Düşünce Hataları
Bilişsel hatalar bilginin hatalı işlenmesi sonucunda duruma uygun olmayan ve duygusal sıkıntıya yol açan otomatik düşüncelere yol açarlar. İnsan zihnini bir fabrikaya benzetirsek, bu fabrika hammadde olarak çevreden gelen bilgiler, veriler ve algılardan bazılarını alarak işler. Diyelim ki bir bisküvi fabrikası bir çok farklı şeyden hammadde olarak un, şeker, yağ gibi hammaddeleri alır, sonra da bunları işleyerek bisküviye dönüştürür. Eğer bu fabrika bir kek fabrikasıysa bu kez aynı hammaddelerden ortaya çıkan ürün kek olur. Yaşadığımız olaylar ve algılarımızı da aynı şekilde zihnimiz işler ve bir ürün ortaya koyar. Örneğin bazı kişilerin zihni yaşanan olayları ve algıları genellikle gerçeğe pek uymayan biçimde felakete dönük olaylar olarak yorumlar, başka bir kişi ise olan biten çoğu şeyin kendisiyle ilgili olduğunu düşünür, işte bu tür düşünce işleme eğilimlerine düşünce hatası diyoruz.
- KEYFİ ÇIKARSAMA: Sonuca atlama olarak da bilinen keyfi çıkarsama destekleyici kanıtlar olmaksızın yada gerçekte tersine kanıtlar olduğu durumda bile belli bir sonuca ulaşmayı anlatmaktadır. Amiri tarafından çağrılarak işi konusunda bilgi verilen bir memurun “yaptığım işler kötü olduğu için benimle görüşüyor” diye düşünmesi, olumlu ve destekleyici sözlerin, ilgilenme yerine acıma belirtisi olarak yorumlanması (“Bana acıdığı için beğendiğini söyledi”); işinde gecikme olan birinin ortada kanıt olmaksızın “ Bunu özellikle beni geciktirmek için yapıyorlar” diye düşünmesi bu tür düşünce hatasına örnektir.
- SEÇİCİ SOYUTLAMA: Olayları bağlamından kopartarak bir detaya odaklanma durumun daha belirgin diğer özelliklerini ihmal etme ve bu sınırlı özellik temelinde bütün yaşantıyı kavramlaştırmadır. Yaptığı bir konuşma bir çok kişi tarafından beğenilen kişinin konuşmayı dinleyen, ancak eleştiren bir arkadaşını sürekli düşünerek kendisini kötü hissetmesi, bütün notları pekiyi olan bir öğrencinin orta olan bir tek notuna takılarak sınıfta kalabileceğine inanması buna örnektir. Bu düşünce hatasına zihinsel filtreleme adı da verilir.
- AŞIRI GENELLEME: Aşırı genelleme, sınırlı sayıda örneği temel alarak oluşturulmuş bir genel kurala inanmak ve bunu izlemektir. Örneğin eşi tarafından terk edilen birisinin “Benimle hiç kimse ilgilenmeyecek ve sevmeyecek” sonucuna varması, bir genç kızın, erkek arkadaşı onu aldattığı için “Bütün erkeklere güvenilmeyeceğini”, üzerine aldığı bir işi yapamayan kişinin “ Hiçbir işi beceremedim”, yaptığı olumlu bir davranışla ilgili eşinden herhangi bir geri bildirim almayan kişinin “ beni hiçbir zaman takdir etmiyor” diye düşünmesi buna örnek verilebilir.
- BÜYÜTME ve KÜÇÜLTME: Bireyler, bazen durumları yorumlamalarına öznel birtakım ağırlıklar atfederler, örneğin olumsuz olayların bir takım ağırlıklar atfederler, örneğin olumsuz olayların daha büyük ağırlık taşıdığı ve buna kıyasla olumlu olayların daha az önemi olduğu şeklinde bir düşünme eğiliminde olabilirler. Düşünce biçimindeki bu sistematik yanlılığı olan bir öğrenci ders notları içinde düşük olan tek notu aldığı dersi önemserken (büyütme) diğer derslerden aldığı yüksek notları önemsiz görerek bu derslerin zaten kolay olduğunu düşünebilir(küçültme). Bu düşünce hatasını yapan kişiler sistematik olarak kendi yaptıklarını küçük, yapamadıklarını ise büyük görürler. Bazı kaynaklarda tanımlanan “ olumluyu yok sayma” adı verilen düşünce hatası da buna benzer. Bu düşünce hatasında kişi yaptığı olumlu şeyleri önemsiz görür. Çok iyi okuldan mezun olan depresif bir hasta “bunu herkesin yapabileceğini, sıradan ve önemsiz bir durum olduğunu düşünmektedir.
- İKİLİ(HEP YA DA HİÇ BİÇİMİNDE) DÜŞÜNME: Bireyler bazen durumları hep ya da hiç algoritmasına veya siyah beyaz biçimine indirgerler. Her türlü denetim v yaşantının iki uç bağlamında değerlendirilmesi söz konusudur. Bir şey ya tam olmuştur ya da yoktur, bu iki uç arasında yer alan noktalar görülmez. “Eğer mükemmel değilsem başarısızım”, “ Beni eleştiriyorsa hiç sevmiyor demektir.”. Bu durumu aşırı basitleştirir, yaratıcı çözüm yollarını tıkar, felaketleştirmeye yol açar ve lüzumsuz sıkıntı ve çatışmaya yol açar. Bu düşünce hatasını yapan bir kişi bir arkadaşının yapıcı bir biçimde getirdiği bir eleştiri sonunda “ Beni hiç sevmiyor” sonucuna ulaşabilir.
- KİŞİSELLEŞTİRME: Sıkıntıda olan bireyler sıklıkla kendi kendilerine ve kendi ruhsal acılarına aşırı odaklanırlar. Bu nedenle olumsuz bir olay veya durum ortaya çıktığında reddedildikleri ve suçlandıkları şeklinde kendileriyle ilgili olduğunu düşünme eğilimindedirler. Yakından gözden geçirildiğinde olumsuz olayın şahsi olarak kişiyle çok az ya da hiç ilgili olmadığı, fakat onların sanki kendilerine yönelikmiş gibi tepki verdikleri görülür. Kişiselleştirme düşünce hatası kişinin kendisiyle ilgili olmayan ve ya çok az ilgili ola bir olayı kendisiyle bağlantılı görmesi ve olayın olumsuz sonuçlarından kendisini sorumlu tutmasıdır. Örneğin çocuğu kötü not alan bir annenin “Ben kötü anneyim” sonucuna ulaşması, bulunduğu bir toplantıya birisi gelmediğinde kişinin “ Ben varım diye gelmedi”; sosyal kaygısı olan birinin “ Benim yaptığım harekete gülüyorlar”; konuşmayan bir arkadaşı olduğunda kişinin “ Bana kızdığı için susuyor” şeklinde düşünmesi bu duruma örnek verilebilir.
- FELAKETLEŞTİRME: Olması muhtemel diğer sonuçları hesaba katmaksızın geleceği hep olumsuz olarak öngörme. Küçük bir kanıttan yola çıkarak o kanıtı da yeterince değerlendirmeden ve olması muhtemel diğer sonuçları hesaba katmaksızın durumu hep olumsuz olarak öngörme; “pireyi deve yapmak” deyimi tam da bu durumu anlatır. Öngörme yeteneği her nedense sadece gelecekteki olumsuz olayları gösteren bir niteliktir. “Çok kötüyüm. Hiç düzelmeyeceğim. “İşi yetiştiremedim, beni kovacak” ; “heyecandan tek bir kelime bile edemeyeceğim” gibi.
- OLMALI İFADELERİ: -malı, -meli tarzı adı da verilen bu düşünce biçiminde kişinin kendisinin, diğerlerinin nasıl davranması ve dünyanın nasıl olması gerektiği konusunda katı kuralları vardır. Kişi bu kuralların gerçekleşmemesi halinde olacak kötü sonuçları abartır. Bu, bir şeyi doğru yapmanın sadece bir tek doğru yolu olduğuna inanmaktır. “ İnsanlar haksızlık yapmamalıdır.” “Herkesi memnun etmeliyim.” “İnsan önce başkalarını düşünmelidir.” “Çocuklarımı eşit sevmeliyim.” “Asla öfke ve kıskançlık duymamalıyım.” Kendimizle ilgili bu tarz düşüncenin getirdiği kurallara uymadığımızda suçluluk, başkaları uymadığında öfke ve kızgınlık hissederiz.
- ZİHİN OKUMA: diğer insanların ne düşündüğünü bildiğimize ve onların da bizim ne düşündüğümüzü bildiklerine- bilmeleri gerektiğine inanmak. “Sormaya gerek yok, ne söyleyeceğini biliyorum.” Biz konuşurken esneyen birini gördüğümüzde “Sıkıldı , ben onu sıktım” diye düşünmek. Selam verdiğimiz bir arkadaşımız bizi görmeyince “Benden hoşlanmıyor, beni adam yerine koymuyor” diye düşünmek ya da insanların bizi küçük gördüğüne inanmak ve bunu kontrol etme ihtiyacı dahi duymamak bu düşünce hatalarının örnekleridir.
- DUYGUDAN SONUCA ULAŞMAK: Tersine kanıtlar olmasına rağmen bunları yok sayarak ya da ihmal ederek sadece öyle hissedildiği için( aslında inanıldığı için) bir şeyin doğru olduğuna inanmak. “Belki bazı şeyleri yapabildim, ama öyle hissediyorum ki ben başarısız biriyim.”, “Korktuğuma göre tehlikeli bir durum var.”
- ETİKETLEME: Daha uygun ve gerçeği kapsayabilecek değerlendirmeler yapmak yerine kişinin kendisine ve ya diğerlerine genel etiketler yapıştırması ve bütün durumu bu nitelemenin ışığında değerlendirmesi. Bir işte başarısız olan birinin ben bu işi beceremedim demek yerine “ Beceriksizin biriyim”; oğlu ders çalışmayan bir annenin oğlum ders çalışmıyor diye değerlendirmek yerine “ Oğlum tembel”; tek bir konuda gerçeği tam söylemeyen biriyle ilgili “ O yalancı” diye düşünme bu düşünce hatasına örnek olarak verilebilir.
Kaynak: Bilişsel Terapi Temel İlkeler ve Uygulama
Hazırlayan: Psk.Nur GEZEK
|
Yazan
|
Bu makaleden alıntı yapmak
için alıntı yapılan yazıya aşağıdaki ibare eklenmelidir: "Düşünce Hataları" başlıklı makalenin tüm hakları yazarı Psk.Nur GEZEK'e aittir ve makale, yazarı tarafından TavsiyeEdiyorum.com (http://www.tavsiyeediyorum.com) kütüphanesinde yayınlanmıştır. Bu ibare eklenmek şartıyla, makaleden Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa uygun kısa alıntılar yapılabilir, ancak Psk.Nur GEZEK'in izni olmaksızın makalenin tamamı başka bir mecraya kopyalanamaz veya başka yerde yayınlanamaz. |
3 Beğeni 
Yazan Uzman
|
seçici soyutlama, düşünce, düşünce tarzı, düşünmek, düşünme, keyfi çıkarsama, hatalı düşünme, düşünme metodu, zihinsel filtreleme, aşırı genelleme, genelleme, büyütme, küçültme, ikili düşünme, ya hep ya hiç, kişiselleştirme, felaketleştirme, pireyi deve yapma, etiketleme, otomatik düşünce
Sitemizde yer alan döküman ve yazılar uzman üyelerimiz tarafından hazırlanmış ve pek çoğu bilimsel düzeyde yapılmış çalışmalar olduğundan güvenilir mahiyette eserlerdir. Bununla birlikte TavsiyeEdiyorum.com sitesi ve çalışma sahipleri, yazıların içerdiği bilgilerin güvenilirliği veya güncelliği konusunda hukuki bir güvence vermezler. Sitemizde yayınlanan yazılar bilgi amaçlı kaleme alınmış ve profesyonellere yönelik olarak
hazırlanmıştır. Site ziyaretçilerimizin o meslekle ilgili bir uzmanla görüşmeden, yazı içindeki bilgileri kendi başlarına kullanmamaları gerekmektedir. Yazıların telif hakkı tamamen yazarlarına aittir, eserler sahiplerinin muvaffakatı olmadan hiçbir suretle çoğaltılamaz, başka bir
yerde kullanılamaz, kopyala yapıştır yöntemiyle başka mecralara aktarılamaz. Sitemizde yer alan herhangi bir yazı başkasına ait telif haklarını ihlal ediyor, intihal içeriyor veya yazarın mensubu bulunduğu mesleğin meslek için etik kurallarına aykırılıklar taşıyorsa, yazının kaldırılabilmesi için site yönetimimize bilgi verilmelidir.
