1. Ruh Sağlığı insanoğlu hayatı boyunca büyük küçük pek çok sorunla karşılaşır ve bu sorunları çözerek olgunlaĢır. Günlük hayatta kendi istek ve eğilimleri ile çeliĢen sayısız engelle karşılaşır. Bu engelleri aşmak için kimi zaman çevresiyle, kimi zaman da kendi kendisiyle çatışmaya girer, bocalar. Zorlukları yendikçe güçlenir. Güçsüz ve yetersiz kaldığında başarabildiğiyle yetinir. Ruh sağlığı yerinde olan bir insan için bu zorluklar aşılabilirken ruh sağlığı iyi olmayan ya da olaylardan etkilenip sağlığı bozulan kişi, gerçeği iyi değerlendiremez. Tepkileri duruma uygunluk göstermez. Sorunları çözmek yerine sorunun kendisine odaklandığından bir kısır döngü içine girer. Bunalımsız ve kaygısız bir hayat düşünülemez. Ruh sağlığı iyi olan bir insanın da her zaman mutlu olduğunu söylemek doğru olmaz. Üzüldüğü, kendini kötü hissettiği olaylar mutlaka olacaktır. Fakat dayanma gücü ve esnekliği nedeniyle zor dönemlerden en az yara alarak çıkabilir. Ġyi bir ruh sağlığına sahip olan çocuklar ve ergenler psikolojik ve sosyal olarak en üst düzeyde iĢlev görebilme, iyi bir kişilik geliştirme, düzenli ve sağlıklı arkadaş ve aile ilişkilerine sahip olma ve üretken olma imkânına sahiptirler. Sosyal ve ekonomik olarak bu bireyler etkin bireylerdir. ÖĞRENME FAALĠYETĠ–1 AMAÇ ARAşTIRMA 4 Resim 1.1: Doğa ve hayvan sevgisinin ruh sağlığına olumlu etkisi Etkinlik 1: Ġki büyük kendinden yapıĢan kâğıt duvara asılır (ya da tahta ikiye bölünür). Öğrencilerle birlikte ne zaman “mutlu oluruz” ve ne zaman “mutsuz oluruz” tartıĢılır. Bir tarafa mutlu olduğumuz bir tarafa mutsuz olduğumuz durumlar not edilir ve bu durumlar karĢısında nasıl tepki verdiğimiz sıralanır. 1.2. Ruh Sağlığının Tanımı ve Ruh Sağlığı Bilgisinin Önemi Ruh sağlığını tanımlayabilmek için öncelikle sağlığın tanımını yapmak gerekir. Sağlık, insanın en değerli hazinesidir. BaĢarı, para, iyi bir kariyer kısacası hayattaki bütün istenilen Ģeyler eğer insanın sağlığı yerinde ise anlamlı olur. Dünya Sağlık Örgütünün (WHO) sağlık tanımında bedensel, ruhsal ve sosyal yönden tam bir iyilikten söz edilmektedir. Ruh sağlığı; “KiĢinin kendisiyle ve çevresiyle sürekli denge ve uyum içinde olmasıdır.” Ģeklinde açıklanabilir. WHO ise ruh sağlığını bireyin kendi potansiyellerinin farkında olma, yaĢamın normal stres durumlarıyla baĢa çıkabilme, üretken ve etkili Ģekilde çalıĢma ve kendi toplumuna katkıda bulunabilme özellikleri ile iyi olma hali olarak tanımlamaktadır. Halil Cibran’ın bir öyküsü dengenin önemini Ģöyle dile getirmektedir: Ülkenin birinde bilge bir kral varmıĢ. Ülkesinde herkesin mutlu yaĢadığı bu bilge krala, bir gün kötü bir haber iletmiĢler. Krala düĢman olan bir büyücü, ülkenin bütün su kaynaklarına ve kuyularına büyülü su katmıĢ. Sudan içen herkes bir bir delirmiĢ. Kısa sürede kral ve yöneticilerden baĢka ülkede dengeli tek kiĢi kalmamıĢ. Çok geçmeden deliren halk, kralın iyi yönetimine baĢkaldırmıĢ. Bunu gören kral o büyülü sudan getirtmiĢ. Hem kendi içmiĢ hem de yöneticilere içirtmiĢ. Böylece o ülkede yönetenlerle yönetilenler arasındaki denge yeniden kurulmuĢ. 5 Ruh sağlığı yerinde olan bir insanda aranacak özellikler Ģunlar olabilir:  KiĢinin kendi kendisiyle uyumlu olması her Ģeyden önce gereksiz ve uzun süren kaygılardan, kuruntu ve kuĢkulardan uzak olmasına bağlıdır. Günlük kaygılar ve üzüntüler her sağlıklı insanda vardır ve ruhsal uyumsuzluk belirtisi sayılmaz. Fakat nedeni belli olmayan ya da uzun süren kaygılar, kuruntular ruhsal dengenin bozulduğunun belirtisi olabilir.  KiĢi, içinde yaĢadığı yakın ve uzak çevrede iliĢkiler kurup bu iliĢkileri devam ettirebilmelidir. Ailesi, akrabaları ve iĢ yaĢamındaki kiĢilerin dıĢında arkadaĢlıklar da kurabilmeli ve bu iliĢkileri devam ettirebilmelidir.  Ġnsanlarla geçinme ve iĢ birliği yapmanın ötesinde, sevgiye ve saygıya dayalı bağlar kurabilmelidir. KarĢı cinsle de sevgiye dayalı iliĢkilere yönelmeli, eĢ seçmede kendi baĢına sorumluluk alabilmelidir.  KiĢinin kendine güveni olmalıdır. DavranıĢlarını ve yeteneklerini gerçekçi olarak tartabilmelidir. Kendini baĢkalarının gözüyle de görebilmelidir. Yetenekleriyle orantısız bir üstünlük ya da aĢağılık duygusu içinde olmamalıdır.  KiĢi toplumda bir yeri ve görevi olduğu duygusunu edinmiĢ olmalıdır. Yeteneklerini geliĢtirmeli, verimli iĢlere yöneltebilmeli, çalıĢmalarından ve baĢarısından zevk almalıdır.  KiĢinin geleceğe yönelik planları olmalı, bunları gerçekleĢtirmek için de gerçekçi bir yol izlemelidir. GerçekleĢtiremediği isteklerini de baĢka yollardan doyum sağlamaya çalıĢmalıdır.  Kişinin karşılaĢtığı zor durumlarda baĢvuracağı bir yedek gücü olmalı ve yeni durumlara uyma esnekliği gösterebilmelidir. BaĢarısızlıktan yılmamalı, zorlukla karĢılaĢınca kendini bırakmamalıdır. Geleceğe dönük umudu ve savaĢım gücü ile karĢılaĢtığı engelleri yenmeye çalıĢmalıdır.  Kendi baĢına kararlar alıp uygulayabilmeli, kararlarının sorumluluğunu taĢıyabilmeli ve sonuçlarına katlanabilmelidir. BaĢarısızlıktan ders almalı, baĢarısızlık nedenlerini baĢkalarına yüklememeli, kendini eleĢtirebilmelidir.  KiĢinin yaĢadığı toplumla ters düĢmeyen, inandığı değerleri ve inançları olmalıdır. Bunun yanı sıra birey yeniliklere de açık, ön yargıdan uzak olmalıdır. BaĢkalarının inanç ve görüĢlerinde saygı duymalı, hoĢgörülü olmalıdır.  KiĢinin, mesleği dıĢında eğlendirici, dinlendirici ve kiĢiyi geliĢtirici, spor, sanat gibi uğraĢları da olmalıdır. 6 Ruh sağlığı da beden sağlığı gibi iç ve dıĢ çevre koĢullarına göre değiĢip bozulabilir. Yani ruh sağlığı da hiç değiĢmez bir durum değildir. DıĢ baskılar belli bir ölçüyü aĢınca, bireyin ruhsal dengesi sarsılabilir. Bunalımlar, üzüntüler, kaygılar, iç çatıĢmalar, davranıĢ bozuklukları ortaya çıkabilir. Örneğin aile içindeki çatıĢmalar, uzun süren hastalıklar, boĢanmalar, ölüm, iĢsizlik, doğal afetler gibi durumlar geçici ya da sürekli ruhsal sorunlara neden olabilir. Fakat her insanın bu dıĢ etkenlere göstereceği tepkiler aynı değildir. Kimileri bu olayları çok güçlü ve sakin karĢılarken, kimileri en küçük bir olayda bile ruhsal çöküntüye uğramaktadır. Ruh sağlığının bozulması, kiĢinin çalıĢmasını, çevresiyle iliĢkisini, kısacası tüm yaĢamını etkiler. Bu bakımdan, kimi ruhsal bozukluklar beden hastalıklarından daha yıkıcıdır. Nedenini bilmediği kaygı ve kuruntulardan kurtulamayan kiĢi mutsuzdur. KiĢi mutsuzluğunu çevresine yansıtır, insanlarla iliĢkileri bozulur. Kendisiyle ve çevresiyle barıĢık olan bir insanın insan iliĢkileri iyidir. Çevresine pozitif elektrik verir. Çevresindekilerin eksiklerini aramaz, onların mutsuzlukları ile mutlu olmaz. Ġnsanların davranıĢ ve tutumlarını mizahi yönden görebilir. BaĢkalarına olduğu gibi kendine de gülebilir. Ruhsal problemlerle karĢı karĢıya kalındığında, önemli olan bu problemi görmezlikten gelip üzerini kapatmak, yok saymak değil, problemin üzerine gitmek ve çözüm yolunu bulmaktır. Bunun için gerekirse mutlaka uzman bir doktordan yardım alınmalıdır. Çünkü ruh sağlığı bozulunca kiĢinin tüm hayatı olumsuz etkilenir. Etkinlik 2: Etkinlik 1’de tartıĢılan tepkilerin uygun olup olmadığını aranızda tartıĢınız. Ruh sağlığı yerinde olan kiĢilerin özellikleri ile verdikleri tepkilere kendi yaĢantılarından ya da çevrelerindeki insanlardan örnekler vererek pekiĢtirme yapmaları istenir. Resim 1.2: Belirli bir gruba dâhil olmak 7 KÜÇÜK BiR HiKÂYE Sonu Gelmeyen ĠĢ Adam öte dünyaya göçeli dört bin yıl olmuĢtu. Yapacak iĢi yoktu ve çok sıkılıyordu. Meleklere gitti, can sıkıntısının üstesinden gelmesi için kendisine öyle bir çırpıda bitmeyecek bir iĢ önermelerini rica etti. Melekler, eline bir törpü vererek, “Git, Himalaya dağlarını törpüle.” dediler. Sekiz bin yıl geçti. Adam tekrar meleklere gitti: “O iĢ bitti.” dedi. “Yine canım sıkılmaya baĢladı.” Bu sefer, kendisine bir kaĢık uzatıp Atlas okyanusunun sularını boĢaltmasını önerdiler. Yirmi iki bin yıl sonra adam tekrar karĢılarına çıkınca da yeni bir iĢ istediğini anladılar. “Doğruca dünyaya in! Ġnsanların arasını bulmaya çalıĢ. Ġnsanlar birbirlerini yemekten vazgeçince geri gelir, bize haber verirsin” dediler. Ve bir daha adamı hiç görmediler. 1.3. Çocuk Ruh Sağlığının Önemi Çocuk, kiĢiliğinin temelini oluĢturan ilk ruhsal yapıyı 0-6 yaĢlarında oluĢturmaktadır. Bu dönemden sonra ilk yaĢantılarıyla birleĢtirip ruhsal yapısını tamamlayarak yaĢamını sürdürür. Çocuğun kendi baĢına bir fert olduğunu hissedip ilk izlenim ve yaĢantılarını kazandıracak anne-baba, daha sonra ailenin diğer bireyleridir. Günümüzde yapılan araĢtırmalar göstermiĢtir ki çocukla onu yetiĢtiren arasındaki iliĢkinin çocuğun geliĢiminde rolü büyüktür. Çocuğun anne-baba ile sağlıklı iliĢkiler içinde geçireceği ilk yıllar, onun geleceğinin en önemli güvencesidir. BaĢta anne olmak üzere diğer aile bireyleri, olumlu ya da olumsuz etkileriyle çocuğu bir birey olarak hazırlamakta ya da onun gelecekteki yaĢantısı için temeller oluĢturmaktadırlar. Çocuk eriĢkin insanın küçük bir örneği değildir. Çocuğun sürekli geliĢen ve değiĢen bir birey olduğu göz önünde bulundurularak farklı yaĢlarda farklı ruhsal özellikleri olduğu bilinmelidir. Yani çocuğun ruh sağlığı açıklanırken onun geliĢimsel özelliklerini de bilmek gerekir. Örneğin, korku çocukluk çağında sıklıkla görülen ruhsal bir durumdur. Karanlıktan, korkan çocuk yadırganmaz ama bu korkuları yetişkin biri gösterdiğinde normal sayılmaz ya da iki yaĢındaki bir çocuğun istediğini elde etmek için yere yatıp tepinmesi o çağ için normal görülürken yetişkin bir insanın bunu yapması normal karşılanmaz. Bu nedenle çocuk davranışını yetişkin davranışına göre değerlendirmek yanlış olur.