MAKATTA ÇATLAK (Anal Fissür)
BU NASIL BİR HASTALIKTIR?
Makatta çatlak, (tıp dilinde anal fissür denir) makat bölgesini örten derideki bir çatlak ya da yırtık oluşmasıyla ortaya çıkan hastalıktır
NEDEN OLUR?
Çatlak genellikle kabız olan kişilerde ortaya çıkar. Uzun süre dışkılayamayan biri zorlanarak dışkıladığı bir sırada, sert ve kuru dışkıyı çıkarmaya çalışırken makat derisinde bir çatlak ya da yüzeysel bir yırtık oluşur. Bu sırada ciddi bir ağrı olur ve makat kası buna tepki göstererek kasılır.
Yüzeysel çatlaklar çabucak bazen kendiliğinden iyileşir. Bunlara aniden oluşan çatlaklar (akut fissürler) diyoruz. Ani gelişen çatlaklar (akut anal fissürler)genellikle dışkılama alışkanlığındaki bir değişikliğe bağlı olarak (kabızlık, ender olarak da aşırı ishal gibi) gelişir. Başlangıçta derin olmayan bu çatlak tedavi edilmezse zaman içinde (ortalama 3 ay) daha derin bir çatlak haline gelir. Bunlara da süreğen çatlaklar (kronik fissürler) diyoruz. Süreğen çatlaklar zamanla iyileşip tekrar oluşabilirler.
Süreğen çatlaklar (kronik anal fissürler) düzensiz dışkılama alışkanlığına, fazla sıkı makat kasına ya da altta yatan başka bir hastalığa bağlı olabilirler. Ender olarak ta kabızlığın tam tersine ishal olanlarda makatta çatlak oluşabilir. İshal yüzünden sık sık tuvalete gitme gereksinimi duyan bir kişi, dışkılarken sık sık ıkındığı için makat kasında tepkisel bir kasılmaya bu da makat derisinde bir
çatlak/yırtılma oluşmasına yol açar.
Yine ender olarak, makat çatlağının nedeni altta yatan ciddi bir hastalık olabilir. Barsakları ilgilendiren mikrobik ya da yangısal bir hastalık (Crohn hastalığı gibi) çatlağa yol açabilir. Bu durumlarda altta yatan asıl hastalığın tedavisi, genellikle çatlağın da iyileşmesini sağlar. Çatlaklar çok ender olarak iltihaplanır ve daha ağır bir sorun haline gelebilirler.
NEDEN İYİLEŞMEZ?
Makat içinde oluşan çatlak aslında bir yaradır. Bu yara her tuvalet sırasında dışkı ile temas eder. Bu durum kendiliğinden iyileşmeyi geciktirir. Yara ile temas eden dışkı her defasında makat kaslarının kasılmasına yol açar. Makat kasıldıkça yara iyileşemez. Bir kısır döngü oluşur. Öte yandan çatlağa yol açan durum (kabızlık ya da ishal)devam ederse hastalıkta devam eder.
BU HASTALIK KANSERE DÖNÜŞÜR MÜ?
Hayır. Makatta çatlak iyi huylu denilen hastalıklardandır; kansere dönüşmez. Ancak, bu hastalıkta ortaya çıkan makattan kanama gibi yakınmalar, kalın barsak ve makat kanserlerinde de görülebildiğinden doğru tanı ancak, bir hekim tarafından konulabilir. Bu nedenle yakınması olan her hasta öncelikle bir hekim tarafından değerlendirilmelidir.
BELİRTİLERİ NELERDİR?
Makatta ağrı: Hastalar genellikle dışkılama sırasında makatlarında meydana gelen yanma ya da yırtılma şeklinde keskin bir acı ya da ağrı olduğunu söylerler. Ağrı dışkılama sonrası birkaç dakika sürer. Bazense çok daha uzun, saatlerce sürebilir. Ağrının nedeni makattaki kasların kasılmasıdır.
Ağrının şiddeti kişiden kişiye değişir. Bazen o kadar şiddetli olur ki hasta ağrı nedeniyle dışkılamadan korkar ve tuvalete gitmez.
Makattan kanama: Kanama çok şiddetli olmaz. Genellikle az miktardadır. Kan parlak ve açık kırmızıdır. Oluş şekli dışkılamadan sonra damla damla akıntı şeklinde ya da tuvalet kağıdına kan bulaşması şeklindedir.
Makatta şişlik: Çatlağın dış kenarı bazı hastalarda şişer ve bir çıkıntı halini alır. Hastalar tuvaletten sonra makat bölgesini temizlerken bu bölgede daha önce olmayan bir çıkıntının oluştuğunu fark edebilirler
Kaşıntı: Genellikle süreğen çatlaklarda oluşur. Bir iyileşip bir tekrar oluşan çatlak, makatta kaşıntıya yol açabilir.
ÇATLAK NASIL TEDAVİ EDİLİR?
Bu sorun bir hekime başvurmanızı gerektiren bir durumdur. Kendi kendinizi tedavi etmeye çalışmayınız. Aniden oluşan ve derin olmayan çatlakların pek çoğu bir tedavi gerektirmeden kendiliğinden iyileşirler. Asıl sorun süreğenleşen çatlaklardır.
Genel olarak ani çatlaklar ilaç ve bazı önlemler ile süreğen çatlaklar ise ameliyatla tedavi edilir. Bu nedenle ani oluşan bir çatlağın tedavi edilmesi önemlidir. Aksi halde süreğen hale gelen çatlaklar ilaç ve önlemlerle çok daha zor tedavi edilir ve ameliyat gerekli olur.
Tedavide öncelik çatlağa yol açan olayın ya da hastalığın ortadan kaldırılmasıdır. Kabızlık veya ishalin düzeltilmesi veya altta yatan daha ciddi bir hastalık varsa onun tedavi edilmesi gerekir.
İkinci yapılması gereken dışkının yumuşak hale getirilmesi ve dışkılamanın aşırı ıkınmadan yapılmasıdır. Posalı/lifli yiyeceklerle beraber bol miktarda su içilmesi dışkının yumuşak ve hacimli olmasına yardımcı olur. Böyle bir dışkı fazla ıkınmadan çıkarılabilir.
Dışkılamadan önce ve sonra sıcak suya oturarak bir süre (10 dakika) banyo yapılması makattaki kasılmayı gevşetebilir. Dışkılama dışında da düzenli olarak günde birkaç kez sıcak suya oturma şeklinde banyo uygulaması tedaviye yardımcı olur. Ağrıyı gidermek için basit ağrı kesici ilaçlar alınabilir. Makat cildine sürülecek ağrı giderici (anestezik) merhemler ağrıyı azaltmaya yardımcı olabilir. Makattaki kas kasılmasını giderecek kas gevşetici merhemler ya da başka yöntemler de tedavide kullanılmaktadır.
Ameliyatsız tedavi, genellikle 6 hafta sürer. İlk 1–2 haftada etkisini göstermeye başlar. 2 aylık tedaviye rağmen geçmeyen çatlak, süreğen hale gelmiş demektir.
İlaç ve önlemler ile ani gelişen yüzeysel çatlakların %70-80‟inin iyileşir. Genellikle bu yaklaşımla düzelmeyen ya da tekrarlayan makat çatlaklarında cerrahi tedavi gerekebilir.
AMELİYATSIZ TEDAVİ SIRASINDA NE OLURSA TEKRAR HEKİME BAŞVURMALI?
•Yüksek ateş (derece ile ölçtüğünüzde 38.5'in üzerinde),
•Makattan aşırı kanama,
•Makattan akıntı ya da makatta sıcak bir gerginlik, zonklayıcı ağrı olursa yeni bir sorun eklenmiş olma olasılığı yüzünden tekrar hekiminize görünmeniz gerekir.
AMELİYATSIZ TEDAVİ İLE İYİLEŞMEYEN ÇATLAKLAR İÇİN NE YAPILABİLİR?
İlaç ve önlemlerle geçmeyen bir çatlak iyileşmeyi engelleyen bir neden olup olmadığı açısından tekrar incelenmelidir. Hastanın yakınmaları devam ediyorsa yapılan ikinci muayenede hekim çatlağı derinleşmiş buluyorsa ve makat kasının aşırı kasılma hali devam ediyorsa sorun süreğenleşmiş demektir. Bu hastalar cerrahi tedavi gerektirir.
CERRAHİ TEDAVİ NASIL YAPILIR?
Cerrahi tedavi küçük bir ameliyattır. İçteki makat kasının bir kenarından kesilmesi makat kasındaki aşırı ve sürekli kasılma sorununu çözer ve çatlağın iyileşmesini sağlar. Kasılma ortadan kalkınca ağrı da yok olur. Ameliyatın tıp dilinde adı “sfinkterotomi” dir (makat kasının BİR KISMININ kesilmesi anlamına gelir). Bu ameliyat genellikle 15–20 dakika sürer. Ameliyat, yalnızca makat bölgesini uyuşturarak (lokal anestezi) ya da belden aşağısı uyuşturularak (spinal anestezi) bazen de hasta uyutularak (genel anestezi) yapılabilir. Hastanın hangi yöntemle ameliyat edileceğine hasta, hastanın cerrahı ve anestezi hekimi birlikte karar verir.
Ameliyat öncesinde kanama-pıhtılaşma kontrolüne yönelik kan testleri gibi bazı basit incelemeler yapılması gerekir.
Başka bir nedenle her gün aspirin kullanan hastalar, ameliyattan en az 10 gün önce aspirin almaya son vermelidir. Hastalar genellikle bir ya da iki gün hastanede yatar. Bazen aynı gün de taburcu edilebilirler.

AMELİYAT SONRASI İYİLEŞME NE KADAR SÜRE ALIR?
Tam iyileşme birkaç hafta alsa da ağrı genellikle birkaç gün içinde yok olur. Hastalar çoğu kez ameliyattan bir hafta sonra yeniden iş ve güçlerine geri dönebilirler.

AMELİYAT SONRASINDA NE OLURSA TEKRAR CERRAHA BAŞVURMALI?
•Yüksek ateş (derece ile ölçtüğünüzde 38.5'in üzerinde),
•Makattan aşırı kanama,
•Makattan akıntı ya da makatta sıcak bir gerginlik, zonklayıcı ağrı olursa yeni bir sorun eklenmiş olma olasılığı yüzünden tekrar hekiminize görünmeniz gerekir.

AMELİYATTAN SONRA ÇATLAK TEKRARLAR MI?
Cerrahi tedavi yapılan hastaların %90„ dan fazlasında çatlak tam olar iyileşir ve bir daha tekrarlamaz. Belirgin bir neden olmamasına rağmen çatlak tekrarlarsa hastanın yeniden değerlendirilmesi gerekir.

AMELİYAT DIŞKI TUTAMAMAYA YA DA KAÇIRMAYA NEDEN OLUR MU?
Usulüne uygun olarak yapılan bir ameliyat bu tip sorunlara yol açmaz.
Makatta iç ve dış olmak üzere iki grup kas vardır. Bunlardan dıştaki kas dışkı kaçırılmasını önleyen asıl kastır. Ameliyatta sorunlu olan iç kas bir yerinden kesilir ve bu işlem makatın dışkılama kontrol gücünü azaltmaz.

YENİ BİR ÇATLAK OLUŞUMUNU ENGELLEMEK İÇİN NE YAPILMALI?
Kabızlık probleminiz varsa, posa/lif miktarı yüksek besinler yenmesi iyi olur. Her gün kahve ya da alkol içermeyen 8 -10 bardak sıvı tercihan su içilmesi yardımcı olur.
Hekiminiz posa/lif alımınızı artırmaya yönelik bir posa/lif içeren bir ilaç yazabilir.
Diyetinizi her gün bir kez ve zorlanmadan dışkılayacak şekilde ayarlamaya çalışmanız iyi olur.
Dışkı yumuşak ve hacimli olmalı asla sert ya da sıvı olmamalıdır.
Belirtiler tekrarlarsa sıcak oturma banyosu yapınız. Bu makattaki kasılmanın azalmasına ve ağrının dinmesine yardımcı olur.
Hekiminiz bir merhem önermişse merhemi ağrıyan bölgeye doğrudan uygulayınız.