ZİHİN OKUMA VE OTİZM

Zihin okumayı, kendimizin ve karşımızdakinin zihinsel durumlarının(duygular, istekler, inançlar, düşünceler, niyetler, imgelem vb. gibi) farkına varma, söylenenleri ve yapılanları yorumlama ve daha sonra karşımızdakinin ne yapacağını tahmin etme yeteneği olarak tanımlayabiliriz. Bu, düzeyi kişiden kişiye farklılıklar göstermekle birlikte doğuştan gelen bir beceridir. Her birimiz için zihinselleştirme otomatik ve oldukça bilinçsiz yapılan bir faaliyettir. 5 yaş civarı çocuklarda zihin okuma iyice gelişmiş bir noktaya ulaşmaktadır.

Zihin okuma neye yaramaktadır?

1) Sosyal davranışı anlamaya; insanların hareketlerini/davranışlarını anlamamıza, daha sonraki adımlarını tahmin etmemize,

2) İletişimi anlamaya; başkalarının söylediklerini anlamlandırmamıza (mecaz,ironi,nükte, kinaye gibi), vücut dilini yorumlayabilmemize,

3) Empati kurmaya; karşımızdakinin nasıl hissettiğini ve olayları nasıl yorumladığını anlamamıza,

4) Kendinin farkındalığına; görünüşle gerçek arasındaki farkı ayırt etmemize, kendi kanılarımızın yanlış olabileceğinin farkına varmamıza, davranışlarımızın nedenlerini tespit etmemize, düşüncede çözümler üretmemize,

5) Aldatmaya; Bir şey hakikatte yanlışken karşımızdakini onun doğruluğuna inandırmamıza,

6) Başkalarını ikna etmeye; diğerlerinin neler düşünüp neler bildiklerini göz önüne alarak onların düşüncelerini
değiştirmemize yaramaktadır.

Kendilerinin ve başkalarının düşüncelerinin farkına varma(anlama) çocuklarda spontan bir biçimde gelişmektedir. Bir çok araştırma otistik özellikler gösteren çocukların zihinsel durumları anlama ve muhakeme etmede belirgin güçlükler yaşadıklarını göstermektedir. Gelişimsel anormalliklerin bir çoğunun zihin okumadaki eksiklik yüzünden meydana geldiği varsayılmaktadır. Zihin körlüğü olarak da adlandırılan bu durum otistik özelliklere sahip çocuklarda diğer gelişim bozuklukları yaşayan çocuklara oranla çok daha şiddetli ve yoğun biçimde görülmektedir.

Otistik özellikler gösteren çocuklar başkalarının inançlarını(kanılarını), özellikle de yanlış inançlarını anlamada güçlük çekmektedirler. En çarpıcısı ise yalan söyleme ve kandırma durumunu anlamada kendini göstermektedir. Basit istekleri anlamada güçlük yaşamamaktadırlar. Algılama çalışmalarında ise oldukça yeterlidirler. Durumlara bağlı duyguları kavramaktadırlar ama inanca bağlı duyguları(karmaşık) tespit etmede ve yorumlamada güçlük çekmektedirler. Bunun yanı sıra hayali oyun oynama ve başlatmada zorlanmaktadırlar.

Otistik özellikler gösteren çocuklara zihin okuma öğretilebilir mi?

Evet, öğretilebilir ama yapılandırılmış ortamda belli araçlar/kişiler kullanılarak yapılan çalışmanın -birçok tekrarı- sonucu ortaya çıkan öğrenme belli bir süre için kalıcı olsa da yeni bir çalışmada(orijinaline benzer olsa dahi) başarılı olma olasılığı sınırlıdır. Özellikle gerçek hayattaki durumlara transfer etmede( genellemede) büyük sorun yaşamaları muhtemeldir. Çünkü diğer insanlarda doğuştan gelen, hızlı ve otomatik bir biçimde işleyen bu zihinsel beceri, otistik özellikler gösteren bireyler için sonradan destekle öğrenilmesi gereken zor zihinsel faaliyetleri simgelemektedir.


Kaynaklar:
Frith, U. (2003) Autism: Explaining the Enigma, 2.nd edition. Oxford: Blackwell Publishing.
Howlin, P., Baron-Cohen, S., and Hadwin,J.(1999)Teaching Children with Autism to Mind-Read. Chichester:
Sons & Wiley.
Psikolog Metin Karakol