İrritabl Barsak Sendromu (Spastik Kolit)
SPASTİK KOLİT-İRRİTABL BARSAK SENDROMU
(FONKSİYONEL SİNDİRİM SİSTEMİ HASTALIKLARI)
Başlık olarak oldukça karmaşık ve uzun bir başlık kullandığımı görüyorum. Bu hastalık isimlerinin kısaca açıklamasını yapalım. Spastik kolit söylenerek kastedilmek istenen daha çok kalın barsak rahatsızlığı anlatılmak için yaygın kullanılan bir tanımlamadır. Bu halk arasında da oldukça bilinen bir rahatsızlık olarak günümüzde karşımıza çıkmaktadır. Tıbbi karşılığı ise “İRRİTABL BARSAK SENDROMU “ tanımlaması ile aynıdır. Fonksiyonel sindirim sistemi rahatsızlıkları ise irritabl barsak sendromunuda (İBS) içine alan tüm sindirim sistemini kapsayan organik (belli bir yapısal bozukluk) olmayan sorunların açıklanması için kullanılmaktadır.
İBS özelikle kalın bağırsakları ilgilendiren kabızlık,ishal veya kabızlık/ishal atakları ve karın ağrısı ile giden organik olmayan fonksiyonel bir hastalıktır.
İBS dünya geneli dikkate alındığında ülkelerin genel nüfuslarının %10-20 ‘si gibi büyük bir çoğunluğunu ilgilendiren bir sorun olarak karşımıza çıkmaktadır. Türkiye de İBS ‘e rastlanma sıklığı bu oranlara yakındır. Kötü olan ise bu rakamların sürekli artma eğiliminde olmasıdır. Toplumun günlük yaşamda karşılaştığı tüm sıkıntılar, üzüntüler, beslenmenin sağlıksızlığı bu rakamların artışında ana faktörleri oluşturmaktadır. Kadın ve erkeklerde özellikle 20-40 yaş grubunu daha sık ilgilendirirken daha genç ve daha ileri yaşlarda karşımıza çıkabilmektedir. Toplumda bireylerin en verimli yaşam dilimlerinde ortaya çıkan yaşamı katlanılmaz duruma getiren bu hastalık toplum sağlığı açısından son derece önemlidir.
İBS ile ilgili mevcut bilgilerimiz aşağıda tablo-1’dekısaca özetleyelim.
Tablo-1: İBS nedir?
İBS nedir?
· Gerçek ve kronik bir Gastrointestinal Sistem fonksiyon bozukluğudur.
· İBS ile ilgili semptomlar(yakınmalar)
· Karın ağrısı
· Kabızlık,ishal,kabızlık / ishal (ardışık)
· Bilinen yapısal (doğumsal veya sonradan kazanılmış)veya biyokimyasal (laboratuvar) anormallik yoktur.
· Yaşam kalitesini bozar
· İBS ‘de çok sayıda yakınmanın sağaltımı (tedavisi) gerkir.
İBS hastasının doktora giderken kafasında bir sürü sorular bulunabilir. Bu soruların neler olabilceği ile ilgili bir örnek vermeye çalışalım.
ü İBS nedir?
ü İBS tedavi edilebilir mi?
ü Tedavisi yoksa İBS ile yaşamaya nasıl devam edebilir miyim ?
ü Kanser olabilir miyim?
ü Komşumda da aynı şikayetler vardı sonra kalın barsak kanseri konuldu.Beni de aynı son mu bekliyor?
ü Yakınlarda bir tuvalet var mı? Birazdan sıkışırsam temiz bir tuvalet bulabilir miyim?
Sürekli karın ağrısı, kabızlık, ishal yakınmaları ile karşılaşan olgu (ki sıklıkla kadınlar İBS ‘den etkilenirler) çevreden, yakınlarından duyduklarının da etkisi ile kendisini kalın bağırsak kanseri sanabilirler. Spastik kolit olarak çevresinden duyduklarını veya internetten öğrenmeye çalıştıklarının etkisi ile daha da sıkıntıya kapılabilirler. Edindikleri bilgilerin da eksik olması veya yetersiz olması durumunda bu hastalığın hiç geçemeyeceği veya tedavisiz olacağı kuşkusuna kapılır ise bu sıkıntı büyük bir kargaşaya ,paniğe yol açabilir,hastalığın daha da ağrılaşmsına sebep olabilir. Tuvalete bağlı kalan ,dakikalarca bazan da saatlerce tuvaletten çıkamayan,temiz tuvalet bulma sıkıntısı saplantıya dönüşen kişi için yaşam kalitesi bozulup,tuvalete gitmek bir işkenceye dönüşür. Bu kişininöğretmen,doktor,hakim,mühendis,ev hanımı, polis,asker gibi farklı mesleklerden olabilecağını düşündüğümüzde mesleki verimlilik ise çok düşük seviyelerde kalacağını tahmin etmek zor olmasa gerekir. Yaşam kalitesi İBS’li kişi için zehir olurken yakın ilişkide olduğu herkes içinde son derece sıkıntılı bir etkileşim ortaya çıkacaktır. Bu sıkıntının giderilmesindeki ana rol doğal olarak bu sıkıntıları yaşayan doktorun sorumluluğunda olup sorunları çözebilme becerisine bağlı olarak çözüme kavuşturulabilir.
İBS hastası için mevcut durumu belirledikten sonra konuya biraz da İBS‘li hastanın başvurduğu doktor açısından bakalım.
Hastayı karşılayan muayene eden doktorun aklından geçen sorular:
ü Hastanın yakınmaları gerçekten günlük aktivitesini bozmuş mu? Verdiği bilgiler abartılı mı , yanıltıcı mı?
ü Yakınmaları ciddi bir hastalığa mu ait,İBS ile ilişkili mi ?
ü Psikolojik bir yardım almasını önersem mi?
ü Stresli bir dönem yakın zamanda geçirdi mi ?
ü Tetkikleri yeterli değil,nasıl tekrarlayalım ?
ü Hiç uğraşmasam acaba sevk etsem mi?
Tahmini olarak ileri sürdüğümüz bu soruların paralelinde doktorun ilk düşüncesi hakkında şunu ileri sürebiliriz. Doktor ciddi bir hastalık ile mi karşı karşıya yoksa başvuran kişi İBS midir? Bu ayrımının yapılabilmesi için hastaya uygulanması gereken laboratuar tetkikleri, üst (gastroskopi) ve alt (kolonoskopi) gastrointestinal sistem incelemelerinin gerekliliğinin belirlenmesi, hastanın bu konuda ikna edilmesi gibi sorunlar doktoru bir hayli meşgul eder. İBS ‘li olgular bir yandan bu tanıların ayrımının sağlanması için gerekli tetkikleri yaptırmak istemezler bir yandan da yakınmalarının gerçekten ciddi bir hastalığa ait olup olmadığının kesin cevabının kendilerine verilmesini isterler. Bu noktada doktor ile hasta arasındaki iletişim son derece önemli olacaktır. Hasta doktora güvendiği oranda tetkiklerin yapılmasına izin verecektir. Günümüzde yurdumuzda yaşadığımız sorunlardan birisini şu şekilde açıklayabiliriz. Hastanın yetkin (deneyimli) olmayan, yetkili olmayan doktor veya doktorlarca yapılan ultrasonografi,bilgisayarlı tomografi,manyetik rezonans,gastroskopi,kolonoskopi gibi pek çok tetkiki yaptırmış olarak İBS ‘li olgunun başvurduğu son doktorun karşısına çıkınca bu doktor ne yapılmalıdır ? Hasta haklı olarak kendisine her türlü tetkikin yapıldığını ,tedavisinin olmadığını ve başka tetkik yaptırmak istemediğini söylediğinde doktorun düştüğü sıkıntıyı anlayabiliriz. Başkk bir doktorun eksik veya yetersiz tetkiki ile atlanmış olan bir hastalık söz konusu ise ve son doktor hastayı İBS olarak tedavi etmeye devam ederse düşülecek sıkıntının büyüklüğünü tahmin edebilir siniz.bu durumumda son doktor tetkiklerin kendisi tarafından veya yetkin kişilerce yapılmasını önermek zorunda kalır ve bu prensipten geri adım atmamak zorunda kalır. Sorun ise hastanın by karara ne oranda uyup uymayacağı olacaktır. Uymadığı taktirde tedavi bir başka bahara kalacak, atlanmış bir başka hastalık söz konusu ise o hastalığın önemine paralel olarak daha büyük sorunlar ortaya çıkacaktır. Şekil-4 doktorun yaşadığı bu sıkıntıları kısaca özetlemektedir.
İBS ‘li olguların yakınmalarının sürelerine bir göz atalım.
İBS ‘de smeptomların süreleri:
İBS semptomlarının (yakınmalarının) süresi ve şekli
· İ BS ‘li olguların çoğu semptomları sık olarak yaşarlar.Semptomsuz süreler oldukça kısa olabilir
· Avrupa popülasyonundaki (toplumunda)İBS ‘li olguların ortalama ayda 7 gün İBS semptomlarından etkilenirler.
İBS ‘li olguda bağırsak alışkanlığında değişiklik ortaya çıkabilir. Hastalar belirtilen bu yakınmalardan çok daha fazla sayıda yakınma ile de başvurabilirler.
İBS ‘li olgulardaki barsak alışkanlığındaki değişiklikler:
§ İBS’li olgular barsak alışkalıklarındaki değişikliklere göre 3 alt gruba ayrılırlar
v İBS-konstipasyon(kabızlık)İBS-C
v İBS-diare (ishal)İBS-D
v Diare ve konstipasyon arasında alternans (biribirinin yerine geçme,takip etme)
v Olgular bir veya daha fazla sayıda İBS için birincil yakınma ile başvurabilirler.
İBS ‘li olgularda konstipasyon (kabızlık) yakınması olan grup zaman içinde ishalli olan gruba geçebilir ya da zaman zaman kabızlık,ishal atakları geçiren grup kabızlık gurubuna veya ishal grubuna geçebilir. Gruplar arası geçişler zaman içinde gözlenebilir. Yaygın olarak dünyada karşılaşılan İBS ‘da rastlanılan semptomların rastlanma sıklığı aşağıda belirtilmiştir.
Dünya‘da İBS.
Dünyada İBS
· Prevalans &11,5( ortalama % 6,2-12 arası)
· Karın ağrısı %88
· Karında gaz %80
· Şişkinlik % 66
· Kronik yorgunluk %60
· Kabızlık %53
· İshal(daire) %59
· Heartburn %47
(göğüs ağrısı)
Hungin et al Aliment. Pharmacol Ther 2003:17,643-50.
Yukarıda görüldüğü üzere yakınmaların rastlanma oranları arasında göğüs ağrısı (heartburn) türkçeye tam çevrilemeyen bir kelimedir. Daha çok reflü hastalığında asit reflüsüne bağlı gelişen göğüste, iman tahtasının arkasında duyulan sıkıntı, huzursuzluk,acıma, ağrı gibi yakınmalar için kullanılır. İBS ‘li olgularda ise bu yakınmanın yer alamsı bu olgularda fonksiyonel sindirim sistemi hastalıklarının üst sindirim sistemini ilgilendiren bölümü olarak karşımıza çıkabilmektedir.
İBS ‘de rastlanılan gaz ve şişkinlik ise sindirim sistemi hastalıklarının pek çoğunda fraklı sebepler ile karşımıza çıkabilir. Gaz ve karında şişkinliği yapan faktörler tek tek gözden geçirilmelidir. Bu faktörler devre dışı bırakıldıktan sonra İBS ile ilişkilendirilebilir. Gaz ve şişkinlik gün içinde fraklı saatlerde değişkenlik gösterebilir. İBS ‘li olgularda gaz oluşum sebebi tam olarak anlaşılamamıştır. Bağırsakların boşalma zamanında uzamaya bağlı barsak bakterilerinin aşırı gaz üretmesine bağlı şişkinlik oluştuğu düşünülmektedir.
İBS dışında Fonksiyonel Gastrointestinal sistem hastalıkları (sıklıkla İBS ile birliktedir).
· Üst gastrointetsinal sistem
§ Fonksiyonel disfaji (yutma güçlüğü)
§ Kalbe bağlı olmayan göğüs ağrısı
§ Heartburn
§ Reflü sendormu
§ Fonksiyonel dispepsi(hazımsızlık)
· Alt gastrointetsinal sistem
§ Fonksiyonel karın ağrısı,
§ İrritabl barsak sendromu
§ Fonksiyonel konstipasyon
İBS ‘nin gastrointtestinal sistemi ilgilendiren ve bu sistemin dışında olan hastalıklar ile birlikteliği söz konusudur. Bu birliktelik tablo-6’da sunulmuştur. Bu hastalıkların İBS ile görülme sıklığında artış günümüzde net olarak anlaşılamamıştır. Bu hastalıkların ortaya çıkışı ile ilgili bilgiler doğrultusunda bazı teoriler(varsayımlar) ileri sürülmektedir. Olguların bir bütün olarak değerlendirilmesi, tek bir hastalığın varlığında diğeri ile ilişkilendirmenin ve araştırmanın gerekliliği ve öneminin anlaşılması göz önünde tutulmalıdır.
İBS ‘nin gastrointetstinal ve non-gastrointetsinal sistem hastalıkları ile birlikteliği:
İBS (%) Kontrol (%)
Reflü sendromu 21 7
Peptik ülser 13 4
Depresyon 23 9
Asthma 13 7
Diabet (şeker hastalığı) 6 5
İBS semptomları ile sıklıkla birlikte görülen diğer semptomlara dikkat edelim.
v Başağrısı
v Oddi sfinkter yetmezliği (Safra kanalının oniki parmak bağırsağına açılım yerinde yetersizlik)
v Fibromiyalji(yaygın kas ağrıları)
v Anismus (açıklaması aşağıda)
v Alt bölgede bel ağrısı
v Kronik yorgunluk sendromu
v Disüria(sızlamalı idrar yapma)
v Dispareunia (açıklaması aşağıda)
· Anismus: Dışkılamaya katılan kasların ve sifnkter sistemlerinin dissinerjisi, koordine çalışamaması durumudur. Makatta yer alan dış anal sfinkter, puborektal kasın dışkılama sırasında paradoksal çalışmasına bağlı ortaya çıkan durum anismusdur. Seksüel kötü kullanımda bir etken olabilir.
· Dispareunia: Cinsel birleşme sırasında değişik sebeplere bağlı olarak kadının ağrı duyması.
İBS ‘nin psikolojik rahatsızlıklar ile birlikte sık görüldüğü veya bu sorunları olan kişilerde çakışma alanlarının olduğunu biliyoruz. Şekil-5’de bu konu şekille açıklanmaya çalışılmıştır. Depresyon ve uyku bozuklukları olan kişilerde ya İBS ortaya çıkmakta ya da İBS mevcut ise uyku bozukluları ve depresyon atakları veya dönemlerinin İBs semptomlarını kötüleştirdiğini söyleyebiliriz. Şekil-6’da ise İBS ‘li olgularda sindirim sistemi dışındaki semptomların çeşitliliği görülmektedir
İBS ‘nin etiyopatogenezini (ortaya çıkma mekanizmasını,sebebini) açıklamaya yönelik günümüzde tek bir faktör bulunamamıştır. Böylesine zengin ve çakışan semptomlara sahip olan hastalarda İBS oluşumunu açıklamaya yönelik çalışmalar nöro-gastroenteroloji-endokrinoloji alanlarında ilerlemektedir. Etiyopatogenezde ileri sürülen başlıklar şunlardır.
v Kalıtım,
v Dismotilite (sindirim siteminin istemsiz hareketlerindeki fonksiyonel bozukluk)
v Visseral hipersensitivite (iç organlardaki aşırı duyarlılık, aşırı uyarılabilirlilik)
v Visseral olayların Santral sinir Sitemi (beyin) tarafından algılanmasının değişmesi
v Psikopatoloji
v İnfeksiyon/inflamasyon
Bu başlıkların her biri yoğun çalışmalar ile incelenmektedir. Snatral sinir sitemi, beyin-barsak karşılıklı etkileşimi (otonom sinir Sistemi,enterik (barsak ) siniri sitemlerinin karşılıklı etkileşiminde aracılık yapan mediatör (sinir iletisindeki aracı maddeler) üzerinde durulmaktadır. Enterik siniri sisteminin çalışmasında son derece önemli olan bu mediatörler içinde en önemlisi serotonindir.
İBS’de patofizyoloji: Enterik sinir sistemi
v Eneterik sinir sistemi bozukluğu İBS ‘deki semptomların çoğunluğundan sorumlu tutulmaktadır.
Ø Visseral hipersensitivite (iç organlardaki aşırı duyarlılık)
§ Normal veya normal olmayan uyarılara (stimulus)aşırı visseral afferent (Merkeze gönderilen) yanıt
§ 5-HT,bradikinin,taşikininler,kalsitonin gen ilişkili peptid (CGTP) ve nörotropinler gibi mediatörler
Ø Motor disfonksiyon
§ 5-HT,asetilkolin,ATP,motilin,nitrik oksit,somatostatin,subtance P ve vasoaktif intestinal peptid ile ilişkili
Yukarıda belirtilen çok sayıdaki mediatör ve hormonların İBS ‘nin oluşumunda (patofizyolojisinde) önemli yer aldığı çalışmalar ile gösterilmiştir. Serotoninin ise bu patofizyolojideki yeri belirgin olarak açıklanabilmiştir.
İBS’nin patogenezinde barsakta geçirilen enfeksiyona bağlı olan veya değişik faktörler bağlı olarak ortaya çıkan inflamasyonun (ödem-iltihabın) rolü konusunda değişik görüşler ileri sürülmüştür. (Colins et ala,Gut,2001,48:743-5.
ü İnflamasyon enterik sinir sistemi ve barsak duvarında yer alan kas fonksiyonlarında değişiklikler ortaya çıkararak uzun süreli barsak motor fonksiyon bozukluğuna yol açabilir.
ü Olası mekanizmalar
§ Mide düz kas kasılabilirliğindeki değişiklikler
§ Kas morfolojisinde değişiklikler
§ Nörotransmitter salınımında değişiklikle
Patogenezi karmaşık olan İBS ve fonksiyonel sindirim sistemi hastalıkları konusunda yakın gelecekte yeni bilgilerin ortaya çıkacağı ve buna paralel tedavi seçeneklerinin belirleneceği umudu söz konusudur. İBS ‘i veya fonksiyonel sindirim sistemi hastalıklarını arttıran faktörler ise aşağıda sunulmuştur.
v İBS ‘i alevlendiren faktörler.
§ Yiyecekler
§ İlaçlar
§ Pssikolojik sorunlar
§ Hormonlar(menstrüel siklus)
§ Mevsimsel değişiklikler
İBS ‘li olgularda bu semptom zenginliği içerisinde “doktor tanıyı koymak için ne yapmalıdır ?” sorusuna yanıt arayalım. Aşağıda sunulan alarm semptomları var ise olgunun acil olarak tetkiklerinin yapılması gereklidir. Arada kalan bu alarm semptomlarnı taşımayan fakat önemli sorunları olan İBS ile karışan hastalar yok mudur? Bu olguların değerlendirmesi de doğal olarak hekimin hastayı değerlendirmesi ve muayenesi ile araştırılacaktır.
Ø İBS ‘de alarm semptomları.
§ 2 ayı geçen daire,
§ Kilo kaybı
§ Rektal kanama
§ Ateş
§ 50 yaş üstünde yeni başlayan semptomlar
§ Ailesinde kolon kanseri veya Crohn hastalığı,ülseratif kolitli yakını olan olgular
§ Semptomların gece devam ediyor olması.
v İBS ‘de ayrıcı tanıda göz önünde bulundurulması gereken hastalıklar özetlenmiştir.
§ Malignite (kanser)
§ Malabsorbsiyon sendromları (Çöliyak hastalığı)
§ İnflamatuvar barsak hastalığı (Crohn hastalıüı,ülseratif kolit)
§ İnfeksiyonlar,paraziter hastalıkalr
§ Diet faktörleri-gıda alerjisi
§ Psikolojik bozukluklar
§ Diğerleri
İBS nin yukarıda açıklamaya çalıştığım gibi ortaya çıkış sebebi tam olarak anlaşılan bir hastalık olmadığı gözlenmektedir. Bu nedenle tek bir ilaç sağaltımı söz konusu değildir. Fonksiyonel sindirim sistemi hastalıklarının da oluş mekanizması net olmayıp yapısal ve biyokimyasal anormallik ve hastalıklar ekarte edildikten sonra fonksiyonel sindirim sitemi hastalıkları denilebilmektedir. Serotonin reseptor ailesinin bir üyesi olan HTR4 genei tarafından kodlanan 5-HT4 reseptörünün serotonin agonisti olarak kullanıma sunulan tegaserod (Zelmac) isimli ila kullandığımız devrede oldukça yararlı etkiler göstermişti. Sonradan kardiyovasküler (kalp ve damar sistemine ) sisteme yan etkileri nedeni ile Türkiye’den çekildi. Dünya da ise kontrollü olarak kullanan merkezler bulunmakla birlikte yurdumuzda bulunmamaktadır. Yan etkileri hayati risk taşımayan yeni ilaçların bulunması umudu her geçen gün artmaktadır.
İBS ‘e spesifik ilaç olmamakla beraber olgunun iyi değerlendirilmesi ,diğer semptomları gideren ilaçların kullanılması önem taşımaktadır. Burada önemli olan hastanın psikolojik destek alam gerekliliğinin belirlenmesi ve hastanın ikna edilmesidir. Hastaya” kafanı düzelt öyle gel “ gibi yaklaşımların yerinin olmadığı son derece açıktır. Burada psikiyatris tarafından değerlendirme ve gerekirse ilaç sağaltımı son derece önemlidir. Yukarıda ayrıntıları ile açıklamaya çalıştığım gibi mediatörler,hormonlar düzeyinde metabolik sorunlardan bahsettiğimiz bu iç içe geçen sorunlar yumağında psikiyatrisin verdiği ilaçları küçümsememek veya bunların kısa sürede etkilememsi durumunda İBS ‘de psikolojik faktörlerin katkısını önemsememek yanılgısına düşülmemelidir. Bir çok olguda ilaçları veya ilaçsız olarak birden çok daha fazla sayıda psikiyatrisin olguyu görmesi, gerçekten dinlemesi,hastanın psikiyatri doktoruna güveninin oluşması durumunda vereceği bilgiler ile sorunun büyük kısmının çözüldüğünü deneyimlerimiz ile belirliyoruz.
(FONKSİYONEL SİNDİRİM SİSTEMİ HASTALIKLARI)
Başlık olarak oldukça karmaşık ve uzun bir başlık kullandığımı görüyorum. Bu hastalık isimlerinin kısaca açıklamasını yapalım. Spastik kolit söylenerek kastedilmek istenen daha çok kalın barsak rahatsızlığı anlatılmak için yaygın kullanılan bir tanımlamadır. Bu halk arasında da oldukça bilinen bir rahatsızlık olarak günümüzde karşımıza çıkmaktadır. Tıbbi karşılığı ise “İRRİTABL BARSAK SENDROMU “ tanımlaması ile aynıdır. Fonksiyonel sindirim sistemi rahatsızlıkları ise irritabl barsak sendromunuda (İBS) içine alan tüm sindirim sistemini kapsayan organik (belli bir yapısal bozukluk) olmayan sorunların açıklanması için kullanılmaktadır.
İBS özelikle kalın bağırsakları ilgilendiren kabızlık,ishal veya kabızlık/ishal atakları ve karın ağrısı ile giden organik olmayan fonksiyonel bir hastalıktır.
İBS dünya geneli dikkate alındığında ülkelerin genel nüfuslarının %10-20 ‘si gibi büyük bir çoğunluğunu ilgilendiren bir sorun olarak karşımıza çıkmaktadır. Türkiye de İBS ‘e rastlanma sıklığı bu oranlara yakındır. Kötü olan ise bu rakamların sürekli artma eğiliminde olmasıdır. Toplumun günlük yaşamda karşılaştığı tüm sıkıntılar, üzüntüler, beslenmenin sağlıksızlığı bu rakamların artışında ana faktörleri oluşturmaktadır. Kadın ve erkeklerde özellikle 20-40 yaş grubunu daha sık ilgilendirirken daha genç ve daha ileri yaşlarda karşımıza çıkabilmektedir. Toplumda bireylerin en verimli yaşam dilimlerinde ortaya çıkan yaşamı katlanılmaz duruma getiren bu hastalık toplum sağlığı açısından son derece önemlidir.
İBS ile ilgili mevcut bilgilerimiz aşağıda tablo-1’dekısaca özetleyelim.
Tablo-1: İBS nedir?
İBS nedir?
· Gerçek ve kronik bir Gastrointestinal Sistem fonksiyon bozukluğudur.
· İBS ile ilgili semptomlar(yakınmalar)
· Karın ağrısı
· Kabızlık,ishal,kabızlık / ishal (ardışık)
· Bilinen yapısal (doğumsal veya sonradan kazanılmış)veya biyokimyasal (laboratuvar) anormallik yoktur.
· Yaşam kalitesini bozar
· İBS ‘de çok sayıda yakınmanın sağaltımı (tedavisi) gerkir.
İBS hastasının doktora giderken kafasında bir sürü sorular bulunabilir. Bu soruların neler olabilceği ile ilgili bir örnek vermeye çalışalım.
ü İBS nedir?
ü İBS tedavi edilebilir mi?
ü Tedavisi yoksa İBS ile yaşamaya nasıl devam edebilir miyim ?
ü Kanser olabilir miyim?
ü Komşumda da aynı şikayetler vardı sonra kalın barsak kanseri konuldu.Beni de aynı son mu bekliyor?
ü Yakınlarda bir tuvalet var mı? Birazdan sıkışırsam temiz bir tuvalet bulabilir miyim?
Sürekli karın ağrısı, kabızlık, ishal yakınmaları ile karşılaşan olgu (ki sıklıkla kadınlar İBS ‘den etkilenirler) çevreden, yakınlarından duyduklarının da etkisi ile kendisini kalın bağırsak kanseri sanabilirler. Spastik kolit olarak çevresinden duyduklarını veya internetten öğrenmeye çalıştıklarının etkisi ile daha da sıkıntıya kapılabilirler. Edindikleri bilgilerin da eksik olması veya yetersiz olması durumunda bu hastalığın hiç geçemeyeceği veya tedavisiz olacağı kuşkusuna kapılır ise bu sıkıntı büyük bir kargaşaya ,paniğe yol açabilir,hastalığın daha da ağrılaşmsına sebep olabilir. Tuvalete bağlı kalan ,dakikalarca bazan da saatlerce tuvaletten çıkamayan,temiz tuvalet bulma sıkıntısı saplantıya dönüşen kişi için yaşam kalitesi bozulup,tuvalete gitmek bir işkenceye dönüşür. Bu kişininöğretmen,doktor,hakim,mühendis,ev hanımı, polis,asker gibi farklı mesleklerden olabilecağını düşündüğümüzde mesleki verimlilik ise çok düşük seviyelerde kalacağını tahmin etmek zor olmasa gerekir. Yaşam kalitesi İBS’li kişi için zehir olurken yakın ilişkide olduğu herkes içinde son derece sıkıntılı bir etkileşim ortaya çıkacaktır. Bu sıkıntının giderilmesindeki ana rol doğal olarak bu sıkıntıları yaşayan doktorun sorumluluğunda olup sorunları çözebilme becerisine bağlı olarak çözüme kavuşturulabilir.
İBS hastası için mevcut durumu belirledikten sonra konuya biraz da İBS‘li hastanın başvurduğu doktor açısından bakalım.
Hastayı karşılayan muayene eden doktorun aklından geçen sorular:
ü Hastanın yakınmaları gerçekten günlük aktivitesini bozmuş mu? Verdiği bilgiler abartılı mı , yanıltıcı mı?
ü Yakınmaları ciddi bir hastalığa mu ait,İBS ile ilişkili mi ?
ü Psikolojik bir yardım almasını önersem mi?
ü Stresli bir dönem yakın zamanda geçirdi mi ?
ü Tetkikleri yeterli değil,nasıl tekrarlayalım ?
ü Hiç uğraşmasam acaba sevk etsem mi?
Tahmini olarak ileri sürdüğümüz bu soruların paralelinde doktorun ilk düşüncesi hakkında şunu ileri sürebiliriz. Doktor ciddi bir hastalık ile mi karşı karşıya yoksa başvuran kişi İBS midir? Bu ayrımının yapılabilmesi için hastaya uygulanması gereken laboratuar tetkikleri, üst (gastroskopi) ve alt (kolonoskopi) gastrointestinal sistem incelemelerinin gerekliliğinin belirlenmesi, hastanın bu konuda ikna edilmesi gibi sorunlar doktoru bir hayli meşgul eder. İBS ‘li olgular bir yandan bu tanıların ayrımının sağlanması için gerekli tetkikleri yaptırmak istemezler bir yandan da yakınmalarının gerçekten ciddi bir hastalığa ait olup olmadığının kesin cevabının kendilerine verilmesini isterler. Bu noktada doktor ile hasta arasındaki iletişim son derece önemli olacaktır. Hasta doktora güvendiği oranda tetkiklerin yapılmasına izin verecektir. Günümüzde yurdumuzda yaşadığımız sorunlardan birisini şu şekilde açıklayabiliriz. Hastanın yetkin (deneyimli) olmayan, yetkili olmayan doktor veya doktorlarca yapılan ultrasonografi,bilgisayarlı tomografi,manyetik rezonans,gastroskopi,kolonoskopi gibi pek çok tetkiki yaptırmış olarak İBS ‘li olgunun başvurduğu son doktorun karşısına çıkınca bu doktor ne yapılmalıdır ? Hasta haklı olarak kendisine her türlü tetkikin yapıldığını ,tedavisinin olmadığını ve başka tetkik yaptırmak istemediğini söylediğinde doktorun düştüğü sıkıntıyı anlayabiliriz. Başkk bir doktorun eksik veya yetersiz tetkiki ile atlanmış olan bir hastalık söz konusu ise ve son doktor hastayı İBS olarak tedavi etmeye devam ederse düşülecek sıkıntının büyüklüğünü tahmin edebilir siniz.bu durumumda son doktor tetkiklerin kendisi tarafından veya yetkin kişilerce yapılmasını önermek zorunda kalır ve bu prensipten geri adım atmamak zorunda kalır. Sorun ise hastanın by karara ne oranda uyup uymayacağı olacaktır. Uymadığı taktirde tedavi bir başka bahara kalacak, atlanmış bir başka hastalık söz konusu ise o hastalığın önemine paralel olarak daha büyük sorunlar ortaya çıkacaktır. Şekil-4 doktorun yaşadığı bu sıkıntıları kısaca özetlemektedir.
İBS ‘li olguların yakınmalarının sürelerine bir göz atalım.
İBS ‘de smeptomların süreleri:
İBS semptomlarının (yakınmalarının) süresi ve şekli
· İ BS ‘li olguların çoğu semptomları sık olarak yaşarlar.Semptomsuz süreler oldukça kısa olabilir
· Avrupa popülasyonundaki (toplumunda)İBS ‘li olguların ortalama ayda 7 gün İBS semptomlarından etkilenirler.
İBS ‘li olguda bağırsak alışkanlığında değişiklik ortaya çıkabilir. Hastalar belirtilen bu yakınmalardan çok daha fazla sayıda yakınma ile de başvurabilirler.
İBS ‘li olgulardaki barsak alışkanlığındaki değişiklikler:
§ İBS’li olgular barsak alışkalıklarındaki değişikliklere göre 3 alt gruba ayrılırlar
v İBS-konstipasyon(kabızlık)İBS-C
v İBS-diare (ishal)İBS-D
v Diare ve konstipasyon arasında alternans (biribirinin yerine geçme,takip etme)
v Olgular bir veya daha fazla sayıda İBS için birincil yakınma ile başvurabilirler.
İBS ‘li olgularda konstipasyon (kabızlık) yakınması olan grup zaman içinde ishalli olan gruba geçebilir ya da zaman zaman kabızlık,ishal atakları geçiren grup kabızlık gurubuna veya ishal grubuna geçebilir. Gruplar arası geçişler zaman içinde gözlenebilir. Yaygın olarak dünyada karşılaşılan İBS ‘da rastlanılan semptomların rastlanma sıklığı aşağıda belirtilmiştir.
Dünya‘da İBS.
Dünyada İBS
· Prevalans &11,5( ortalama % 6,2-12 arası)
· Karın ağrısı %88
· Karında gaz %80
· Şişkinlik % 66
· Kronik yorgunluk %60
· Kabızlık %53
· İshal(daire) %59
· Heartburn %47
(göğüs ağrısı)
Hungin et al Aliment. Pharmacol Ther 2003:17,643-50.
Yukarıda görüldüğü üzere yakınmaların rastlanma oranları arasında göğüs ağrısı (heartburn) türkçeye tam çevrilemeyen bir kelimedir. Daha çok reflü hastalığında asit reflüsüne bağlı gelişen göğüste, iman tahtasının arkasında duyulan sıkıntı, huzursuzluk,acıma, ağrı gibi yakınmalar için kullanılır. İBS ‘li olgularda ise bu yakınmanın yer alamsı bu olgularda fonksiyonel sindirim sistemi hastalıklarının üst sindirim sistemini ilgilendiren bölümü olarak karşımıza çıkabilmektedir.
İBS ‘de rastlanılan gaz ve şişkinlik ise sindirim sistemi hastalıklarının pek çoğunda fraklı sebepler ile karşımıza çıkabilir. Gaz ve karında şişkinliği yapan faktörler tek tek gözden geçirilmelidir. Bu faktörler devre dışı bırakıldıktan sonra İBS ile ilişkilendirilebilir. Gaz ve şişkinlik gün içinde fraklı saatlerde değişkenlik gösterebilir. İBS ‘li olgularda gaz oluşum sebebi tam olarak anlaşılamamıştır. Bağırsakların boşalma zamanında uzamaya bağlı barsak bakterilerinin aşırı gaz üretmesine bağlı şişkinlik oluştuğu düşünülmektedir.
İBS dışında Fonksiyonel Gastrointestinal sistem hastalıkları (sıklıkla İBS ile birliktedir).
· Üst gastrointetsinal sistem
§ Fonksiyonel disfaji (yutma güçlüğü)
§ Kalbe bağlı olmayan göğüs ağrısı
§ Heartburn
§ Reflü sendormu
§ Fonksiyonel dispepsi(hazımsızlık)
· Alt gastrointetsinal sistem
§ Fonksiyonel karın ağrısı,
§ İrritabl barsak sendromu
§ Fonksiyonel konstipasyon
İBS ‘nin gastrointtestinal sistemi ilgilendiren ve bu sistemin dışında olan hastalıklar ile birlikteliği söz konusudur. Bu birliktelik tablo-6’da sunulmuştur. Bu hastalıkların İBS ile görülme sıklığında artış günümüzde net olarak anlaşılamamıştır. Bu hastalıkların ortaya çıkışı ile ilgili bilgiler doğrultusunda bazı teoriler(varsayımlar) ileri sürülmektedir. Olguların bir bütün olarak değerlendirilmesi, tek bir hastalığın varlığında diğeri ile ilişkilendirmenin ve araştırmanın gerekliliği ve öneminin anlaşılması göz önünde tutulmalıdır.
İBS ‘nin gastrointetstinal ve non-gastrointetsinal sistem hastalıkları ile birlikteliği:
İBS (%) Kontrol (%)
Reflü sendromu 21 7
Peptik ülser 13 4
Depresyon 23 9
Asthma 13 7
Diabet (şeker hastalığı) 6 5
İBS semptomları ile sıklıkla birlikte görülen diğer semptomlara dikkat edelim.
v Başağrısı
v Oddi sfinkter yetmezliği (Safra kanalının oniki parmak bağırsağına açılım yerinde yetersizlik)
v Fibromiyalji(yaygın kas ağrıları)
v Anismus (açıklaması aşağıda)
v Alt bölgede bel ağrısı
v Kronik yorgunluk sendromu
v Disüria(sızlamalı idrar yapma)
v Dispareunia (açıklaması aşağıda)
· Anismus: Dışkılamaya katılan kasların ve sifnkter sistemlerinin dissinerjisi, koordine çalışamaması durumudur. Makatta yer alan dış anal sfinkter, puborektal kasın dışkılama sırasında paradoksal çalışmasına bağlı ortaya çıkan durum anismusdur. Seksüel kötü kullanımda bir etken olabilir.
· Dispareunia: Cinsel birleşme sırasında değişik sebeplere bağlı olarak kadının ağrı duyması.
İBS ‘nin psikolojik rahatsızlıklar ile birlikte sık görüldüğü veya bu sorunları olan kişilerde çakışma alanlarının olduğunu biliyoruz. Şekil-5’de bu konu şekille açıklanmaya çalışılmıştır. Depresyon ve uyku bozuklukları olan kişilerde ya İBS ortaya çıkmakta ya da İBS mevcut ise uyku bozukluları ve depresyon atakları veya dönemlerinin İBs semptomlarını kötüleştirdiğini söyleyebiliriz. Şekil-6’da ise İBS ‘li olgularda sindirim sistemi dışındaki semptomların çeşitliliği görülmektedir
İBS ‘nin etiyopatogenezini (ortaya çıkma mekanizmasını,sebebini) açıklamaya yönelik günümüzde tek bir faktör bulunamamıştır. Böylesine zengin ve çakışan semptomlara sahip olan hastalarda İBS oluşumunu açıklamaya yönelik çalışmalar nöro-gastroenteroloji-endokrinoloji alanlarında ilerlemektedir. Etiyopatogenezde ileri sürülen başlıklar şunlardır.
v Kalıtım,
v Dismotilite (sindirim siteminin istemsiz hareketlerindeki fonksiyonel bozukluk)
v Visseral hipersensitivite (iç organlardaki aşırı duyarlılık, aşırı uyarılabilirlilik)
v Visseral olayların Santral sinir Sitemi (beyin) tarafından algılanmasının değişmesi
v Psikopatoloji
v İnfeksiyon/inflamasyon
Bu başlıkların her biri yoğun çalışmalar ile incelenmektedir. Snatral sinir sitemi, beyin-barsak karşılıklı etkileşimi (otonom sinir Sistemi,enterik (barsak ) siniri sitemlerinin karşılıklı etkileşiminde aracılık yapan mediatör (sinir iletisindeki aracı maddeler) üzerinde durulmaktadır. Enterik siniri sisteminin çalışmasında son derece önemli olan bu mediatörler içinde en önemlisi serotonindir.
İBS’de patofizyoloji: Enterik sinir sistemi
v Eneterik sinir sistemi bozukluğu İBS ‘deki semptomların çoğunluğundan sorumlu tutulmaktadır.
Ø Visseral hipersensitivite (iç organlardaki aşırı duyarlılık)
§ Normal veya normal olmayan uyarılara (stimulus)aşırı visseral afferent (Merkeze gönderilen) yanıt
§ 5-HT,bradikinin,taşikininler,kalsitonin gen ilişkili peptid (CGTP) ve nörotropinler gibi mediatörler
Ø Motor disfonksiyon
§ 5-HT,asetilkolin,ATP,motilin,nitrik oksit,somatostatin,subtance P ve vasoaktif intestinal peptid ile ilişkili
Yukarıda belirtilen çok sayıdaki mediatör ve hormonların İBS ‘nin oluşumunda (patofizyolojisinde) önemli yer aldığı çalışmalar ile gösterilmiştir. Serotoninin ise bu patofizyolojideki yeri belirgin olarak açıklanabilmiştir.
İBS’nin patogenezinde barsakta geçirilen enfeksiyona bağlı olan veya değişik faktörler bağlı olarak ortaya çıkan inflamasyonun (ödem-iltihabın) rolü konusunda değişik görüşler ileri sürülmüştür. (Colins et ala,Gut,2001,48:743-5.
ü İnflamasyon enterik sinir sistemi ve barsak duvarında yer alan kas fonksiyonlarında değişiklikler ortaya çıkararak uzun süreli barsak motor fonksiyon bozukluğuna yol açabilir.
ü Olası mekanizmalar
§ Mide düz kas kasılabilirliğindeki değişiklikler
§ Kas morfolojisinde değişiklikler
§ Nörotransmitter salınımında değişiklikle
Patogenezi karmaşık olan İBS ve fonksiyonel sindirim sistemi hastalıkları konusunda yakın gelecekte yeni bilgilerin ortaya çıkacağı ve buna paralel tedavi seçeneklerinin belirleneceği umudu söz konusudur. İBS ‘i veya fonksiyonel sindirim sistemi hastalıklarını arttıran faktörler ise aşağıda sunulmuştur.
v İBS ‘i alevlendiren faktörler.
§ Yiyecekler
§ İlaçlar
§ Pssikolojik sorunlar
§ Hormonlar(menstrüel siklus)
§ Mevsimsel değişiklikler
İBS ‘li olgularda bu semptom zenginliği içerisinde “doktor tanıyı koymak için ne yapmalıdır ?” sorusuna yanıt arayalım. Aşağıda sunulan alarm semptomları var ise olgunun acil olarak tetkiklerinin yapılması gereklidir. Arada kalan bu alarm semptomlarnı taşımayan fakat önemli sorunları olan İBS ile karışan hastalar yok mudur? Bu olguların değerlendirmesi de doğal olarak hekimin hastayı değerlendirmesi ve muayenesi ile araştırılacaktır.
Ø İBS ‘de alarm semptomları.
§ 2 ayı geçen daire,
§ Kilo kaybı
§ Rektal kanama
§ Ateş
§ 50 yaş üstünde yeni başlayan semptomlar
§ Ailesinde kolon kanseri veya Crohn hastalığı,ülseratif kolitli yakını olan olgular
§ Semptomların gece devam ediyor olması.
v İBS ‘de ayrıcı tanıda göz önünde bulundurulması gereken hastalıklar özetlenmiştir.
§ Malignite (kanser)
§ Malabsorbsiyon sendromları (Çöliyak hastalığı)
§ İnflamatuvar barsak hastalığı (Crohn hastalıüı,ülseratif kolit)
§ İnfeksiyonlar,paraziter hastalıkalr
§ Diet faktörleri-gıda alerjisi
§ Psikolojik bozukluklar
§ Diğerleri
İBS nin yukarıda açıklamaya çalıştığım gibi ortaya çıkış sebebi tam olarak anlaşılan bir hastalık olmadığı gözlenmektedir. Bu nedenle tek bir ilaç sağaltımı söz konusu değildir. Fonksiyonel sindirim sistemi hastalıklarının da oluş mekanizması net olmayıp yapısal ve biyokimyasal anormallik ve hastalıklar ekarte edildikten sonra fonksiyonel sindirim sitemi hastalıkları denilebilmektedir. Serotonin reseptor ailesinin bir üyesi olan HTR4 genei tarafından kodlanan 5-HT4 reseptörünün serotonin agonisti olarak kullanıma sunulan tegaserod (Zelmac) isimli ila kullandığımız devrede oldukça yararlı etkiler göstermişti. Sonradan kardiyovasküler (kalp ve damar sistemine ) sisteme yan etkileri nedeni ile Türkiye’den çekildi. Dünya da ise kontrollü olarak kullanan merkezler bulunmakla birlikte yurdumuzda bulunmamaktadır. Yan etkileri hayati risk taşımayan yeni ilaçların bulunması umudu her geçen gün artmaktadır.
İBS ‘e spesifik ilaç olmamakla beraber olgunun iyi değerlendirilmesi ,diğer semptomları gideren ilaçların kullanılması önem taşımaktadır. Burada önemli olan hastanın psikolojik destek alam gerekliliğinin belirlenmesi ve hastanın ikna edilmesidir. Hastaya” kafanı düzelt öyle gel “ gibi yaklaşımların yerinin olmadığı son derece açıktır. Burada psikiyatris tarafından değerlendirme ve gerekirse ilaç sağaltımı son derece önemlidir. Yukarıda ayrıntıları ile açıklamaya çalıştığım gibi mediatörler,hormonlar düzeyinde metabolik sorunlardan bahsettiğimiz bu iç içe geçen sorunlar yumağında psikiyatrisin verdiği ilaçları küçümsememek veya bunların kısa sürede etkilememsi durumunda İBS ‘de psikolojik faktörlerin katkısını önemsememek yanılgısına düşülmemelidir. Bir çok olguda ilaçları veya ilaçsız olarak birden çok daha fazla sayıda psikiyatrisin olguyu görmesi, gerçekten dinlemesi,hastanın psikiyatri doktoruna güveninin oluşması durumunda vereceği bilgiler ile sorunun büyük kısmının çözüldüğünü deneyimlerimiz ile belirliyoruz.
|
Yazan
|
Bu makaleden alıntı yapmak
için alıntı yapılan yazıya aşağıdaki ibare eklenmelidir: "İrritabl Barsak Sendromu (Spastik Kolit)" başlıklı makalenin tüm hakları yazarı Prof.Dr.M.Hakan YÜCEYAR'e aittir ve makale, yazarı tarafından TavsiyeEdiyorum.com (http://www.tavsiyeediyorum.com) kütüphanesinde yayınlanmıştır. Bu ibare eklenmek şartıyla, makaleden Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa uygun kısa alıntılar yapılabilir, ancak Prof.Dr.M.Hakan YÜCEYAR'ın izni olmaksızın makalenin tamamı başka bir mecraya kopyalanamaz veya başka yerde yayınlanamaz. |
2 Beğeni 
Yazan Uzman
|
spastik kolit, irritabl barsak sendromu, kabızlık, ishal, karın ağrısı, ibs hastalığı, ibs rahatsızlığı, kolit, irritabl barsak, irritabl bağırsak, irritabl bağırsak sendromu
Sitemizde yer alan döküman ve yazılar uzman üyelerimiz tarafından hazırlanmış ve pek çoğu bilimsel düzeyde yapılmış çalışmalar olduğundan güvenilir mahiyette eserlerdir. Bununla birlikte TavsiyeEdiyorum.com sitesi ve çalışma sahipleri, yazıların içerdiği bilgilerin güvenilirliği veya güncelliği konusunda hukuki bir güvence vermezler. Sitemizde yayınlanan yazılar bilgi amaçlı kaleme alınmış ve profesyonellere yönelik olarak
hazırlanmıştır. Site ziyaretçilerimizin o meslekle ilgili bir uzmanla görüşmeden, yazı içindeki bilgileri kendi başlarına kullanmamaları gerekmektedir. Yazıların telif hakkı tamamen yazarlarına aittir, eserler sahiplerinin muvaffakatı olmadan hiçbir suretle çoğaltılamaz, başka bir
yerde kullanılamaz, kopyala yapıştır yöntemiyle başka mecralara aktarılamaz. Sitemizde yer alan herhangi bir yazı başkasına ait telif haklarını ihlal ediyor, intihal içeriyor veya yazarın mensubu bulunduğu mesleğin meslek için etik kurallarına aykırılıklar taşıyorsa, yazının kaldırılabilmesi için site yönetimimize bilgi verilmelidir.
