Çocuklara Sorumluluk Kazandırma
Sorumluluk, kişinin kendi görev alanına giren davranış ve olayları başkası hatırlatmadan yerine getirmesi ve bunların sonuçlarını üstlenmesidir. Sorumluluk kazandırmak ilk önce aile ortamında başlar ve okul ortamıyla pekiştirilir. Yetişkinlerin sorumluluk ile ilgili algıları, sorumluluk almaları ya da sorumluluktan kaçma ve sonuçlarıyla yüzleşmemeleri çoğunlukla çocukluk döneminde onlara verilen ya da verilmeyen sorumluluklarla bağlantılıdır. Kişinin sorumluluk algısının oturması için ilk çocukluk döneminden başlayarak yaşına ve gelişimine uygun yapabileceği sorumluluklar verilmelidir. Çocuğa yapabileceğinden zor veya fazla sorumluluk vermek kendisini kötü hissetmesine ve görevlerle ilgili olumsuz bir algı oluşturmasına sebep olabilir. Bu yüzden çocuğun gelişimini takip etmek ve her çocuğu kendi içinde değerlendirerek sorumluluk vermek önemlidir. Sorumluluk verirken çocuğun hazır oluşunu gözlemlemek için dikkat edilebilecek birkaç nokta; ince-motor gelişimi, kaba-motor gelişimi, dil gelişimi olabilir. Çocuğun el ve parmaklarını kullanma, tutma bırakma, kavrama becerilerinin gelişmiş olması, tek başına yardımsız yürüyebiliyor olması, söylenilenleri anlayabiliyor, kelime çıkarabiliyor olması, isteklerini anlatabiliyor olması küçük sorumluluklar almaya hazır olduğunu gösterebilir.
Sorumluluk kazandırılırken neler yapılmalı?
• Ev düzeninde belirli bir rutinin ve kuralların olması çocuğun süreklilik kavramını öğrenmesini sağlar. Çocuğa okul öncesi dönemden itibaren kendi özgürlük alanlarını ve belirli temel kuralları net bir şekilde öğretmek gerekir. Sorumluluk kavramı arada yapılıp arada yapılmayan değil her gün tekrarlanan görevlerden oluşur bu yüzden süreklilik kavramı oturmuş bir çocuk daha kolay uyum sağlayabilir. Örneğin, yemekten önce ve sonra ellerin yıkanması, rutin bir uyku saatinin olması, yatağa gitmeden önce dişlerin fırçalanması, okul için çantanın bir önceki geceden hazırlanması gibi.
• Bu alanda çocuktan sorumluluklarını yerine getirmesini beklemeden önce; çocuğa nelerin onun sorumluluğu olduğunu, nasıl yapması gerektiğini ve yaptığında veya yapmadığında kendisinin ne gibi sonuçlarla karşılaşabileceğini onun anlayabileceği şekilde anlatmak önemlidir. Yapılan yanlışlardan biri çocuğun ne yapması gerektiğini bildiğini varsaymaktır fakat çoğu kez çocuklar verilen görevleri ne için yerine getireceklerini veya nasıl yapacaklarını, nereden başlayacaklarını bilmemektedir. Bu durum çocuklar için kaygı yaratırken onların verilen görevleri gözlerinde büyütüp, bunlardan korkmasına ve uzaklaşmasına sebep olabilir.
• Sorumluluklar öğretilirken çocuğa örnek olmak en önemli noktalardan biridir. Çocuğa sorumluluk öğretirken anne babanın da kendi sorumluluklarını aksatmadan yapması önemlidir. Örneğin diş fırçalamayı öğretirken anne babanın da diş fırçaladığını çocuğa göstererek hem örnek olması hem nasıl yapılacağını ona öğretmesi gerekir.
• Sorumluluk kazandırmada önemli noktalarından biri de çocuk görevlerini yerine getirmediğinde başkasının bunu onun yerine yapmamasıdır. Örneğin, çocuk odasında oyun oynarken oyuncaklarını istediği gibi dağıtma özgürlüğüne sahipken oyunu bittiğinde toplama görevi de onun olmalıdır. Ancak çocuk oyuncaklarını toplamadığında bakıcının onun yerine bu işi yapması yanlıştır, çocuğun kendi sorumluluklarını yapması desteklenmeli ve görevlerini yapmadığında sonuçlarıyla ilgili bilgilendirilmelidir. Başkasının onun işlerini yerine yapmasıyla çocuk hem kendi sorumluluğunu yerine getirmediğinde bunun sonucuyla yüzleşmek zorunda kalmayacağını hem de başka birinin onun yerine onun sorumluluklarını yapacağını öğrenir. Bu öğrenmeler sonucunda çocuk sorumluluklardan kaçış davranışı gösterir ve bunu geneller.
Anne baba tutumları nasıl olmalıdır?
Sorumluluk kazandırılmasında en önemli konulardan biri de anne babanın tutumu ve çocukla kurduğu iletişimdir. Çocukların sağlıklı bir sorumluluk ve disiplin içselleştirmesi yapabilmesi için anne – babanın sevgi temeline dayanan bir tutum sergilemeleri gerekir. Bu tutum da aile içi iletişim, çocuğu cesaretlendirme, takdir etme, çabasını görme ve destekleme önemli bir yer oynar. Bu dönemde yapılmaması gereken davranışlar korkutmak, tehdit etmek, ceza vermek, suçlamaktır. Bu tutumlar çocuğun olumsuz davranış geliştirmesine sebep olabilir. Sorumluluk duygusu zorlama yoluyla oluşturulamaz, çocuk bu duyguyu içselleştirmelidir. Dış motivasyonla oluşan, sadece biri izliyorken veya biri söylediğinde harekete geçiren, sorumluluk duygusu daha sonra dış motivasyon yokken kaytarmayla bozulabilir.
Çocukların bilgilerinin büyük bir bölümünü çevrelerini ve özellikle aile bireylerini gözlemleyerek kazandıkları unutulmamalı ve aile bireyleri bu aşamada kendi sorumluluklarını yerine getirmelidir. Çocuklara sorumluluk kazandırırken en temelde bu alanda onların sorumluluğu olarak tanımlanan görevleri onlara bırakarak onlara bir özgürlük alanı açmak ve davranışlarının sonuçlarından ders çıkarmalarını sağlamak önemlidir. Çocuklara özgürlük alanı açmak ancak onların büyüdüğünü ve artık ayrı birer birey olmaya başladığını kabul ederek mümkündür. Çocuklarının büyüdüğünü kabul eden anne babalar çocuklarına kendi görevlerini yapabilecekleri konusunda güvenir ve sabırlı bir şekilde onların davranışlarını desteklerler. Örneğin; tutma, kavrama ve el kasları gelişmiş bir çocuğa kendi yemeğini yeme görevini vermek ancak ona güvenmekle mümkündür. Burada aşırı koruyucu tutum sergileyen anne babalar “o yapamaz, daha çok küçük, ben yapayımda tam olsun” diyerek çocuklarına sorumluluk vermeyi ertelemektedir. Bu durum çocukların kullanmadığı becerilerinin zayıflamasına ve görevlerini ileride de onlar için başkalarının yapmasını beklemelerine sebep olacaktır.
Yaşlara göre kazandırılması gereken sorumluluk örnekleri
Ortalama 2 yaşından itibaren çocuklar gelişim özellikleriyle sorumluluk almaya hazır olurlar ve bu yaşta başlanan sorumluluk kazandırma eğitimi çocukların sorumluluk kavramını içselleştirmesi ve ileride de devam ettirmesi için önemlidir. Çocuklar gelişimlerine ve yaşlarına uygun sorumluluk almalıdır ve yaşları ilerledikçe sorumlulukları artmalıdır. Unutmayalım ki yaş dilimleri içerisinde de her çocuğun gelişim hızı farklıdır, aşağıda yaşlara göre çocukların alabileceği sorumluluklar verilmiştir ama her çocuğun kendi gelişim hızını değerlendirerek uygulamak en doğrusudur.
2 – 4 yaş arasında; anne babalarının istediği şeyleri onlara getirebilir, tek başına yemeğini yiyebilir, tek başına ellerini yıkamaya başlayabilir, oyuncaklarını toplayabilir, giyeceği kıyafetle ilgili karar belirtebilir, sofraya küçük malzemeler taşıyabilir, alışverişten alınan malzemeleri çıkarmaya ve yerleştirmeye yardım edebilir, kirli kıyafetlerini sepete atabilirler.
5 yaş civarında; kıyafetlerini dolaba yerleştirebilir, kıyafetlerini katlayabilir ve yatağının üzerine koyabilir, sofradan kalkarken tabağını kaldırabilir, saçlarını kendi tarayabilir, oyuncaklarını koruyabilir, yemek yaparken yardım edebilirler.
6 yaş civarında; tek başına giyinip soyunabilir, yemek masasının hazırlanmasına ve toparlanmasına yardım edebilir, evin toplanmasına yardım edebilir, çiçekleri sulayabilir, kendi ayakkabılarını bağlayabilirler.
7 yaş civarında; çantasını hazırlayabilir, ödevlerini yapabilir, okul eşyalarını koruyabilir, harçlık kullanabilir, televizyon izleme- telefon kullanma kuralına uyabilir, gideceği yere göre kendi kıyafetlerini seçebilir, alışveriş malzemelerini taşımaya yardım edebilirler.
8 yaş civarında; sabah alarmla kendisi uyanabilir, odasını- yatağını – masasını toplayabilir, tek başına banyo yapabilir ve kurulanabilir, hatırlatma olmadan dişlerini fırçalayabilir, ellerini yıkayabilir, okuldan gönderilen mesajları ailesine iletebilir, dersleriyle ilgili sorumluluklarını başkası hatırlatmadan alabilirler.
9 yaş civarında; zamanını ayarlayıp günlük program yapabilir, tek başına yakın mesafelere gidip gelebilmek, küçük kardeşi varsa bakımına yardım edebilir, arkadaşlarıyla iyi ilişkiler kurabilir ve alışveriş yapabilirler.
10 yaş civarında; kendi kurs -doktor randevularını takip edebilir, okumak istediği kitapları seçebilir, doğum günleri ve özel günleri hatırlayabilir, kendi yatak çarşaflarını değiştirebilirler.
11- 17 yaş civarında; eve geliş saatlerine uyabilir, kardeşi varsa ailesi evde yokken ona bakabilir, kendi hakkını savunabilir, evde tek başına kalabilir, istediklerini almak için para biriktirebilir, toplu taşıma araçlarını kullanabilir, çamaşır-bulaşık makinesi çalıştırabilir, toplum kurallarına uygun davranabilirler.
Sorumluluk kazandırılırken neler yapılmalı?
• Ev düzeninde belirli bir rutinin ve kuralların olması çocuğun süreklilik kavramını öğrenmesini sağlar. Çocuğa okul öncesi dönemden itibaren kendi özgürlük alanlarını ve belirli temel kuralları net bir şekilde öğretmek gerekir. Sorumluluk kavramı arada yapılıp arada yapılmayan değil her gün tekrarlanan görevlerden oluşur bu yüzden süreklilik kavramı oturmuş bir çocuk daha kolay uyum sağlayabilir. Örneğin, yemekten önce ve sonra ellerin yıkanması, rutin bir uyku saatinin olması, yatağa gitmeden önce dişlerin fırçalanması, okul için çantanın bir önceki geceden hazırlanması gibi.
• Bu alanda çocuktan sorumluluklarını yerine getirmesini beklemeden önce; çocuğa nelerin onun sorumluluğu olduğunu, nasıl yapması gerektiğini ve yaptığında veya yapmadığında kendisinin ne gibi sonuçlarla karşılaşabileceğini onun anlayabileceği şekilde anlatmak önemlidir. Yapılan yanlışlardan biri çocuğun ne yapması gerektiğini bildiğini varsaymaktır fakat çoğu kez çocuklar verilen görevleri ne için yerine getireceklerini veya nasıl yapacaklarını, nereden başlayacaklarını bilmemektedir. Bu durum çocuklar için kaygı yaratırken onların verilen görevleri gözlerinde büyütüp, bunlardan korkmasına ve uzaklaşmasına sebep olabilir.
• Sorumluluklar öğretilirken çocuğa örnek olmak en önemli noktalardan biridir. Çocuğa sorumluluk öğretirken anne babanın da kendi sorumluluklarını aksatmadan yapması önemlidir. Örneğin diş fırçalamayı öğretirken anne babanın da diş fırçaladığını çocuğa göstererek hem örnek olması hem nasıl yapılacağını ona öğretmesi gerekir.
• Sorumluluk kazandırmada önemli noktalarından biri de çocuk görevlerini yerine getirmediğinde başkasının bunu onun yerine yapmamasıdır. Örneğin, çocuk odasında oyun oynarken oyuncaklarını istediği gibi dağıtma özgürlüğüne sahipken oyunu bittiğinde toplama görevi de onun olmalıdır. Ancak çocuk oyuncaklarını toplamadığında bakıcının onun yerine bu işi yapması yanlıştır, çocuğun kendi sorumluluklarını yapması desteklenmeli ve görevlerini yapmadığında sonuçlarıyla ilgili bilgilendirilmelidir. Başkasının onun işlerini yerine yapmasıyla çocuk hem kendi sorumluluğunu yerine getirmediğinde bunun sonucuyla yüzleşmek zorunda kalmayacağını hem de başka birinin onun yerine onun sorumluluklarını yapacağını öğrenir. Bu öğrenmeler sonucunda çocuk sorumluluklardan kaçış davranışı gösterir ve bunu geneller.
Anne baba tutumları nasıl olmalıdır?
Sorumluluk kazandırılmasında en önemli konulardan biri de anne babanın tutumu ve çocukla kurduğu iletişimdir. Çocukların sağlıklı bir sorumluluk ve disiplin içselleştirmesi yapabilmesi için anne – babanın sevgi temeline dayanan bir tutum sergilemeleri gerekir. Bu tutum da aile içi iletişim, çocuğu cesaretlendirme, takdir etme, çabasını görme ve destekleme önemli bir yer oynar. Bu dönemde yapılmaması gereken davranışlar korkutmak, tehdit etmek, ceza vermek, suçlamaktır. Bu tutumlar çocuğun olumsuz davranış geliştirmesine sebep olabilir. Sorumluluk duygusu zorlama yoluyla oluşturulamaz, çocuk bu duyguyu içselleştirmelidir. Dış motivasyonla oluşan, sadece biri izliyorken veya biri söylediğinde harekete geçiren, sorumluluk duygusu daha sonra dış motivasyon yokken kaytarmayla bozulabilir.
Çocukların bilgilerinin büyük bir bölümünü çevrelerini ve özellikle aile bireylerini gözlemleyerek kazandıkları unutulmamalı ve aile bireyleri bu aşamada kendi sorumluluklarını yerine getirmelidir. Çocuklara sorumluluk kazandırırken en temelde bu alanda onların sorumluluğu olarak tanımlanan görevleri onlara bırakarak onlara bir özgürlük alanı açmak ve davranışlarının sonuçlarından ders çıkarmalarını sağlamak önemlidir. Çocuklara özgürlük alanı açmak ancak onların büyüdüğünü ve artık ayrı birer birey olmaya başladığını kabul ederek mümkündür. Çocuklarının büyüdüğünü kabul eden anne babalar çocuklarına kendi görevlerini yapabilecekleri konusunda güvenir ve sabırlı bir şekilde onların davranışlarını desteklerler. Örneğin; tutma, kavrama ve el kasları gelişmiş bir çocuğa kendi yemeğini yeme görevini vermek ancak ona güvenmekle mümkündür. Burada aşırı koruyucu tutum sergileyen anne babalar “o yapamaz, daha çok küçük, ben yapayımda tam olsun” diyerek çocuklarına sorumluluk vermeyi ertelemektedir. Bu durum çocukların kullanmadığı becerilerinin zayıflamasına ve görevlerini ileride de onlar için başkalarının yapmasını beklemelerine sebep olacaktır.
Yaşlara göre kazandırılması gereken sorumluluk örnekleri
Ortalama 2 yaşından itibaren çocuklar gelişim özellikleriyle sorumluluk almaya hazır olurlar ve bu yaşta başlanan sorumluluk kazandırma eğitimi çocukların sorumluluk kavramını içselleştirmesi ve ileride de devam ettirmesi için önemlidir. Çocuklar gelişimlerine ve yaşlarına uygun sorumluluk almalıdır ve yaşları ilerledikçe sorumlulukları artmalıdır. Unutmayalım ki yaş dilimleri içerisinde de her çocuğun gelişim hızı farklıdır, aşağıda yaşlara göre çocukların alabileceği sorumluluklar verilmiştir ama her çocuğun kendi gelişim hızını değerlendirerek uygulamak en doğrusudur.
2 – 4 yaş arasında; anne babalarının istediği şeyleri onlara getirebilir, tek başına yemeğini yiyebilir, tek başına ellerini yıkamaya başlayabilir, oyuncaklarını toplayabilir, giyeceği kıyafetle ilgili karar belirtebilir, sofraya küçük malzemeler taşıyabilir, alışverişten alınan malzemeleri çıkarmaya ve yerleştirmeye yardım edebilir, kirli kıyafetlerini sepete atabilirler.
5 yaş civarında; kıyafetlerini dolaba yerleştirebilir, kıyafetlerini katlayabilir ve yatağının üzerine koyabilir, sofradan kalkarken tabağını kaldırabilir, saçlarını kendi tarayabilir, oyuncaklarını koruyabilir, yemek yaparken yardım edebilirler.
6 yaş civarında; tek başına giyinip soyunabilir, yemek masasının hazırlanmasına ve toparlanmasına yardım edebilir, evin toplanmasına yardım edebilir, çiçekleri sulayabilir, kendi ayakkabılarını bağlayabilirler.
7 yaş civarında; çantasını hazırlayabilir, ödevlerini yapabilir, okul eşyalarını koruyabilir, harçlık kullanabilir, televizyon izleme- telefon kullanma kuralına uyabilir, gideceği yere göre kendi kıyafetlerini seçebilir, alışveriş malzemelerini taşımaya yardım edebilirler.
8 yaş civarında; sabah alarmla kendisi uyanabilir, odasını- yatağını – masasını toplayabilir, tek başına banyo yapabilir ve kurulanabilir, hatırlatma olmadan dişlerini fırçalayabilir, ellerini yıkayabilir, okuldan gönderilen mesajları ailesine iletebilir, dersleriyle ilgili sorumluluklarını başkası hatırlatmadan alabilirler.
9 yaş civarında; zamanını ayarlayıp günlük program yapabilir, tek başına yakın mesafelere gidip gelebilmek, küçük kardeşi varsa bakımına yardım edebilir, arkadaşlarıyla iyi ilişkiler kurabilir ve alışveriş yapabilirler.
10 yaş civarında; kendi kurs -doktor randevularını takip edebilir, okumak istediği kitapları seçebilir, doğum günleri ve özel günleri hatırlayabilir, kendi yatak çarşaflarını değiştirebilirler.
11- 17 yaş civarında; eve geliş saatlerine uyabilir, kardeşi varsa ailesi evde yokken ona bakabilir, kendi hakkını savunabilir, evde tek başına kalabilir, istediklerini almak için para biriktirebilir, toplu taşıma araçlarını kullanabilir, çamaşır-bulaşık makinesi çalıştırabilir, toplum kurallarına uygun davranabilirler.
|
Yazan
|
Bu makaleden alıntı yapmak
için alıntı yapılan yazıya aşağıdaki ibare eklenmelidir: "Çocuklara Sorumluluk Kazandırma" başlıklı makalenin tüm hakları yazarı Psk.Sena KANDAŞ'e aittir ve makale, yazarı tarafından TavsiyeEdiyorum.com (http://www.tavsiyeediyorum.com) kütüphanesinde yayınlanmıştır. Bu ibare eklenmek şartıyla, makaleden Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa uygun kısa alıntılar yapılabilir, ancak Psk.Sena KANDAŞ'ın izni olmaksızın makalenin tamamı başka bir mecraya kopyalanamaz veya başka yerde yayınlanamaz. |
1 Beğeni 
Yazan Uzman
|
| Makale Kütüphanemizden | ||||
|
Sitemizde yer alan döküman ve yazılar uzman üyelerimiz tarafından hazırlanmış ve pek çoğu bilimsel düzeyde yapılmış çalışmalar olduğundan güvenilir mahiyette eserlerdir. Bununla birlikte TavsiyeEdiyorum.com sitesi ve çalışma sahipleri, yazıların içerdiği bilgilerin güvenilirliği veya güncelliği konusunda hukuki bir güvence vermezler. Sitemizde yayınlanan yazılar bilgi amaçlı kaleme alınmış ve profesyonellere yönelik olarak
hazırlanmıştır. Site ziyaretçilerimizin o meslekle ilgili bir uzmanla görüşmeden, yazı içindeki bilgileri kendi başlarına kullanmamaları gerekmektedir. Yazıların telif hakkı tamamen yazarlarına aittir, eserler sahiplerinin muvaffakatı olmadan hiçbir suretle çoğaltılamaz, başka bir
yerde kullanılamaz, kopyala yapıştır yöntemiyle başka mecralara aktarılamaz. Sitemizde yer alan herhangi bir yazı başkasına ait telif haklarını ihlal ediyor, intihal içeriyor veya yazarın mensubu bulunduğu mesleğin meslek için etik kurallarına aykırılıklar taşıyorsa, yazının kaldırılabilmesi için site yönetimimize bilgi verilmelidir.
