Bireyin kendisine ve başkalarına ilişkin algılarını dayandırdığı temel duruma, yaşam pozisyonları denir. Bu kavram, bir kimsenin yalnızca kendisi ve başkalarıyla ilgili görüşleriyle sınırlı olmayıp, temelde psikolojik bir durumu ifade etmekte ve bireyin kendisine ve başkalarına ilişkin duygu, düşünce ve davranışlarını içermektedir. Dört tür yaşam pozisyonu bulunmaktadır.

Ben (+) artıyım, sen (+) artısın. Ben (-) eksiyim, sen (+) artısın.
Ben (+) artıyım, sen (-) eksisin. Ben (-) eksiyim, sen (-) eksisin.

Kişilik yapılanmasını ve iletişimi inceleyen Transaksiyonel Analiz ekolünün kurucusu Eric Berne'e göre, çocuk 0-3 yaş arası dönemde, kendisi ve diğer insanlar hakkında belli görüşlere varır. Bu görüşler yaşam pozisyonlarıdır ve hayatının geri kalanında çocukla hep beraber olacaklardır. Çocuk bir sefer bu pozisyonlardan birini seçtikten sonra, yaşam senaryosunun geri kalan tüm parçalarını buna uydurmaya çalışır.

“Ben (+)yım, sen (+)sın.” pozisyonunu seçen bir çocuk hayatta «*kazanan*» senaryosunu oluşturur. Kendisini ve çevresindeki insanları değerli ve güvenilir görür.

“Ben (-)yim, sen (+)sın.” pozisyonunu seçen bir çocuk hayatta hep «*kaybeden*» rolünü üstlenir. Bu senaryoyu gerçekleştirmek için kurban durumuna düştüğü ve başkaları karşısında ezilen olduğu durumlar yaratır.

“Ben (+)yım, sen (-)sin.” pozisyonunu seçen bir çocuk görünürde kazanan olduğu bir senaryo inşa eder. Fakat bu çocuk, yukarıda olabilmek için başkalarını aşağı çekmesi gerektiği fikrine sahip olacaktır. Bunu yapmayı, sürekli çabalayarak bir süre devam ettirebilir, ya da çevresindeki insanlar aşağı çekilmekten sıkılıp onu reddedeceklerdir. O zaman da göze çarpan “kazanan” ağır bir “kaybeden”e dönüşecektir.

“Ben (-)yim, sen (-)sin.” pozisyonunu seçen bir çocuk büyük oranda “kaybeden” senaryosunu inşa eder. Hayatın boş ve acılarla dolu olduğuna inanır. Kendisini aşağıda ve sevilmeye değmez biri olarak görür. Kimsenin kendisine yardım edemeyeceğini düşünür çünkü ona göre diğerleri de iyi değildir. Dolayısıyla yaşam senaryosunu, başkalarını dışladığı ve dışlandığı sahneler üzerine yazacaktır.

Yaşam pozisyonunu belirlemiş küçük çocuk, yetişkin bir insan olduğunda yaşamının tümünü o pozisyonun içinde geçirmez. Günden güne, hatta dakikadan dakikaya pozisyonlar arasında geçiş yapar. Kimi zaman kendini (+)/(+)da hissederken kendisinden üstün gördüğü biri ile karşılaştığında (-)/(+) pozisyonuna geçer.

Günlük hayat içerisinde her birey kendi yaşam senaryosuna uygun şekilde yaşam pozisyonları arasında geçişler yapar. Kişilerin her biri, birbiriyle iletişim halindeyken karşısındakinin yaşam pozisyonuna göre konumlanır. İlişkilerin genel seyrine ve iletişimin anlık durumlarına dikkatle bakıldığında yaşam pozisyonları kolaylıkla gözlemlenebilir.


İrem İNANOĞLU
Psikolojik Danışman & Kariyer Geliştirme Danışmanı


Kaynakça*: Akkoyun, F. Transaksiyonel Analiz, 2001; Stewart, I. Joines, V. TA Today. 1987