Ön Çapraz Bağ Yaralanması Rehabilitasyonu
Ön çapraz bağ dizde en sık yaralanan bağdır. Yaralanmaların %80’i furbol, basketbol, kayak gibi sporlarda ve genellikle çarpışma içermeyen travmalar sonrası olur. Ön çapraz bağ yaralanması sonrası ortaya çıkan ağrı, şişlik ve inflamasyon kas inhibisyonuna yol açmaktadır. Bu durum kas atrofisine neden olmakta ve dizdeki instabiliteyi arttırmaktadır.
Ön çapraz bağ yırtık ve kopmalarında çoğu zaman hastaya yalnızca cerrahi tedavi seçeneği sunulmaktadır.Bunun en önemli sebebi diz ekleminin stabilitesinde çok önemli bir bağı olduğu ve bağ lopmalarında ödem ve kireçlenme gibi durumlarının yaşanabilmesindendir. Ancak yapılan araştırmalarda cerrahi sonrasında hasta aktif olarak spor yapsa bile ilerde kireçlenme gibi rahatsızlıkların olabileceği gözlemlenmiştir.Bundan dolayı ameliyat öncesinde hasta seçimi önemli olmaktadır. Hangi hastanın egzersiz ağırlıklı fizik tedavi programından fayda görüp görmeyeceği ise önceden saptamak mümkün olabilmektedir.Yaralanma sonrasında ilk ay içerisinde dizde boşalma atakları olmuyorsa diz kaslarının güçlü olduğu ve egzersiz tedavisinden fayda görebilecek bir hasta olduğunu bize işaret eder.Ön çapraz bağ yaralanmalarında konservatif tedavinin genel olarak işleyişi aşağıdaki biçimde olmaktadır.
ÖÇB rehabilitasyonunun genel basamakları
Cerrahi öncesi
Hadef: Değerlendirme, egzersizlerin öğretilmesi, bilgilendirme
1-2. hafta
Hedef: Ağırlık aktarımına başlanması, EHA: 0-75o, tam ekstansiyon, yumuşak doku mobilizasyonu
Egzersizler: Ortez ve koltuk değneği kullanımı ve eğitimi, düz bacak kaldırma, vastus medialisin izometrik egzersizleri, EHA ve mobilizasyon egzersizleri
2-4. hafta
Hedef: EHA 0-110o, ağrı kontrolü, yumuşak doku mobilizasyonu, varus/valgus momentlerinin engellenmesi
Egzersizler: EHA, topuk kaydırma, pasif germe, fonksiyonel kuvvetlendirme egzersizleri
Hamstring grefti varsa 2. haftaya kadar aktif hamstring egzersizleri, 4. haftaya kadar dirençli açık kinetik hamstring egzersizleri uygulanmamalıdır. Patellar tendon grefti varsa dirençli bacak ekstansiyonu uygulanmamalıdır.
4-6. hafta
Hedef: EHA 0-115o, yumuşak doku mobilizasyonu, kas kuvvetlendirme
Egzersizler: Tek bacak egzersizleri, dirençli egzersizler, aerobik egzersizler, propriyosepsiyon / denge egzersizleri
6-8. hafta
Hedef: Yeterli kuvvet ve denge
Egzersizler: Yan egzersizler, eksentrik kontrol
12-14. hafta
Hedef: Fonksiyonel değerlendirme
Egzersizler: Düz koşular
14+ hafta
Hedef: Yeterli denge / koordinasyon / kas kuvveti ve dayanıklılığı
Egzersizler: Aktiviteye özgü egzersizler
D’Amato ve Bach
Faz 1 (0 – 2. haftalar)
Amaçlar:
-Greft fiksasyonunu korumak
-İmmobilizasyonun etkilerini en aza indirmek
-İnflamasyonun kontrolü
-No CPM
-Tam ekstansiyon ve 90 derece diz fleksiyonuna ulaşmak
-Rehabilitasyon süreci hakkında hastayı bilgilendirmek
Breys:
-Ambulasyon ve uykuda ekstansiyonda kilitli breys (drop-lock breys)
Ağırlık Yükleme:
-2 koltuk değneği ile tolere edebildiği kadar ağırlıkla.
-7 gün sonra tolere edilebiliyorsa koltuk değnekleri bırakılır (kuadriseps kontrolünün iyi olduğu gözlenen hastalarda) .
Terapötik Egzersizler:
-Topuk ve duvar kaydırma
-Hamstring ve kuadriseps izometrik (gerekirse elektrik stimülasyonu)
-Patellar mobilizasyon
-Ağırlık yüklenmeden hamstring ve gastrosoleus germe
-Oturarak yardımlı fleksiyon asma egzersizi
-Yüzüstü bacak asma (ekstansiyon)
-DBK tüm planlarda (breysle tam ekstansiyonda, kuadriseps gücü yeterli olunca breyssiz)
Faz 1 Fonksiyonel Eğitim:
-Aerobik kondisyon
-Üst ekstremite ergonometri
-Uygun bisikletle eğitim
-Propriosepsiyon
-Aktif-pasif eklem pozisyonlama
-Denge aktiviteleri
-Stabil platformda gözler açık
-Stabil platformda gözler kapalı
-İskemlede topa uzanma ve yakalama
Faz 2 (2 – 4. haftalar)
Faz 2’ye Geçiş Kriterleri:
-İyi kuadriseps gücü, DBK (breyssiz)
-Yaklaşık 90 derece diz fleksiyonu
-Tam ekstansiyon
-İnflamasyon bulguları yok
Amaçlar:
-Normal yürümeyi sağlamak
-Tam ROM sağlamak
-Greft fiksasyonunu korumak
-Fonksiyonel aktiviteleri sağlayabilmek için güç, dayanıklılık ve propriosepsiyonu iyileştirmek
Ağırlık Yükleme:
-Patellar tendon greftinde ambulasyon ekstansiyonda kilitli breysle devam eder, uyurken ve otururken breys kilitsiz olabilir. ROM egzersizleri için breys çıkarılır.
-Hamstring grefti ve allogreftte normal yürüme paterni ve kuadriseps kontrolü sağlandığında breys çıkartılır.
Terapötik Egzersizler:
-Mini skuat (0-30 derece)
-Bisiklet (yüksek koltuklu düşük gerilimli)
-Kapalı zincir ekstansiyon (leg pres 0-30 derece)
-Ayak parmak ucuna uzanma
-Hamstring germeye devam
-Ağırlık yükleyerek gastrosoleus germe
-Yüz üstü bacak asmaya devam (ayak bileğine artan ağırlık verilerek tam ekstansiyona ulaşana kadar)
Faz 2 Fonksiyonel Eğitim:
Aerobik kondisyon
-İki bacak bisiklet
-Üst ekstremite ergonomisine devam
-Pilometrik eksantrik kas eğitimi
-Basamak yürüme
-Yukarı-aşağı, ileri-geri
Akuaterapi
-Havuzda yürüme
-Derin suda koşma
Propriosepsiyon:
-Denge aktiviteleri
-Stabil olmayan platformda gözler açık kapalı
-Mini trampta ayakta durma
-Ayakta dururken topa uzanma ve yakalama
Faz 3 (6 hafta – 4 ay)
Faz 3’e Geçiş Kriterleri:
-Normal yürüme
-Tam ROM
-Fonksiyonel aktiviteye başlamak için güç ve propriyosepsiyonun yeterli olması
-Lachman testinde greftin stabil olması
Amaçlar:
-Dizde güveni geliştirmek
-Greft fiksasyonuna aşırı yüklenmeden kaçınmak
-Patellofemoral eklemi korumak
-Fonksiyonel aktiviteler için kas gücü ve propriyosepsiyonun geliştirilmesi
Teröpatik Egzersizler:
-Hastaya uygun fleksibilite egzersizlerine devam edilir.
-Kapalı kinetik zincir güçlendirmede ilerleme (tek bacak skuat, leg press 0-60 derece)
-Basamak adımlama
Faz 3 Fonksiyonel Eğitimi (6 – 12. haftalar):
Aerobik kondisyon
-Bisiklet ve üst ekstremite ergonomisine devam
-Havuzda koşma – yüzme
-Basamak adımlama
-Pilometrikler
-Basamakta koşu
-15-30 cm yükseklikten atlama
Koşma
-Düz koşu, koşma gittikçe arttırılarak
-8 çizerek koşu
-Büyük yuvarlak dairede yürüme veya yavaş koşu
Propriyosepsiyon
-Mini tramp zıplama
-Lateral basma zemini
-Stabil olmayan zeminde topa uzanma ve yakalama
-Faz 4 Fonksiyonel Eğitimi (12 hafta ve üstü)
Aerobik kondisyon
-Bisiklet ve üst ekstremite ergonomisine devam
-Havuzda koşma – yüzme
-Basamak adımlama
Çeviklik
-Yavaş hızda başla yavaşça ilerle
-Mekik koşu
-Lateral kayma
-Carioca cross-over
Propriyosepsiyon
-Mini tramp zıplama
-Lateral basma zemini
-Stabil olmayan zeminde topa uzanma ve yakalama
-Spesifik spor aktiviteleri 1/4 – 1/2 hızda ilave et
Koşma
-8 çizerek koşma
-Küçük dairede koşma
Pilometrikler
-Basamakta koşu
-30-60 cm yükseklikten atlama
Faz 4 (4 ay)
Faz 4’e Geçiş Kriterleri:
-Ağrısız tam ROM
-Patellofemoral eklem irritasyonu bulgusu yok
-Fonksiyonel aktiviteleri ilerletmek için yeterli güç ve propriyosepsiyon
-Lachman testinde stabil greft
Amaçlar:
-Kısıtlanmış aktivitelere geri dönüş
-Terapötik egzersizler:
-Fleksibilite ve güçlendirme egzersizlerine devam edilir ve ilerletilir.
Faz 5 Fonksiyonel Eğitimi
Aerobik kondisyon
-Bisiklet ve üst ekstremite ergonomisine devam
-Havuzda koşma – yüzme
-Basamak adımlama
Çeviklik
-Yavaş hızda başla, yavaşça ilerle
-Mekik koşu
-Lateral kayma
-Carioca cross-over
-Cutting drills
Propriyosepsiyon
-Reaksiyon eğitimleri
-Spor spesifik eğitimlerde ilerleme
Koşma
-8 çizerek koşma
-Küçük dairede koşma
Pilometrikler
-Basamakta koşu
-Yüksekten atlama (yükseklik arttırılarak)
Faz 5 Spora Geri Dönüş
Faz 5 İlerleme Kriterleri:
-Patellofemoral eklem veya yumuşak doku şikayetlerinin olmaması
-Spora dönüş için tüm kriterlerin karşılanması
-Tam aktiviteye geçiş için hekim kararı
Amaçlar:
-Spora güvenli geri dönüş
-Güç, dayanıklılık ve propriyosepsiyonun korunması
-Olası herhangi bir kısıtlılık hakkında hastanın eğitimi
Terapötik Egzersizler:
-Spor aktivitelerine aşama aşama geri dönülür.
-Güç ve dayanıklılık koruma programı
-Çeviklik ve spor spesifik eğitimler ilerletilir.
Ön çapraz bağ yırtık ve kopmalarında çoğu zaman hastaya yalnızca cerrahi tedavi seçeneği sunulmaktadır.Bunun en önemli sebebi diz ekleminin stabilitesinde çok önemli bir bağı olduğu ve bağ lopmalarında ödem ve kireçlenme gibi durumlarının yaşanabilmesindendir. Ancak yapılan araştırmalarda cerrahi sonrasında hasta aktif olarak spor yapsa bile ilerde kireçlenme gibi rahatsızlıkların olabileceği gözlemlenmiştir.Bundan dolayı ameliyat öncesinde hasta seçimi önemli olmaktadır. Hangi hastanın egzersiz ağırlıklı fizik tedavi programından fayda görüp görmeyeceği ise önceden saptamak mümkün olabilmektedir.Yaralanma sonrasında ilk ay içerisinde dizde boşalma atakları olmuyorsa diz kaslarının güçlü olduğu ve egzersiz tedavisinden fayda görebilecek bir hasta olduğunu bize işaret eder.Ön çapraz bağ yaralanmalarında konservatif tedavinin genel olarak işleyişi aşağıdaki biçimde olmaktadır.
ÖÇB rehabilitasyonunun genel basamakları
Cerrahi öncesi
Hadef: Değerlendirme, egzersizlerin öğretilmesi, bilgilendirme
1-2. hafta
Hedef: Ağırlık aktarımına başlanması, EHA: 0-75o, tam ekstansiyon, yumuşak doku mobilizasyonu
Egzersizler: Ortez ve koltuk değneği kullanımı ve eğitimi, düz bacak kaldırma, vastus medialisin izometrik egzersizleri, EHA ve mobilizasyon egzersizleri
2-4. hafta
Hedef: EHA 0-110o, ağrı kontrolü, yumuşak doku mobilizasyonu, varus/valgus momentlerinin engellenmesi
Egzersizler: EHA, topuk kaydırma, pasif germe, fonksiyonel kuvvetlendirme egzersizleri
Hamstring grefti varsa 2. haftaya kadar aktif hamstring egzersizleri, 4. haftaya kadar dirençli açık kinetik hamstring egzersizleri uygulanmamalıdır. Patellar tendon grefti varsa dirençli bacak ekstansiyonu uygulanmamalıdır.
4-6. hafta
Hedef: EHA 0-115o, yumuşak doku mobilizasyonu, kas kuvvetlendirme
Egzersizler: Tek bacak egzersizleri, dirençli egzersizler, aerobik egzersizler, propriyosepsiyon / denge egzersizleri
6-8. hafta
Hedef: Yeterli kuvvet ve denge
Egzersizler: Yan egzersizler, eksentrik kontrol
12-14. hafta
Hedef: Fonksiyonel değerlendirme
Egzersizler: Düz koşular
14+ hafta
Hedef: Yeterli denge / koordinasyon / kas kuvveti ve dayanıklılığı
Egzersizler: Aktiviteye özgü egzersizler
D’Amato ve Bach
Faz 1 (0 – 2. haftalar)
Amaçlar:
-Greft fiksasyonunu korumak
-İmmobilizasyonun etkilerini en aza indirmek
-İnflamasyonun kontrolü
-No CPM
-Tam ekstansiyon ve 90 derece diz fleksiyonuna ulaşmak
-Rehabilitasyon süreci hakkında hastayı bilgilendirmek
Breys:
-Ambulasyon ve uykuda ekstansiyonda kilitli breys (drop-lock breys)
Ağırlık Yükleme:
-2 koltuk değneği ile tolere edebildiği kadar ağırlıkla.
-7 gün sonra tolere edilebiliyorsa koltuk değnekleri bırakılır (kuadriseps kontrolünün iyi olduğu gözlenen hastalarda) .
Terapötik Egzersizler:
-Topuk ve duvar kaydırma
-Hamstring ve kuadriseps izometrik (gerekirse elektrik stimülasyonu)
-Patellar mobilizasyon
-Ağırlık yüklenmeden hamstring ve gastrosoleus germe
-Oturarak yardımlı fleksiyon asma egzersizi
-Yüzüstü bacak asma (ekstansiyon)
-DBK tüm planlarda (breysle tam ekstansiyonda, kuadriseps gücü yeterli olunca breyssiz)
Faz 1 Fonksiyonel Eğitim:
-Aerobik kondisyon
-Üst ekstremite ergonometri
-Uygun bisikletle eğitim
-Propriosepsiyon
-Aktif-pasif eklem pozisyonlama
-Denge aktiviteleri
-Stabil platformda gözler açık
-Stabil platformda gözler kapalı
-İskemlede topa uzanma ve yakalama
Faz 2 (2 – 4. haftalar)
Faz 2’ye Geçiş Kriterleri:
-İyi kuadriseps gücü, DBK (breyssiz)
-Yaklaşık 90 derece diz fleksiyonu
-Tam ekstansiyon
-İnflamasyon bulguları yok
Amaçlar:
-Normal yürümeyi sağlamak
-Tam ROM sağlamak
-Greft fiksasyonunu korumak
-Fonksiyonel aktiviteleri sağlayabilmek için güç, dayanıklılık ve propriosepsiyonu iyileştirmek
Ağırlık Yükleme:
-Patellar tendon greftinde ambulasyon ekstansiyonda kilitli breysle devam eder, uyurken ve otururken breys kilitsiz olabilir. ROM egzersizleri için breys çıkarılır.
-Hamstring grefti ve allogreftte normal yürüme paterni ve kuadriseps kontrolü sağlandığında breys çıkartılır.
Terapötik Egzersizler:
-Mini skuat (0-30 derece)
-Bisiklet (yüksek koltuklu düşük gerilimli)
-Kapalı zincir ekstansiyon (leg pres 0-30 derece)
-Ayak parmak ucuna uzanma
-Hamstring germeye devam
-Ağırlık yükleyerek gastrosoleus germe
-Yüz üstü bacak asmaya devam (ayak bileğine artan ağırlık verilerek tam ekstansiyona ulaşana kadar)
Faz 2 Fonksiyonel Eğitim:
Aerobik kondisyon
-İki bacak bisiklet
-Üst ekstremite ergonomisine devam
-Pilometrik eksantrik kas eğitimi
-Basamak yürüme
-Yukarı-aşağı, ileri-geri
Akuaterapi
-Havuzda yürüme
-Derin suda koşma
Propriosepsiyon:
-Denge aktiviteleri
-Stabil olmayan platformda gözler açık kapalı
-Mini trampta ayakta durma
-Ayakta dururken topa uzanma ve yakalama
Faz 3 (6 hafta – 4 ay)
Faz 3’e Geçiş Kriterleri:
-Normal yürüme
-Tam ROM
-Fonksiyonel aktiviteye başlamak için güç ve propriyosepsiyonun yeterli olması
-Lachman testinde greftin stabil olması
Amaçlar:
-Dizde güveni geliştirmek
-Greft fiksasyonuna aşırı yüklenmeden kaçınmak
-Patellofemoral eklemi korumak
-Fonksiyonel aktiviteler için kas gücü ve propriyosepsiyonun geliştirilmesi
Teröpatik Egzersizler:
-Hastaya uygun fleksibilite egzersizlerine devam edilir.
-Kapalı kinetik zincir güçlendirmede ilerleme (tek bacak skuat, leg press 0-60 derece)
-Basamak adımlama
Faz 3 Fonksiyonel Eğitimi (6 – 12. haftalar):
Aerobik kondisyon
-Bisiklet ve üst ekstremite ergonomisine devam
-Havuzda koşma – yüzme
-Basamak adımlama
-Pilometrikler
-Basamakta koşu
-15-30 cm yükseklikten atlama
Koşma
-Düz koşu, koşma gittikçe arttırılarak
-8 çizerek koşu
-Büyük yuvarlak dairede yürüme veya yavaş koşu
Propriyosepsiyon
-Mini tramp zıplama
-Lateral basma zemini
-Stabil olmayan zeminde topa uzanma ve yakalama
-Faz 4 Fonksiyonel Eğitimi (12 hafta ve üstü)
Aerobik kondisyon
-Bisiklet ve üst ekstremite ergonomisine devam
-Havuzda koşma – yüzme
-Basamak adımlama
Çeviklik
-Yavaş hızda başla yavaşça ilerle
-Mekik koşu
-Lateral kayma
-Carioca cross-over
Propriyosepsiyon
-Mini tramp zıplama
-Lateral basma zemini
-Stabil olmayan zeminde topa uzanma ve yakalama
-Spesifik spor aktiviteleri 1/4 – 1/2 hızda ilave et
Koşma
-8 çizerek koşma
-Küçük dairede koşma
Pilometrikler
-Basamakta koşu
-30-60 cm yükseklikten atlama
Faz 4 (4 ay)
Faz 4’e Geçiş Kriterleri:
-Ağrısız tam ROM
-Patellofemoral eklem irritasyonu bulgusu yok
-Fonksiyonel aktiviteleri ilerletmek için yeterli güç ve propriyosepsiyon
-Lachman testinde stabil greft
Amaçlar:
-Kısıtlanmış aktivitelere geri dönüş
-Terapötik egzersizler:
-Fleksibilite ve güçlendirme egzersizlerine devam edilir ve ilerletilir.
Faz 5 Fonksiyonel Eğitimi
Aerobik kondisyon
-Bisiklet ve üst ekstremite ergonomisine devam
-Havuzda koşma – yüzme
-Basamak adımlama
Çeviklik
-Yavaş hızda başla, yavaşça ilerle
-Mekik koşu
-Lateral kayma
-Carioca cross-over
-Cutting drills
Propriyosepsiyon
-Reaksiyon eğitimleri
-Spor spesifik eğitimlerde ilerleme
Koşma
-8 çizerek koşma
-Küçük dairede koşma
Pilometrikler
-Basamakta koşu
-Yüksekten atlama (yükseklik arttırılarak)
Faz 5 Spora Geri Dönüş
Faz 5 İlerleme Kriterleri:
-Patellofemoral eklem veya yumuşak doku şikayetlerinin olmaması
-Spora dönüş için tüm kriterlerin karşılanması
-Tam aktiviteye geçiş için hekim kararı
Amaçlar:
-Spora güvenli geri dönüş
-Güç, dayanıklılık ve propriyosepsiyonun korunması
-Olası herhangi bir kısıtlılık hakkında hastanın eğitimi
Terapötik Egzersizler:
-Spor aktivitelerine aşama aşama geri dönülür.
-Güç ve dayanıklılık koruma programı
-Çeviklik ve spor spesifik eğitimler ilerletilir.
2 Beğeni 
Yazan Uzman
|
Sitemizde yer alan döküman ve yazılar uzman üyelerimiz tarafından hazırlanmış ve pek çoğu bilimsel düzeyde yapılmış çalışmalar olduğundan güvenilir mahiyette eserlerdir. Bununla birlikte TavsiyeEdiyorum.com sitesi ve çalışma sahipleri, yazıların içerdiği bilgilerin güvenilirliği veya güncelliği konusunda hukuki bir güvence vermezler. Sitemizde yayınlanan yazılar bilgi amaçlı kaleme alınmış ve profesyonellere yönelik olarak
hazırlanmıştır. Site ziyaretçilerimizin o meslekle ilgili bir uzmanla görüşmeden, yazı içindeki bilgileri kendi başlarına kullanmamaları gerekmektedir. Yazıların telif hakkı tamamen yazarlarına aittir, eserler sahiplerinin muvaffakatı olmadan hiçbir suretle çoğaltılamaz, başka bir
yerde kullanılamaz, kopyala yapıştır yöntemiyle başka mecralara aktarılamaz. Sitemizde yer alan herhangi bir yazı başkasına ait telif haklarını ihlal ediyor, intihal içeriyor veya yazarın mensubu bulunduğu mesleğin meslek için etik kurallarına aykırılıklar taşıyorsa, yazının kaldırılabilmesi için site yönetimimize bilgi verilmelidir.
