Doğal Afetler ve Sonrasında Yaşanan Psikolojik Süreçler
1.DOĞAL AFETLER VE OLASI SONUÇLARI
Bir kavram olarak afet, Işıklı ve Tüzün (2017) tarafından "insanları
doğrudan etkileyen ve insan yerleşmeleri üzerinde fiziksel, ekonomik, sosyal ve çevresel kayıplara neden olan, olağan yaşam içerisinde insan faaliyetlerini durdurarak veya kesintiye uğratarak toplulukları etkileyen doğal, teknolojik ve insan kökenli olayların sonuçları" biçiminde tanımlanmaktadır.
İnsanlık tarihinin en önemli sorunlarından bir tanesi, doğal afetler ve doğal afetlerin toplumları oluşturan bireyler üzerindeki etkileridir. Doğal afetler sonrasında yaşanan psikolojik travmalar, bireylerin hayatını olumsuz yönde etkilemekte ve bireylerin psikolojik sağlığına zarar vermektedir. Doğal afetin yol açtığı kriz, bireyin yanı sıra, bireyin bulunduğu çevreyi ve toplumu da olumsuz yönde etkilemektedir. Afet sonrası oluşan fiziksel çevre olayları, yaralanmalar, ölümler ve maddi kayıplar bireylerin ve ailelerin ruh sağlığını olumsuz yönde etkilemektedir. Bunlara ek olarak, afet sonrasında meydana gelen travmatik olayların medya yoluyla duyurulması, ardından ülke çapında büyük bir kesimin psikolojik ve ekonomik bakımdan etkilenmesine yol açmaktadır (Bullock ve Coppola, 2016).
Kriz ortamı, beraberinde psikolojik travmaları getirmektedir. Ancak kriz ortamında oluşan travmaların etkisi psikolojik olarak, ortamda bulunan her bireyi aynı düzeyde ve aynı şekilde etkilememektedir. Travma sonrasında görülen tepkisel davranışlar kalıcı değildir. Buna rağmen travma sonrası oluşan psikolojik etkilenme, hayat kalitesini uzun bir süre etki altına almaktadır (Kukuoğlu, 2018).
Doğal afet sonrasında ortaya çıkabilecek travmatik tepkiler, en belirgin biçimde, yaşanan afetin genişliği ve etki büyüklüğü ile ilişkilidir. Ayrıca afete maruz kalan bireylerin tepkileri afet sonrasında geçen süreye göre farklılaşmaktadır. Bu farklılaşma süreci, Hacıoğlu ve arkadaşları (2002) tarafından dört dönem halinde ele alınmıştır:
1. Psikolojik Şok Dönemi
• Afetten sonraki ilk yirmi dört saati ya da daha uzun bir süreyi kapsayabilir.
• Bu dönemde oluşabilecek travmatik tepkiler şu şekilde sıralanır:
a.Ani fizyolojik uyarılma, aşırı hassasiyet ve kısıtlanma hissi,
b.Mantıklı düşünememe ve karar verememe sorunları,
c.Hafızada tutma ve dikkati yoğunlaştırma sorunları,
d.Duyumsanan her durumun gerçek dışı olarak algılanması (dissosiyasyon),
e.Duygularda küntleşme ve kısa süreli şok durumu yaşanması.
2.Tepki Dönemi
• 2-6 gün sonrasında görülmeye başlanır.
• Bu dönemde oluşabilecek travmatik tepkiler şu şekilde sıralanır:
a. duygusal karmaşalar (kaygı, öfke, sinirlilik, suçlayıcılık, güvensizlik, yalnız kalma korkusu)
b.bedensel tepkiler (titreme, bulantı, çarpıntı vb. kardiyak sorunlar, yerinde
duramama)
3.Zihinsel İşlemleme ve Olanları Düşünme Dönemi
• Yaklaşık bir haftanın sonunda başlar.
• Bu dönemde oluşabilecek travmatik tepkiler şu şekilde sıralanır:
a.Mağdur, olay hakkında konuşmak istemez.
b.Kaybedilenler için yas tutulmaya başlanır.
c.Üzüntü ve özlem gibi güçlü duygular yoğun şekilde yaşanır.
d.Hafıza ve odaklanma sorunları oluşabilir.
e.Kişilerarası ilişkilerde öfke hali ve çatışmalar yoğun olarak görülebilir.
4.İyileşme ve Yeniden Uyum Dönemi
• Afetin üzerinden fazlaca zaman geçmiştir ve artık yaşama uyum sağlama dönemi başlamaktadır.
• Bu dönemde oluşabilecek davranışsal tepkiler şu şekilde sıralanır:
a.Mağdurlarda, gerçeklik karşısındaki direnç gösterme eğilimi azalır ve yaşama uyum gösterme davranışları görülür.
b.Mağdurlar, duygusal açıdan iyi hissetmeye ve gelecek planları kurmaya başlar.
c. Yaşanmış olan afet, anıların bir parçası olur ve zihni önceki dönemlerde olduğu kadar yoğun biçimde meşgul etmez.
Bunlara karşılık, afet sonrası ortaya çıkan travma dönemleri tüm bireylerde benzer şekilde gözlemlenmez. Bazı bireyler direnç gösterebilir ve yaşanılan yoğun stres ile travmatik olayı inkar edebilir, bastırabilir ya da farklı savunma mekanizmaları yoluyla bilinç düzeyinden uzaklaştırabilir. Bu şekilde yaşama uyum göstermek oldukça zor ve sosyal açıdan kaygı verici olabilir. Bu açıdan, bir psikolojik destek programına katılmak veya, bu durumu deneyimleyen eğer bir çocuk ise, okul rehberlik servisinden psikolojik destek alması psikolojik sağlığı açısından yararlıdır. Şüphesizdir ki çocuk ve ergenler yaşam tecrübesi azlığı ve yaşama dair farkındalık kazanmada yeterli bilgiye sahip olmadıkları için, doğal afet gibi oldukça ağır travmatik yaşantılardan yetişkinlere göre oldukça fazla etkilenebilmektedirler (Yıldız, 2014).
1.1. Afet Sonrası Çocuk ve Ergenlerde Görülebilecek Psikolojik ve Fizyolojik Tepki
Davranışları
Bu davranış örüntülerini şu şekilde açıklayabiliriz:
Psikofizyolojik Tepkiler: İştah bozuklukları, altını ıslatma, konuşma ve artikülasyon bozuklukları, uyku bozuklukları vb.
Psikolojik Tepkiler: Huzursuzluk hali, yeni çevrelerden korkma, ayrılık kaygısı, suçluluk duygusu, olay tekrarlanacak endişesi, içine kapanma ve yas davranışları
Davranışsal Tepkiler: Davranışlarda gerileme (bebek gibi konuşma vs.), öfkeli ve saldırgan olma, içine kapanma, okula gitmek istememek, afet ile ilgili hikâye okuma ve resim yapma, söz dinlememe ve yetişkinlere güvenmeme davranışları sergileme
Bilişsel Tepkiler: Bilişsel karmaşa, odaklanma güçlüğü, öğrenme bozuklukları, okul başarısında düşme
Afetler tüm bu psikolojik ve fizyolojik tepkilerin haricinde, kayıp ve yas olgularını da doğurmaktadır. Hayatı tehlike, bir yakının kaybı, maddi imkanların kaybı gibi koşullarda, insanlar bazı tutum ve davranışlar sergilerler. Söz konusu duygusal, davranışsal ve düşünsel tepkilere "yas tepkileri" denmektedir. Yas, bir yakının kaybından sonra yaşanan ruhsal hal olarak bilinse dahi, aslında bağlılık geliştirilen herhangi bir şeylerin kaybı sonucunda da ortaya çıkabilir. Yas tepkilerinin görülme biçimleri, içerisinde bulunulan çevre ve kültüre göre değerlendirilir. Yas süreci, travma sonrasında yaşanan normal (sağlıklı) bir süreçtir ve ortalama 6-12 ay sürer. Ancak bu süreyi aşan yas olgusu, psikopatolojik (anormal) bir duruma işaret olabilir. Bununla da bağlantılı biçimde, yas olgusu, şu başlıklar altında ele alınır:
• travmatik yas,
• komplike yas,
• patolojik yas,
• karmaşık yas,
•çözülmemiş yas,
• kronik(anormal) yas.
2.KURAMSAL AÇIDAN TRAVMA SONRASI STRES BOZUKLUĞU
Günümüzde mevcut olan kuramsal yaklaşımlar yaşanan problemlerin patolojik yönlerini araştırmaktan öte, önleyicilik görevi üstlenmektedir. Buna bağlı olarak psikolojik sağlamlılık, öznel iyi oluş, post-travmatik büyüme ve öğrenilmiş iyimserlik kavramları literatürde önemli birer yer edinmiştir. Bahsedilen kavramlar, pozitif psikoloji ekolüne ait kavramlardır. Pozitif psikoloji, bireyi güçlendiren ve yaşamın devam ettirilmesine yönelik bir bakış açısını öne süren ekoldür. Afet sonrasında deneyimlenen travmalara yönelik olarak pozitif psikoloji, olumlu düşünme ve
danışanların pozitif düşünceye telkinini baz alır. Pozitif psikoloji ekolü, psikolojik sağlamlık kavramı üzerinde durur. Psikolojik sağlamlık, Bugay ve Karaırmak (2014) tarafından "travma, kayıp ve ölüm gibi stresli yaşam olaylarının yoğun yüküne rağmen hayatta kalabilme yetisi" olarak açıklanmaktadır. Barış (2017), travmatik durumun düzeltilmesi için psikolojik sağlamlığın yeniden şekillendirilmesi gerektiğini bildirmiştir. Bu süreçte, psikolojik sağlamlığın güçlendirilmesi ve/veya korunması için şunlara dikkat edilmelidir:
• Olumsuz duyguları tolere etmek,
• Gerçekliğin farkında olmak,
• Bilişsel bakımdan doğru değerlendirmeler yapmak,
• Deneyimi yeniden çerçeveleme,
• Sosyal destek arayışı ve sosyal destek verme,
• Özyetkinlik inancına sahip olma,
• İyimserlik,
• Hareketlilik (yürüyüş, egzersiz vb.),
• Yaşama dair anlamlılığının farkında olmak,
• Amaç oluşturma,
• Stres altında sakinliğini koruyabilme,
• Problemlerle proaktif ya da aktif bir tarzda başa çıkabilme.
KAYNAKÇA
Kukuoğlu, A. (2018). doğal afetler sonrası yaşanan travmalar ve örnek bir psikoeğitim programı, Afet ve Risk Dergisi 1(1), 2018, (39-52), ISSN: 2636-8390.
Işıklı, S.,Tüzün, Z. (2017). Afetlerin Akut Dönem Psikolojik Etkilerine Yönelik Psikososyal Müdahale Yaklaşımları. Türkiye Klinikleri Journal of Psychology-Special Topics, 2(3), 180-188.
Bugay, A., Karaırmak, Ö. (2014). Sağlıklı Psikolojik İşlerlik ve Travma karşısında Uyum Sağlama Yetisi Olarak Psikolojik Sağlamlık. Türkan Doğan ve Özgür Erdur (Ed.), Afetler, Krizler, Travmalar ve Psikolojik Yardım içinde (s. 75-113). Türk PDR Derneği Yayınları, Ankara
Bullock, J. A., Haddow, G., & Coppola, D. P. (2016). Managing Children in Disasters: Planning For Their Unique Needs. CRC Press.
Yıldız, B. (2014). Çocuk ve Ergenler. Türkan Doğan ve Özgür Erdur (Ed.), Afetler, Krizler, Travmalar ve Psikolojik Yardım içinde (s. 25-43). Türk PDR Derneği Yayınları, Ankara.
Hacıoğlu, M., Aker, T., Kutlar, T., & Yaman, M. (2002). Deprem Tipi Travma Sonrasında Gelişen Travma Sonrası Stres Bozukluğu Belirtileri Alt Tipleri. Düşünen Adam: Psikiyatri ve Nörolojik Bilimler Dergisi, 15, 4- 15.
Barış, Ş. (2017). Kriz Danışmanlığı. Türkan Doğan ve Özgür Erdur (Ed.), Okullarda Afet Zararlarını Azaltmak İçin Yapılması Gereken Çalışmalar içinde (s. 487-498). Pegem Akademi.
Bir kavram olarak afet, Işıklı ve Tüzün (2017) tarafından "insanları
doğrudan etkileyen ve insan yerleşmeleri üzerinde fiziksel, ekonomik, sosyal ve çevresel kayıplara neden olan, olağan yaşam içerisinde insan faaliyetlerini durdurarak veya kesintiye uğratarak toplulukları etkileyen doğal, teknolojik ve insan kökenli olayların sonuçları" biçiminde tanımlanmaktadır.
İnsanlık tarihinin en önemli sorunlarından bir tanesi, doğal afetler ve doğal afetlerin toplumları oluşturan bireyler üzerindeki etkileridir. Doğal afetler sonrasında yaşanan psikolojik travmalar, bireylerin hayatını olumsuz yönde etkilemekte ve bireylerin psikolojik sağlığına zarar vermektedir. Doğal afetin yol açtığı kriz, bireyin yanı sıra, bireyin bulunduğu çevreyi ve toplumu da olumsuz yönde etkilemektedir. Afet sonrası oluşan fiziksel çevre olayları, yaralanmalar, ölümler ve maddi kayıplar bireylerin ve ailelerin ruh sağlığını olumsuz yönde etkilemektedir. Bunlara ek olarak, afet sonrasında meydana gelen travmatik olayların medya yoluyla duyurulması, ardından ülke çapında büyük bir kesimin psikolojik ve ekonomik bakımdan etkilenmesine yol açmaktadır (Bullock ve Coppola, 2016).
Kriz ortamı, beraberinde psikolojik travmaları getirmektedir. Ancak kriz ortamında oluşan travmaların etkisi psikolojik olarak, ortamda bulunan her bireyi aynı düzeyde ve aynı şekilde etkilememektedir. Travma sonrasında görülen tepkisel davranışlar kalıcı değildir. Buna rağmen travma sonrası oluşan psikolojik etkilenme, hayat kalitesini uzun bir süre etki altına almaktadır (Kukuoğlu, 2018).
Doğal afet sonrasında ortaya çıkabilecek travmatik tepkiler, en belirgin biçimde, yaşanan afetin genişliği ve etki büyüklüğü ile ilişkilidir. Ayrıca afete maruz kalan bireylerin tepkileri afet sonrasında geçen süreye göre farklılaşmaktadır. Bu farklılaşma süreci, Hacıoğlu ve arkadaşları (2002) tarafından dört dönem halinde ele alınmıştır:
1. Psikolojik Şok Dönemi
• Afetten sonraki ilk yirmi dört saati ya da daha uzun bir süreyi kapsayabilir.
• Bu dönemde oluşabilecek travmatik tepkiler şu şekilde sıralanır:
a.Ani fizyolojik uyarılma, aşırı hassasiyet ve kısıtlanma hissi,
b.Mantıklı düşünememe ve karar verememe sorunları,
c.Hafızada tutma ve dikkati yoğunlaştırma sorunları,
d.Duyumsanan her durumun gerçek dışı olarak algılanması (dissosiyasyon),
e.Duygularda küntleşme ve kısa süreli şok durumu yaşanması.
2.Tepki Dönemi
• 2-6 gün sonrasında görülmeye başlanır.
• Bu dönemde oluşabilecek travmatik tepkiler şu şekilde sıralanır:
a. duygusal karmaşalar (kaygı, öfke, sinirlilik, suçlayıcılık, güvensizlik, yalnız kalma korkusu)
b.bedensel tepkiler (titreme, bulantı, çarpıntı vb. kardiyak sorunlar, yerinde
duramama)
3.Zihinsel İşlemleme ve Olanları Düşünme Dönemi
• Yaklaşık bir haftanın sonunda başlar.
• Bu dönemde oluşabilecek travmatik tepkiler şu şekilde sıralanır:
a.Mağdur, olay hakkında konuşmak istemez.
b.Kaybedilenler için yas tutulmaya başlanır.
c.Üzüntü ve özlem gibi güçlü duygular yoğun şekilde yaşanır.
d.Hafıza ve odaklanma sorunları oluşabilir.
e.Kişilerarası ilişkilerde öfke hali ve çatışmalar yoğun olarak görülebilir.
4.İyileşme ve Yeniden Uyum Dönemi
• Afetin üzerinden fazlaca zaman geçmiştir ve artık yaşama uyum sağlama dönemi başlamaktadır.
• Bu dönemde oluşabilecek davranışsal tepkiler şu şekilde sıralanır:
a.Mağdurlarda, gerçeklik karşısındaki direnç gösterme eğilimi azalır ve yaşama uyum gösterme davranışları görülür.
b.Mağdurlar, duygusal açıdan iyi hissetmeye ve gelecek planları kurmaya başlar.
c. Yaşanmış olan afet, anıların bir parçası olur ve zihni önceki dönemlerde olduğu kadar yoğun biçimde meşgul etmez.
Bunlara karşılık, afet sonrası ortaya çıkan travma dönemleri tüm bireylerde benzer şekilde gözlemlenmez. Bazı bireyler direnç gösterebilir ve yaşanılan yoğun stres ile travmatik olayı inkar edebilir, bastırabilir ya da farklı savunma mekanizmaları yoluyla bilinç düzeyinden uzaklaştırabilir. Bu şekilde yaşama uyum göstermek oldukça zor ve sosyal açıdan kaygı verici olabilir. Bu açıdan, bir psikolojik destek programına katılmak veya, bu durumu deneyimleyen eğer bir çocuk ise, okul rehberlik servisinden psikolojik destek alması psikolojik sağlığı açısından yararlıdır. Şüphesizdir ki çocuk ve ergenler yaşam tecrübesi azlığı ve yaşama dair farkındalık kazanmada yeterli bilgiye sahip olmadıkları için, doğal afet gibi oldukça ağır travmatik yaşantılardan yetişkinlere göre oldukça fazla etkilenebilmektedirler (Yıldız, 2014).
1.1. Afet Sonrası Çocuk ve Ergenlerde Görülebilecek Psikolojik ve Fizyolojik Tepki
Davranışları
Bu davranış örüntülerini şu şekilde açıklayabiliriz:
Psikofizyolojik Tepkiler: İştah bozuklukları, altını ıslatma, konuşma ve artikülasyon bozuklukları, uyku bozuklukları vb.
Psikolojik Tepkiler: Huzursuzluk hali, yeni çevrelerden korkma, ayrılık kaygısı, suçluluk duygusu, olay tekrarlanacak endişesi, içine kapanma ve yas davranışları
Davranışsal Tepkiler: Davranışlarda gerileme (bebek gibi konuşma vs.), öfkeli ve saldırgan olma, içine kapanma, okula gitmek istememek, afet ile ilgili hikâye okuma ve resim yapma, söz dinlememe ve yetişkinlere güvenmeme davranışları sergileme
Bilişsel Tepkiler: Bilişsel karmaşa, odaklanma güçlüğü, öğrenme bozuklukları, okul başarısında düşme
Afetler tüm bu psikolojik ve fizyolojik tepkilerin haricinde, kayıp ve yas olgularını da doğurmaktadır. Hayatı tehlike, bir yakının kaybı, maddi imkanların kaybı gibi koşullarda, insanlar bazı tutum ve davranışlar sergilerler. Söz konusu duygusal, davranışsal ve düşünsel tepkilere "yas tepkileri" denmektedir. Yas, bir yakının kaybından sonra yaşanan ruhsal hal olarak bilinse dahi, aslında bağlılık geliştirilen herhangi bir şeylerin kaybı sonucunda da ortaya çıkabilir. Yas tepkilerinin görülme biçimleri, içerisinde bulunulan çevre ve kültüre göre değerlendirilir. Yas süreci, travma sonrasında yaşanan normal (sağlıklı) bir süreçtir ve ortalama 6-12 ay sürer. Ancak bu süreyi aşan yas olgusu, psikopatolojik (anormal) bir duruma işaret olabilir. Bununla da bağlantılı biçimde, yas olgusu, şu başlıklar altında ele alınır:
• travmatik yas,
• komplike yas,
• patolojik yas,
• karmaşık yas,
•çözülmemiş yas,
• kronik(anormal) yas.
2.KURAMSAL AÇIDAN TRAVMA SONRASI STRES BOZUKLUĞU
Günümüzde mevcut olan kuramsal yaklaşımlar yaşanan problemlerin patolojik yönlerini araştırmaktan öte, önleyicilik görevi üstlenmektedir. Buna bağlı olarak psikolojik sağlamlılık, öznel iyi oluş, post-travmatik büyüme ve öğrenilmiş iyimserlik kavramları literatürde önemli birer yer edinmiştir. Bahsedilen kavramlar, pozitif psikoloji ekolüne ait kavramlardır. Pozitif psikoloji, bireyi güçlendiren ve yaşamın devam ettirilmesine yönelik bir bakış açısını öne süren ekoldür. Afet sonrasında deneyimlenen travmalara yönelik olarak pozitif psikoloji, olumlu düşünme ve
danışanların pozitif düşünceye telkinini baz alır. Pozitif psikoloji ekolü, psikolojik sağlamlık kavramı üzerinde durur. Psikolojik sağlamlık, Bugay ve Karaırmak (2014) tarafından "travma, kayıp ve ölüm gibi stresli yaşam olaylarının yoğun yüküne rağmen hayatta kalabilme yetisi" olarak açıklanmaktadır. Barış (2017), travmatik durumun düzeltilmesi için psikolojik sağlamlığın yeniden şekillendirilmesi gerektiğini bildirmiştir. Bu süreçte, psikolojik sağlamlığın güçlendirilmesi ve/veya korunması için şunlara dikkat edilmelidir:
• Olumsuz duyguları tolere etmek,
• Gerçekliğin farkında olmak,
• Bilişsel bakımdan doğru değerlendirmeler yapmak,
• Deneyimi yeniden çerçeveleme,
• Sosyal destek arayışı ve sosyal destek verme,
• Özyetkinlik inancına sahip olma,
• İyimserlik,
• Hareketlilik (yürüyüş, egzersiz vb.),
• Yaşama dair anlamlılığının farkında olmak,
• Amaç oluşturma,
• Stres altında sakinliğini koruyabilme,
• Problemlerle proaktif ya da aktif bir tarzda başa çıkabilme.
KAYNAKÇA
Kukuoğlu, A. (2018). doğal afetler sonrası yaşanan travmalar ve örnek bir psikoeğitim programı, Afet ve Risk Dergisi 1(1), 2018, (39-52), ISSN: 2636-8390.
Işıklı, S.,Tüzün, Z. (2017). Afetlerin Akut Dönem Psikolojik Etkilerine Yönelik Psikososyal Müdahale Yaklaşımları. Türkiye Klinikleri Journal of Psychology-Special Topics, 2(3), 180-188.
Bugay, A., Karaırmak, Ö. (2014). Sağlıklı Psikolojik İşlerlik ve Travma karşısında Uyum Sağlama Yetisi Olarak Psikolojik Sağlamlık. Türkan Doğan ve Özgür Erdur (Ed.), Afetler, Krizler, Travmalar ve Psikolojik Yardım içinde (s. 75-113). Türk PDR Derneği Yayınları, Ankara
Bullock, J. A., Haddow, G., & Coppola, D. P. (2016). Managing Children in Disasters: Planning For Their Unique Needs. CRC Press.
Yıldız, B. (2014). Çocuk ve Ergenler. Türkan Doğan ve Özgür Erdur (Ed.), Afetler, Krizler, Travmalar ve Psikolojik Yardım içinde (s. 25-43). Türk PDR Derneği Yayınları, Ankara.
Hacıoğlu, M., Aker, T., Kutlar, T., & Yaman, M. (2002). Deprem Tipi Travma Sonrasında Gelişen Travma Sonrası Stres Bozukluğu Belirtileri Alt Tipleri. Düşünen Adam: Psikiyatri ve Nörolojik Bilimler Dergisi, 15, 4- 15.
Barış, Ş. (2017). Kriz Danışmanlığı. Türkan Doğan ve Özgür Erdur (Ed.), Okullarda Afet Zararlarını Azaltmak İçin Yapılması Gereken Çalışmalar içinde (s. 487-498). Pegem Akademi.
|
Yazan
|
Bu makaleden alıntı yapmak
için alıntı yapılan yazıya aşağıdaki ibare eklenmelidir: "Doğal Afetler ve Sonrasında Yaşanan Psikolojik Süreçler" başlıklı makalenin tüm hakları yazarı Psk.Dnş.Tuğçe SOYLU'e aittir ve makale, yazarı tarafından TavsiyeEdiyorum.com (http://www.tavsiyeediyorum.com) kütüphanesinde yayınlanmıştır. Bu ibare eklenmek şartıyla, makaleden Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa uygun kısa alıntılar yapılabilir, ancak Psk.Dnş.Tuğçe SOYLU'nun izni olmaksızın makalenin tamamı başka bir mecraya kopyalanamaz veya başka yerde yayınlanamaz. |
Beğenin 
Yazan Uzman
|
Sitemizde yer alan döküman ve yazılar uzman üyelerimiz tarafından hazırlanmış ve pek çoğu bilimsel düzeyde yapılmış çalışmalar olduğundan güvenilir mahiyette eserlerdir. Bununla birlikte TavsiyeEdiyorum.com sitesi ve çalışma sahipleri, yazıların içerdiği bilgilerin güvenilirliği veya güncelliği konusunda hukuki bir güvence vermezler. Sitemizde yayınlanan yazılar bilgi amaçlı kaleme alınmış ve profesyonellere yönelik olarak
hazırlanmıştır. Site ziyaretçilerimizin o meslekle ilgili bir uzmanla görüşmeden, yazı içindeki bilgileri kendi başlarına kullanmamaları gerekmektedir. Yazıların telif hakkı tamamen yazarlarına aittir, eserler sahiplerinin muvaffakatı olmadan hiçbir suretle çoğaltılamaz, başka bir
yerde kullanılamaz, kopyala yapıştır yöntemiyle başka mecralara aktarılamaz. Sitemizde yer alan herhangi bir yazı başkasına ait telif haklarını ihlal ediyor, intihal içeriyor veya yazarın mensubu bulunduğu mesleğin meslek için etik kurallarına aykırılıklar taşıyorsa, yazının kaldırılabilmesi için site yönetimimize bilgi verilmelidir.
