal Hizmet Uzmanları Derneği Yayınları
Aktaş, Aliye.(1996).Aile İçi Şiddet ve Önleme Yolları.Ankara: Somgür Yay.Dağ.
Meriç,Nur.(t.y.).Aile Danışma Kuramları,Dönem Ödevi,Newport Üniversitesi Davranış Bilimleri Bölümü,İstanbul
Mavili Aktaş,Aliye.( 2004 ).Aile Terapisinde Sosyal Hizmet Yaklaşımı.Aile ve Toplum,yıl 6 cilt 2 sayı 7,33-42
Mavili Aktaş, A.(2001) .Evlilik Danışması. Toplum ve Sosyal Hizmet, Ocak 2011 sayısı,53-68.
Mavili Aktaş, A.Aile Terapisinin Gelişimi ve Ruh Sağlığı Alanındaki Yeri.Toplum ve Sosyal Hizmet,Cilt 13,116-122.
Kılıçarslan,Fatih.(t.y).Aile ve Evlilik Danışması. http://psikiyatriksosyalhizmet.com/aile-ve-es-terapisi,Erişim Tarihi: 03.05.2011
I- AİLE DANIŞMANLIĞI
Aile Danışmanlığı,sorun çözme sürecine tüm aileyi katmayı amaçlayan,iki veya daha fazla aile üyesi ile bir arada gerçekleştirilen ve sorunu (çatışmayı) çözümlerken doğrudan aile üyeleri arasındaki etkileşimlerin incelenmesini ve soruna katkısının değerlendirilmesini öngören bir uygulama biçimidir.
Aile danışmanlığı 2. Dünya Savaşı 'ndan sonra hızlı bir gelişme göstermiştir. Aile dinamikleri hakkında ilk çalışan kişi Freud olurken, ilk kez ayrıntılı inceleyen Alfred Adler'dir. 1950-1959 yılları arasında aile danışmanlığı alanında etkili olanliderlerden bazıları Nathan Ackerman, Gregory Bateson, Murray Bowen ve Cari Whitaker'dir. 1960-1969 yılları arasında aile danışmanlığında çok hızlı bir gelişme görülürken birçok teori ve kavramlar ortaya çıkmıştır. Bu on yılda özellikle Jay Haley, Salvador Mimıchin, Virginia Satir, Cari Whitaker, Murray Bowen ve Nathan Ackerman 'in etkili olmuştur. 1970-1979 yılları arasında iki büyük dernek (The American Association For Marriage And Family Therapy ve American Family Therapy Association) kurulmuştur. 1974 'de ilk dergi çıkarılmaya başlamıştır. 1970’ lerin başında Avrupa 'da da özellikle İngiltere ve İtalya'da aile danışmanlığı ile ilgili çalışmalar hız kazanmaya başlamıştı. 1980'li yıllarda özellikle bayan araştırmacılar çalışmalarını Yoğunlaştırdığı görülmektedir. Aile danışmanları; psikolojik danışma kuramlarını, sistem teorilerini ve klinik müdahale tekniklerini birleştirerek danışma merkezlerinde bireylere, çiftlere ve ailelere yardımcı olmaktadırlar (Ambrose, 1996)
Aile danışmanlığı kuramları, psikolojik danışma kuramlarına benzerlik gösterir ve onların tekniklerinden faydalanır. Ancak, bu tamamen aile danışması kuramlarının psikolojik danışma kuramlarının aynısı olduğu anlamına gelmemektedir.
Aile danışması ile diğer yaklaşımların birbirinden bağımsız ilkeleri, ilgi alanları ve güçleri vardır. Danışma kuramları bireyi merkez alır ve değişim için bilinçaltına ve transferansa odaklanır (Holmes, 1993).
Aile danışmanı, aile sistemine yer vermektedir. Psikolojik danışma kuramları tek bir bireye, hastalıklı birime veya gruba odaklanırken; yalnızca aile danışması aile sistemini bir "danışan" olarak görür. Danışma sürecine, birey değil aile katılır. Aile danışması, aile üyelerinin birbirleriyle nasıl etkileşim kurduğu ile ilgilenir, niçin öyle etkileşmede bulunduğuna bakmaz. Aile danışması aileyi etkileşimde bulunan bir sistem olarak ele alan bir danışmadır, bireylerle ilgilenmez (Foley, 1989).
Günümüzde, aile danışmanlığında kullanılan kuramlar çeşitlilik göstermektedir. Geleneksel danışma kuramlarının uyarlaması biçiminde olanların yanında, alanda yepyeni yaklaşımlar ortaya atılmakta ve uygulamaya konulmaktadır. Bu çalışmada sözü edilecek olan danışma kuramları günümüzde yaygın bir kullanım alanı bulan,denenmiş ve başarıları kanıtlanmış olan yaklaşımlardır.
A- PSİKOANALİTİK AİLE DANIŞMANLIĞI
Psikoanalitik aile danışmasının amacı aile üyelerini bilinç dışının sınırlamasından kurtarmak ve böylece aile üyelerinin birbirleriyle bir bütün olarak etkileşimde bulunmalarına yardım etmektir. Geçmişlerine bağlı olan bireyler yerine şu anki gerçeklerle ilgilenebilen bireyler olmalarına çalışılır. Krizde olan ailenin acil problemleri anlayış ve destekleyici tarzda ele alınır. Kriz çözüme ulaştıktan sonra danışmanlar aile ile uzun süreli danışma yapmak isterler. Ancak bu birçok aile tarafından kabul edilmeyebilir. Eğer danışmanlar amaçlarını yalnızca ailenin acil problemlerini çözüme ulaştırmak olarak algılarlarsa, diğer yaklaşımları benimseyen danışmanlardan hiçbir farkları kalmaz.Psikoanalitik aile danışmanları savunmaları inceleme ve bastırılmış ihtiyaçları ortaya çıkartma yerine savunmaları destekler ve iletişimi açıklamaya çalışırlar. Diğer yaklaşımlarda ailenin davranışlarında değişim yapma (örneğin çocuğun okul fobisini giderme gibi) danışmanın amacı olarak görülürken; psikoanalitik aile danışmasında bunlar yan ürün olarak algılanır. Asıl amaç, altta yatan çatışmaları çözmektir (Nicholsve Schwartz, 1998).
Psikoanalitik aile danışmasında, eşler arasında ve ebeveyn-çocuk arasında etkileşimin kapalı etkileşim olduğu vurgulanır. Psikoanalitik aile danışmasının amacı, aile üyelerini bilinçdışının sınırlamasından kurtarmak ve böylece aile üyelerinin birbirleriyle bir bütün olarak etkileşimde bulunmalarına yardım etmektir. Psikoanalitik danışmanlar, bireylerin bağımsızlık ve duygusal gelişimlerinin en iyi kendi ailesinde, duygusal bağları içerisinde çalışma yaparak gelişebileceğine inanırlar. Psikoanalitik aile danışması, aileyi analitik bir yaklaşımla anlamaya çalışır. İşlev bozukluğunun ilk çocukluk deneyimlerinden kaynaklandığı kabul edildiğinden, danışma süreci daha çok geçmişe yöneliktir.
B- YAPISAL AİLE DANIŞMANLIĞI
Aile danışmanlığı alanında 1970'lerde Salvador Minuchin tarafından geliştirilen yapısal aile danışmanlığı oldukça popüler olmuştur. Yapısal aile danışmanlığı bir sistemin parçalarının nasıl etkileşime girdiği, dengesini nasıl sağladığı, dönüş mekanizmasını nasıl işlediği, nasıl fonsiyonelsiz iletişim kalıplarını geliştirdiği üzerinde durmaktadır. Özellikle transaksiyonel kalıplara çok fazla önem verilir. Çünkü bu kalıplar ailenin yapısı, sınırlarının geçirgenliği, gruplaşma ve koalisyonların varlığı hakkında bilgi verir.
Yapısal aile danışmasında danışma süreci birkaç adımda gerçekleşir:
1. problem: Danışman oturumlarda görüşme yaparak ailenin problemlerini tesbit etmeye çalışır.
2. Bilgi: danışman problemlerle ilgili bilgileri toplar ve oturumlarda bunun için yönlendirme yapar
3. hipotez kurma: danışman topladığı bilgilere dayanarak problemin çözümü için hipotez kurar.
4. Amaçlar: Hipotez kurulduktan sora amaçlar belirlenir.
5. Müdahale: Danışman aşağıda belirtilenleri ortaya çıkartmak için çalışır.
a. Aile üyeleri ve/ veya üyelerin kendi benlikleri ile olan etkileşim kalıplarını etkileyerek değiştirme
b. Transaksiyonel çeşitliliği kontrol ederek müdahalenin etkililiğini artırmak
6. Dönüt: Danışman müdahalelerde aile üyelerinin tepkilerini esas alarak bu döngünün 2. adımına geri dönerek işlemlere tekrar başlar.
Yapısal aile danışmasına Aile danışmanlığı alanına çok önemli kavramlar kazandırmış olan yapısal aile danışması, geçmişten çok şimdiki durumla ilgilenen ve belirlenmiş hedeflere yönelik kısa süreli bir tedavi biçimidir. Bu yaklaşımda, danışman oldukça aktiftir, ailede değişiklik yaratabilmeyi amaçlar. Ailede değişiklik sağlayabilmek için genel olarak dahil olma,Aile işlem kalıplarını harekete geçirme,Aile işlem hareketlerini yeniden yapılandırma olmak üzere üç müdahale tekniği kullanılır.
C- İLETİŞİM/İLİŞKİ TEMELLİ EKOL
1950lerde Gregory Bateson, John Weaklend, Don Jackson ve Jey Haley iletişimi düzeylerine göre sınıflamaya yönelik bir araştırma yürütmekteydiler. Ele aldıkları konular arsında iletişimdeki anlama düzeyleri, mantıksal düşünce düzeyleri, öğrenme düzeyleri sayılabilir. Bu çalışmanın bir parçası olarak şizofrenlerdeki iletişim örüntülerini ele almışlardır. Kendisi bir antropolog olan Bateson, Weiner’in sibernetik kavramlarını aile sistemlerinin çalışmasına uygulamaktaydı.
Değişime karşı aile içindeki direnci gören Jackson, bu durumu “aile homeostazı” şeklinde kavramsallaştırdı. Bu çalışmaların sonucunda 1957de “Bir Şizofreni Kuramına Doğru” yayınlandı ve çifte çıkmaz (doble bind) kavramı ilk kez ortaya kondu. Bu kavram bir ilişkiler sistemi içinde bir bireyin diğerine sürekli uyguladığı iletişimdeki çıkmaz stili anlatıyordu. Çifte çıkmaz için gerekli koşullar şöyle sıralanabilir.
1- İki kişinin varlığı
2- Sıklıkla tekrarlanan bir yaşantı
3- Emre uyulmadığında ceza tehdidi olacak şekilde verilen birincil bir emir
4- Birinci ile ters düşen genellikle soyut düzeyde verilen ve sıklıkla sözel olamayan biçimde iletilen ve yine ceza tehdidi içeren ikincil bir emir
5- Kurbanın kaçamayacağı bir durum
Bu çalışma önemli bulgular ortaya çıkarmıştır ancak çifte çıkmaz teorisi yapısı gereği iki kişiyi içeren bir teoridir. Teorinin yaratıcıları kendileri de tek sekanslarda bireysel davranışlar üzerine yoğunlaşmanın doğru olmadığını ve sirküler sistemler üzerinde durma gereğini kabul ederler.
Foley, iletişim okulundan gelişen yaklaşımları, ailedeki iletişimin en çok üzerinde durulan yönüne göre üç grupta toplamıştır.
1-İletişim ve biliş: Öncüsü Don Jackson’dur. Dünyadaki ilk aile tedavisi merkezini (Mental Research Institute) kurmuştur. O ve arkadaşları, insan iletişiminin basit özelliklerinin çok önemli kişiler arası anlamları olduğunu öne sürdüler. Bu temel noktalar şunlardır:
a- İletişimsizlik mümkün değildir
b- İletişimin içeriksel yönü gibi, ilişkileri tanımlayan yönü de vardır
c- Bir dizi karşılıklı davranışta sebep ve sonucu ayırt etmek her zaman mümkün değildir
d- İki iletişim türü tanımlanmıştır. Dijital iletişimde mesajlar sözlü veya yazılı kelimeler halindedir. Analojik iletişim tüm sözel olmayan iletişimleri kapsar.
e- Simetrik ve tamamlayıcı etkileşim
2- İletişim ve güç ilişkileri: Haley ilişkilerin aynı zamanda iktidar mücadelesi içerdiğini öne sürmüştür. Birlikte bir geçmişi ve geleceği olan tüm insan gruplarında bir hiyerarşi vardır.
3- İletişim ve duygular: Virginia Satir, iletişim teorilerini kabul ederken duyguların iletimine daha fazla önem verir(Kılıçarslan,2009).
D- BİLİŞSEL DAVRANIŞÇI AİLE DANIŞMASI
Davranışçılık yardım mesleklerinde en eski yaklaşımlardan birisidir. Davranışçılık akımı, 1970'lerde bilişselcilerden etkilenmiş ve bu akım birleşerek bilişsel davranışçı danışma ortaya çıkmıştır. Bilişsel - davranışçı aile danışması oldukça yeni bir uygulama olmasına rağmen, görüşlerini bilişsel – davranışçı kuramdan alır. 1970'lerden sonra bilişsel-davranışçı yaklaşım çiftlere ve ailelere uygulanmak için yoğun çaba harcanmıştır. Davranışçı yaklaşımın uygulamaları uzunca bir süreden beri devam etmekle birlikte aile danışmanlığında son 20-25 yıldır kullanılmaya başlanmıştır. Bilişsel yaklaşıma bağlı danışmanlar danışanlarının düşünce kalıplarım, inançlarını ve tutumlarını değiştirmeye çalışırlar. Çünkü onlara göre davranışların değişimi için bunlar gereklidir. Davranışçı yaklaşıma bağlı danışmanlar ise spesifik davranışların değişimi için uğraşırlar. Objektif olarak ölçülebilen, gözle görülür olaylarla ilgilenirler. Davranışçı yaklaşım içgörü istemez veya düşünce ve tutumların değişimi ile ilgilenmez. Semptomlar güncel bir problem olarak algılanır. Bilişsel yaklaşımın öncüleri Albert Ellis, Aaron Beck ve Victor Raimy'dir. Davranışçı yaklaşımın en önemli öncüleri John Krumboltz, Cari Thoreson, Joseph Wolpe, Gerald Patterson ve Arnold Lazarus'dur. Birçok davranışçı danışman çalışmalarını ve teorik temellerini Albert Bandura'nın sosyal öğrenme kuramından almışlardır (Fenell ve Weinhold, 1989). Bu yaklaşıma göre ailedeki bir problem aslında yanlış öğrenmelerden kaynaklanır. Yanlış öğrenmeler çeşitli öğrenme yollan ile giderilebilir (Gabrill, 1981).
Bilişsel-davranışçı danışma yaklaşımı insanın şimdiki düşünce kalıplarını etkileyerek düşünce ve hareketlerini değiştirmeye çalışır (Goldenberg ve Goldenberg, 1996).
İnsanlar kendi davranışlarını değiştirebilir veya ayarlayabilirler. İnsanların sembolik düşünme kapasitesi vardır ve hareketlerini düzenlemeleri için onları esnek tutarlar (Goldenberg ve Goldenberg, 1996).
Bu yaklaşıma göre insanlar çocukluğunda kendisi ve çevresi hakkında bazı değer yargıları edinir. Çocuğun sevilme, korunma ve saygı görme ihtiyacı, büyüme, gelişme, iyi bir insan olarak yaşama eğilimi vardır. Çocuk bu ihtiyaçlarını doyuran yetişkinlerin değerlerini kolayca benimser ve özümler. Çocuğa kusursuz olması gerektiği, aksi halde sevilmeyeceği söylenmişse çocuk bunu hiç eleştirmeden evrensel bir doğru olarak kabul eder. Ancak bu beklentiyi her durumda karşılayamadığında kendisini değersiz, yetersiz ve suçlu olduğunu düşünür ve kaygıya kapılır. Çünkü düşünceleri duyguları etkilemektedir. Benliği yıkıcı düşünceler ise yine benliği yıkıcı duygulara yol açmaktadır (Kuzgun, 1988).
II- SOSYAL HİZMET MÜDEHALESİ
Sosyal hizmet mesleğinin odağında insan kapsamında ise birey, aile ve toplum vardır.İnsana dair her problem sosyal hizmet mesleğini ve uzmanını ilgilendirmektedir.
Sosyal hizmet uzmanlarının temel fonksiyonu psiko- sosyal açıdan birey ve aileyi desteklemektedir.Sosyal Hizmet Uzmanı insan davranışına ve sosyal sistemlere ilişkin teorilerden yararlanarak sosyal hizmete özgü müdehale yöntemleri ve tekniklerle uygulama yapan meslek mensubudur.(KAYNAK GEREKLİ_AÖFE KARŞI HAKAN ACAR) müdahale, gereğini yerine getirmek üzere yapılanları ifade eden bir kavramdır (Johnson, 1995,3).Sosyal hizmet müdahalesi ise,sosyal hizmet uzmanının sistematik değişiklikler sağlayan eylemleridir(Aktaş,2004:33-42).
Sosyal Hizmetin aile refahı alanında gerçekleştirilen uygulamalarda; ailenin işlevselliğini sürdürmesi ve yaşam kalitesinin gelişiminde sosyal hizmet uzmanları çeşitli mesleki müdahaleler ile birlikte aile danışmanlığı yöntem ve tekniklerini de kullanmaktadırlar.
Günümüzde, aile danışmanlığında kullanılan kuram ve yöntem ve modeller çeşitlilik göstermektedir.Çalışmanın birinci bölümünde yer verilen günümüzde en yaygın kullanılan ve uygulama yöntemleri açıklanan aile danışma kuramları içerisinde ‘Yapısal Aile Danışma’ ve ‘İlişki Temelli Aile Danışma’ kuramları,çağdaş sosyal hizmet kuramının girişimci,çevresel odağı ve sistemi göz önünde bulunduran yaklaşımına benzerlik göstermektedir.Bu nedenle sosyal hizmet uzmanları aile danışmanlığı uygulamalarında daha çok bu kuramlardan faydalanır.
Sosyal hizmetin aileyle çalışmasında aile içindeki roller, ilişkiler ve etkileşimlerle odaklanma söz konusudur.
Bu bakış açısında aile sistemi ayrı bir bütünlük olarak ele alınırken bu sistemin diğer sistemlerle (geniş aile ve akrabalık sistemi) ilişki ve etkileşimi de dikkate alınır. Bu yönüyle bakış açısını çok boyutlu bir bakış açısı olarak değerlendirmek mümkündür
Bu tarz bir profesyonel yardımla, ailede arzu edilen değişiklik,sistemin bütün parçaları arasındaki uyum ve fonksiyonellik sağlanarak gerçekleştirilebilir. Bu ilişkilerde güç,enerji,iletişim, motivasyon hatta dış çevreden bu sistemlerin her birisine aktarılanlar ve etkileşimler göz önünde bulundurulur. sosyal hizmet aile sistemini içinde bulunduğu koşullar altında kontrol etmek hedefinden uzak bir disiplindir. Çünkü sosyal hizmetin değer sistemi, bütün müdahalelerinde yaşamın doğal akışını dikkate almak durumundadır. Sosyal hizmet aile sisteminin yaşam içindeki doğal sürecini anlayarak bu sürece katılır. Aile sistemi içindeki bütün sistemlerle ilişkiye geçmek, onların kapasitelerini anlamak ve kendilerinde var olan kaynakları harekete geçirmek üzere işbirliği yapmak ve uygun değişiklikleri kendi özgür seçimleriyle yapmalarını desteklemek, kolaylaştırmak temel hedeftir. Bu tarz müdahalede iyileştirme olduğu kadar önlemenin de varlığı söz konusudur (Aktaş, 1996: 93). Sosyal hizmet uzmanının aile sistemiyle ilgili değişim sağlama fonksiyonunda, kolaylaştırma,destekleme, güç verme aracılık yapma gibi roller üstlenmesi söz konusudur (Aktaş,2004:33-35).
Sosyal Hizmet Uzmanı bu roller çerçevesinde aile danışmanlığında;
1Problemin ne olduğu ve çözümündeki güçlükleri değerlendirir,
2Problemin aileyi nasıl etkilediğini değerlendirir
3Süreçte gerçekleşen tartışmalar sırasında dile getirilen duygu,düşünce ve tepkilerin problem üzerindeki etkilerini değerlendirerek üyeleri bilgilendirir.
4Üyeleri,sürece katılmaları yönünde teşvik eder
5Çözüm yollarını üyelerin istek ve ihtiyaçları doğrultusunda formüle eder
6Üyelerin sorunu çözmeye yardımcı olan düşünce ve davranışlarını destekler
7Problemin çözümü için üyelerin çaba sarfetmeleri yönünde teşvik eder.
8Görüşmelerde etkin bir gözlemci ve katılımcı olur.Üyeler arasındaki iletişim ve etkileşimi güçlendirmek için yerine göre aile çatışmasının içine girer ya da yalnızca dinleyici ve gözlemci konumunda kalır
9Aile üyeleri arasındaki etkileşimi kolaylaştırıcı güven verici,rahat görüşme ortamı hazırlar
10Gerekli yerlerde aile içi etkileşimi,yargılayıcı ve otoriter olmaksızın yönlendirir
11Görüşme içeriğini,çok sık olmamak koşulu ile,özetleyerek aileyi sorunlarını çözmeye motive eder (Turan,1999: 289-290).
Sosyal Hizmet Uzmanları,genelci sosyal hizmet uygulamasının aşamalarını aile danışmanlığında da gerçekleştirirler.Bu aşamalar,
Tanışma/Bağlantı Kurma: İlk oturumda ailenin kendisini rahat ve görüşmeye hazır olarak hissetmesine önem verilir.Gizlilik ilkesi,danışma süreci,danışmanın amacı,sürece ailenin hangi üyeleri ile devam edileceği,görüşmelerin ne sıklıkta gerçekleştirileceği hakkında aile üyeleri bilgilendirilir.Bu aşamada sosyal hizmet uzmanları ailenin problemi konuşmaya hazır hale geldiğini hissettiğinde ‘müracaatçı/danışanın bulunduğu yerden başlamak’ ilkesi doğrultusunda problemle ilgili sorular sorarlar.Bunun üzerine aile üyeleri arasındaki etkileşimin niteliği ve bu etkileşimin sorunun ortaya çıkması ile ilintisi üzerinde çalışma gerçekleştirir.
Ön Değerlendirme: Bu aşama sosyal hizmet uzmanının gözleme ağırlık verdiği aşamadır.Problemin ne kadar zamandan beri sürdüğü ve problem başladığından beri onunla ilişkili temel olaylar;problemin görüşme haftasındaki ya da ondan iki hafta öncesindeki yoğunluğu ve durumu;geçmişte aile bireylerinin problemi çözmeye çalışmak için ne yaptığını ve problemin çözümünü şu ana kadar engelleyen durumlar belirlenmeye çalışılır.Ayrıca her bir aile üyesinin ayrı ayrı problem hakkında ne söylediği üzerinde durulmaktadır.(janzen ve Harris 1986 akt: duyan,veli 2010)
Görüşme esnasında sorulan sorular ve gerçekleştirilen gözlemlerin yanı sıra ölçme ve değerlendirme araçları kullanılabilir.
Ailenin yapısal,işlevsel,gelişimsel özellikleri,gereksinimleri ve sınırlılıkları değerlendirmenin temelini oluşturur.
Planlama: Ön değerlendirme sonucunda uygulanacak plan ve hedefler açık ve net olarak konur ve gerekli değişimlerin gerçekleştirilmesi amacıyla formal yada informal sözleşme yapılır.Bu noktada problem ve içeriğinin yanı sıra başa çıkma ve odaklanma konuları üzerinde durulur.
Bu aşamada sosyal hizmet uzmanları aile üyelerine başarmak istedikleri hedefler için ne tür değişikliklerin gerektiği konusunda destek verir.
Aile Danışmanlığında planlama yapısal ve ilişki temelli ekoller çerçevesinde;bireyler arasındaki iletişim ve etkileşim değişikliğini içermektedir.
Uygulama: Uygulamanın temelinde aile ilişkilerinin geliştirilmesi amaçlanmaktadır.Aile ilişkilerinin geliştirilmesi amacıyla, aile üyeleri ile yakınlaşma sağlanır, yardım süreci hakkında aile üyelerinin düşünce ve beklentilerini öğrenilir, aile üyelerinin yardım süreci içerisindeki rollerini ve yardım sürecinin içeriğini açıklanır, ailenin sorun hakkındaki düşüncelerine açıklık getirilir, aile üyelerinin gereksinim ve isteklerini belirlenir, sorunun belirli bir üyeye değil, aileye ait olduğunu vurgulanır, ailedeki üyelerin ve aile sisteminin sorunun çözümüne yarayacak güçlü yönleri ortaya konur, aile ilişkilerini olumsuz şekilde etkileyen ve tekrarlanan, üyeler arasındaki etkileşim biçimine dikkat çekerek bu durumun değişmesini isteyip istemediklerini sorulur, aile üyelerinin birbirine, daha anlayışlı, sevecen, olumlu yaklaşımlarına yardım edilir , ailenin ve üyelerinin ileriye dönük amaçlarını tanımlamak, sorun çözme sürecinin koşulları, yürütülme biçimi ve uzman ile aile üyelerinin süreçle ilgili sorumlulukları üzerinde anlaşma sağlanır, bir sonraki görüşmeye kadar geçecek zaman içinde aile üyelerinin yapacağı işleri aile ile görüşerek birlikte karara bağlanır ve görüşmenin sonunda üzerinde durulan sorunlar, ulaşılmak istenen hedefler ve kaydedilen gelişmeleri özetlenir.Ayrıca görüşme sırasında etkileşimin içeriği yerine süreç üzerinde durulur (Turan,2009:akt:Duyan,2010).
Son Değerlendirme: Değerlendirmenin önemli bir boyutu, aileyle yapılan çalışmayı sonlandırmadan önce uzun erimli amaçlara ulaşılıp ulaşılmadığını ortaya koymakla ilgilidir. Sorunun çözümü en az ve en çok yardımcı olan etkenler, uzanın çalışmayı yürütme biçimi, katkıları vb. konularda görüşünün alınmasına değerlendirme adı verilmektedir.
Başlangıçta belirlenen amaçların her biri üzerinde ayrı ayrı durulur ve ne gibi gelişmeler sağlandığı gözden geçirilir. Son olarak aileden çalışma ile ilgili olarak geribildirim alınır.
Sonlandırma/Bağlantıyı Kesme: Ailenin gereksinim duyduğu kaynak ve hizmetlerden yararlanması, duygu, düşünce ve davranışlarında olumlu değişmelerin gerçekleşmesi, kendine güven duygusu geliştirmesi ve sorunlarını tek başına çözebilecek düzeye gelmesi durumunda mesleki yardım süreci sonlandırılır. Çalışmayı bitirme şekli, sonuçta sağlanan gelişmeyi kalıcı, devamlı kılmak açısından önem taşımaktadır.
Bir mesleki çalışmanın başarıyla sonlandırılması için, çalışmanın ne zaman bitirileceğine karar vermek, bu aşamadaki duygusal reaksiyonlarını ele alıp çözüme kavuşturmak, çalışma sırasında sağlanan hizmetleri ve gerçekleştirilen amaçları gözden geçirmek, çalışma sonunda elde edilen gelişme ve başarıların devamı için neler yapılacağını planlamak gibi görevler yerine getirilmiş olmalıdır ( Turan 2009).
Sonlandırma aşamasında sorunun şu anki durumu, bu durum hakkında ailenin görüşü, müdahale sürecimde aile üyelerinin ne tür roller üstlendiği, benzer bir sorun ortaya çıktığında ailenin bunu nasıl halledeceği, hangi olayların sorunun ortaya çıkmasına neden olduğu , sorunun değişimi hakkında ailenin ne düşündüğü, müdahale sürecinin sonlanmasına ilişkin olarak ailenin ne hissettiği, gelecekte yardım gereksiniminin göstergesinin neler olacağı konularına açıklık getirilir (Street,1994;akt:Turan,2009).
İzleme: İzleme, yapılan müdahalelerin tümü sonlandırıldıktan ya da müdahale tamamlandıktan sonra müdahale amaçlarıyla ilişkili olarak ailenin işlevsellik düzeyi hakkında bilgi toplanmasıdır(Blythe ve tripodi 1989;akt:Duyan,2010).
İdeal olan başvuran kişi/ ailenin durumunun mesleki çalışma sona erdikten sonra, 2 ile 6 ay süre ile izlenmesidir.Son görüşmede ara ara haberleşme ve bir araya gelme önerilir.
Murat MANGIR
Aile-Çift Danışmanı
KAYNAKÇA
Özgüven, İbrahim E.(2000).Evlilik ve Aile Terapisi.Ankara: PDREM Yayınları,
Gordon,Thomas.(2009).Etkili Ana Baba Eğitiminde Uygulamalar.(Çeviren : Nazlı Özkan).İstanbul:Sistem Yayıncılık
Yavuzer,Haluk.(2004).Evlilik Okulu.İstanbul:Remzi Kitabevi
Serap,Nazlı.(2001).Aile Danışmanlığı.Ankara: Nobel Yayınları.
Turan,Nihal.(1999).Sosyal Kişisel Çalışma(2.Baskı).Ankara:Aydınlar Matbaası
Duyan,Veli.(2010).Sosyal Hizmet.Ankara:Sosyal Hizmet Uzmanları Derneği Yayınları
Aktaş, Aliye.(1996).Aile İçi Şiddet ve Önleme Yolları.Ankara: Somgür Yay.Dağ.
Meriç,Nur.(t.y.).Aile Danışma Kuramları,Dönem Ödevi,Newport Üniversitesi Davranış Bilimleri Bölümü,İstanbul
Mavili Aktaş,Aliye.( 2004 ).Aile Terapisinde Sosyal Hizmet Yaklaşımı.Aile ve Toplum,yıl 6 cilt 2 sayı 7,33-42
Mavili Aktaş, A.(2001) .Evlilik Danışması. Toplum ve Sosyal Hizmet, Ocak 2011 sayısı,53-68.
Mavili Aktaş, A.Aile Terapisinin Gelişimi ve Ruh Sağlığı Alanındaki Yeri.Toplum ve Sosyal Hizmet,Cilt 13,116-122.
Kılıçarslan,Fatih.(t.y).Aile ve Evlilik Danışması. http://psikiyatriksosyalhizmet.com/aile-ve-es-terapisi,Erişim Tarihi: 03.05.2011
|
Yazan
|
Bu makaleden alıntı yapmak
için alıntı yapılan yazıya aşağıdaki ibare eklenmelidir: "Aile Danışmanlığında Sosyal Hizmet Müdahalesi" başlıklı makalenin tüm hakları yazarı Murat MANGIR'e aittir ve makale, yazarı tarafından TavsiyeEdiyorum.com (http://www.tavsiyeediyorum.com) kütüphanesinde yayınlanmıştır. Bu ibare eklenmek şartıyla, makaleden Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa uygun kısa alıntılar yapılabilir, ancak Murat MANGIR'ın izni olmaksızın makalenin tamamı başka bir mecraya kopyalanamaz veya başka yerde yayınlanamaz. |
2 Beğeni 
Yazan Uzman
|
aile, aile terapi, aile terapisi, aile terapisi yöntemleri, aile danışmanlığı, çift terapisi, evlilik terapisi, aile danışması, aile danışmanı
Sitemizde yer alan döküman ve yazılar uzman üyelerimiz tarafından hazırlanmış ve pek çoğu bilimsel düzeyde yapılmış çalışmalar olduğundan güvenilir mahiyette eserlerdir. Bununla birlikte TavsiyeEdiyorum.com sitesi ve çalışma sahipleri, yazıların içerdiği bilgilerin güvenilirliği veya güncelliği konusunda hukuki bir güvence vermezler. Sitemizde yayınlanan yazılar bilgi amaçlı kaleme alınmış ve profesyonellere yönelik olarak
hazırlanmıştır. Site ziyaretçilerimizin o meslekle ilgili bir uzmanla görüşmeden, yazı içindeki bilgileri kendi başlarına kullanmamaları gerekmektedir. Yazıların telif hakkı tamamen yazarlarına aittir, eserler sahiplerinin muvaffakatı olmadan hiçbir suretle çoğaltılamaz, başka bir
yerde kullanılamaz, kopyala yapıştır yöntemiyle başka mecralara aktarılamaz. Sitemizde yer alan herhangi bir yazı başkasına ait telif haklarını ihlal ediyor, intihal içeriyor veya yazarın mensubu bulunduğu mesleğin meslek için etik kurallarına aykırılıklar taşıyorsa, yazının kaldırılabilmesi için site yönetimimize bilgi verilmelidir.
