Ebeveyn Tutumları
EBEVEYN TUTUMLARI
Tutum Kavramı ve Tanımı
Sosyal Psikolog Gordon Allport’a (1935) göre tutumu bireyin deneyim yoluyla edindiği ve çevresindeki olay/durum/kişi/yaşantılara olan duygu, düşünce ve davranışın bileşimi olarak tanımlamaktadır. Bir olay ya da duruma karşı duygu, düşünce ve davranışsal anlamda hazır olma halidir. Erken çocukluktan itibaren çevreyle etkileşimle birlikte şekillenmektedir.
2.3.2.Ebeveyn Tutumlarının Tanımı ve Etkileyen Faktörler
Ebeveyn tutumları; anne babanın çocuk yetiştirmeye duygu, düşünce, davranış ve inanç olarak tanımlanabilir.
Anne ve babalar var olan tutumlarını kendi ebeveynleri ile olan paylaşımları ve bu paylaşımlara yükledikleri anlam, beklentiler, duygusal hazırlık, bebeğin görüntüsü gibi durumlar ebeveyn tutumlarının şekillenmesinde etkili olabilmektedir (Chandramuki, Shastry & Vranda, 2012). Ebeveynler çeşitli yayınlardan çocuk gelişimi ve eğitimine yönelik bilgiler edinerek ebeveyn tutumlarını geliştirmektedir. Ayrıca birey olarak anne ve babanın inanç, düşünce ve duygularının; ebeveyn tutumunun oluşması ve gelişmesini etkilemektedir (Grusec & Danyliuk, 2014). Çocuğun cinsiyeti ve mizacı, sosyal ve kültürel çevrelerine ilişkin özellikler, eşler arası ilişkiler, ebeveynin yaşı ve öğrenim durumu gibi bazı faktörler de ebeveyn tutumlarını etkileyebilir (Ersoy, 2015; İnci ve Deniz, 2015; Güler Yıldız, 2017; Şanlı ve Öztürk, 2015).
Ebeveyn Tutumlarının Sınıflandırılması
Yerli ve yabancı literatürde ebeveyn tutumları pek çok araştırmacının temel konusu olmuştur. Araştırmacılar genel olarak birbirine benzemekle birlikte farklı sayıda ve isimlendirme ile ebeveyn tutumlarını açıklamaya çalışmışlardır.
Genel olarak araştırmalar ebeveyn tutumlarının iki boyutuna işaret etmektedir. Ebeveyn tutumlarının ilk boyutu kabul etme / reddetme boyutu kabul edici veya reddedici olan anne baba tutumları üzerine odaklanırken ikinci boyut olan denetim/ özerklik boyutu ebeveyn kuralların uygulanması için ne derecede sınırlayıcı veya müsaade edici olduklarını açıklamaktadır (Gander ve Gardiner, 2010; Akt: Öztürk ve Şanlı, 2015).
Aşağıdaki tabloda kabul/ret ve denetim/boyutlarından doğan farklı anne ve baba tutumları belirlenmiştir.
Şekil 1. İki Boyutlu Aile Tutumları Modeli
Kaynak: Orçan, 2004: 66.
Yukarıdaki tabloda görüldüğü gibi farklı anne baba eğilimlerinden doğan bazı tutumlar vardır. Bunlar şu şekilde sıralanabilir:
•Baskıcı- otoriter tutum
•Aşırı hoşgörülü tutum
•İlgisiz tutum
•Demokratik tutum
Ebeveyn tutumları farklı kaynaklarda farklı başlıklar altında toplanmaktadır. Bu çalışmada genel olarak baskıcı-otoriter tutum, ilgisiz tutum, demokratik tutum ve aşırı hoşgörülü tutumları ele alınmıştır.
Baskıcı-Otoriter Ebeveyn Tutumu
Baskıcı-otoriter ebeveyn tutumda; çocukların ilgi ve yeteneklerini göz önünde bulundurmadan anne babanın belirlediği standartlara itaat etmesi beklenmektedir. Katı disiplin anlayışı ile çocuğun duygu, düşünce ve davranışları kontrol altında tutulmak istenmektedir. Çocukların görüşlerine başvurulmaz.
Baskıcı-otoriter ebeveynlerin çocuklarıyla kurdukları iletişim ve birlikte paylaştıkları yaşantılar sınırlıdır. Çocuklar kendilerini açık bir şekilde ifade etmek istediklerinde izin vermeyerek davranışlarını sıkı bir şekilde takip etmektedirler. Çocuk ebeveynine karşı çıktığında; yaptırım gerektiren tutumlara başvurulduğu görülmektedir. Bu ebeveyn tutumunda eleştiri, ceza, tehdit, şiddet, aşağılama gündelik yaşamın bir parçasıdır. (Yörükoğlu, 1978).
Anne babanın otoriter olma düzeyi arttıkça çocuklarda davranış problemleri görülme olasılığının arttığı bulgulanmıştır. Ayrıca çocukların akran iletişinde zorlanan, suç işleme ve saldırganlık eğilimini, itaatkar, öfke duyan, mutsuz ve kaygılı çocuklar olduğunu bulunmuştur (Arı ve ark.,1995; Hale, 2008; Öz, 2004; Yıldız, 2004).
Yapılan bir araştırmada otoriter ebeveynlerin kontrol ve olgunluk beklentisinin fazla olmasına karşın, açık iletişim ve bakım beklentisinin ise düşük olduğunu bulgulanmıştır. Statüye önem veren, insanları kontrol etmek isteyen ve itaate önem veren kişiler otoriter ebeveyn grubunda yer almaktadırlar (Baumrind, 1971; Akt: Aktaş Özkafacı, 2012).
Aşırı Hoşgörülü Ebeveyn Tutumu
Aşırı hoşgörülü tutumunda ebeveynler çocuklarını daha az kontrol etme ve çocuklarının arzu ve isteklerini de yerine getirme eğilimindedir. Aile çocuk-merkezlidir. Çocuğun temel yaşamsal rutinleri üzerinde seçim hakkı çocuğa bırakılmıştır (Haktanır, 2002).
Aşırı hoşgörülü ebeveyn tutumunu benimseyen ebeveynlerde özgürlük sınırsız iken, otoriter yok denecek kadar azdır.
Çocuğun olumsuz davranışları hoşgörüyle karşılanmaktadır. Çocuğun hakları çok fazla olmakla beraber sınırları net çizgilerle belirlenmemiştir. Kurallar konulup, doğru ve yanlış öğretilmek istense bile bunu uygulamada ve denetlemede aksaklıklar yaşanmaktadır. Davranışlar sınırlandırılmaz, cezalar yoktur ve çocuk istediğini yapmakta özgür bırakılır. Ailede anne-baba olmak yerine çocuk otorite olmaktadır. Kurulması gereken denge kurulamayıp çocuğun egemen olduğu bir aile ortamı doğmaktadır ( Yörükoğlu, 2015).
Aşırı hoşgörülü tutumla büyüyen çocuklar sosyal uyum göstermekte zorlanırlar, bencil davranışları belirgindir. Aile içerisinde hemen hemen her dilediği yerine gelen çocuk aile dışı yaşantısında arzu ve isteklerinin yerine gelmemesi sebebiyle uyum problemleri yaşamaktadır. Çocuk akranları tarafından kabul edilmez (Aydoğmuş ve ark. 2001; Çağdaş ve Seçer, 2002).
İlgisiz Ebeveyn Tutumu
İlgisiz ebeveyn tutumu çocuğun fiziksel ve duygusal ihtiyaçlarının giderilmesinin aksamasını ve anne-babanın çocuğa karşı hissettiği olumsuz duyguları kapsamaktadır. İlgisiz tutum gösteren ebeveynler, çocuklarını duygusal ve fiziksel olarak reddederler (Yavuzer, 2013).
Çocuklarına karşı ilgileri oldukça az olmakla birlikte onlarla yeteri kadar zaman harcamazlar. Çocuğa sınır çizmede ve onlara rehber olmada istekli değildirler. İlgisiz ebeveynler çocuklarının duygusal ve yaşamsal ihtiyaçlarını fark etmede zorlanırlar. Bazen bu anne babalar çocuklarına karşı tutumlarını “ihmal” düzeyine kadar getirebilirler (Cüceloğlu, 1993; Bornstein ve Zlotnik, 2008).
Araştırmalar iki yaşından itibaren annenin duyarlı ve sıcak tutumundan yoksun olarak büyüyen çocukların bağlanma problemi yaşadığı ve gelişimsel olarak akranlarından geride kaldığı görülmüştür (Bornstein ve Zlotnik, 2008).
İstenmeden ya da evlilik dışı ilişkiden çocuk sahibi olan anne-babalarda ilgisiz ebeveyn tutumunun daha sık görüldüğünü görülmüştür. Anne baba tarafından istenmediği hissettirilen çocukların yeterli sevgi ile büyüyemediği ve kendisine karşı birçok olumsuz söyleme şahit oldukları da belirtilmektedir (Tuzcuoğlu, 2004; Akt: Pekkaraş, 2010).
Demokratik Ebeveyn Tutumu
Demokratik ebeveyn tutumu; anne ve babaların çocuklarına karşı hoşgörülü, güven verici ve destekleyici bir şekilde yaklaşması olarak tanımlanabilir.
Demokratik tutuma sahip ebeveynler kapsayıcı ve kendi becerilerinin farkında ve yeterlik hissi yaşayan ebeveynlerdir. Çocuklarının gelişme sürecinde onlara gerekli alanı sağlayıp gelişim için elverişli koşulları oluşturma eğilimindedir. Demokratik ebeveyn tutumuna sahip ebeveynler çocuklarına kıymet verir ve onların birey olmasına yardımcı olur (Kulaksızoğlu, 1998; Hale, 2008).
Demokratik ebeveyn tutumuna sahip ebeveynler; gelişim süreci içerisinde karşılaşılan pek çok olumlu/olumsuz yaşantı öncesi ve sonrasında çocuklarına kılavuz olmaktadır. Onlara olması gerekenleri neden-sonuç ilişkisi içerisinde aktarırken ayrıca yapılmaması gereken tutum ve davranışları ise yine neden-sonuç ilişkisi içerisinde gerekli sınırları koyarlar. Demokratik ebeveyn tutumunda çocukların davranışlarına sınır konulmaktadır Bu tutumda ebeveynlerin davranışları arasında bir denge söz konusudur, çocuklarına farklı zamanlarda ve mekanlarda benzer şekilde yaklaşırlar (Baumrind, 1966; Baumrind ve Black, 1967; Akt. Bolattekin, 2014).
Demokratik ebeveyn tutumu ile büyüyen çocuklar; kendilerinden memnun, kendine güvenen, atılgan, öz saygıları yüksek çocuklar olma eğilimindedir. Demokratik ebeveyn tutumu ile yetiştirilen çocukların; özgüveni ve özsaygısı yüksek, toplumsal ilişkilerinde uyumlu, işbirliğine yatkın ve gerekli yerlerde kişisel sınırlarını koruyan birey olarak yetiştiği belirtilmiştir (Maccoby ve Martin, 1983; Yılmazer, 2007; Bacanlı, 2005).
Tutum Kavramı ve Tanımı
Sosyal Psikolog Gordon Allport’a (1935) göre tutumu bireyin deneyim yoluyla edindiği ve çevresindeki olay/durum/kişi/yaşantılara olan duygu, düşünce ve davranışın bileşimi olarak tanımlamaktadır. Bir olay ya da duruma karşı duygu, düşünce ve davranışsal anlamda hazır olma halidir. Erken çocukluktan itibaren çevreyle etkileşimle birlikte şekillenmektedir.
2.3.2.Ebeveyn Tutumlarının Tanımı ve Etkileyen Faktörler
Ebeveyn tutumları; anne babanın çocuk yetiştirmeye duygu, düşünce, davranış ve inanç olarak tanımlanabilir.
Anne ve babalar var olan tutumlarını kendi ebeveynleri ile olan paylaşımları ve bu paylaşımlara yükledikleri anlam, beklentiler, duygusal hazırlık, bebeğin görüntüsü gibi durumlar ebeveyn tutumlarının şekillenmesinde etkili olabilmektedir (Chandramuki, Shastry & Vranda, 2012). Ebeveynler çeşitli yayınlardan çocuk gelişimi ve eğitimine yönelik bilgiler edinerek ebeveyn tutumlarını geliştirmektedir. Ayrıca birey olarak anne ve babanın inanç, düşünce ve duygularının; ebeveyn tutumunun oluşması ve gelişmesini etkilemektedir (Grusec & Danyliuk, 2014). Çocuğun cinsiyeti ve mizacı, sosyal ve kültürel çevrelerine ilişkin özellikler, eşler arası ilişkiler, ebeveynin yaşı ve öğrenim durumu gibi bazı faktörler de ebeveyn tutumlarını etkileyebilir (Ersoy, 2015; İnci ve Deniz, 2015; Güler Yıldız, 2017; Şanlı ve Öztürk, 2015).
Ebeveyn Tutumlarının Sınıflandırılması
Yerli ve yabancı literatürde ebeveyn tutumları pek çok araştırmacının temel konusu olmuştur. Araştırmacılar genel olarak birbirine benzemekle birlikte farklı sayıda ve isimlendirme ile ebeveyn tutumlarını açıklamaya çalışmışlardır.
Genel olarak araştırmalar ebeveyn tutumlarının iki boyutuna işaret etmektedir. Ebeveyn tutumlarının ilk boyutu kabul etme / reddetme boyutu kabul edici veya reddedici olan anne baba tutumları üzerine odaklanırken ikinci boyut olan denetim/ özerklik boyutu ebeveyn kuralların uygulanması için ne derecede sınırlayıcı veya müsaade edici olduklarını açıklamaktadır (Gander ve Gardiner, 2010; Akt: Öztürk ve Şanlı, 2015).
Aşağıdaki tabloda kabul/ret ve denetim/boyutlarından doğan farklı anne ve baba tutumları belirlenmiştir.
Şekil 1. İki Boyutlu Aile Tutumları Modeli
Kaynak: Orçan, 2004: 66.
Yukarıdaki tabloda görüldüğü gibi farklı anne baba eğilimlerinden doğan bazı tutumlar vardır. Bunlar şu şekilde sıralanabilir:
•Baskıcı- otoriter tutum
•Aşırı hoşgörülü tutum
•İlgisiz tutum
•Demokratik tutum
Ebeveyn tutumları farklı kaynaklarda farklı başlıklar altında toplanmaktadır. Bu çalışmada genel olarak baskıcı-otoriter tutum, ilgisiz tutum, demokratik tutum ve aşırı hoşgörülü tutumları ele alınmıştır.
Baskıcı-Otoriter Ebeveyn Tutumu
Baskıcı-otoriter ebeveyn tutumda; çocukların ilgi ve yeteneklerini göz önünde bulundurmadan anne babanın belirlediği standartlara itaat etmesi beklenmektedir. Katı disiplin anlayışı ile çocuğun duygu, düşünce ve davranışları kontrol altında tutulmak istenmektedir. Çocukların görüşlerine başvurulmaz.
Baskıcı-otoriter ebeveynlerin çocuklarıyla kurdukları iletişim ve birlikte paylaştıkları yaşantılar sınırlıdır. Çocuklar kendilerini açık bir şekilde ifade etmek istediklerinde izin vermeyerek davranışlarını sıkı bir şekilde takip etmektedirler. Çocuk ebeveynine karşı çıktığında; yaptırım gerektiren tutumlara başvurulduğu görülmektedir. Bu ebeveyn tutumunda eleştiri, ceza, tehdit, şiddet, aşağılama gündelik yaşamın bir parçasıdır. (Yörükoğlu, 1978).
Anne babanın otoriter olma düzeyi arttıkça çocuklarda davranış problemleri görülme olasılığının arttığı bulgulanmıştır. Ayrıca çocukların akran iletişinde zorlanan, suç işleme ve saldırganlık eğilimini, itaatkar, öfke duyan, mutsuz ve kaygılı çocuklar olduğunu bulunmuştur (Arı ve ark.,1995; Hale, 2008; Öz, 2004; Yıldız, 2004).
Yapılan bir araştırmada otoriter ebeveynlerin kontrol ve olgunluk beklentisinin fazla olmasına karşın, açık iletişim ve bakım beklentisinin ise düşük olduğunu bulgulanmıştır. Statüye önem veren, insanları kontrol etmek isteyen ve itaate önem veren kişiler otoriter ebeveyn grubunda yer almaktadırlar (Baumrind, 1971; Akt: Aktaş Özkafacı, 2012).
Aşırı Hoşgörülü Ebeveyn Tutumu
Aşırı hoşgörülü tutumunda ebeveynler çocuklarını daha az kontrol etme ve çocuklarının arzu ve isteklerini de yerine getirme eğilimindedir. Aile çocuk-merkezlidir. Çocuğun temel yaşamsal rutinleri üzerinde seçim hakkı çocuğa bırakılmıştır (Haktanır, 2002).
Aşırı hoşgörülü ebeveyn tutumunu benimseyen ebeveynlerde özgürlük sınırsız iken, otoriter yok denecek kadar azdır.
Çocuğun olumsuz davranışları hoşgörüyle karşılanmaktadır. Çocuğun hakları çok fazla olmakla beraber sınırları net çizgilerle belirlenmemiştir. Kurallar konulup, doğru ve yanlış öğretilmek istense bile bunu uygulamada ve denetlemede aksaklıklar yaşanmaktadır. Davranışlar sınırlandırılmaz, cezalar yoktur ve çocuk istediğini yapmakta özgür bırakılır. Ailede anne-baba olmak yerine çocuk otorite olmaktadır. Kurulması gereken denge kurulamayıp çocuğun egemen olduğu bir aile ortamı doğmaktadır ( Yörükoğlu, 2015).
Aşırı hoşgörülü tutumla büyüyen çocuklar sosyal uyum göstermekte zorlanırlar, bencil davranışları belirgindir. Aile içerisinde hemen hemen her dilediği yerine gelen çocuk aile dışı yaşantısında arzu ve isteklerinin yerine gelmemesi sebebiyle uyum problemleri yaşamaktadır. Çocuk akranları tarafından kabul edilmez (Aydoğmuş ve ark. 2001; Çağdaş ve Seçer, 2002).
İlgisiz Ebeveyn Tutumu
İlgisiz ebeveyn tutumu çocuğun fiziksel ve duygusal ihtiyaçlarının giderilmesinin aksamasını ve anne-babanın çocuğa karşı hissettiği olumsuz duyguları kapsamaktadır. İlgisiz tutum gösteren ebeveynler, çocuklarını duygusal ve fiziksel olarak reddederler (Yavuzer, 2013).
Çocuklarına karşı ilgileri oldukça az olmakla birlikte onlarla yeteri kadar zaman harcamazlar. Çocuğa sınır çizmede ve onlara rehber olmada istekli değildirler. İlgisiz ebeveynler çocuklarının duygusal ve yaşamsal ihtiyaçlarını fark etmede zorlanırlar. Bazen bu anne babalar çocuklarına karşı tutumlarını “ihmal” düzeyine kadar getirebilirler (Cüceloğlu, 1993; Bornstein ve Zlotnik, 2008).
Araştırmalar iki yaşından itibaren annenin duyarlı ve sıcak tutumundan yoksun olarak büyüyen çocukların bağlanma problemi yaşadığı ve gelişimsel olarak akranlarından geride kaldığı görülmüştür (Bornstein ve Zlotnik, 2008).
İstenmeden ya da evlilik dışı ilişkiden çocuk sahibi olan anne-babalarda ilgisiz ebeveyn tutumunun daha sık görüldüğünü görülmüştür. Anne baba tarafından istenmediği hissettirilen çocukların yeterli sevgi ile büyüyemediği ve kendisine karşı birçok olumsuz söyleme şahit oldukları da belirtilmektedir (Tuzcuoğlu, 2004; Akt: Pekkaraş, 2010).
Demokratik Ebeveyn Tutumu
Demokratik ebeveyn tutumu; anne ve babaların çocuklarına karşı hoşgörülü, güven verici ve destekleyici bir şekilde yaklaşması olarak tanımlanabilir.
Demokratik tutuma sahip ebeveynler kapsayıcı ve kendi becerilerinin farkında ve yeterlik hissi yaşayan ebeveynlerdir. Çocuklarının gelişme sürecinde onlara gerekli alanı sağlayıp gelişim için elverişli koşulları oluşturma eğilimindedir. Demokratik ebeveyn tutumuna sahip ebeveynler çocuklarına kıymet verir ve onların birey olmasına yardımcı olur (Kulaksızoğlu, 1998; Hale, 2008).
Demokratik ebeveyn tutumuna sahip ebeveynler; gelişim süreci içerisinde karşılaşılan pek çok olumlu/olumsuz yaşantı öncesi ve sonrasında çocuklarına kılavuz olmaktadır. Onlara olması gerekenleri neden-sonuç ilişkisi içerisinde aktarırken ayrıca yapılmaması gereken tutum ve davranışları ise yine neden-sonuç ilişkisi içerisinde gerekli sınırları koyarlar. Demokratik ebeveyn tutumunda çocukların davranışlarına sınır konulmaktadır Bu tutumda ebeveynlerin davranışları arasında bir denge söz konusudur, çocuklarına farklı zamanlarda ve mekanlarda benzer şekilde yaklaşırlar (Baumrind, 1966; Baumrind ve Black, 1967; Akt. Bolattekin, 2014).
Demokratik ebeveyn tutumu ile büyüyen çocuklar; kendilerinden memnun, kendine güvenen, atılgan, öz saygıları yüksek çocuklar olma eğilimindedir. Demokratik ebeveyn tutumu ile yetiştirilen çocukların; özgüveni ve özsaygısı yüksek, toplumsal ilişkilerinde uyumlu, işbirliğine yatkın ve gerekli yerlerde kişisel sınırlarını koruyan birey olarak yetiştiği belirtilmiştir (Maccoby ve Martin, 1983; Yılmazer, 2007; Bacanlı, 2005).
|
Yazan
|
Bu makaleden alıntı yapmak
için alıntı yapılan yazıya aşağıdaki ibare eklenmelidir: "Ebeveyn Tutumları" başlıklı makalenin tüm hakları yazarı Uzm.Psk.Ahmet SERT'e aittir ve makale, yazarı tarafından TavsiyeEdiyorum.com (http://www.tavsiyeediyorum.com) kütüphanesinde yayınlanmıştır. Bu ibare eklenmek şartıyla, makaleden Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa uygun kısa alıntılar yapılabilir, ancak Uzm.Psk.Ahmet SERT'in izni olmaksızın makalenin tamamı başka bir mecraya kopyalanamaz veya başka yerde yayınlanamaz. |
Beğenin 
Yazan Uzman
|
| Makale Kütüphanemizden | ||||
|
Sitemizde yer alan döküman ve yazılar uzman üyelerimiz tarafından hazırlanmış ve pek çoğu bilimsel düzeyde yapılmış çalışmalar olduğundan güvenilir mahiyette eserlerdir. Bununla birlikte TavsiyeEdiyorum.com sitesi ve çalışma sahipleri, yazıların içerdiği bilgilerin güvenilirliği veya güncelliği konusunda hukuki bir güvence vermezler. Sitemizde yayınlanan yazılar bilgi amaçlı kaleme alınmış ve profesyonellere yönelik olarak
hazırlanmıştır. Site ziyaretçilerimizin o meslekle ilgili bir uzmanla görüşmeden, yazı içindeki bilgileri kendi başlarına kullanmamaları gerekmektedir. Yazıların telif hakkı tamamen yazarlarına aittir, eserler sahiplerinin muvaffakatı olmadan hiçbir suretle çoğaltılamaz, başka bir
yerde kullanılamaz, kopyala yapıştır yöntemiyle başka mecralara aktarılamaz. Sitemizde yer alan herhangi bir yazı başkasına ait telif haklarını ihlal ediyor, intihal içeriyor veya yazarın mensubu bulunduğu mesleğin meslek için etik kurallarına aykırılıklar taşıyorsa, yazının kaldırılabilmesi için site yönetimimize bilgi verilmelidir.
