Çocuklarda Dil Bozuklukları
Dil gelişimi üzerine yapılan çalışmalar 2-7 yaş arası çocukların yaklaşık % 6’sında konuşma ve dil gecikmeleri olduğunu gostermektedir. Konuşma problemleri dil problemlerinden daha yaygındır; dil sorunları konuşma problemleri uzun sürdü; ve her iki konuşma ve dil sorunları erkeklerde daha sık görülür (Kanun ve ark., 2000).
Dil problemleri olan çocukların önemli bir kısmı okuryazarlığını geliştirir, matematik sorunlar; içselleştirme ve sorunların dışa yönelim ve davranış; ve ko-morbid psikolojik bozukluklar, özellikle de yıkıcı davranış bozuklukları, özellikle DEHB Genetik faktörler dil bozukluğu önemli bir rol oynamaktadır. Genetik faktörler beyin gelişimi üzerindeki etkileri nedeniyle dil gelişimini etkileyebilir. Belirli beyin hücrelerinde anormallikler (ektopya ve mikroji), frontal ve temporal loblarda ek gyri, anormal beyin lateralizasyonu ve farklı beyin bölgelerindeki olağandışı oranlar, dil bozukluğu ile ilişkili ana beyin anormallikleridir. Tüm dil gecikmeleri kızlarda erkeklerden daha yaygındır, bu nedenle cinsiyetle ilgili bazı biyolojik faktörler dil sorunlarının etiyolojisinde yer almaktadır.
İnce motor becerilerinin gelişimindeki gecikmelerin, çoğu dil gecikmesini karakterize ettiği
bulunmuştur.
Dil gecikmesi ve motor gecikmesi, yavaş bilgi işlemede ve sınırlı bilgi işlem kapasitesinde ifade bulan altta yatan nörolojik olgunlaşmayı yansıtıyor olabilir.
Etiyolojik açıdan bakıldığında, belirli gelişimsel dil gecikmelerinin çoğu vakasında psikososyal faktörler, büyük bir etiyolojik rol oynamamaktadır. Bununla birlikte, dil problemlerinin kalıcılığında rol oynayabilir (Whitehurst ve Fischel, 994).
Düşük sosyo-ekonomik durum, geniş aile boyutu ve davranış problemlerini içeren sorunlu ebeveyn-çocuk etkileşimi örüntüleri, birçok dil bozukluğu vakasını karakterize etmekte ve bu bozukluk ne kadar şiddetli olursa, davranış sorunu o kadar kötü olmaktadır.
Dil problemleri başkalarıyla iletişim kurma veya yanlış davranışta ifade bulan değerli hedeflere ulaşma alanlarında hayal kırıklığına neden olabilir.
İkincisi, dil sorunu olan çocuklar iç konuşma yöntemi ile davranışlarını kontrol etmekte zorlanabilir. Üçüncüsü, zayıf ebeveynlik becerileri ve çoklu stres faktörlerine maruz kalan ebeveynler (büyük aile büyüklüğü ve düşük sosyoekonomik statü gibi), çocuklarıyla zorlayıcı etkileşim döngülerinde sıkışıp kalabilir.
Bu zorlayıcı etkileşim kalıpları daha sonra çocukların ebeveynleri ile olumlu sözlü alışverişlerde bulunmak suretiyle dil becerilerini geliştirmelerini engelleyebilir. Boylamsal çalışmalara göre, özgül dil geriliği olan çocuklar iyileşme sırasında belirtilerin yukarıya doğru ilerleyen bir hiyerarşide ilerlediği görülür. Bu sıralama zarar görmeye açıklık hiyerarşisini göstermektedir (Whitehurst ve Fischel, 1994).
1. İfade edici fonoloji
2. İfade edici sözdizimi ve morfoloji
3. İfade edici anlambilim
4. Alıcı dil.
İyileşme sürecinde anlamsal problemleri olan bir çocuk, anlamlı sözdizimi ve morfoloji problemleri geliştirir. Bu zafiyet hiyerarşisi, bazı etiyolojik faktörlerin tüm dil bozukluklarında ortak olması gerektiği görüşüne yol açmıştır. Ancak, bazı faktörlerin belirli hastalıklara özgü olduğuna dair hiçbir şüphe yoktur.
Doğumdan sonraki ilk 3 ayda ifade edici dil gelişimi fonem düzeyde değişimler ile kendini gösterirken, 3-9. aylar morfemik, 9-18. aylar sentaks (cümle) düzeyinde, 18-36. aylarda ise semantik (anlam) düzeyde dil kazanımı sağlanır (Paul ve ark. 1996, Bzoch ve League 1991).
BEBEKLERDE VE ÇOCUKLARDA DEĞERLENDİRME VE MÜDAHALE
Çocuk ve ergen ruh sağlığı hizmetlerine başvuran çocukların yaklaşık %50'sinde dil problemleri vardır (Bishop ve Frazier Norbury, 2008).
Çocukların önemli konuşma ve dil problemleri olduğu görülüyorsa, bu iletişim zorluklarının psikolojik değerlendirmesi ideal olarak çok disiplinli bir ekip tarafından yapılmalıdır (Amerikan Çocuk ve Ergen Psikiyatrisi Akademisi, 1998).
Otitis media gibi problemlerin varlığını tespit etmek ve Duchenne musküler distrofisi gibi nörolojik ve tıbbi durumların varlığını dışlamak için çocuğun tam bir çocuk değerlendirmesi yapılmalıdır. İşitme bozukluğunu elemek için odyolojik inceleme yapılmalıdır.
Rutin görüşmelere, davranış kontrol listelerinin ve uyumsal davranış ölçeklerinin tamamlanmasına ek olarak, değerlendirme, standartlaştırılmış alıcı ve anlamlı dil, performans zekanın değerlendirmeleri de eklenmelidir.
Performans zeka, alıcı ve ifade edici dil ve uyumsal davranış ölçütlerinin tümü, ortalamanın (veya 70'lik standart puanın) 2 standart sapma altında kalıyorsa, dil sorunu entelektüel yetersizlikle görülmektedir. Performans zeka puanının normal aralıkta olduğu ve alıcı ya da ifade edici dil bölümlerinin ortalamanın altında 1.5-2 standart sapma olduğu durumlarda, belirli bir dil bozukluğu tanısı konulabilir.
Dil bozukluğu (aşağıdaki üç sendromdan ayırt edilebilir (Bishop ve Frazier Norbury, 2008):
• Otizm Spektrum Bozukluğu
• Landau-Kleffner sendromu
• Seçici mutizm
OSB olan çocuklarda ekolali, zamirleri tersine çevirme, klişeleşmiş ifadeler, jest eksikliği, gürültüye aşırı duyarlılık ve yaratıcı oyun eksikliği gösterir.
*Doğumdan itibaren ortaya çıkan özgül dil bozuklukları, ICD-10'da epilepsi ile edinilmiş afazi (Landau-Kleffner sendromu) ile ayırt edilir. Bu sendromda normal bilişsel ve dilbilimsel becerileri olan bir çocuk, normal zekayı korurken, normal gelişim sürecinin ardından ifade ve alıcı dil becerilerini kaybeder.
Eş zamanlı olarak EEG bilateral temporal lob anomalileri ve epilepsi tanısı ile uyumlu nöbetler vardır.
Landau-Kleffner sendromunun başlangıcı 3 ila 7 yaşları arasında meydana gelir. Bozukluğun nedeni bilinmemekle birlikte, inflamatuar ensefalitik bir süreçten kaynaklandığı tahmin edilmektedir. Bu vakalar değerlendirme için bir pediatrik nöroloğa yönlendirilmelidir.
Dil bozukluğu ve Landau-Kleffner sendromu elektif ve selektif mutizmden ayırt edilmelidir.
*Elektif mutizm: Belirli yerlerde, belirli insanlarla konuşmama durumu için kullanmıştır Tramer Moritz;
*Selektif mutizm: Belirli ortamlarda konuşmamak.
Çocuğun konuşma ve dil becerilerinin bozulmadan kaldığı, ancak belirli durumlarda psikososyal nedenlerden dolayı kullanması durumudur. Bu çocuklar aile üyeleriyle konuşur ve evde arkadaşları ile konuşur, ancak öğretmenlerle ya da halka açık insanlarla konuşmayı reddeder.
Böyle bir durumda ebeveynlerden, çocukla ayırıcı tanı koymak için yeterli bilgi sağlayacak özel bir konuşmaları kaydetmeleri istenebilir.
Yapılan meta-analiz çalışmalarına göre, konuşma ve dil terapistlerinin doğrudan çocuğa uyguladığı veya konuşma ve dil terapistleri eşliğinde ebeveynlere verilen konuşma ve dil terapisi programları özellikle ifade edici dil bozukluklarında etkilidir (Law ve diğerleri, 2004; Roberts ve Kaiser, 2011).
Konuşma ve dil terapisindeki denenen iki yöntem şöyle özetlenebilir:
1. Hanen programında, ebeveyn-çocuk etkileşimleri videoya alınır ve bunlar ebeveynlerle yapılan eğitimde kullanılır.
2. Fast ForWord programında ise çocuklar ilgi çekici bilgisayar oyunlarına dahil edilmiş bilgisayar tabanlı dil becerileri eğitimi almaktadırlar.
**Özel öğrenme engelleri; DSM-5 ve ICD-10'da özgül öğrenme bozuklukları, entelektüel yetersizlik veya travmatik beyin hasarı ve dil bozukluğu ile ilişkili genel öğrenme problemlerinden ayrılmaktadır.
Epidemiyolojik açıdan, uluslararası araştırmalar çocukların % 3-10'unun disleksi olduğunu göstermektedir (Snowling, 2013).
9-10 yaşlarındaki 1200'ün üzerinde çocukla yapılan epidemiyolojik çalışmada, % 3.9'unun disleksi, % 1.3'ünün de diskalkuli, % 2.3'ünün hem aritmetik hem de okuma güçlüğü olduğu tespit edildi. Erkeklerin kadınlardan 3 kat fazla özgül okuma güçlüğü yaşadığı aritmetik güçlükler ile özgül okuma görülme oranının ise eşit olduğu gözlendi (Lewis ve arkadaşları,1994).
İngiltere'deki 5-15 yaş arası çocuklar için yapılan ulusal epidemiyolojik bir çalışmada, çocukların % 5'inin özel okuma veya heceleme zorluğu yaşadığı tespit edilmiştir (Meltzer ve ark., 2000). Bu özgül öğrenme güçlüğü oranı DEHB olan çocuklar için % 17, davranış bozukluğu olan çocuklar için % 13, duygusal bozukluğu olan çocuklar için % 11 ve diğer psikolojik bozuklukları olmayan çocuklar için % 4 idi.
Fonolojik işlemdeki bir eksiklik, disleksi olan çocukların temel bir özelliğidir (Snowling, 2013; Vellutino ve ark. 2004).
Kelime tanımlama problemleri, fonolojik farkındalık, alfabetik haritalama ve fonolojik kod çözme konusundaki eksikliklerden kaynaklanmaktadır. Bu eksiklikler sözlü ve yazılı kelime arasında bağ oluşturmada sorunlara yol açmaktadır. Mevcut araştırmalar, okuma güçlüğünün görsel sistemdeki harflerin tersine dönmesine yol açan sorunlardan ve daha önce de düşünüldüğü gibi sözcük tanımada zorluklardan kaynaklanmadığını göstermektedir (Vellutino ve ark. 2004).
Disleksinin merkezinde yer alan temel fonolojik eksiklik yaygın olarak yetişkinlikte devam ederken, disleksik çocukların bir kısmı, aileleri tarafından desteklenmesi, okulda ek ders verilmesi ve düzenli olarak motive edici materyallerle okuma alıştırması yapılması şartıyla yetişkinlikte okuma becerilerinde gelişmeler göstermektedir.
Özgül Okuma Yetersizliğinin Klinik Özellikleri
Üç özgül öğrenme bozukluğunun (disleksi, diskalkuli ve disgrafi) içinde, disleksi muhtemelen klinik açıdan en önemli olanıdır. Bu, okuryazarlığın sosyal bir beceri olarak öneminden ve okuma problemleriyle davranış problemi arasındaki bağlantıdan kaynaklanmaktadır.
Ayrıca, okuma sorunları hakkında diğer belirli öğrenme zorluklarından çok daha fazla şey bilinmektedir. Bu sebeple bu bölümdeki ana odak noktası belirli okuma geriliği veya disleksidir.
Snowling (2013) disleksi ve okuduğunu anlama bozukluğu arasında ayrım yapmak için kanıt sağlamıştır. Dislekside baskın bilişsel eksiklik fonolojiktir (konuşma seslerinin kelimelerle işlenmesinde zorluk çeker).
Aksine, okuduğunu anlama bozukluğu olan çocuklar, kelimeleri doğru bir şekilde çözebilir ve heceleyebilir, ancak okuduklarının anlamını anlamada sorunlar yaşayabilirler. Dil bozukluğu öyküsü olan çocuklar genellikle her iki süreçte de etkilenen yaygın okuma bozukluklarına sahiptir.
Disleksi ve okuduğunu anlama bozukluğu için farklı müdahaleler gerekir. Disleksi için, etkili müdahaleler harf sesleri konusunda eğitim, fonem farkındalığı ve acil becerileri pekiştirmek için uygun seviyedeki metinlerden yazma ve okuma yoluyla harfleri ve fonemleri birbirine bağlamayı içerir.
Buna karşılık, sözlü dil becerilerindeki zayıf anlama eğitimi için özellikle kelime gereklidir.
Özgül okuma geriliği veya disleksi etiyolojisi, okuma becerilerinin gelişimi ile ilgili teoriler bağlamında anlaşılabilir.
Geleneksel olarak okuma becerilerinin gelişimi hakkında iki teori önerilmiştir.
Fonik teori, okumak için çocukların önce harflerle ilişkili sesleri öğrenmesi gerektiğini ve sonra da bu fonik yapı taşlarını bütün kelimeleri okumak ve hecelemek için kullanmaları gerektiğini savunur (Ramus ve ark. 2003).
Argüman, çocukların kedi kelimesini c, a ve t harfleriyle ilişkili üç sesten oluşturduğu şeklindedir. Buna karşın, tüm dil teorisi, çocukların bireysel harfleri veya sesleri bir araya getirmekten ziyade bütün kelimeleri tanımayı öğrendiklerini savunur.
Tüm dil teorisine (whole language theory) göre, bilinmeyen kelimelerin sesi, içinde bulundukları bağlamın anlamını tahmin ederek ve bir öğretmenden geri bildirim alarak öğrenilir (Goodman, 1976). Bu nedenle, çocuk kedi kelimesinin kedi gibi ses çıkardığını varsayabilir çünkü bir kedi resmi altında veya köpeğin kediyi kovaladığını söyleyen bir cümleyle ortaya çıkar.
Fonolojik teori, çocuğun her harf için karşılık gelen sesleri öğrenmesini gerektiren fonik öğretim yöntemine yol açtı.
Tüm dil teorisi, çeşitli bağlamsal öğretim yöntemlerine, örneğin
Sonuç olarak çocukların okuma becerilerine, materyallere aşinalıklarına ve doğru performansın maliyet ve faydalarına bağlı olarak hem fonik kod çözme stratejilerini hem de tüm dil bağlamsal stratejilerini kullandıkları görülmektedir.
En geniş desteği alan okuma teorisi, çocukların kafiye ve aliterasyon algılarının okuma becerilerinin en önemli öncüsü olduğunu savunuluyor (Snowling, 1996). Bu pozisyon, çocukların kedi gibi bir kelime alıp başlayabilecekleri fikrini gerektirir: c ve bir kafiye: at. Bu beceriyi mat, sat veya pat gibi yabancı kelimeleri okumalarına yardımcı olmak için kullanabilirler. Bu, kafiyeli kelimelerin benzer seslerinin (fonolojik benzerlik) farkındalığını ve aynı zamanda kafiyeli kelimelerin benzer görünümünün (ortografik benzerliği) farkındalığını içerir.
Ayrıca erken yaşta fonolojik ve ortografik benzerlikleri tanıma becerilerini geliştiren çocukların iyi okuyucular haline geldiğini ve okuma sorunu geliştirmeyen çocuklara göstermektedir.
Disleksi etiyolojisinde genetik, nörobiyolojik ve sosyal faktörlerin rolü üzerine yapılan araştırmalardan çok sayıda sonuç çıkarılabilir (Snowling ve Hulme, 2008).
Genetik faktörler, disleksinin etiyolojisine katkıda bulunur, daha yüksek IQ'lu bireylerde daha fazla kalıtsal olma eğiliminde olanlarda daha şiddetli disleksi ve disleksi formlarıyla katkıda bulunur. Aday genler ve disleksi ile ilişkili yapısal beyin anormallikleri konusunda bir uzlaşma henüz sağlanamamıştır.
Okuma ve müdahalenin bu açığı hafifletebileceği konusunda disleksinin sol hemisfer temporo-parietal korteksindeki aktivasyonun azalmasıyla ilişkili olduğuna dair kanıtlar ortaya çıkmaktadır.
Sosyo-ekonomik durumu düşük olan çocuklarda, ev içinde okur-yazarlık temelli etkinliklerin olmadığı geniş ailelerden okuma güçlüğü daha yaygındır.
Değerlendirme
Özgül okuma güçlüğü ve diğer özgül öğrenme problemleriyle birlikte, klinik psikolog, çocuğun öğretmeni, ebeveynleri, çocuğu ve diğer ilgili profesyoneller arasında (özellikle varsa, eğitim ve okul psikologları) yakın ilişki içinde olmaları önemlidir.
Ebeveynler ve öğretmenler ile Rutin görüşmeler yapılmalıdır; geçmiş okul kazanım raporlarının kopyaları alınmalıdır; ve hem ebeveynler hem de öğretmenler tarafından tamamlanan ASEBA veya SDQ değerlendirme sistemlerinden görme ya da işitme bozukluğu için rutin tarama da yapılması önerilir.
Dil problemleri olan çocukların önemli bir kısmı okuryazarlığını geliştirir, matematik sorunlar; içselleştirme ve sorunların dışa yönelim ve davranış; ve ko-morbid psikolojik bozukluklar, özellikle de yıkıcı davranış bozuklukları, özellikle DEHB Genetik faktörler dil bozukluğu önemli bir rol oynamaktadır. Genetik faktörler beyin gelişimi üzerindeki etkileri nedeniyle dil gelişimini etkileyebilir. Belirli beyin hücrelerinde anormallikler (ektopya ve mikroji), frontal ve temporal loblarda ek gyri, anormal beyin lateralizasyonu ve farklı beyin bölgelerindeki olağandışı oranlar, dil bozukluğu ile ilişkili ana beyin anormallikleridir. Tüm dil gecikmeleri kızlarda erkeklerden daha yaygındır, bu nedenle cinsiyetle ilgili bazı biyolojik faktörler dil sorunlarının etiyolojisinde yer almaktadır.
İnce motor becerilerinin gelişimindeki gecikmelerin, çoğu dil gecikmesini karakterize ettiği
bulunmuştur.
Dil gecikmesi ve motor gecikmesi, yavaş bilgi işlemede ve sınırlı bilgi işlem kapasitesinde ifade bulan altta yatan nörolojik olgunlaşmayı yansıtıyor olabilir.
Etiyolojik açıdan bakıldığında, belirli gelişimsel dil gecikmelerinin çoğu vakasında psikososyal faktörler, büyük bir etiyolojik rol oynamamaktadır. Bununla birlikte, dil problemlerinin kalıcılığında rol oynayabilir (Whitehurst ve Fischel, 994).
Düşük sosyo-ekonomik durum, geniş aile boyutu ve davranış problemlerini içeren sorunlu ebeveyn-çocuk etkileşimi örüntüleri, birçok dil bozukluğu vakasını karakterize etmekte ve bu bozukluk ne kadar şiddetli olursa, davranış sorunu o kadar kötü olmaktadır.
Dil problemleri başkalarıyla iletişim kurma veya yanlış davranışta ifade bulan değerli hedeflere ulaşma alanlarında hayal kırıklığına neden olabilir.
İkincisi, dil sorunu olan çocuklar iç konuşma yöntemi ile davranışlarını kontrol etmekte zorlanabilir. Üçüncüsü, zayıf ebeveynlik becerileri ve çoklu stres faktörlerine maruz kalan ebeveynler (büyük aile büyüklüğü ve düşük sosyoekonomik statü gibi), çocuklarıyla zorlayıcı etkileşim döngülerinde sıkışıp kalabilir.
Bu zorlayıcı etkileşim kalıpları daha sonra çocukların ebeveynleri ile olumlu sözlü alışverişlerde bulunmak suretiyle dil becerilerini geliştirmelerini engelleyebilir. Boylamsal çalışmalara göre, özgül dil geriliği olan çocuklar iyileşme sırasında belirtilerin yukarıya doğru ilerleyen bir hiyerarşide ilerlediği görülür. Bu sıralama zarar görmeye açıklık hiyerarşisini göstermektedir (Whitehurst ve Fischel, 1994).
1. İfade edici fonoloji
2. İfade edici sözdizimi ve morfoloji
3. İfade edici anlambilim
4. Alıcı dil.
İyileşme sürecinde anlamsal problemleri olan bir çocuk, anlamlı sözdizimi ve morfoloji problemleri geliştirir. Bu zafiyet hiyerarşisi, bazı etiyolojik faktörlerin tüm dil bozukluklarında ortak olması gerektiği görüşüne yol açmıştır. Ancak, bazı faktörlerin belirli hastalıklara özgü olduğuna dair hiçbir şüphe yoktur.
Doğumdan sonraki ilk 3 ayda ifade edici dil gelişimi fonem düzeyde değişimler ile kendini gösterirken, 3-9. aylar morfemik, 9-18. aylar sentaks (cümle) düzeyinde, 18-36. aylarda ise semantik (anlam) düzeyde dil kazanımı sağlanır (Paul ve ark. 1996, Bzoch ve League 1991).
BEBEKLERDE VE ÇOCUKLARDA DEĞERLENDİRME VE MÜDAHALE
Çocuk ve ergen ruh sağlığı hizmetlerine başvuran çocukların yaklaşık %50'sinde dil problemleri vardır (Bishop ve Frazier Norbury, 2008).
Çocukların önemli konuşma ve dil problemleri olduğu görülüyorsa, bu iletişim zorluklarının psikolojik değerlendirmesi ideal olarak çok disiplinli bir ekip tarafından yapılmalıdır (Amerikan Çocuk ve Ergen Psikiyatrisi Akademisi, 1998).
Otitis media gibi problemlerin varlığını tespit etmek ve Duchenne musküler distrofisi gibi nörolojik ve tıbbi durumların varlığını dışlamak için çocuğun tam bir çocuk değerlendirmesi yapılmalıdır. İşitme bozukluğunu elemek için odyolojik inceleme yapılmalıdır.
Rutin görüşmelere, davranış kontrol listelerinin ve uyumsal davranış ölçeklerinin tamamlanmasına ek olarak, değerlendirme, standartlaştırılmış alıcı ve anlamlı dil, performans zekanın değerlendirmeleri de eklenmelidir.
Performans zeka, alıcı ve ifade edici dil ve uyumsal davranış ölçütlerinin tümü, ortalamanın (veya 70'lik standart puanın) 2 standart sapma altında kalıyorsa, dil sorunu entelektüel yetersizlikle görülmektedir. Performans zeka puanının normal aralıkta olduğu ve alıcı ya da ifade edici dil bölümlerinin ortalamanın altında 1.5-2 standart sapma olduğu durumlarda, belirli bir dil bozukluğu tanısı konulabilir.
Dil bozukluğu (aşağıdaki üç sendromdan ayırt edilebilir (Bishop ve Frazier Norbury, 2008):
• Otizm Spektrum Bozukluğu
• Landau-Kleffner sendromu
• Seçici mutizm
OSB olan çocuklarda ekolali, zamirleri tersine çevirme, klişeleşmiş ifadeler, jest eksikliği, gürültüye aşırı duyarlılık ve yaratıcı oyun eksikliği gösterir.
*Doğumdan itibaren ortaya çıkan özgül dil bozuklukları, ICD-10'da epilepsi ile edinilmiş afazi (Landau-Kleffner sendromu) ile ayırt edilir. Bu sendromda normal bilişsel ve dilbilimsel becerileri olan bir çocuk, normal zekayı korurken, normal gelişim sürecinin ardından ifade ve alıcı dil becerilerini kaybeder.
Eş zamanlı olarak EEG bilateral temporal lob anomalileri ve epilepsi tanısı ile uyumlu nöbetler vardır.
Landau-Kleffner sendromunun başlangıcı 3 ila 7 yaşları arasında meydana gelir. Bozukluğun nedeni bilinmemekle birlikte, inflamatuar ensefalitik bir süreçten kaynaklandığı tahmin edilmektedir. Bu vakalar değerlendirme için bir pediatrik nöroloğa yönlendirilmelidir.
Dil bozukluğu ve Landau-Kleffner sendromu elektif ve selektif mutizmden ayırt edilmelidir.
*Elektif mutizm: Belirli yerlerde, belirli insanlarla konuşmama durumu için kullanmıştır Tramer Moritz;
*Selektif mutizm: Belirli ortamlarda konuşmamak.
Çocuğun konuşma ve dil becerilerinin bozulmadan kaldığı, ancak belirli durumlarda psikososyal nedenlerden dolayı kullanması durumudur. Bu çocuklar aile üyeleriyle konuşur ve evde arkadaşları ile konuşur, ancak öğretmenlerle ya da halka açık insanlarla konuşmayı reddeder.
Böyle bir durumda ebeveynlerden, çocukla ayırıcı tanı koymak için yeterli bilgi sağlayacak özel bir konuşmaları kaydetmeleri istenebilir.
Yapılan meta-analiz çalışmalarına göre, konuşma ve dil terapistlerinin doğrudan çocuğa uyguladığı veya konuşma ve dil terapistleri eşliğinde ebeveynlere verilen konuşma ve dil terapisi programları özellikle ifade edici dil bozukluklarında etkilidir (Law ve diğerleri, 2004; Roberts ve Kaiser, 2011).
Konuşma ve dil terapisindeki denenen iki yöntem şöyle özetlenebilir:
1. Hanen programında, ebeveyn-çocuk etkileşimleri videoya alınır ve bunlar ebeveynlerle yapılan eğitimde kullanılır.
2. Fast ForWord programında ise çocuklar ilgi çekici bilgisayar oyunlarına dahil edilmiş bilgisayar tabanlı dil becerileri eğitimi almaktadırlar.
**Özel öğrenme engelleri; DSM-5 ve ICD-10'da özgül öğrenme bozuklukları, entelektüel yetersizlik veya travmatik beyin hasarı ve dil bozukluğu ile ilişkili genel öğrenme problemlerinden ayrılmaktadır.
Epidemiyolojik açıdan, uluslararası araştırmalar çocukların % 3-10'unun disleksi olduğunu göstermektedir (Snowling, 2013).
9-10 yaşlarındaki 1200'ün üzerinde çocukla yapılan epidemiyolojik çalışmada, % 3.9'unun disleksi, % 1.3'ünün de diskalkuli, % 2.3'ünün hem aritmetik hem de okuma güçlüğü olduğu tespit edildi. Erkeklerin kadınlardan 3 kat fazla özgül okuma güçlüğü yaşadığı aritmetik güçlükler ile özgül okuma görülme oranının ise eşit olduğu gözlendi (Lewis ve arkadaşları,1994).
İngiltere'deki 5-15 yaş arası çocuklar için yapılan ulusal epidemiyolojik bir çalışmada, çocukların % 5'inin özel okuma veya heceleme zorluğu yaşadığı tespit edilmiştir (Meltzer ve ark., 2000). Bu özgül öğrenme güçlüğü oranı DEHB olan çocuklar için % 17, davranış bozukluğu olan çocuklar için % 13, duygusal bozukluğu olan çocuklar için % 11 ve diğer psikolojik bozuklukları olmayan çocuklar için % 4 idi.
Fonolojik işlemdeki bir eksiklik, disleksi olan çocukların temel bir özelliğidir (Snowling, 2013; Vellutino ve ark. 2004).
Kelime tanımlama problemleri, fonolojik farkındalık, alfabetik haritalama ve fonolojik kod çözme konusundaki eksikliklerden kaynaklanmaktadır. Bu eksiklikler sözlü ve yazılı kelime arasında bağ oluşturmada sorunlara yol açmaktadır. Mevcut araştırmalar, okuma güçlüğünün görsel sistemdeki harflerin tersine dönmesine yol açan sorunlardan ve daha önce de düşünüldüğü gibi sözcük tanımada zorluklardan kaynaklanmadığını göstermektedir (Vellutino ve ark. 2004).
Disleksinin merkezinde yer alan temel fonolojik eksiklik yaygın olarak yetişkinlikte devam ederken, disleksik çocukların bir kısmı, aileleri tarafından desteklenmesi, okulda ek ders verilmesi ve düzenli olarak motive edici materyallerle okuma alıştırması yapılması şartıyla yetişkinlikte okuma becerilerinde gelişmeler göstermektedir.
Özgül Okuma Yetersizliğinin Klinik Özellikleri
Üç özgül öğrenme bozukluğunun (disleksi, diskalkuli ve disgrafi) içinde, disleksi muhtemelen klinik açıdan en önemli olanıdır. Bu, okuryazarlığın sosyal bir beceri olarak öneminden ve okuma problemleriyle davranış problemi arasındaki bağlantıdan kaynaklanmaktadır.
Ayrıca, okuma sorunları hakkında diğer belirli öğrenme zorluklarından çok daha fazla şey bilinmektedir. Bu sebeple bu bölümdeki ana odak noktası belirli okuma geriliği veya disleksidir.
Snowling (2013) disleksi ve okuduğunu anlama bozukluğu arasında ayrım yapmak için kanıt sağlamıştır. Dislekside baskın bilişsel eksiklik fonolojiktir (konuşma seslerinin kelimelerle işlenmesinde zorluk çeker).
Aksine, okuduğunu anlama bozukluğu olan çocuklar, kelimeleri doğru bir şekilde çözebilir ve heceleyebilir, ancak okuduklarının anlamını anlamada sorunlar yaşayabilirler. Dil bozukluğu öyküsü olan çocuklar genellikle her iki süreçte de etkilenen yaygın okuma bozukluklarına sahiptir.
Disleksi ve okuduğunu anlama bozukluğu için farklı müdahaleler gerekir. Disleksi için, etkili müdahaleler harf sesleri konusunda eğitim, fonem farkındalığı ve acil becerileri pekiştirmek için uygun seviyedeki metinlerden yazma ve okuma yoluyla harfleri ve fonemleri birbirine bağlamayı içerir.
Buna karşılık, sözlü dil becerilerindeki zayıf anlama eğitimi için özellikle kelime gereklidir.
Özgül okuma geriliği veya disleksi etiyolojisi, okuma becerilerinin gelişimi ile ilgili teoriler bağlamında anlaşılabilir.
Geleneksel olarak okuma becerilerinin gelişimi hakkında iki teori önerilmiştir.
Fonik teori, okumak için çocukların önce harflerle ilişkili sesleri öğrenmesi gerektiğini ve sonra da bu fonik yapı taşlarını bütün kelimeleri okumak ve hecelemek için kullanmaları gerektiğini savunur (Ramus ve ark. 2003).
Argüman, çocukların kedi kelimesini c, a ve t harfleriyle ilişkili üç sesten oluşturduğu şeklindedir. Buna karşın, tüm dil teorisi, çocukların bireysel harfleri veya sesleri bir araya getirmekten ziyade bütün kelimeleri tanımayı öğrendiklerini savunur.
Tüm dil teorisine (whole language theory) göre, bilinmeyen kelimelerin sesi, içinde bulundukları bağlamın anlamını tahmin ederek ve bir öğretmenden geri bildirim alarak öğrenilir (Goodman, 1976). Bu nedenle, çocuk kedi kelimesinin kedi gibi ses çıkardığını varsayabilir çünkü bir kedi resmi altında veya köpeğin kediyi kovaladığını söyleyen bir cümleyle ortaya çıkar.
Fonolojik teori, çocuğun her harf için karşılık gelen sesleri öğrenmesini gerektiren fonik öğretim yöntemine yol açtı.
Tüm dil teorisi, çeşitli bağlamsal öğretim yöntemlerine, örneğin
Sonuç olarak çocukların okuma becerilerine, materyallere aşinalıklarına ve doğru performansın maliyet ve faydalarına bağlı olarak hem fonik kod çözme stratejilerini hem de tüm dil bağlamsal stratejilerini kullandıkları görülmektedir.
En geniş desteği alan okuma teorisi, çocukların kafiye ve aliterasyon algılarının okuma becerilerinin en önemli öncüsü olduğunu savunuluyor (Snowling, 1996). Bu pozisyon, çocukların kedi gibi bir kelime alıp başlayabilecekleri fikrini gerektirir: c ve bir kafiye: at. Bu beceriyi mat, sat veya pat gibi yabancı kelimeleri okumalarına yardımcı olmak için kullanabilirler. Bu, kafiyeli kelimelerin benzer seslerinin (fonolojik benzerlik) farkındalığını ve aynı zamanda kafiyeli kelimelerin benzer görünümünün (ortografik benzerliği) farkındalığını içerir.
Ayrıca erken yaşta fonolojik ve ortografik benzerlikleri tanıma becerilerini geliştiren çocukların iyi okuyucular haline geldiğini ve okuma sorunu geliştirmeyen çocuklara göstermektedir.
Disleksi etiyolojisinde genetik, nörobiyolojik ve sosyal faktörlerin rolü üzerine yapılan araştırmalardan çok sayıda sonuç çıkarılabilir (Snowling ve Hulme, 2008).
Genetik faktörler, disleksinin etiyolojisine katkıda bulunur, daha yüksek IQ'lu bireylerde daha fazla kalıtsal olma eğiliminde olanlarda daha şiddetli disleksi ve disleksi formlarıyla katkıda bulunur. Aday genler ve disleksi ile ilişkili yapısal beyin anormallikleri konusunda bir uzlaşma henüz sağlanamamıştır.
Okuma ve müdahalenin bu açığı hafifletebileceği konusunda disleksinin sol hemisfer temporo-parietal korteksindeki aktivasyonun azalmasıyla ilişkili olduğuna dair kanıtlar ortaya çıkmaktadır.
Sosyo-ekonomik durumu düşük olan çocuklarda, ev içinde okur-yazarlık temelli etkinliklerin olmadığı geniş ailelerden okuma güçlüğü daha yaygındır.
Değerlendirme
Özgül okuma güçlüğü ve diğer özgül öğrenme problemleriyle birlikte, klinik psikolog, çocuğun öğretmeni, ebeveynleri, çocuğu ve diğer ilgili profesyoneller arasında (özellikle varsa, eğitim ve okul psikologları) yakın ilişki içinde olmaları önemlidir.
Ebeveynler ve öğretmenler ile Rutin görüşmeler yapılmalıdır; geçmiş okul kazanım raporlarının kopyaları alınmalıdır; ve hem ebeveynler hem de öğretmenler tarafından tamamlanan ASEBA veya SDQ değerlendirme sistemlerinden görme ya da işitme bozukluğu için rutin tarama da yapılması önerilir.
|
Yazan
|
Bu makaleden alıntı yapmak
için alıntı yapılan yazıya aşağıdaki ibare eklenmelidir: "Çocuklarda Dil Bozuklukları" başlıklı makalenin tüm hakları yazarı Uzm.Psk.Gözde ATAŞ'e aittir ve makale, yazarı tarafından TavsiyeEdiyorum.com (http://www.tavsiyeediyorum.com) kütüphanesinde yayınlanmıştır. Bu ibare eklenmek şartıyla, makaleden Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa uygun kısa alıntılar yapılabilir, ancak Uzm.Psk.Gözde ATAŞ'ın izni olmaksızın makalenin tamamı başka bir mecraya kopyalanamaz veya başka yerde yayınlanamaz. |
Beğenin 
Yazan Uzman
|
| Makale Kütüphanemizden | ||||
|
Sitemizde yer alan döküman ve yazılar uzman üyelerimiz tarafından hazırlanmış ve pek çoğu bilimsel düzeyde yapılmış çalışmalar olduğundan güvenilir mahiyette eserlerdir. Bununla birlikte TavsiyeEdiyorum.com sitesi ve çalışma sahipleri, yazıların içerdiği bilgilerin güvenilirliği veya güncelliği konusunda hukuki bir güvence vermezler. Sitemizde yayınlanan yazılar bilgi amaçlı kaleme alınmış ve profesyonellere yönelik olarak
hazırlanmıştır. Site ziyaretçilerimizin o meslekle ilgili bir uzmanla görüşmeden, yazı içindeki bilgileri kendi başlarına kullanmamaları gerekmektedir. Yazıların telif hakkı tamamen yazarlarına aittir, eserler sahiplerinin muvaffakatı olmadan hiçbir suretle çoğaltılamaz, başka bir
yerde kullanılamaz, kopyala yapıştır yöntemiyle başka mecralara aktarılamaz. Sitemizde yer alan herhangi bir yazı başkasına ait telif haklarını ihlal ediyor, intihal içeriyor veya yazarın mensubu bulunduğu mesleğin meslek için etik kurallarına aykırılıklar taşıyorsa, yazının kaldırılabilmesi için site yönetimimize bilgi verilmelidir.
