Kohlberge Göre Ahlak Gelişimi ve Evreleri
Bir çok davranış ve tutumumuz gibi ahlak kavramımız ve olayları değerlendirme biçimimiz çocuklukta yaşadığımız deneyimlerimize ve öğrendiklerimize bağlı olarak gelişir. Ahlak da kişinin çocuktan başlayıp yaklaşık 20 yaşına kadar geçen sürede geçirdiği bir evrimsel ve gelişimsel bir olgudur.
insanlar bir leyin ahlaki olarak doğru mu yoksa yanlış mı olduğunu değerlendirirken kendilerine referans olacak norm değerler ararlar ve durumda yetiştiğiniz toplumun ahlaki değerleri kişiye yardımcı olur. Bir şehirde mini etekle dolaşmak çok normal karşılanırken bir diğerinde kot pantolan giymek yada bir erkeğin küpe takması ayıp sayılmakta hatta insanlar taciz edilip toplumdan dışlanmaktadır. Bu gibi durumlarda verilecek tepkiyi belirleyecek olan yine kişinin ahlaki gelişimin hangi evrede olduğu ile ilgilidir.
KOHLBERG E GÖRE AHLAK GELİŞİMİ
Kohlberg çocuk ve yetişkinlerin, belirli durumlarda davranışlarını yöneten kuralları nasıl yorumladıklarını incelemiştir. Ancak Kohlberg araştırmasını, çocukları oyunlarında gözleyerek değil, çocuklara ahlaki ikilemleri kapsayan belirli durumlar vererek onlara bu durumlarda nasıl tepki,de bulunacaklarını sorarak yürütmüştür. Örneğin ^^bir adamın karısı çok hastadır ve bir ilaç almazsa karısı ölecektir, ilaç fiyatı 100 tl dir ancak adamın sadece 50 tl si vardır ve başka para bulması da imkansızdır ^^ şeklinde kurgusal olaylar yaratmıştır ve çocuklara sizce bu adam ilacı çalmalı mıdır yoksa karısının ölmesine izin mi vermelidir? Şeklinde sorular sorarak çocuklardan Aldığı cevapları sınıflayarak insanların 6 yargı aşaması geçirdiklerini belirtmektedir. Bu altı aşama ise 3 düzey içinde yer almaktadır
A-Gelenek öncesi düzey
B-Geleneksel düzey
C-Gelenek sonrası düzey
A-Gelenek Öncesi Düzey: Bu düzey Piaget’nin dışsal kurallara bağlılık döneminin özelliklerini kapsar.10.yaşa kadarki dönemdir. Kurallar başkaları tarafından konur. Bu düzeydeki ahlaki davranışlar kazanç haz sonuçlarıyla değerlendirilirler. Yani davranışın sonunda ceza veya ödül o davranış için kriter olur. Çocuk, kültür içinde kabul edilen iyi ve kötü ölçütlere göre davranır. Yapılan eylemin kişinin kendi içerisinde bir değer ölçüsü yoktur. Ahlak gelişiminde yer alan 6 aşamadan ilk ikisi bu düzey içinde yer alır.
1. Aşama: Ceza ve itaat eğilimi: Bu düzeydeki çocuklar sadece otoriteye uyar ve cezalandırılmaktan kaçınırlar. Çocuk için doğru yada yanlıştan daha önemli olan şey davranışlarının sonucudur. Genel olarak olayların dış görünüşüne ve meydana gelen zararın büyüklüğüne göre karar verir. Etkinliğin fiziksel sonucu,etkinliğin iyi yada kötü olduğunu belirler. Örneğin bir çocuk annesine yardım ederken on tane tabağı kazara kırmıştır. Diğeri ise annesi görmeden şeker alırken şekerliği düşürüp kırmıştır. Bu dönemdeki çocuğa hangisinin daha suçlu olduğu sorulduğunda on tabak kıran çocuğun daha suçlu olduğunu söylemiştir.
Bu dönemde itaat ve ceza eğilimi ağır basar. Çocuk davranışı sonucu cezalandırılmışsa o davranış yanlış, cezalandırılmamışsa o davranış doğrudur. Otoriteye uyma temel güdüdür.Bu nedenle bu evreye ceza-boyun eğme evresi de denebilir.
2. Aşama: Araçsal ilişkiler eğilimi: Bu evreyi bireysellik yada çıkarcılık evresi de denebilir. Çocukların kendi ihtiyaç ve isteklerinin karşılanması daha önemlidir. Diğer insanların da farkına varırlar ama ahlaki yargıda bulunacakları zaman hala birinci planda kendileri vardır. Çocuğun ihtiyacını karşılayan veya ona ödül getiren eylemler çocuğun doğrularını oluşturur. Ne kadar alırlarsa o kadar verirler. Çocuk davranışı kendi açısından yararlı buluyorsa davranış doğrudur.
B-Geleneksel Düzey: Bu düzey ahlak gelişiminde 3.ve 4. evreyi kapsar. Birey aile, grup ve ulusun beklentilerine önem verir. Başkalarının onayını ve beğenisini kazanmak çok önemlidir. Bu evrede sosyal baskı yoğun olarak hissedilir.Kişinin kendi ihtiyaçları bazen ikinci planda kalır.
3. Aşama: Kişiler Arası Uyum Eğilimi: Üçüncü aşamada akran gruplarıyla işbirliği gözlenir. İyi davranış,başkalarına yardım etme onları mutlu eder. Beklenen davranışı göstererek sevgi ve takdir kazanıp kabul görüş düşünür. Onay görmek çocuk için çok önemlidir. Ben merkezlilik azalır. Çocuk somut işlem dönemine girmiştir, olaylara başkaları açısından bakma özelliği kazanır. Ahlaki yargılarda başkalarının hissettiklerini de dikkate alır. Artık yaptıklarını sadece ceza almamak (1.Aşama) ya da kendisi için (2.Aşama) değil aynı zamanda başkalarını mutlu etmek için yapmaya çalışır.
4. Aşama: Kanun ve Düzey Eğitimi: Çocuk kendine düşeni yapmayı öğrenir. Doğru davranış,otoriteye ve sosyal düzene uygun olarak kişinin görevini yerine getirmesidir. Artık aran gruplarının kurallarının yerini toplumun kuralları ve kanunları almıştır. ”Kurallar uyulması için vardır” fikri hakimdir. Kanunlar soru sormaksızın izlenir. Bu dönemde gençlerin en büyük mücadelesi saygınlık kazanmaktır. Temel güdü toplumsal düzeni korumaktır. Kanunlara uymayanlar asla onaylanmaz. Birçok yetişkin bu dönemde kalır.
Gelenek Sonrası Düzey: Kişinin otoritede bağımsız olarak evrensel değerler doğrultusunda kendi ilkelerini oluşturmaya, kendi doğru ve yanlışlarını belirlemeye başladığı evredir.
5. Aşama: Sosyal Sözleşme Eğilimi: Kanunların kullanımı ve bireysel haklar eleştirici bir şekilde incelenir.Toplumun kanunları ve değerlerinin göreli ve topluma özgü olduğu kabul edilir.Yeni değer ve uzlaşmalar sonucu kuralların değişebileceğinin farkına varılır.Doğru,genel doğrular,standartlara uyan ve üzerinde uzlaşılandır. Doğru ve yanlışlar kişisel değer ve fikirlere göre değişebilir. Kanunlar sosyal düzeni korumak, temel yaşama ve özgürlük haklarını güvence altına almak için gerekli görülmektedir. Birey toplum yararına olan kuralların çoğunluk tarafından korunmasının gerekliliğine inanır. Bu düzeye yetişkinlerin ancak %15’i gelebilmektedir. zaten toplumlarda ki aydın, yazar sanatçı ve yüksek eğitimli insan sayısına bakıldığında bu kişilerin toplumun ancak % 15 lik bölümünü oluşturduklarını görebilirsiniz.
6. Aşama: Evrensel Ahlak İlkeleri Eğilimi: Kişi, ahlak ilkelerini kendisi seçip oluşturur. Bu ilkeler,adalet,eşitlik,insan hakları gibi bazı soyut kavramlara dayalıdır. Bu ilkeleri ihlal eden kanunlara uyulmamalıdır. Çünkü adalet yasanın üstündedir. Başkaların haklarına saygılı olmak esastır. İnsana insan olduğu için değer verme bu dönemde kazanılan bir özelliktir.
Birinci Aşamada, davranışları sonuçlarına (ödül ve ceza) ve otoriteye itaata göre yargılama anlayışı
İkinci Aşamada kişinin ihtiyaçlarını, çıkarını esas alan, diğeriyle ilişkileri sadece alışveriş mantığıyla yürüten ve karşılıklı takasla sınırlandıran ('Ben sana, sen bana')
Üçüncü Aşamada aile ve benzeri aidiyet grupları çerçevesindeki kişiler arası ilişkilere odaklasan, diğerlerini memnun etmeyi hedefleyen ve yaygın normlara uymayı yücelten
Dördüncü Aşamada toplumun genel işleyişini dikkate alan, yerleşik kuralları ve mevcut düzeni koruyucu ve destekleyici, görev odaklı
Beşinci aşamada sosyal çevreyi, toplum menfaati, insan haysiyeti ve saygınlığı gibi genel ilkelere göre yargılayan
Ve çok az sayıda kişinin ulaştığı;
Altıncı Aşamada, sosyal düzenin kurallarından az çok bağımsız olan, vicdanın sesi olarak ifade edilen, genel soyut etik ilkelere dayanan ve evrensellik içeren bir ahlak anlayışı söz konusudur.
KAYNAK
Çocuk ve Ergen Gelişimi, Mary J. Gardner, Harry W. Gardnier
Psikolog MEHMET KILIÇ
insanlar bir leyin ahlaki olarak doğru mu yoksa yanlış mı olduğunu değerlendirirken kendilerine referans olacak norm değerler ararlar ve durumda yetiştiğiniz toplumun ahlaki değerleri kişiye yardımcı olur. Bir şehirde mini etekle dolaşmak çok normal karşılanırken bir diğerinde kot pantolan giymek yada bir erkeğin küpe takması ayıp sayılmakta hatta insanlar taciz edilip toplumdan dışlanmaktadır. Bu gibi durumlarda verilecek tepkiyi belirleyecek olan yine kişinin ahlaki gelişimin hangi evrede olduğu ile ilgilidir.
KOHLBERG E GÖRE AHLAK GELİŞİMİ
Kohlberg çocuk ve yetişkinlerin, belirli durumlarda davranışlarını yöneten kuralları nasıl yorumladıklarını incelemiştir. Ancak Kohlberg araştırmasını, çocukları oyunlarında gözleyerek değil, çocuklara ahlaki ikilemleri kapsayan belirli durumlar vererek onlara bu durumlarda nasıl tepki,de bulunacaklarını sorarak yürütmüştür. Örneğin ^^bir adamın karısı çok hastadır ve bir ilaç almazsa karısı ölecektir, ilaç fiyatı 100 tl dir ancak adamın sadece 50 tl si vardır ve başka para bulması da imkansızdır ^^ şeklinde kurgusal olaylar yaratmıştır ve çocuklara sizce bu adam ilacı çalmalı mıdır yoksa karısının ölmesine izin mi vermelidir? Şeklinde sorular sorarak çocuklardan Aldığı cevapları sınıflayarak insanların 6 yargı aşaması geçirdiklerini belirtmektedir. Bu altı aşama ise 3 düzey içinde yer almaktadır
A-Gelenek öncesi düzey
B-Geleneksel düzey
C-Gelenek sonrası düzey
A-Gelenek Öncesi Düzey: Bu düzey Piaget’nin dışsal kurallara bağlılık döneminin özelliklerini kapsar.10.yaşa kadarki dönemdir. Kurallar başkaları tarafından konur. Bu düzeydeki ahlaki davranışlar kazanç haz sonuçlarıyla değerlendirilirler. Yani davranışın sonunda ceza veya ödül o davranış için kriter olur. Çocuk, kültür içinde kabul edilen iyi ve kötü ölçütlere göre davranır. Yapılan eylemin kişinin kendi içerisinde bir değer ölçüsü yoktur. Ahlak gelişiminde yer alan 6 aşamadan ilk ikisi bu düzey içinde yer alır.
1. Aşama: Ceza ve itaat eğilimi: Bu düzeydeki çocuklar sadece otoriteye uyar ve cezalandırılmaktan kaçınırlar. Çocuk için doğru yada yanlıştan daha önemli olan şey davranışlarının sonucudur. Genel olarak olayların dış görünüşüne ve meydana gelen zararın büyüklüğüne göre karar verir. Etkinliğin fiziksel sonucu,etkinliğin iyi yada kötü olduğunu belirler. Örneğin bir çocuk annesine yardım ederken on tane tabağı kazara kırmıştır. Diğeri ise annesi görmeden şeker alırken şekerliği düşürüp kırmıştır. Bu dönemdeki çocuğa hangisinin daha suçlu olduğu sorulduğunda on tabak kıran çocuğun daha suçlu olduğunu söylemiştir.
Bu dönemde itaat ve ceza eğilimi ağır basar. Çocuk davranışı sonucu cezalandırılmışsa o davranış yanlış, cezalandırılmamışsa o davranış doğrudur. Otoriteye uyma temel güdüdür.Bu nedenle bu evreye ceza-boyun eğme evresi de denebilir.
2. Aşama: Araçsal ilişkiler eğilimi: Bu evreyi bireysellik yada çıkarcılık evresi de denebilir. Çocukların kendi ihtiyaç ve isteklerinin karşılanması daha önemlidir. Diğer insanların da farkına varırlar ama ahlaki yargıda bulunacakları zaman hala birinci planda kendileri vardır. Çocuğun ihtiyacını karşılayan veya ona ödül getiren eylemler çocuğun doğrularını oluşturur. Ne kadar alırlarsa o kadar verirler. Çocuk davranışı kendi açısından yararlı buluyorsa davranış doğrudur.
B-Geleneksel Düzey: Bu düzey ahlak gelişiminde 3.ve 4. evreyi kapsar. Birey aile, grup ve ulusun beklentilerine önem verir. Başkalarının onayını ve beğenisini kazanmak çok önemlidir. Bu evrede sosyal baskı yoğun olarak hissedilir.Kişinin kendi ihtiyaçları bazen ikinci planda kalır.
3. Aşama: Kişiler Arası Uyum Eğilimi: Üçüncü aşamada akran gruplarıyla işbirliği gözlenir. İyi davranış,başkalarına yardım etme onları mutlu eder. Beklenen davranışı göstererek sevgi ve takdir kazanıp kabul görüş düşünür. Onay görmek çocuk için çok önemlidir. Ben merkezlilik azalır. Çocuk somut işlem dönemine girmiştir, olaylara başkaları açısından bakma özelliği kazanır. Ahlaki yargılarda başkalarının hissettiklerini de dikkate alır. Artık yaptıklarını sadece ceza almamak (1.Aşama) ya da kendisi için (2.Aşama) değil aynı zamanda başkalarını mutlu etmek için yapmaya çalışır.
4. Aşama: Kanun ve Düzey Eğitimi: Çocuk kendine düşeni yapmayı öğrenir. Doğru davranış,otoriteye ve sosyal düzene uygun olarak kişinin görevini yerine getirmesidir. Artık aran gruplarının kurallarının yerini toplumun kuralları ve kanunları almıştır. ”Kurallar uyulması için vardır” fikri hakimdir. Kanunlar soru sormaksızın izlenir. Bu dönemde gençlerin en büyük mücadelesi saygınlık kazanmaktır. Temel güdü toplumsal düzeni korumaktır. Kanunlara uymayanlar asla onaylanmaz. Birçok yetişkin bu dönemde kalır.
Gelenek Sonrası Düzey: Kişinin otoritede bağımsız olarak evrensel değerler doğrultusunda kendi ilkelerini oluşturmaya, kendi doğru ve yanlışlarını belirlemeye başladığı evredir.
5. Aşama: Sosyal Sözleşme Eğilimi: Kanunların kullanımı ve bireysel haklar eleştirici bir şekilde incelenir.Toplumun kanunları ve değerlerinin göreli ve topluma özgü olduğu kabul edilir.Yeni değer ve uzlaşmalar sonucu kuralların değişebileceğinin farkına varılır.Doğru,genel doğrular,standartlara uyan ve üzerinde uzlaşılandır. Doğru ve yanlışlar kişisel değer ve fikirlere göre değişebilir. Kanunlar sosyal düzeni korumak, temel yaşama ve özgürlük haklarını güvence altına almak için gerekli görülmektedir. Birey toplum yararına olan kuralların çoğunluk tarafından korunmasının gerekliliğine inanır. Bu düzeye yetişkinlerin ancak %15’i gelebilmektedir. zaten toplumlarda ki aydın, yazar sanatçı ve yüksek eğitimli insan sayısına bakıldığında bu kişilerin toplumun ancak % 15 lik bölümünü oluşturduklarını görebilirsiniz.
6. Aşama: Evrensel Ahlak İlkeleri Eğilimi: Kişi, ahlak ilkelerini kendisi seçip oluşturur. Bu ilkeler,adalet,eşitlik,insan hakları gibi bazı soyut kavramlara dayalıdır. Bu ilkeleri ihlal eden kanunlara uyulmamalıdır. Çünkü adalet yasanın üstündedir. Başkaların haklarına saygılı olmak esastır. İnsana insan olduğu için değer verme bu dönemde kazanılan bir özelliktir.
Birinci Aşamada, davranışları sonuçlarına (ödül ve ceza) ve otoriteye itaata göre yargılama anlayışı
İkinci Aşamada kişinin ihtiyaçlarını, çıkarını esas alan, diğeriyle ilişkileri sadece alışveriş mantığıyla yürüten ve karşılıklı takasla sınırlandıran ('Ben sana, sen bana')
Üçüncü Aşamada aile ve benzeri aidiyet grupları çerçevesindeki kişiler arası ilişkilere odaklasan, diğerlerini memnun etmeyi hedefleyen ve yaygın normlara uymayı yücelten
Dördüncü Aşamada toplumun genel işleyişini dikkate alan, yerleşik kuralları ve mevcut düzeni koruyucu ve destekleyici, görev odaklı
Beşinci aşamada sosyal çevreyi, toplum menfaati, insan haysiyeti ve saygınlığı gibi genel ilkelere göre yargılayan
Ve çok az sayıda kişinin ulaştığı;
Altıncı Aşamada, sosyal düzenin kurallarından az çok bağımsız olan, vicdanın sesi olarak ifade edilen, genel soyut etik ilkelere dayanan ve evrensellik içeren bir ahlak anlayışı söz konusudur.
KAYNAK
Çocuk ve Ergen Gelişimi, Mary J. Gardner, Harry W. Gardnier
Psikolog MEHMET KILIÇ
|
Yazan
|
Bu makaleden alıntı yapmak
için alıntı yapılan yazıya aşağıdaki ibare eklenmelidir: "Kohlberge Göre Ahlak Gelişimi ve Evreleri" başlıklı makalenin tüm hakları yazarı Dr.Psk.Mehmet KILIÇ'e aittir ve makale, yazarı tarafından TavsiyeEdiyorum.com (http://www.tavsiyeediyorum.com) kütüphanesinde yayınlanmıştır. Bu ibare eklenmek şartıyla, makaleden Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa uygun kısa alıntılar yapılabilir, ancak Dr.Psk.Mehmet KILIÇ'ın izni olmaksızın makalenin tamamı başka bir mecraya kopyalanamaz veya başka yerde yayınlanamaz. |
6 Beğeni 
Yazan Uzman
|
Sitemizde yer alan döküman ve yazılar uzman üyelerimiz tarafından hazırlanmış ve pek çoğu bilimsel düzeyde yapılmış çalışmalar olduğundan güvenilir mahiyette eserlerdir. Bununla birlikte TavsiyeEdiyorum.com sitesi ve çalışma sahipleri, yazıların içerdiği bilgilerin güvenilirliği veya güncelliği konusunda hukuki bir güvence vermezler. Sitemizde yayınlanan yazılar bilgi amaçlı kaleme alınmış ve profesyonellere yönelik olarak
hazırlanmıştır. Site ziyaretçilerimizin o meslekle ilgili bir uzmanla görüşmeden, yazı içindeki bilgileri kendi başlarına kullanmamaları gerekmektedir. Yazıların telif hakkı tamamen yazarlarına aittir, eserler sahiplerinin muvaffakatı olmadan hiçbir suretle çoğaltılamaz, başka bir
yerde kullanılamaz, kopyala yapıştır yöntemiyle başka mecralara aktarılamaz. Sitemizde yer alan herhangi bir yazı başkasına ait telif haklarını ihlal ediyor, intihal içeriyor veya yazarın mensubu bulunduğu mesleğin meslek için etik kurallarına aykırılıklar taşıyorsa, yazının kaldırılabilmesi için site yönetimimize bilgi verilmelidir.
