Psikolojik Testlere Genel Bakış: Bir Alanyazın Derlemesi
İnsan çok yönlü ve kompleks bir canlı olup duygu, düşünce ve davranışlarını anlamak ve açıklamak için geniş kapsamlı çalışma ve değerlendirmelere gereksinim duyulmaktadır. Bu bağlamda psikolojik danışma sürecinde, projektif testlere sık sık başvurulduğu bilinmektedir. Bu araştırma kapsamında psikolojik danışma sürecinde, gerek duyulduğunda kullanılan projektif test örnekleri ile ilgili bir alanyazın sunulmaktadır. Bu kapsamda çocuk, ergen ve yetişkinlerle çalışılırken en sık kullanılan projektif test örneklerine yer verilmiştir.
ROSCHACH MÜREKKEP LEKESİ TESTİ
İsviçreli psikiyatr Hermann Rorschach tarafından oluşturulmuş, standardize edilmiş 10 kart üstündeki mürekkep lekelerinden oluşan bir projektif testtir. Rorschach Mürekkep Lekesi Testi, kişilik dinamiklerinin açıklanması ve ayırt edici tanıya erişilmesi, psikodiagnostik niteliği ile ruh sağlığı alanında en çok tercih edilen projektif testlerden biri olarak kabul görmektedir (Güneri, 2016). Projektif tekniklerde, bireyden kendi serbest çağrışımına uygun yanıtlar alınabilmesi için uzun açıklamalardan, yapılandırmalardan, yönlendirmelerden kaçınılması önemli görülmektedir. Her kart serbest çağrışıma dayalı olarak kişiliğin genel olarak betimlenmesinde rol oynar. Uyarıcı mürekkep lekelerine ne kadar çok tepki gelirse, bireyin kişilik yapısının daha derin analiz edilmesine, betimlenmesine olanak tanır (Erden, 2018).
Somut ve soyut içerikleri bir arada barındıran kartlarda koyu ve gri renkler endişe ve negatif yaşantıları ortaya koyar. 1.4.5.6.7. kartlarda daha çok kasvetli olma olasılığı yüksektir. 2.3. kartta ani ve şiddetli duygular için tepki verilmesi bekleniyor. Aynı zamanda bu iki kartta saldırganlık ve cinsellik açığa çıkması beklenir. 7. kart başlı başına değerlendirilir (Sınırlardan iç ve dış sınırlardan söz edilir.). 8.9.10 kartlarda farklı bir dünyaya geçiş hissi oluşturur. 8. kartta bu değişim hızla yaşanır. 9. kart anlamlı içerik yansıtır. 10. kart oldukça simetriktir ve yapısal işaretleri barındırır. 1’den 7’ye kadar olan kartlar flu, cinsellik ve saldırganlık açısından değerlendirilir (İkiz, 2017).
GESSEL GELİŞİM FİGÜRLERİ TESTİ
Arnold Gesell tarafından çocukların görsel motor algı gelişimini değerlendirmek amacıyla oluşturulmuştur. Türkiye koşullarında 5-6 yaş çocukların görsel algı ve motor koordinasyon gelişimlerinin değerlendirilmesinde güvenilir bir araç olduğu ifade edilebilir (Evirgen, Kayhan ve Erden, 2015). Gessell şekilleri, Arnold Gessell’in 8 geometrik şekline Goldberg ve Shiffman tarafından “Grek haçı” eklenerek 9 geometrik şekle çıkarılmıştır. A4 kâğıda basılmış olarak çocuğun önüne verilen geometrik şekilleri kâğıda çizmesi istenir. Çocuk doğru çizdiği şekiller için 1, yanlış çizilen şekil için 0 puan alır ve alınabilecek en yüksek puan 9’dur. Testte yanlış olarak değerlendirilecek bazı durumlar şunlardır: Şekli bozma, döndürme, birleştirme, perseverasyon hatalarıdır (Ceylan, 2017).
PEABODY RESİM-KELİME TESTİ
Performans testlerinden biri olan bu test, kelime bilgisindeki gelişim ve dil gelişim düzeyini tespit etmek için Lloyd Dunn tarafından hazırlanıp geliştirilmiştir. İki bölümden olan bu testtin ilk bölümünde çocuğa ve ailesine ait bir bilgi formu doldurulur. Bu bilgi formunda çocuğun demografik bilgileri yer alır. İkinci bölümde ise alıcı dil seviyesini belirleyen test maddeleri yer alır. 2-12, 2,5 17,5 yaş çocuklarına bireysel olarak uygulanmaktadır. Test üzerinde 4’er resim, 100 karttan oluşur ve uygularken zaman kısıtlaması bulunmamakla birlikte 10-15 dakikalık bir süre yeterlidir. Testin puanlaması, her doğru yanıt için 1 puandır ve puanların toplamı testin ham puanını verir (Kurnaz, 2006).
Yapılan bir araştırmanın sonuçlara göre 36-72 ay çocukların dil gelişimlerine, Peabody Resim Kelime Testinden aldıkları puanlar; cinsiyet, yaşadıkları bölge, öğretmenin deneyim süresi gibi değişkenlerin etkili olduğu (p<0.05), kardeş sayısının etkili olmadığı (p>0.05) tespit edilmiştir. Bu yönden dil kazanımının ve gelişiminin çok küçük yaşlarda başlaması, dil gelişimine okul öncesi döneminden önce de önem verilmesini gerektirmektedir (Eryılmaz, Uladı, Geyik ve Öztürk, 2019).
LOUİSA DUSS PSİKANALİTİK HİKÂYELER TESTİ
10 adet yarım bırakılmış hikâyeden oluşan Louisa Duss Psikanalitik Hikâyeler Testi, çocuk ve yetişkinler için uygulanabilen projektif bir testtir. Test uygulanırken zaman kısıtlaması bulunmazken bir oturumda bir kişiye uygulanabilir.
Çocukların komplekslerini açığa çıkarmak ve problemlerini çözümlemek amacıyla oluşturuluş en gelişmiş tekniklerdendir. Hikâyeler oluşturulurken çocukların daha fazla kavrayabilecekleri ve ilgi gösterebilecekleri bir şekilde yapılandırılmıştır. Duss hikâyeleri oluştururken, çocukların komplekslerine karşılık gelen yanıtlarını göz önünde bulundurarak şu varsayım üzerinde temellendirmiştir: “Eğer çocuk, öykülerden birine takılır, anlamlı içerik taşıyan veya sembolik değeri olan yanıtlar verirse veya yanıt vermekten kaçınırsa; bu, o öykü veya öykü kahramanının, çocukta bulunan kompleksi uyandıracak bir çağrışım oluşturduğu anlamına gelecektir.” Bunun yanında çocuğun aşırı mutlu olması, testin sürmesini istemesi de testleri hiç cevaplamamak kadar anlamlıdır. Hikâyelerin çocukta ruhsal bir rahatlama, katarsis meydana getirdiğini ve çocuğu tatmin ettiğini gösterir (Aydın, 2019). Öte yandan hikâyeler çocuklar için hazırlanmış olsa da yetişkinler için hayal gücünü açığa çıkarmak için uygulanılmaktadır. Yetişkinlerin cevaplarına bakıldığında entelektüel düzeyi ileride olanların zengin veri sunduğu söylenebilir. Entelektüel düzeyin daha zayıf olduğu yetişkinlerin ise cevaplarının spontan ve sembolik olduğu söylenebilir (Budak, 2019).
Cevapların özelliklerine bakıldığında uyum problemi yaşayanların ya da uyumlarında bozukluk görülenlerin cevapları çeşitlidir. Uygulama sonucunda bazı özellikler uygulayıcılara birtakım komplekslerin işaretini sunar. Bu bağlamda dikkat edilecek hususlar şu şekilde olabilir (URL, 1):
1.Beklenmedik şaşırtıcı cevaplar.
2.Bir öyküdeki kompleksin tekrar etmesi.
3.Kulağa fısıldayarak söylemek.
4.Bir hikâye için cevaplamamayı tercih etmek.
5.Susma süresinin uzaması.
6. Testin yeniden yapılmasında istekli olmak.
Yukarıda verilen hususların yanında hikâyeler okunurken doğal bir şekilde okunur. Çocuğun ilgisini çekmek için herhangi bir abartıya, çekicilik kazandırmaya ya da dramatize etme yoluna gidilmez. Böylesi dikkat çekiciler veya eklemeler test uygulanan bireylerin odak noktasının değişmesine neden olur. Bunun sonucunda testin uygulanmasındaki amaçtan uzaklaşılmış olur (URL,1).
Diğer yandan uygulama esnasında tespit edilen birtakım komplekslerin karşılığı olan soruların üstünde durmak ve elde edilen cevapların manidarlığına göre daha irdelenerek derinlemesine sorular sorulur. Test uygulanırken uygulanan bireyin kendisini kolaylıkla hikâyedeki kahramanının yerine koyması gerekir ki bunu amacıyla en az suçluluk duygusu uyandırabilecek komplekslerden başlanmasına dikkat edilmesi tercih edilir (Aydın, 2019; Budak 2019). Tüm cevaplar alınıp her bir hikâyenin hepsi kontrol edilir ve sonrasında değerlendirmeye geçilir (Eslek, 2017).
İsviçre’de L. Verlag Hans Huber Duss tarafından geliştirilen testin yarım kalan hikâyelerin başlıkları arasında; kuş öyküsü, evlilik yıl dönümü öyküsü, kuzu öyküsü, cenaze öyküsü, korku öyküsü, fil öyküsü, yapılmış eşya öyküsü, anne baba ile gezinti öyküsü, haber öyküsü ve fena rüya hikâyeleri bulunur. Bu hikâyeler yardımıyla anne babaya bağlılık, bunalım, saldırganlık, inatçılık, kardeşlik kompleksleri, kendini cezalandırma isteği, arzu ve korkular gibi duyguların açığa çıkarılarak bireye dair çeşitli veriler elde edilir (URL, 2).
BEİER CÜMLE TAMAMLAMA TESTİ
Bireyin ve grupların çeşitli alanlardaki tavırlarını açığa çıkarmak için düzenlenmiş bir testtir (Aydın, 2019). Bu testi uygularken yarım bırakılmış cümlelerin uygulanan kişi tarafından aklına gelen şekilde tamamlanması beklenmektedir. Birey tanıma tekniklerinden biri olan cümle tamamlama testi, projektif bir testtir ve bireyin dile getiremediği duygu ve düşüncelerini anlamaya yönelik oluşturulmuştur. Diğer bir deyişle bireyin iç dünyasında neler oluyor bunu anlamaya yardımcı olması bakımından da kullanılabilir. Birey bu testte eksik cümleleri tamamlama şekliyle, ilgilerini, tutumlarını, isteklerini, beklentilerini, güçlüklerini vb. duygu ve düşüncelerini yansıtır (Eker, 2019).
Cümle Tamamlama Testinin A formu 56 eksik cümlelerden meydana gelmektedir. Test genel olarak bireyin geçmiş ve geleceğe yönelik algıları, benlik duygusu, yeteneklerine karşı tavırları, anne, baba ve arkadaşlarına karşı tavırlarını incelemeye yardımcıdır. Test değerlendirilirken uygulayıcı tamamlanan cümleleri pozitif(+), negatif (-), ve nötr olarak (0) forma puanlar. Olumlu yapıya sahip cümleler (+), olumsuz duygular içeren cümleler (–) ve uygun olmayan duygu ve düşünceler barındırması cümleler ise nötr (0) olarak yorumlanmaktadır (Aydın, 2019). B formu ise, 67 eksik cümle ile daha ileri yaşlardaki çocuklar ve yetişkinlere uygulanmaktadır. Projektif bir teknik olduğundan uzmanlık gerekmektedir. Bireysel olarak ya da belli bir gruba uygulanabilir. Yönerge okunarak, bireyin eksik cümleleri tamamlaması istenir. Bu test için yorumlama konusunda alanyazında henüz ortak anlayışlar bulunmamaktadır (Akkoyun, 2014, akt. Eker, 2019; URL, 3).
TAT ( TEMATİK ALGI TESTİ )
TAT, insan figürlerinin yer aldığı bir materyalden oluşur ve her karttaki sahne ve figürler bireyin bilinçaltı süreçlerini eyleme geçirmektedir (Zabcı, 2011). Kişiliğin sosyal yönünü, kişiler arası ilişkilerde ve çevrenin algılanmasında kişilik dinamiklerini açığa çıkarmak amacıyla kullanılan bir testtir. Bireylerden bu resimlere dair uyaranlardan bireysel olarak ne algıladıklarını açığa çıkarmak ve yorumlamak amacıyla işleyen bir yöntemdir. TAT, bugün popülarite bakımından Rorschach’tan sonra en çok kullanılan diğer bir projektif testtir (URL, 3) . Henry Alexander Murray tarafından 1935 yılında ortaya konulan TAT, 1943 yılında bugün kullanılan haline kavuşmuştur (Aydın, 2019). Standartlaştırılmış TAT, 30 resim ve 1 boş karttan oluşur. Bu 30 resimden; Yetişkin erkeklere M, yetişkin kadınlara F, erkek çocuklara B, kız çocuklara G olarak düzenlenmiştir. Bireyin bilinçli davranışlarından çok, onun dile getirmek istemediği veya bilincinde olmadığı, kişiliğinin tepki, heyecan, duygu, karmaşa ve çatışma gibi bastırılmış eğilimlerini yansıtmaktır (Eslek, 2017). Denek tarafından yapılandırılan hikâyeler; gereksinim ve iç dünyasının yansımasıdır. Test özünde özdeşleşme kuramı üzerine şekillenmiştir. Dolayısıyla, çeşitli kartlardan oluşmuş olması özdeşimi kolaylaştırdığından bireylerin teste kendi dünyalarını yansıttıkları göz ardı edilmemelidir (İkiz, 2016).
CAT (CHİLDREN’S APPERCEPTİON TEST)
Leopard Bellak tarafından (1954) tasarlanan CAT testi, yetişkinlerle ilgili sahneleri içerdiği için TAT testinde zorlanan 3 ile 8 yaş arasındaki çocuklara yöneliktir. CAT testi, farklı hayvanlardan oluşan 10 karttan meydana gelmektedir. Bu testi geliştirirken, çocukların iç dünyalarını hayvanlar aracılığı ile yansıtmalarının daha kolay olacağı düşünülmüştür. Esasında çocuktan beklenen, kartlara bakarak bir hikâye anlattığında, hayvanlarla ‘’oynayarak’’, hem gerçekliğe, hem de kartın gizil içeriğine uyan bir sahne yaratmasıdır (Boekholt, 1998, akt. Zabcı, 2011).
CAT bir çocuk için çok önemli olan figürleri ve dürtüleri anlamamızı kolaylaştırmak amacıyla oluşturulmuştur. Resimler özellikle beslenme problemleri ve genel olarak da oral problemler konusunda bilgi vermek; kardeş kıskançlığından kaynaklanan problemleri araştırmak; anne-baba figürlerine karşı tutumu ve bu figürlerin nasıl algılandığını ortaya çıkarmak ve bir çift (karı-koca) olarak anne-baba ile çocuğun ilişkilerini görmek üzere düzenlenmiştir. Yine bunlarla ilişkili olarak, çocuğun agresyonu, yetişkinler dünyasındaki yeri, muhtemel bir mastürbasyonla ilişkin olarak da gece yalnız kalmaktan duyduğu korku, tuvalet eğitimi ve ailenin buna tepkisi hakkındaki fantezilerini görmek amaçlanmıştır. Ayrıca yine çocuğun yapısı ve büyümeyle ortaya çıkan problemlere çocuğun reaksiyonunun dinamik işleyişini de öğrenmeyi amaçlamaktadır (URL, 3).
BİR AİLE ÇİZ
Araştırmalar, çocuk çizimlerinin onların iç dünyasına ilişkin mühim işaretler taşıdığını göstermektedir. Çocuk çizimleri onların kişiliklerinin önemli taraflarını temsil eder ve hayat deneyimleri, yaşadığı yerleri ve düşüncelerini anlamada araç olarak kullanılır (Sağlam ve Aral, 2011).
Alanyazındaki araştırmalara bakıldığında aile resimlerini değerlendirmek için şu soruların kullanıldığı görülmektedir (Sağlam ve Aral, 2011):
1. Aile üyeleri tamam mı?
2. Çocuk kendisini çizmiş mi?
3. Anne var mı?
4. Baba var mı?
5. Kardeşler tamam mı?
6. Aile birlikte mi (dağınık mı)?
7. Kendisi aile içinde mi? (dışında mı?)
8. Kendisini aile sırasına uygun mu çizmiş?
9. Aile üyelerinden birinin özel bir yakınlık (etkisi) veya durumu var mı?
10. Aile üyeleri birden fazla çizilmiş mi?
11. Aile üyeleri dışında başkaları da çizilmiş mi? Bu sorulardan ilk 8 soruya evet cevabı veriliyorsa bir (1) puan, eğer hayır cevabı veriliyorsa sıfır (0) puan 9,10,11. sorularda ise hayır cevabı veriyorsa (1) puan, evet cevabı veriyorsa (0) puan verilir ve değerlendirme toplam puan üzerinde yapılır.
Yapılan bir araştırmada, öğrencilerin kardeş sayısına göre aile resmi çizme test puanları karşılaştırılmış ve kardeş sayısıyla aile resmi çizme puanları arasında anlamlı bir ilişki bulunmuştur. Kardeş sayısı azaldıkça çocukların aileyi algılama düzeyinde bir artış olduğu tespit edilmiştir. Bilhassa tek çocuklu çekirdek aile yapısında olan çocukların aile kavramının daha yüksek olduğu sonucuna ulaşılmıştır (Doğru, Turcan, Arslan ve Doğru 2006).
BİR İNSAN ÇİZ
Çocuklarla yapılan psikolojik değerlendirmelerde insan çizimlerinin kullanımı yaygın değerlendirme yöntemleri arasındadır (Özer, 2009). Bireylerin zihin gelişimini ölçmeyi amaçlarken küçük çocukların genel yetenek düzeyleriyle ilgili bir bilgi sunmaktadır. Bir çizim testidir ve zihinsel yetersizliğin tespitinde önemli bilgi verir. Fakat bu uygulama tek başına birey hakkında bilgi vermede yeterli olmayacaktır. 4-14 yaş arasındaki çocuklara uygulanan test için süre kısıtlaması bulunmuyor. Bireysel olarak uygulandığı gibi grup testi olarak da uygulanabilir (URL, 3). Çocuğun ailesi ilişkilerini, çatışmalarını açığa çıkarmak için kullanılır. Çizimi biten çocuğa, yaptığı resimlerle ilgili sorular sorulur. Bu sorular, çocuğun yaptığı resimdeki kişilerin kimliklerini, özelliklerini açıklayacak sorulardır. Sorular sorulurken resmi çizen çocuğun yaşına ve gelişim düzeyine uygun olarak sorulmalıdır. Çizdiği resmin ne olduğu belirlemek için şu sorular çocuğa sorulur (Sağlam ve Aral, 2011 ):
Resimdeki insan ne yapıyor?
Kaç yaşında?
Kiminle yaşıyor?
En çok bağlı olduğu kişi kim?
Erkek ya da kız kardeşi var mı?
Ne iş yapıyor?
Ne gibi istekleri var?
Sağlıklı mı?
En güzel yeri neresi?
En çirkin yeri neresi?
Ona benzemek ister misin?
En çok istediği şey nedir?
Nelere kızar?
Aklında ne var?
Ne düşünüyor?
Bazı şeylerden korkar mı?
Resimdeki kişinin en iyi ve en kötü özelliği nedir?
Başka insanlar onun hakkında ne düşünüyor?
Annesi ve babasının ilişkisi nasıl?
Karen Machover’ın insan bedeninin farklı bölümlerinin sembolizminden yola çıkarak ortaya koyduğu bu test, psikanalitik temele dayalı, oldukça kapsamlı değerlendirme imkânı sunan bir çalışmadır (Altınköprü 2003, akt. Sağlam ve Aral, 2011 ).
KAYNAKÇA
Aydın, S. 2019). Kişiliğin değerlendirilmesinde projektif testler. Ankara: Palme Yayınevi.
Budak, M. (2019) https://docplayer.biz.tr/116103053-Luisa-duss-psikanalitik-oyku-testi-ornegi.html 02.05.2020 tarihinde erişildi.
Ceylan, G. (2017). Klinik Düzeyde Dikkat ve Öğrenme Bozukluklarında WISC-R Alt Testleri ile Psikiyatrik Semptom Grupları Arası İlişkinin İncelenmesi. Yüksek Lisans Tezi Haliç Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü: İstanbul.
Doğru, S. S. Y., Turcan, A. İ., Arslan, E., & Doğru, S. (2006). Çocukların Resimlerindeki Aileyi Tanılama Durumlarının Değerlendirilmesi. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (15), 223-235.
Eker, G. (2019). “Üstün Yetenekli Öğrencilerin Anne Baba Algılarının Etiket Etkileri Açısından İncelenmesi”, International Social Mentality and Researcher Thinkers Journal, (Issn:2630-631X) 5(21): 1150-1161.
Ersen,G.(2018).https://acikders.ankara.edu.tr/pluginfile.php/72533/mod_resource/content/1/Rorschach%20-GE.pdf
Eryılmaz, D., Uladı, G., Geyik, M. ve Öztürk M. (2019). 36-72 Aylık Çocukların Dil Gelişim Özelliklerinin Çeşitli Değişkenler Bakımından İncelenmesi. Karabük Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9 (1), 265-277.
Eslek, D. (2017). Gelişim Psikolojisinde Testler Dersi Sunum Raporu. Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü: İzmir.
Evirgen, N, Kayhan, E, Erden, G. (2015). Gesell Gelişim Figürleri'nin Anasınıfı Çocuklarında Güvenirliğine Yönelik Bir Ön Çalışma. Hacettepe University Faculty of Health Sciences Journal https://dergipark.org.tr/tr/pub/husbfd/issue/7893/10390
Güneri, E. (2016). Rorschach Testi: Dinamik- diagnostik yaklaşım. İstanbul Gelişim Üniversitesi Yay: İstanbul. https://www.researchgate.net/publication/331407846
https://www.academia.edu/33886509/%c3%87ocuklarda_projekt%c4%b0f_testler.docxduygueslek
İkiz, T. (2017). Rorschach Testi Psikanalitik yorum kodlama ve uygulamalar. İstanbul: Bağlam Yayıncılık.
Kurnaz, F.B. (2006). Peabody Resim Kelime Testinin Madde Yanlılığı Açısından İncelenmesi. Yüksek Lisans Tezi. Ankara Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Özer, S. (2009). Türk Örnekleminde Bir Adam Çiz Testi: Cinsiyet ve Sosyoekonomik Düzeyin Etkileri. Çocuk ve Gençlik Ruh Sağlığı Dergisi, 16 (2), 93-102.ss.
Sağlam, M. & Aral N. (2011) “Bir İnsan Çiz Testi ile Boşanma sürecinde Olan Aile Çocuklarının Sorunlarının Karşılaştırmalı Olarak İncelenmesi”, Ulusal Okul Öncesi Eğitim Kongresi, Okul Öncesi Eğitiminin Bugünü ve Geleceği, Bildiri Tam Metin Kitabı.
Zabcı, N. (2011). Latans (Okul Çağı) Döneminde Çocukların Dürtüsel İşleyiş Özellikleri ve Projektif Testlerin Katkısı. Doktora Tezi. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü ve Fransa Paris V Üniversitesi René Descartes Psikoloji Enstitüsü.
URL,1: .https://www.kimpsikoloji.com/psikolojik-test/projektif-psikanalitik-psikolojik-test-testler/luisa-duss-psikanalitik-oyku-testi/ 02.05.2020 tarihinde erişildi.
URL,2: https://www.psikonterapi.com/luisa-duss-psikanalitik-oyku-testi-konya/ 02.05.2020 tarihinde erişildi.
URL,3: https://www.ogrenmeakademisisamsun.com/psikolojik-testler 02.05.2020 tarihinde erişildi.
URL,4:.http://kamberguluzardemir.meb.k12.tr/meb_iys_dosyalar/68/01/703503/dosyalar/2017_07/21112103_beyer_cymle_tamamlama_testy.pdf?chk=a52e27dc76d2281e122b25d19 070592002.05.2020 tarihinde erişildi.
ROSCHACH MÜREKKEP LEKESİ TESTİ
İsviçreli psikiyatr Hermann Rorschach tarafından oluşturulmuş, standardize edilmiş 10 kart üstündeki mürekkep lekelerinden oluşan bir projektif testtir. Rorschach Mürekkep Lekesi Testi, kişilik dinamiklerinin açıklanması ve ayırt edici tanıya erişilmesi, psikodiagnostik niteliği ile ruh sağlığı alanında en çok tercih edilen projektif testlerden biri olarak kabul görmektedir (Güneri, 2016). Projektif tekniklerde, bireyden kendi serbest çağrışımına uygun yanıtlar alınabilmesi için uzun açıklamalardan, yapılandırmalardan, yönlendirmelerden kaçınılması önemli görülmektedir. Her kart serbest çağrışıma dayalı olarak kişiliğin genel olarak betimlenmesinde rol oynar. Uyarıcı mürekkep lekelerine ne kadar çok tepki gelirse, bireyin kişilik yapısının daha derin analiz edilmesine, betimlenmesine olanak tanır (Erden, 2018).
Somut ve soyut içerikleri bir arada barındıran kartlarda koyu ve gri renkler endişe ve negatif yaşantıları ortaya koyar. 1.4.5.6.7. kartlarda daha çok kasvetli olma olasılığı yüksektir. 2.3. kartta ani ve şiddetli duygular için tepki verilmesi bekleniyor. Aynı zamanda bu iki kartta saldırganlık ve cinsellik açığa çıkması beklenir. 7. kart başlı başına değerlendirilir (Sınırlardan iç ve dış sınırlardan söz edilir.). 8.9.10 kartlarda farklı bir dünyaya geçiş hissi oluşturur. 8. kartta bu değişim hızla yaşanır. 9. kart anlamlı içerik yansıtır. 10. kart oldukça simetriktir ve yapısal işaretleri barındırır. 1’den 7’ye kadar olan kartlar flu, cinsellik ve saldırganlık açısından değerlendirilir (İkiz, 2017).
GESSEL GELİŞİM FİGÜRLERİ TESTİ
Arnold Gesell tarafından çocukların görsel motor algı gelişimini değerlendirmek amacıyla oluşturulmuştur. Türkiye koşullarında 5-6 yaş çocukların görsel algı ve motor koordinasyon gelişimlerinin değerlendirilmesinde güvenilir bir araç olduğu ifade edilebilir (Evirgen, Kayhan ve Erden, 2015). Gessell şekilleri, Arnold Gessell’in 8 geometrik şekline Goldberg ve Shiffman tarafından “Grek haçı” eklenerek 9 geometrik şekle çıkarılmıştır. A4 kâğıda basılmış olarak çocuğun önüne verilen geometrik şekilleri kâğıda çizmesi istenir. Çocuk doğru çizdiği şekiller için 1, yanlış çizilen şekil için 0 puan alır ve alınabilecek en yüksek puan 9’dur. Testte yanlış olarak değerlendirilecek bazı durumlar şunlardır: Şekli bozma, döndürme, birleştirme, perseverasyon hatalarıdır (Ceylan, 2017).
PEABODY RESİM-KELİME TESTİ
Performans testlerinden biri olan bu test, kelime bilgisindeki gelişim ve dil gelişim düzeyini tespit etmek için Lloyd Dunn tarafından hazırlanıp geliştirilmiştir. İki bölümden olan bu testtin ilk bölümünde çocuğa ve ailesine ait bir bilgi formu doldurulur. Bu bilgi formunda çocuğun demografik bilgileri yer alır. İkinci bölümde ise alıcı dil seviyesini belirleyen test maddeleri yer alır. 2-12, 2,5 17,5 yaş çocuklarına bireysel olarak uygulanmaktadır. Test üzerinde 4’er resim, 100 karttan oluşur ve uygularken zaman kısıtlaması bulunmamakla birlikte 10-15 dakikalık bir süre yeterlidir. Testin puanlaması, her doğru yanıt için 1 puandır ve puanların toplamı testin ham puanını verir (Kurnaz, 2006).
Yapılan bir araştırmanın sonuçlara göre 36-72 ay çocukların dil gelişimlerine, Peabody Resim Kelime Testinden aldıkları puanlar; cinsiyet, yaşadıkları bölge, öğretmenin deneyim süresi gibi değişkenlerin etkili olduğu (p<0.05), kardeş sayısının etkili olmadığı (p>0.05) tespit edilmiştir. Bu yönden dil kazanımının ve gelişiminin çok küçük yaşlarda başlaması, dil gelişimine okul öncesi döneminden önce de önem verilmesini gerektirmektedir (Eryılmaz, Uladı, Geyik ve Öztürk, 2019).
LOUİSA DUSS PSİKANALİTİK HİKÂYELER TESTİ
10 adet yarım bırakılmış hikâyeden oluşan Louisa Duss Psikanalitik Hikâyeler Testi, çocuk ve yetişkinler için uygulanabilen projektif bir testtir. Test uygulanırken zaman kısıtlaması bulunmazken bir oturumda bir kişiye uygulanabilir.
Çocukların komplekslerini açığa çıkarmak ve problemlerini çözümlemek amacıyla oluşturuluş en gelişmiş tekniklerdendir. Hikâyeler oluşturulurken çocukların daha fazla kavrayabilecekleri ve ilgi gösterebilecekleri bir şekilde yapılandırılmıştır. Duss hikâyeleri oluştururken, çocukların komplekslerine karşılık gelen yanıtlarını göz önünde bulundurarak şu varsayım üzerinde temellendirmiştir: “Eğer çocuk, öykülerden birine takılır, anlamlı içerik taşıyan veya sembolik değeri olan yanıtlar verirse veya yanıt vermekten kaçınırsa; bu, o öykü veya öykü kahramanının, çocukta bulunan kompleksi uyandıracak bir çağrışım oluşturduğu anlamına gelecektir.” Bunun yanında çocuğun aşırı mutlu olması, testin sürmesini istemesi de testleri hiç cevaplamamak kadar anlamlıdır. Hikâyelerin çocukta ruhsal bir rahatlama, katarsis meydana getirdiğini ve çocuğu tatmin ettiğini gösterir (Aydın, 2019). Öte yandan hikâyeler çocuklar için hazırlanmış olsa da yetişkinler için hayal gücünü açığa çıkarmak için uygulanılmaktadır. Yetişkinlerin cevaplarına bakıldığında entelektüel düzeyi ileride olanların zengin veri sunduğu söylenebilir. Entelektüel düzeyin daha zayıf olduğu yetişkinlerin ise cevaplarının spontan ve sembolik olduğu söylenebilir (Budak, 2019).
Cevapların özelliklerine bakıldığında uyum problemi yaşayanların ya da uyumlarında bozukluk görülenlerin cevapları çeşitlidir. Uygulama sonucunda bazı özellikler uygulayıcılara birtakım komplekslerin işaretini sunar. Bu bağlamda dikkat edilecek hususlar şu şekilde olabilir (URL, 1):
1.Beklenmedik şaşırtıcı cevaplar.
2.Bir öyküdeki kompleksin tekrar etmesi.
3.Kulağa fısıldayarak söylemek.
4.Bir hikâye için cevaplamamayı tercih etmek.
5.Susma süresinin uzaması.
6. Testin yeniden yapılmasında istekli olmak.
Yukarıda verilen hususların yanında hikâyeler okunurken doğal bir şekilde okunur. Çocuğun ilgisini çekmek için herhangi bir abartıya, çekicilik kazandırmaya ya da dramatize etme yoluna gidilmez. Böylesi dikkat çekiciler veya eklemeler test uygulanan bireylerin odak noktasının değişmesine neden olur. Bunun sonucunda testin uygulanmasındaki amaçtan uzaklaşılmış olur (URL,1).
Diğer yandan uygulama esnasında tespit edilen birtakım komplekslerin karşılığı olan soruların üstünde durmak ve elde edilen cevapların manidarlığına göre daha irdelenerek derinlemesine sorular sorulur. Test uygulanırken uygulanan bireyin kendisini kolaylıkla hikâyedeki kahramanının yerine koyması gerekir ki bunu amacıyla en az suçluluk duygusu uyandırabilecek komplekslerden başlanmasına dikkat edilmesi tercih edilir (Aydın, 2019; Budak 2019). Tüm cevaplar alınıp her bir hikâyenin hepsi kontrol edilir ve sonrasında değerlendirmeye geçilir (Eslek, 2017).
İsviçre’de L. Verlag Hans Huber Duss tarafından geliştirilen testin yarım kalan hikâyelerin başlıkları arasında; kuş öyküsü, evlilik yıl dönümü öyküsü, kuzu öyküsü, cenaze öyküsü, korku öyküsü, fil öyküsü, yapılmış eşya öyküsü, anne baba ile gezinti öyküsü, haber öyküsü ve fena rüya hikâyeleri bulunur. Bu hikâyeler yardımıyla anne babaya bağlılık, bunalım, saldırganlık, inatçılık, kardeşlik kompleksleri, kendini cezalandırma isteği, arzu ve korkular gibi duyguların açığa çıkarılarak bireye dair çeşitli veriler elde edilir (URL, 2).
BEİER CÜMLE TAMAMLAMA TESTİ
Bireyin ve grupların çeşitli alanlardaki tavırlarını açığa çıkarmak için düzenlenmiş bir testtir (Aydın, 2019). Bu testi uygularken yarım bırakılmış cümlelerin uygulanan kişi tarafından aklına gelen şekilde tamamlanması beklenmektedir. Birey tanıma tekniklerinden biri olan cümle tamamlama testi, projektif bir testtir ve bireyin dile getiremediği duygu ve düşüncelerini anlamaya yönelik oluşturulmuştur. Diğer bir deyişle bireyin iç dünyasında neler oluyor bunu anlamaya yardımcı olması bakımından da kullanılabilir. Birey bu testte eksik cümleleri tamamlama şekliyle, ilgilerini, tutumlarını, isteklerini, beklentilerini, güçlüklerini vb. duygu ve düşüncelerini yansıtır (Eker, 2019).
Cümle Tamamlama Testinin A formu 56 eksik cümlelerden meydana gelmektedir. Test genel olarak bireyin geçmiş ve geleceğe yönelik algıları, benlik duygusu, yeteneklerine karşı tavırları, anne, baba ve arkadaşlarına karşı tavırlarını incelemeye yardımcıdır. Test değerlendirilirken uygulayıcı tamamlanan cümleleri pozitif(+), negatif (-), ve nötr olarak (0) forma puanlar. Olumlu yapıya sahip cümleler (+), olumsuz duygular içeren cümleler (–) ve uygun olmayan duygu ve düşünceler barındırması cümleler ise nötr (0) olarak yorumlanmaktadır (Aydın, 2019). B formu ise, 67 eksik cümle ile daha ileri yaşlardaki çocuklar ve yetişkinlere uygulanmaktadır. Projektif bir teknik olduğundan uzmanlık gerekmektedir. Bireysel olarak ya da belli bir gruba uygulanabilir. Yönerge okunarak, bireyin eksik cümleleri tamamlaması istenir. Bu test için yorumlama konusunda alanyazında henüz ortak anlayışlar bulunmamaktadır (Akkoyun, 2014, akt. Eker, 2019; URL, 3).
TAT ( TEMATİK ALGI TESTİ )
TAT, insan figürlerinin yer aldığı bir materyalden oluşur ve her karttaki sahne ve figürler bireyin bilinçaltı süreçlerini eyleme geçirmektedir (Zabcı, 2011). Kişiliğin sosyal yönünü, kişiler arası ilişkilerde ve çevrenin algılanmasında kişilik dinamiklerini açığa çıkarmak amacıyla kullanılan bir testtir. Bireylerden bu resimlere dair uyaranlardan bireysel olarak ne algıladıklarını açığa çıkarmak ve yorumlamak amacıyla işleyen bir yöntemdir. TAT, bugün popülarite bakımından Rorschach’tan sonra en çok kullanılan diğer bir projektif testtir (URL, 3) . Henry Alexander Murray tarafından 1935 yılında ortaya konulan TAT, 1943 yılında bugün kullanılan haline kavuşmuştur (Aydın, 2019). Standartlaştırılmış TAT, 30 resim ve 1 boş karttan oluşur. Bu 30 resimden; Yetişkin erkeklere M, yetişkin kadınlara F, erkek çocuklara B, kız çocuklara G olarak düzenlenmiştir. Bireyin bilinçli davranışlarından çok, onun dile getirmek istemediği veya bilincinde olmadığı, kişiliğinin tepki, heyecan, duygu, karmaşa ve çatışma gibi bastırılmış eğilimlerini yansıtmaktır (Eslek, 2017). Denek tarafından yapılandırılan hikâyeler; gereksinim ve iç dünyasının yansımasıdır. Test özünde özdeşleşme kuramı üzerine şekillenmiştir. Dolayısıyla, çeşitli kartlardan oluşmuş olması özdeşimi kolaylaştırdığından bireylerin teste kendi dünyalarını yansıttıkları göz ardı edilmemelidir (İkiz, 2016).
CAT (CHİLDREN’S APPERCEPTİON TEST)
Leopard Bellak tarafından (1954) tasarlanan CAT testi, yetişkinlerle ilgili sahneleri içerdiği için TAT testinde zorlanan 3 ile 8 yaş arasındaki çocuklara yöneliktir. CAT testi, farklı hayvanlardan oluşan 10 karttan meydana gelmektedir. Bu testi geliştirirken, çocukların iç dünyalarını hayvanlar aracılığı ile yansıtmalarının daha kolay olacağı düşünülmüştür. Esasında çocuktan beklenen, kartlara bakarak bir hikâye anlattığında, hayvanlarla ‘’oynayarak’’, hem gerçekliğe, hem de kartın gizil içeriğine uyan bir sahne yaratmasıdır (Boekholt, 1998, akt. Zabcı, 2011).
CAT bir çocuk için çok önemli olan figürleri ve dürtüleri anlamamızı kolaylaştırmak amacıyla oluşturulmuştur. Resimler özellikle beslenme problemleri ve genel olarak da oral problemler konusunda bilgi vermek; kardeş kıskançlığından kaynaklanan problemleri araştırmak; anne-baba figürlerine karşı tutumu ve bu figürlerin nasıl algılandığını ortaya çıkarmak ve bir çift (karı-koca) olarak anne-baba ile çocuğun ilişkilerini görmek üzere düzenlenmiştir. Yine bunlarla ilişkili olarak, çocuğun agresyonu, yetişkinler dünyasındaki yeri, muhtemel bir mastürbasyonla ilişkin olarak da gece yalnız kalmaktan duyduğu korku, tuvalet eğitimi ve ailenin buna tepkisi hakkındaki fantezilerini görmek amaçlanmıştır. Ayrıca yine çocuğun yapısı ve büyümeyle ortaya çıkan problemlere çocuğun reaksiyonunun dinamik işleyişini de öğrenmeyi amaçlamaktadır (URL, 3).
BİR AİLE ÇİZ
Araştırmalar, çocuk çizimlerinin onların iç dünyasına ilişkin mühim işaretler taşıdığını göstermektedir. Çocuk çizimleri onların kişiliklerinin önemli taraflarını temsil eder ve hayat deneyimleri, yaşadığı yerleri ve düşüncelerini anlamada araç olarak kullanılır (Sağlam ve Aral, 2011).
Alanyazındaki araştırmalara bakıldığında aile resimlerini değerlendirmek için şu soruların kullanıldığı görülmektedir (Sağlam ve Aral, 2011):
1. Aile üyeleri tamam mı?
2. Çocuk kendisini çizmiş mi?
3. Anne var mı?
4. Baba var mı?
5. Kardeşler tamam mı?
6. Aile birlikte mi (dağınık mı)?
7. Kendisi aile içinde mi? (dışında mı?)
8. Kendisini aile sırasına uygun mu çizmiş?
9. Aile üyelerinden birinin özel bir yakınlık (etkisi) veya durumu var mı?
10. Aile üyeleri birden fazla çizilmiş mi?
11. Aile üyeleri dışında başkaları da çizilmiş mi? Bu sorulardan ilk 8 soruya evet cevabı veriliyorsa bir (1) puan, eğer hayır cevabı veriliyorsa sıfır (0) puan 9,10,11. sorularda ise hayır cevabı veriyorsa (1) puan, evet cevabı veriyorsa (0) puan verilir ve değerlendirme toplam puan üzerinde yapılır.
Yapılan bir araştırmada, öğrencilerin kardeş sayısına göre aile resmi çizme test puanları karşılaştırılmış ve kardeş sayısıyla aile resmi çizme puanları arasında anlamlı bir ilişki bulunmuştur. Kardeş sayısı azaldıkça çocukların aileyi algılama düzeyinde bir artış olduğu tespit edilmiştir. Bilhassa tek çocuklu çekirdek aile yapısında olan çocukların aile kavramının daha yüksek olduğu sonucuna ulaşılmıştır (Doğru, Turcan, Arslan ve Doğru 2006).
BİR İNSAN ÇİZ
Çocuklarla yapılan psikolojik değerlendirmelerde insan çizimlerinin kullanımı yaygın değerlendirme yöntemleri arasındadır (Özer, 2009). Bireylerin zihin gelişimini ölçmeyi amaçlarken küçük çocukların genel yetenek düzeyleriyle ilgili bir bilgi sunmaktadır. Bir çizim testidir ve zihinsel yetersizliğin tespitinde önemli bilgi verir. Fakat bu uygulama tek başına birey hakkında bilgi vermede yeterli olmayacaktır. 4-14 yaş arasındaki çocuklara uygulanan test için süre kısıtlaması bulunmuyor. Bireysel olarak uygulandığı gibi grup testi olarak da uygulanabilir (URL, 3). Çocuğun ailesi ilişkilerini, çatışmalarını açığa çıkarmak için kullanılır. Çizimi biten çocuğa, yaptığı resimlerle ilgili sorular sorulur. Bu sorular, çocuğun yaptığı resimdeki kişilerin kimliklerini, özelliklerini açıklayacak sorulardır. Sorular sorulurken resmi çizen çocuğun yaşına ve gelişim düzeyine uygun olarak sorulmalıdır. Çizdiği resmin ne olduğu belirlemek için şu sorular çocuğa sorulur (Sağlam ve Aral, 2011 ):
Resimdeki insan ne yapıyor?
Kaç yaşında?
Kiminle yaşıyor?
En çok bağlı olduğu kişi kim?
Erkek ya da kız kardeşi var mı?
Ne iş yapıyor?
Ne gibi istekleri var?
Sağlıklı mı?
En güzel yeri neresi?
En çirkin yeri neresi?
Ona benzemek ister misin?
En çok istediği şey nedir?
Nelere kızar?
Aklında ne var?
Ne düşünüyor?
Bazı şeylerden korkar mı?
Resimdeki kişinin en iyi ve en kötü özelliği nedir?
Başka insanlar onun hakkında ne düşünüyor?
Annesi ve babasının ilişkisi nasıl?
Karen Machover’ın insan bedeninin farklı bölümlerinin sembolizminden yola çıkarak ortaya koyduğu bu test, psikanalitik temele dayalı, oldukça kapsamlı değerlendirme imkânı sunan bir çalışmadır (Altınköprü 2003, akt. Sağlam ve Aral, 2011 ).
KAYNAKÇA
Aydın, S. 2019). Kişiliğin değerlendirilmesinde projektif testler. Ankara: Palme Yayınevi.
Budak, M. (2019) https://docplayer.biz.tr/116103053-Luisa-duss-psikanalitik-oyku-testi-ornegi.html 02.05.2020 tarihinde erişildi.
Ceylan, G. (2017). Klinik Düzeyde Dikkat ve Öğrenme Bozukluklarında WISC-R Alt Testleri ile Psikiyatrik Semptom Grupları Arası İlişkinin İncelenmesi. Yüksek Lisans Tezi Haliç Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü: İstanbul.
Doğru, S. S. Y., Turcan, A. İ., Arslan, E., & Doğru, S. (2006). Çocukların Resimlerindeki Aileyi Tanılama Durumlarının Değerlendirilmesi. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (15), 223-235.
Eker, G. (2019). “Üstün Yetenekli Öğrencilerin Anne Baba Algılarının Etiket Etkileri Açısından İncelenmesi”, International Social Mentality and Researcher Thinkers Journal, (Issn:2630-631X) 5(21): 1150-1161.
Ersen,G.(2018).https://acikders.ankara.edu.tr/pluginfile.php/72533/mod_resource/content/1/Rorschach%20-GE.pdf
Eryılmaz, D., Uladı, G., Geyik, M. ve Öztürk M. (2019). 36-72 Aylık Çocukların Dil Gelişim Özelliklerinin Çeşitli Değişkenler Bakımından İncelenmesi. Karabük Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9 (1), 265-277.
Eslek, D. (2017). Gelişim Psikolojisinde Testler Dersi Sunum Raporu. Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü: İzmir.
Evirgen, N, Kayhan, E, Erden, G. (2015). Gesell Gelişim Figürleri'nin Anasınıfı Çocuklarında Güvenirliğine Yönelik Bir Ön Çalışma. Hacettepe University Faculty of Health Sciences Journal https://dergipark.org.tr/tr/pub/husbfd/issue/7893/10390
Güneri, E. (2016). Rorschach Testi: Dinamik- diagnostik yaklaşım. İstanbul Gelişim Üniversitesi Yay: İstanbul. https://www.researchgate.net/publication/331407846
https://www.academia.edu/33886509/%c3%87ocuklarda_projekt%c4%b0f_testler.docxduygueslek
İkiz, T. (2017). Rorschach Testi Psikanalitik yorum kodlama ve uygulamalar. İstanbul: Bağlam Yayıncılık.
Kurnaz, F.B. (2006). Peabody Resim Kelime Testinin Madde Yanlılığı Açısından İncelenmesi. Yüksek Lisans Tezi. Ankara Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Özer, S. (2009). Türk Örnekleminde Bir Adam Çiz Testi: Cinsiyet ve Sosyoekonomik Düzeyin Etkileri. Çocuk ve Gençlik Ruh Sağlığı Dergisi, 16 (2), 93-102.ss.
Sağlam, M. & Aral N. (2011) “Bir İnsan Çiz Testi ile Boşanma sürecinde Olan Aile Çocuklarının Sorunlarının Karşılaştırmalı Olarak İncelenmesi”, Ulusal Okul Öncesi Eğitim Kongresi, Okul Öncesi Eğitiminin Bugünü ve Geleceği, Bildiri Tam Metin Kitabı.
Zabcı, N. (2011). Latans (Okul Çağı) Döneminde Çocukların Dürtüsel İşleyiş Özellikleri ve Projektif Testlerin Katkısı. Doktora Tezi. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü ve Fransa Paris V Üniversitesi René Descartes Psikoloji Enstitüsü.
URL,1: .https://www.kimpsikoloji.com/psikolojik-test/projektif-psikanalitik-psikolojik-test-testler/luisa-duss-psikanalitik-oyku-testi/ 02.05.2020 tarihinde erişildi.
URL,2: https://www.psikonterapi.com/luisa-duss-psikanalitik-oyku-testi-konya/ 02.05.2020 tarihinde erişildi.
URL,3: https://www.ogrenmeakademisisamsun.com/psikolojik-testler 02.05.2020 tarihinde erişildi.
URL,4:.http://kamberguluzardemir.meb.k12.tr/meb_iys_dosyalar/68/01/703503/dosyalar/2017_07/21112103_beyer_cymle_tamamlama_testy.pdf?chk=a52e27dc76d2281e122b25d19 070592002.05.2020 tarihinde erişildi.
|
Yazan
|
Bu makaleden alıntı yapmak
için alıntı yapılan yazıya aşağıdaki ibare eklenmelidir: "Psikolojik Testlere Genel Bakış: Bir Alanyazın Derlemesi" başlıklı makalenin tüm hakları yazarı Uzm.Psk.Dnş.Fatma ÇETİN'e aittir ve makale, yazarı tarafından TavsiyeEdiyorum.com (http://www.tavsiyeediyorum.com) kütüphanesinde yayınlanmıştır. Bu ibare eklenmek şartıyla, makaleden Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa uygun kısa alıntılar yapılabilir, ancak Uzm.Psk.Dnş.Fatma ÇETİN'in izni olmaksızın makalenin tamamı başka bir mecraya kopyalanamaz veya başka yerde yayınlanamaz. |
1 Beğeni 
Yazan Uzman
|
| Makale Kütüphanemizden | ||||
|
psikolojik testler, psikolojik test uygulamaları, projektif testler, roschach mürekkep lekesi testi, hermann rorschach, arnold gesell, peabody testi
Sitemizde yer alan döküman ve yazılar uzman üyelerimiz tarafından hazırlanmış ve pek çoğu bilimsel düzeyde yapılmış çalışmalar olduğundan güvenilir mahiyette eserlerdir. Bununla birlikte TavsiyeEdiyorum.com sitesi ve çalışma sahipleri, yazıların içerdiği bilgilerin güvenilirliği veya güncelliği konusunda hukuki bir güvence vermezler. Sitemizde yayınlanan yazılar bilgi amaçlı kaleme alınmış ve profesyonellere yönelik olarak
hazırlanmıştır. Site ziyaretçilerimizin o meslekle ilgili bir uzmanla görüşmeden, yazı içindeki bilgileri kendi başlarına kullanmamaları gerekmektedir. Yazıların telif hakkı tamamen yazarlarına aittir, eserler sahiplerinin muvaffakatı olmadan hiçbir suretle çoğaltılamaz, başka bir
yerde kullanılamaz, kopyala yapıştır yöntemiyle başka mecralara aktarılamaz. Sitemizde yer alan herhangi bir yazı başkasına ait telif haklarını ihlal ediyor, intihal içeriyor veya yazarın mensubu bulunduğu mesleğin meslek için etik kurallarına aykırılıklar taşıyorsa, yazının kaldırılabilmesi için site yönetimimize bilgi verilmelidir.
