Görme Engelli Bireyler ile İlgili Eğitim ve Toplumsal Alanda Yapılan Araştırma Makalelerinin İçerik Analizi: 2009-2019 Yılları Arası
1. GİRİŞ
Engelli birey, doğumundan itibaren veya sonradan herhangi bir sebeple bedensel, zihinsel, ruhsal, duygusal ve sosyal yeteneklerini farklı seviyelerde kaybetmesi sebebiyle sosyal hayata uyum sağlama ve günlük ihtiyaçlarını karşılama güçlükleri olan ve korunma, bakım, rehabilitasyon, danışmanlık ve destek hizmetlerine ihtiyaç duyan kişidir(T.C. Başbakanlık Özürlüler İdaresi Başkanlığı, 2008). Bu tanım doğrultusunda Türkiye’deki engelli grupları; bedensel, görme, işitme, dil ve konuşma, zihinsel, otistik, süreğen engelliler şeklinde sınıflara ayrılabilir.
Toplum bilim açısından engelli insan, patolojik şikayetlerinden dolayı değil, çevredeki insanların baskıları sonucu yaşam alanı büyük ölçüde daraltılmış bireydir (Çarkçı, 2011). Dünya Sağlık Örgütü’ nün(2012) verilerine göre dünyada yüz milyondan fazla engelli birey olduğu belirlenmiştir.
İnsanlar engelli olma haline doğuştan sahip olabilecekleri gibi sonradan da bu engelli olma hali meydana gelebimektedir. Doğumdan fiziksel herhangi bir engeli bulunmayan insanlar da hayatlarının bir döneminde, herhangi bir zamanında birtakım sebepler neticesinde kısa süreli ya da kalıcı bir şekilde engelli olabilmektedirler (Evliyaoğlu ve Tezel, 2017).
Doğduğumuz dünya üzerinde yaşama hakkı her insanın sahip olduğu temel haklardan bir tanesidir. Bunun yanında insanın sağlıklı olması da bunun ön bir koşuludur. Sağlık demek sadece herhangi bir hastalık veya herhangi bir sakatlılık halinin olması değil aynı zamanda bireyin hem fiziksel hem psikolojik hem sosyolojik hem de bilişsel açıdan iyi olması halidir (Dudurduran, 2009).
Sağlık her insanın sahip olduğu temel haklardan ve ihtiyaçlardan biridir fakat insan doğumundan itibaren ya da sonradan birtakım kazalar veya nedenlerden dolayı sağlıklı olma hallerini kaybederek bazı engellere sahip olabilmektedirler (Arslan ve ark. 2014).
Görme engelliler, bir veya iki gözünde tam veya kısmen görme kaybı veya bozukluğu olan kişilerdir. Görme kaybının yanında renk körlüğü ve gece körlüğü olanlar, göz protezi kullananlar görme engelliler grubuna dahil edilmektedirler (Öztürk, 2008). Görme kabiliyetinin gözlük, kontakt lens gibi bilinen teknik ve yöntemlerle ilaç tedavisi veya ameliyat ile faydalı düzeye yetiştirilemediği durumlara sınırlılığın derecesine göre kör olma ya da az görme denir (İçli, 2006 Akt. Sağlamtunç, 2010).
Görme engelli bireyler yasal ve eğitsel olmak üzere iki farklı şekilde tanımlanmaktadır. Yasal tanıma göre bütün düzeltmeler yapıldıktan sonra, normal gören gözün 1/10 yani 20/200’ lük görme keskinliğine veya daha azına sahip olan ve ayrıca görme alanı 20 derecelik açıdan fazlasını göremeyen bireylere görme engelli denmektedir. Yapılması gereken bütün düzeltmeler yapıldıktan sonra, görme keskinliği 20/70 ile 20/200 arasında olan bireylere de az gören denilmektedir. Eğitsel tanıma göre ileri seviyede görme kaybı olan, eğitim ihtiyaçlarında Braille Alfabesine veya işitsel materyallerin kullanımına gereksinim duyan bireylere eğitsel açıdan kör denilmektedir (Özyürek, 1998).
Görsel bilgi, bireylerde çevre algısının oluşmasına ve bireylerin nesneler arasındaki neden- sonuç ilişkisinin kavranmasına üst düzeyde katkı sağlaması sebebiyle bireylerin zihinsel gelişimini olumlu yönde etkiler. Bu nedenle görme yetersizliği, düşük zekaya neden olmamakta, sadece bilişsel gelişimi olumsuz yönde etkilemektedir. Görsel bilginin yeterli oranda alınamadığı durumda farklı duyulardan gelen bilgilere ihtiyaç duyulmaktadır. Bu duyular içinde en önemlisi dokunma duyusundan gelen bilgidir. Fakat bazı nesnelerin çok küçük( karınca, sinek, vb.), bazılarının çok büyük( apartman, zürafa, vb.), bazılarının ise çok uzakta olması( ay, güneş, vb.) dokunarak bilgi edinmeyi imkansız hale getirebilmektedir(Groenveld, 1993., akt., Kızılaslan & Sözbilir, 2018).
Besiri(2009)’ nin yaptığı bir araştırmaya göre engelliler tarafından yaşanan temel sorunlar arasında eğitim haklarından yeterince yararlanamama, fiziksel ayrımcılığa maruz kalma, toplum içindeki düşük roller, işsizlik, yoksulluk vb. olduğu belirtilmiştir.
Her birey eğitim ve öğretim hakkına sahiptir, engelliler de bütün bireyler gibi eğitim ve öğretimden faydalanma hakkına sahiptir. Eğitim ortamları ve araçları genel olarak normal bireyler için oluşturulmaktadır. Fakat engelli bireylerin de kendilerine uygun olarak düzenlenmesi gereken eğitim ortamı ve araçlarının olması hakkına sahiptirler, bu bir gerekliliktir. Eğitim ortamlarının sadece normal insanlar için hazırlanmış olması başta bütün engelli bireyler ve özellikle görme engelli bireyler açısından çok büyük bir engel teşkil etmektedir ve göz ardı edilmemesi gereken çok büyük bir sorundur (Hebebci, 2017).
Arıkan(2010)’ nın yaptığı bir araştırmada Türkiye’de görme özürlü kadınların her yerde, her alanda ve her koşulda şiddete uğrama riskinin arttığını ve görme engelinin şiddet açısından kışkırtıcı bir nitelik olduğunu belirtmiştir. Görme engelli erkekler yalnız dışarı çıkabiliyorken, görme engelli kadınların dışarı çıkması engellenmektedir. Cinsiyetler arasındaki eşitsizlik toplumsal alanda normal insanlar için nasılsa görme engelliler için de bir farklılık göstermemektedir(Arslan ve ark. 2014). Cinsiyetlerin bir kenara bırakılması gerekir, toplum tarafından bilinmesi gereken şey kadın ve erkek bireylerin eşit olduğudur ve çocukların da bu zihniyette yetiştirilmesi gerekir. Her birey içinde doğduğu topluma göre şekil alır, aynı şekilde bireyler içinde doğdukları toplumu da şekillendirirler.
Dolayısıyla toplumların gelişmeleri ve değişmeleri bireylerin değişimi ve gelişimi sayesinde olur. Bireylerin değişebilmesi ve gelişebilmesi ile ilgili en önemli süreçlerden bir tanesi de eğitimdir. Bu en önemli süreçte toplum için faydalı bir nesil, verimli ve sağlıklı bireyler kazandırma amacını eğitim üstlenmektedir. Eğitim sürecinin her toplum için ya da her birey için aynı koşullarda gerçekleşmesi söz konusu değildir. Çünkü her insan kendine has özelliklere, farklılıklara sahiptir. Her insanın farklılığından doğan öğrenme süreçleri bu eğitim sürecini olumlu veya olumsuz etkileyebilmektedir. Özellikle söz konusu özel eğitime ihtiyaç duyan bireyler ise bireyi geliştiren ve değiştiren eğitim sürecinin daha önemli bir süreci kapsaması gerekmektedir. Çünkü özel eğitime gereksinim duyan bireyler normal eğitim koşulları alan bireyler ile aynı eğitimi aldıkları zaman yeterli olamamaktadır. Bu sebeple eğitimde fırsat eşitliği ilkesine göre eşit koşullar altında eğitim hakkına sahip olması gereken her birey gibi özel eğitime muhtaç olan bireyler içinde söz konusu koşulların yerine getirilmesi gerekmektedir (Pirgon ve Babacan, 2013)
Her özel gereksinimli bireye ya da çocuğa bir şeyler öğretmek ya da eğitim vermek sabırlı ve dikkatli bir planlama gerektirir. Fakat bu noktada görme engelli bireylerin normalin de üzerinde bir çaba gerektirdiğini söyleyebiliriz(Agay, 1981 Akt. Pirgon ve Babacan, 2013). Çünkü bireysel farklılıklara göre planlanarak oluşturulmuş bir programın başarısı farklı özellikteki, farklı yetenekteki, farklı algılara ve eğilimlere en verimli bir biçimde değerlendirilmesine bağlıdır(Kıvrak, 2003 Akt. Pirgon ve Babacan, 2013).
Tüm bu yazılanlar doğrultusunda görme engelli öğrencinin durumu gerek psikolojik gerek sosyal gerekse eğitim alanında doğru bir şekilde analiz edilip yapılacak olan her aşamanın, atılacak olan her adımın ve kullanılabilmesi ihtimali olan her yöntemin dikkatli, özverili bir şekilde planlanıp seçildiği zaman amaçlanmış düzeye ulaşılması mümkün olabilmektedir. Yerinde materyaller ve yöntemler ışığında öğrenme sürecine giren ve bu öğrenme sürecini devam ettiren görme engelli öğrenci için yaşamakta olduğu ya da yaşaması muhtemel olan bir takım engeller ve problemler en aza indirgenebilir. Bunlar sonucunda öğrencinin ya da bireyin kendine olan özgüveni, saygısı, bu durumların öğrenme sürecine etkisi de son derece olumlu bir sonuç sergileyecektir(Pirgon ve Babacan, 2013).
Yapılan açıklamalar genel olarak ele alınıp konuya bakıldığında, engelli bireyler ve özellikle görme engelli bireyler ile ilgili eğitim ve toplumsal alanda yapılan ve yapılacak çalışmaların toplum için ne kadar önemli olduğu anlaşılmaktadır. Bu bağlamda görevleri insanların fiziksel, sosyal, kişisel ve zihinsel gelişimlerine yardımcı olmak olan yani görevleri insan yetiştirmek olan öğretmenler için özellikle de Özel Eğitim Öğretmenleri için ve Psikolojik Danışma ve Rehber Öğretmenleri için konu ile ilgili farkındalığın yüksek olması daha da önemli hale gelmektedir. Dolayısıyla bu çalışmanın amacı görme engelliler ile ilgili eğitim ve toplumsal alanda yapılmış çalışmaların derlenmesi, eğitimcilerin konu ile ilgili farkındalık düzeylerinin artırılması ve alan yazında yapılacak yeni araştırma ve çalışmalara ışık olabilmektir.
2. YÖNTEM
Bu çalışmada görme engelli bireyler ile ilgili yapılan çalışmaların gözden geçirilmesi için ULAKBİM Sosyal Bilimler, Dergi Park, Google Akademik veri tabanlaında 2009-2019 yılları arasında yayınlanan türkçe makaleler taranmıştır. Yapılan taramada 1) görme engelli bireyler ile ilgili çalışmalar, 2) görme engelliler ile ilgili toplumsal alanda yapılan çalışmalar, 3) görme engelli bireyler ile ilgili eğitim alanında yapılan çalışmalar, 4) görme engellilerin yaşadığı zorluklar anahtar kelimeleri kullanılmıştır. Tarama sonucunda ulaşılan makalelerden görme engelli dışında başka engel gruplarını da içine alan çalışmalar, örneklemi belirtmeyen çalışmalar, 2008 ve öncesinde yapılan çalışmalar bu çalışmanın kapsamı dışında bırakılmıştır.
Günün sonunda ölçütleri karşılayan 16 yayınlanmış makaleye ulaşılmıştır. Bu makaleler içinde bazıları bazıları görme engelliler ile ilgili sadece belirli bir okul ya da bölgeyi inceleyen çalışmalar olmasına rağmen, bu çalışmaya dahil edilmişlerdir. İncelenen çalışmalarda ek olarak çalışmaya alınan birey sayısı, örneklemi seçme yöntemi, kullanılan veri toplama araçları, uygulayıcı sayısı gibi bilgiler de gözden geçirilmiştir.
3. LİTERATÜR ARAŞTIRMASI
Görme engelliler ile ilgili olarak yapılmış birçok çalışmaya rastlanmaktadır. Bu çalışmaların bir kısmı görme engellilerin eğitim alanı üzerine yoğunlaşırken (Demir ve Şen, 2009; Bolat ve ark., 2010; Tanrıkulu, 2011; Çakmak, 2011; Tosun ve Özdemir, 2012; Pirgon ve Babacan, 2013; Horzum, 2016, Okçu ve Sözbilir, 2016, Zorluoğlu ve Sözbilir, 2017) bir kısmı da görme engellilerin toplumsal yaşamda karşılaştıkları zorluklar ve çözüm önerileri (Tezcan ve Tanrıkulu, 2011; Çakmak, 2011; Arslan ve ark., 2014; Özsan ve Hasret, 2017; Hebebci, 2017; Evliyaoğlu ve Tezel, 2017; Ünal ve Yüce, 2017; Kaya ve ark. t.y.) üzerine odaklanmaktadır. Bu çalışmalarda farklı yöntemler kullanılmıştır. Çalışmların bazılarında anket, görüşme ya da gözlem yöntemi ile elde edilen birincil veri kaynakları analiz edilirken, bazılarında ise ikincil veri kaynakları kullanılarak çalışmalar gerçekleştirilmiştir. Görme engelliler ile ilgili olarak yapılmış çalışmalar ve bulguları Tablo 1’ de tarihlerine göre özetlenmektedir.
Tablo 1. Literatür Araştırması
Demir ve Şen (2009) Çalışmada, 6., 7., 8. Sınıf düzeyindeki 66 görme engelli öğrencinin öğrenme stilleri profillerinin belirlenerek bunların çeşitli değişkenlere göre öğrenme stillerinde bir farklılık oluşturup oluşturmadığını belirlemek amaçlanmıştır. Çalışmanın sonucunda erkek öğrencilerin %27’sinin “yerleştiren”, %21’inin “değiştiren” öğrenme stiline sahip olduğu, öğrenme stilleri ile cinsiyet, annenin eğitim durumu ve babanın eğitim durumu değişkenleri arasında anlamlı bir ilişki olduğu, öğrencilerin öğrenme stilleriyle görme durumları arasında; devam ettikleri sınıf arasında anlamlı bir ilişki çıkmadığı saptanmıştır.
Bolat ve ark. (2010) Kesitsel nitelikte yapılan bu çalışmaya 40 doğuştan tam görme engelli ergen ve 40 kişilik aynı demografik özellikleri taşıyan kontrol grubu dahil edilmiştir. Çalışmada doğuştan tam görme engelli olan ergenlerin depresyon, kaygı düzeyleri ve benlik kavramı özellikleri incelenmiştir. Çalışmanın sonucunda doğuştan tam görme engelli olan ergenlerin, gören ergenlerle karşılaştırılmasında, depresyon düzeyleri ve benlik kavramı özelliklerinin benzer olduğu, kaygı düzeylerinin ise daha yüksek olduğu saptanmıştır.
Tanrıkulu (2011) Çalışmada, 2009-2010 öğretim yılında MEB’e bağlı ortaöğretim düzeyindeki iki kaynaştırma okulunda tek grup ön test, son test deneysel deseni kullanılarak Ortaöğretim Coğrafya 9. Sınıf programında yer alan harita bilgisi konularının 9. Sınıfta öğrenim gören total görme engelli öğrencilere öğretim amaçlanmıştır. Elde edilen verilerin analizi sonucunda harita bilgisinin öğretimiyle ilgili olarak anlamlı bir farkın olduğu saptanmıştır.
Tezcan ve Tanrıkulu (2011) Çalışmada, görme engelli kullanıcılara yönelik kütüphane hizmetlerini Milli Kütüphane’de bulunan Konuşan Kitaplık Bölümü’nü ele alarak değerlendirmek ve bu değerlendirmeler ışığında kullanıcı memnuniyeti ortaya konmuştur. 32 görme engelli kullanıcıya uygulanan anket verilerinin analizi sonucunda Milli Kütüphanede Konuşan Kitaplık Bölümü’nün görme engellilere yönelik hizmetlerinin yeterli olmadığı ortaya konmuş ve bu doğrultuda çözüm önerileri sunulmuştur.
Çakmak (2011) Çalışmada, total görme engelli olan bireylere yönelik olarak hazırlanan otobüse binme becerisi öğretim materyalinin etkililiği incelenmiştir. Bu çalışmada görme yetersizliği olan öğrencilerin “belediye otobüsüne binme düzeyleri” bağımlı değişken, “eş zamanlı ipucu öğretim yöntemi ile sunulan otobüse binme becerisi öğretim materyali” de bağımsız değişken olarak alınmıştır. Çalışmanın sonucunda öğretim materyalinin, araştırmaya katılan ve total görme engelli olan üç öğrencinin de, bağımsız olarak otobüse binerek evlerine gitme becerisini kazandıkları tespit edilmiştir.
Tosun ve Özdemir (2012) Çalışmada, gözlem tekniği kullanılarak ve tek denekli desenlerden çoklu yoklama deseni uygulanılarak görme yetersizliğinden etkilenmiş öğrencilerin sessiz okuma etkinliğinde dikkatini sürdürme becerileri üzerine kendini izleme tekniğinin etkililiği incelenmiştir. Araştırmanın sonuçları kendini izleme tekniğinin araştırmaya katılan üç öğrencinin de dikkatini sürdürme becerilerini yüksek düzeyde arttırdığının göstermiştir.
Pirgon ve Babacan (2013) Çalışmada, veriler gözlem ve görüşme yöntemiyle elde edilerek durum çalışması modeli kullanılmıştır. Bu çalışmada görme engellilerin piyano eğitiminde karşılaştıkları güçlüklere çözüm önerileri sunmak amaçlanmış ve bu doğrultuda görme engelli bir öğrencinin piyano eğitim süreci incelenmiştir. Çalışmanın sonucunda öğretim elemanlarının daha önce görme engelliler ile ilgili herhangi bir eğitim almadıkları ve alan içi seminerlerin faydalı olacağı görüşü ortaya çıkmıştır. Ayrıca öğrencinin bedenini görsel olarak imgeleyemediği için piyanoda duruş probleminin olduğu ve bu problemin çalışma tekniklerini uygulaması konusunda sıkıntı yarattığı tespit edilmiştir. Aynı zamanda öğretim elemanlarının “görme engellilere piyano dersi” açısından pedagolojik donanımlarının yetersiz olduğu saptanmıştır.
Arslan ve ark. (2014) Çalışmada, veriler anket tekniği ile toplanarak hızlı bir göç ve kentleşme sürecine giren Batman ilinde görme engelli bireylerin toplumsal hayatta yaşadıkları zorlukları anlamak amaçlanmıştır. Çalışma sonucunda görme engellilerin istihdam ve özürlü maaşlarının düşüklüğünden kaynaklı yaygın bir sorun yaşadıkları, bunun yanında eğitsel, sosyal ve ulaşılabilirlik gibi alanlarda yetersizliğin de görme engellilerin toplumsal yaşama katılmaları önünde sorun teşkil ettiği tespit edilmiştir.
Horzum (2016) Çalışmada total görme engelli öğrencilerin üçgen kavramına ilişkin kavram imajları ve kavram tanımları araştırılmıştır. Bu amaç doğrultusunda total görme engelli 5 öğrenciye 6 açık uçlu soru sorulmuştur. Çalışmanın sonunda katılımcıların genel olarak kavram imajını kullandıkları ve üçgen tanımlarını eksik kullandıkları görülmüştür. Bunu yanında katılımcılar üçgen kavramı ile ilgili konum, isimlendirme ve sınıflandırma gibi bazı zorluklarla da karşılaşmışlardır. Son olarak çalışmanın sonucuna göre katılımcıların ücgen kavramı için sahip oldukları kavram tanımı- kavram imajı hücreleri arasındaki ilişkilerin; sezgisel ve formal-sezgisel olmak üzere iki şekilde ortaya çıktığı saptanmıştır.
Okçu ve Sözbilir (2016) Çalışmada, görme engelli öğrencilerin görme düzeylerine yönelik ihtiyaçları ve üniteye yönelik genel öğrenme ihtiyaçları dikkate alınarak bir etkinlik yapılmış ve bu etkinliğin öğrencilerin kavramsal öğrenme düzeyleri üzerindeki etkileri incelenmiştir. Durum değerlendirmesi takip edilerek yapılan öğretimin görme engelli öğrencilerin Yaşamımızdaki Elektrik Ünitesinin kavramsal öğreniminde olumlu etkileri olduğu belirlenmiştir.
Zorluoğlu ve Sözbilir (2017) Çalışmada görme yetersizliği olan öğrencilerin derse yönelik öğrenmelerini daha etkili hale getirmek için öğrenmeyi destekleyici ihtiyaçların belirlenmesi amaçlanmıştır. Görme yetersizliği olan öğrencilerin ihtiyaçları ders sırasında yapılan gözlemler, ders sonrası video kayıtlarının incelenmesi ve ünite sonunda yapılan görüşmeler sonucu belirlenmiştir. Çalışmanın sonunda görme yetersizliği olan öğrencilerin öğrenmelerini destekleyici ihtiyaçlar “eğitim – öğretim ortamı ihtiyaçları”, “eğitim – öğretim ihtiyaçları” ve “değerlendirmeye yönelik ihtiyaçlar” olarak saptanmıştır.
Özsan ve Hasret (2017) Çalışmada, görme engelli bireylerin elbise satın alırken veya elbise dolaplarında kıyafetlerini ayırıp bulma konusunda problem yaşamalarından yola çıkılarak, giysilerinin renklerini ve bedenlerini ayırt edebilecekleri tasarımlar ortaya koymak amaçlanmıştır. Araştırma sonucunda konuyla ilişkin birtakım öneriler sunulmuştur.
Hebebci (2017) Bu çalışmada görme engelli ya da az gören bireylerin Türkiye’ de ve dünyadaki durumları ve bu bireylere yönelik geliştirilen donanım ve yazılımlar ile ilgili bilgi verilmiştir.
Bu çalışmada ek olarak web sayfalarında erişilebilirlik, evrensel tasarım ve görme engelli bireylerin sayısı ve durumları da incelenmiştir.
Evliyaoğlu ve Tezel (2017) Çalışmada Engelsiz Havalimanı Sertifikası bulunan İstanbul Atatürk Havalimanı’ nın engelli bireylere verilen engelli hizmetleri ve erişebilirlik, alanda hizmet verenlerin tecrübeleri ve engelli deneyimlerini içeren üç aşamalı bir çalışma ile incelenmiştir. Çalışmanın sonunda engelli kullanıcılar içinde havalimanında kendilerine sunulan hizmetleri, hizmetlerin havalimanı içerisindeki konumlarını bilmeyen bir grubun olduğu, bu nedenle havalimanı engelli hizmetlerini kullanmadıkları gözlenmiştir. Engelliler için erişilebilirliğin mekanda bütüncül bir yaklaşımı gerektirdiği, kullanıcı deneyimlerinin ve geri bildirimlerin havalimanlarındaki erişilebilirliğin geliştirilmesinde önemli bir kaynak olduğu belirlenmiştir.
Ünal ve Yüce (2017) Çalışmada, gündelik hayatı büyük oranda kolaylaştırması sebebiyle gittikçe yaygınlaşan Android işletim sistemine sahip mobil cihazların GPS özelliği kullanılarak mevcut konumu algılayıp, internet üzerinden web servisler vasıtasıyla alt yapı ve inşaat çalışmalarının yapıldığı işaretli kordinatlar alınmaktadır. Cihazın bu kordinatlara olan uzaklığına göre görme engelli bireyleri uyaran bir mobil program geliştirilmesi amaçlanmıştır. Araştırmanın sonucuna göre geliştirilen bu mobil uygulama sayesinde görme engelli vatandaşlar, ses ve titreşim ile uyarılarak daha dikkatli olmaları sağlanmıştır. Ayrıca insanların belirli kordinatlara yaklaştıklarında hatırlatma ve uyarı amacına yönelik olarak da kullanılabildiği saptanmıştır.
Kaya ve ark. (t.y.) Çalışmada, görme engelli bireyler ile görüşmeler sonucunda onların ihtiyaçları doğrultusunda en uygun mutfak mekânı tasarım ilkeleri ve olması gereken özellikler incelenmiştir. Bu amaç doğrultusunda örnek tasarımlar yapılmış, karşılaştırmalar ve öneriler sunulmuştur.
4. Sonuç ve Tartışma
Bu araştırmanın amacı görme engelli bireyler ile ilgili 2009-2019 yılları arasında eğitim ve toplumsal alanda yapılan çalışmaları analiz edip derleyerek alan yazında konuya ilişkin eksiklikleri ortaya çıkarmak, eğitimcilerin farkındalık düzeylerini arttırmak ve konu ile ilgili yapılabilecek çalışmalara ışık olabilmektir. çalışmaların analizi sonucunda elde edilen bulgular tablo 1’de sunulmuştur.
Araştırmada elde edilen sonuçlara göre, 2013 ve öncesinde yapılan çalışmalar incelendiğinde genellikle görme engelli bireylerin eğitimi ile ilgili çalışmalar yapıldığı görülmüştür (Demir ve Şen, 2009; Bolat ve ark., 2010; Tanrıkulu, 2011; Çakmak, 2011; Tosun ve Özdemir, 2012; Pirgon ve Babacan, 2013; Horzum, 2016, Okçu ve Sözbilir, 2016, Zorluoğlu ve Sözbilir, 2017).
2014 ve sonrasında yapılan çalışmalar incelendiğinde görme engelli bireylerin toplumsal alanda yaşadıkları zorluklar ve çözüm önerileri gibi alanlar üzerinde yoğunlaşıldığı görülmüştür (Tezcan ve Tanrıkulu, 2011; Çakmak, 2011; Arslan ve ark., 2014; Özsan ve Hasret, 2017; Hebebci, 2017; Evliyaoğlu ve Tezel, 2017; Ünal ve Yüce, 2017; Kaya ve ark. t.y.).
Bütün bunlardan ayrı olarak, 2017’den sonra görme engellilerle ilgili ne eğitim ne de toplumsal alanda yayınlanmış herhangi bir çalışmaya rastlanmamıştır.
Kaynakça
Arıkan, Ç. (2010). Türkiye'de görme özürlü kadınlar ve kadına yönelik şiddet.
Arslan, Y. & ark. (2014). Görme engellilerin toplumsal hayatta yaşadıkları zorluklar (Batman
Merkez Örneği). Batman Üniversitesi Yaşam Bilimleri Dergisi , 4 (2).
T.C. Başbakanlık Özürlüler İdaresi Başkanlığı. (2008). Özürlüler kanunu ve ilgili mevzuat.
Besiri, A. (2009). Yoksulluk ekseninde engellilerin eğitimi. TBB Dergisi ,(83). 353-374.
Bolat, N. & ark. (2010). Doğuştan tam görme engeli olan ergenlerin depresyon, kaygı
düzeyleri ve benlik kavramı özellikleri. Türk Psikiyatri Dergisi (21).
Çakmak, S. (2011). Görme engelli olan bireyler için hazırlanan otobüse binme becerisi
öğretim materyalinin etkililiği. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi (41), 94-111.
Çarkçı, Ş. (2011). Engellilerin meslek eğitimi ve isihdamı. Marmara Üniversitesi .
Demir, T., Şen, Ü. (2009). Görme engelli öğrencilerin çeşitli değişkenler açısından öğrenme
stilleri üzerine bir araştırma. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi , 2 (8).
Durduran, Y. (2009). Engelli çocukların engellilikleri dışındaki sağlık sorunları ve sağlık
hizmetinden yararlanma durumları:kontrollü saha çalışması. Selçuk Üniversitesi.
Eripek, S., Özsoy, Y. & Özyürek, M. Özel Eğitime Giriş.
Evliyaoğlu, D. & Tezel, E. (2017). Havalimanlarının görme ve bedensel engellilerin
erişebilirliği üzerinden değerlendirilmesi:istanbul atatürk havalimanı örneği. Mühendislik Bilimleri ve Tasarım Dergisi , 95-108.
Hebebci, M. T. (2017). Görme Engelli ve Az Gören Bireyler için Geliştirilen Donanım ve
Yazılımlar. Bilim, Eğitim, Sanat ve Teknoloji Dergisi (BEST Dergi) , 1 (2), 52-62.
Horzum, T. (2016). Total Görme Engelli Öğrencilerin Perspektifinden Üçgen Kavramı. Ahi
Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi , 17 (2), 275-295.
Kaya, A. İ., Dalğar, T. & Uzunay, B. H. (tarih yok). Görme engelliler için mutfak tasarımı.
İleri Teknoloji Bilimleri Dergisi .
Kızılaslan, A. & Sözbilir, M. (2018). Görme yetersizliği olan öğrencilerin bilişsel becerileri
ve psikolojik deneyimleri üzerine bir derleme. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi (31).
Özsan, M. & Hasret, F. (2017). Görme engelli bireylerin günlük yaşamını kolaylaştırmak
adına bir önerme: braille alfabeli giysiler. Mühendislik Bilimleri ve Tasarım Dergisi , 89-94.
Öztürk, M. (2008). Hayata Dokunuş-2. İstanbul: İlke Yayıncılık.
Özyürek, M. (1998). Özel Eğitim: Görme Engelliler. T.C. Anadolu Ünüversitesi Yayınları ,
129-154.
Pirgon, Y. & Babacan, E. (2013). Görme Engelli Öğrencilerin Piyano Eğitimi Üzerine Durum
Çalışması. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi (29).
Sağlamtunç, T. (2010). Görme Engelliler ve Kütüphanecilik Hizmetleri. Bilgi Dünyası , 11
(1), 178-191.
Sosun, T. H. & Özdemir, S. (2012). Görme Engelli Öğrencilerin Okuma Etkinliğinde
Dikkatini Sürdürme Becerileri Üzerine Kendini İzleme Tekniğinin Etkililiği. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi , 13 (2), 25-44.
Sözbilir, M. & Okcu, B. (2016). 8. Sınıf Görme Engelli Öğrencilere “Yaşamımızdaki
Elektrik” Ünitesinin Öğretimi: Mıknatıs Yapalım Etkinliği. Bayburt Eğitim Fakültesi Dergisi, 11 (1).
Tanrıkulu, M. (2011). Kaynaştırma Ortamlarında Öğrenim Gören 9. Sınıf Total Görme
Engelli Öğrencilere Harita Bilgisinin Öğretimi. 3.
Tanrıkulu, Y. & Tezcan, F. G. (2011). Milli Kütüphane’de Görme Engellilere Yönelik
Konuşan Kitaplık Bölümü Hizmetinin Değerlendirilmesi ve Kullanıcı Memnuniyeti Araştırması. Bilgi Dünyası, 12 (2), 359-378.
Ünal, Erman. Yüce, Hüseyin. (2017). Görme Engelli Bireyler için Mobil Uyarı Sisteminin
Geliştirilmesi. Marmara Fen Bilimleri Dergisi, 102-110.
Zorluoğlu, S. L. & Sözbilir, M. (2017). Görme Yetersizliği Olan Öğrencilerin Öğrenmelerini
Destekleyici İhtiyaçlar. Trakya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 7 (2), 659-682.
Engelli birey, doğumundan itibaren veya sonradan herhangi bir sebeple bedensel, zihinsel, ruhsal, duygusal ve sosyal yeteneklerini farklı seviyelerde kaybetmesi sebebiyle sosyal hayata uyum sağlama ve günlük ihtiyaçlarını karşılama güçlükleri olan ve korunma, bakım, rehabilitasyon, danışmanlık ve destek hizmetlerine ihtiyaç duyan kişidir(T.C. Başbakanlık Özürlüler İdaresi Başkanlığı, 2008). Bu tanım doğrultusunda Türkiye’deki engelli grupları; bedensel, görme, işitme, dil ve konuşma, zihinsel, otistik, süreğen engelliler şeklinde sınıflara ayrılabilir.
Toplum bilim açısından engelli insan, patolojik şikayetlerinden dolayı değil, çevredeki insanların baskıları sonucu yaşam alanı büyük ölçüde daraltılmış bireydir (Çarkçı, 2011). Dünya Sağlık Örgütü’ nün(2012) verilerine göre dünyada yüz milyondan fazla engelli birey olduğu belirlenmiştir.
İnsanlar engelli olma haline doğuştan sahip olabilecekleri gibi sonradan da bu engelli olma hali meydana gelebimektedir. Doğumdan fiziksel herhangi bir engeli bulunmayan insanlar da hayatlarının bir döneminde, herhangi bir zamanında birtakım sebepler neticesinde kısa süreli ya da kalıcı bir şekilde engelli olabilmektedirler (Evliyaoğlu ve Tezel, 2017).
Doğduğumuz dünya üzerinde yaşama hakkı her insanın sahip olduğu temel haklardan bir tanesidir. Bunun yanında insanın sağlıklı olması da bunun ön bir koşuludur. Sağlık demek sadece herhangi bir hastalık veya herhangi bir sakatlılık halinin olması değil aynı zamanda bireyin hem fiziksel hem psikolojik hem sosyolojik hem de bilişsel açıdan iyi olması halidir (Dudurduran, 2009).
Sağlık her insanın sahip olduğu temel haklardan ve ihtiyaçlardan biridir fakat insan doğumundan itibaren ya da sonradan birtakım kazalar veya nedenlerden dolayı sağlıklı olma hallerini kaybederek bazı engellere sahip olabilmektedirler (Arslan ve ark. 2014).
Görme engelliler, bir veya iki gözünde tam veya kısmen görme kaybı veya bozukluğu olan kişilerdir. Görme kaybının yanında renk körlüğü ve gece körlüğü olanlar, göz protezi kullananlar görme engelliler grubuna dahil edilmektedirler (Öztürk, 2008). Görme kabiliyetinin gözlük, kontakt lens gibi bilinen teknik ve yöntemlerle ilaç tedavisi veya ameliyat ile faydalı düzeye yetiştirilemediği durumlara sınırlılığın derecesine göre kör olma ya da az görme denir (İçli, 2006 Akt. Sağlamtunç, 2010).
Görme engelli bireyler yasal ve eğitsel olmak üzere iki farklı şekilde tanımlanmaktadır. Yasal tanıma göre bütün düzeltmeler yapıldıktan sonra, normal gören gözün 1/10 yani 20/200’ lük görme keskinliğine veya daha azına sahip olan ve ayrıca görme alanı 20 derecelik açıdan fazlasını göremeyen bireylere görme engelli denmektedir. Yapılması gereken bütün düzeltmeler yapıldıktan sonra, görme keskinliği 20/70 ile 20/200 arasında olan bireylere de az gören denilmektedir. Eğitsel tanıma göre ileri seviyede görme kaybı olan, eğitim ihtiyaçlarında Braille Alfabesine veya işitsel materyallerin kullanımına gereksinim duyan bireylere eğitsel açıdan kör denilmektedir (Özyürek, 1998).
Görsel bilgi, bireylerde çevre algısının oluşmasına ve bireylerin nesneler arasındaki neden- sonuç ilişkisinin kavranmasına üst düzeyde katkı sağlaması sebebiyle bireylerin zihinsel gelişimini olumlu yönde etkiler. Bu nedenle görme yetersizliği, düşük zekaya neden olmamakta, sadece bilişsel gelişimi olumsuz yönde etkilemektedir. Görsel bilginin yeterli oranda alınamadığı durumda farklı duyulardan gelen bilgilere ihtiyaç duyulmaktadır. Bu duyular içinde en önemlisi dokunma duyusundan gelen bilgidir. Fakat bazı nesnelerin çok küçük( karınca, sinek, vb.), bazılarının çok büyük( apartman, zürafa, vb.), bazılarının ise çok uzakta olması( ay, güneş, vb.) dokunarak bilgi edinmeyi imkansız hale getirebilmektedir(Groenveld, 1993., akt., Kızılaslan & Sözbilir, 2018).
Besiri(2009)’ nin yaptığı bir araştırmaya göre engelliler tarafından yaşanan temel sorunlar arasında eğitim haklarından yeterince yararlanamama, fiziksel ayrımcılığa maruz kalma, toplum içindeki düşük roller, işsizlik, yoksulluk vb. olduğu belirtilmiştir.
Her birey eğitim ve öğretim hakkına sahiptir, engelliler de bütün bireyler gibi eğitim ve öğretimden faydalanma hakkına sahiptir. Eğitim ortamları ve araçları genel olarak normal bireyler için oluşturulmaktadır. Fakat engelli bireylerin de kendilerine uygun olarak düzenlenmesi gereken eğitim ortamı ve araçlarının olması hakkına sahiptirler, bu bir gerekliliktir. Eğitim ortamlarının sadece normal insanlar için hazırlanmış olması başta bütün engelli bireyler ve özellikle görme engelli bireyler açısından çok büyük bir engel teşkil etmektedir ve göz ardı edilmemesi gereken çok büyük bir sorundur (Hebebci, 2017).
Arıkan(2010)’ nın yaptığı bir araştırmada Türkiye’de görme özürlü kadınların her yerde, her alanda ve her koşulda şiddete uğrama riskinin arttığını ve görme engelinin şiddet açısından kışkırtıcı bir nitelik olduğunu belirtmiştir. Görme engelli erkekler yalnız dışarı çıkabiliyorken, görme engelli kadınların dışarı çıkması engellenmektedir. Cinsiyetler arasındaki eşitsizlik toplumsal alanda normal insanlar için nasılsa görme engelliler için de bir farklılık göstermemektedir(Arslan ve ark. 2014). Cinsiyetlerin bir kenara bırakılması gerekir, toplum tarafından bilinmesi gereken şey kadın ve erkek bireylerin eşit olduğudur ve çocukların da bu zihniyette yetiştirilmesi gerekir. Her birey içinde doğduğu topluma göre şekil alır, aynı şekilde bireyler içinde doğdukları toplumu da şekillendirirler.
Dolayısıyla toplumların gelişmeleri ve değişmeleri bireylerin değişimi ve gelişimi sayesinde olur. Bireylerin değişebilmesi ve gelişebilmesi ile ilgili en önemli süreçlerden bir tanesi de eğitimdir. Bu en önemli süreçte toplum için faydalı bir nesil, verimli ve sağlıklı bireyler kazandırma amacını eğitim üstlenmektedir. Eğitim sürecinin her toplum için ya da her birey için aynı koşullarda gerçekleşmesi söz konusu değildir. Çünkü her insan kendine has özelliklere, farklılıklara sahiptir. Her insanın farklılığından doğan öğrenme süreçleri bu eğitim sürecini olumlu veya olumsuz etkileyebilmektedir. Özellikle söz konusu özel eğitime ihtiyaç duyan bireyler ise bireyi geliştiren ve değiştiren eğitim sürecinin daha önemli bir süreci kapsaması gerekmektedir. Çünkü özel eğitime gereksinim duyan bireyler normal eğitim koşulları alan bireyler ile aynı eğitimi aldıkları zaman yeterli olamamaktadır. Bu sebeple eğitimde fırsat eşitliği ilkesine göre eşit koşullar altında eğitim hakkına sahip olması gereken her birey gibi özel eğitime muhtaç olan bireyler içinde söz konusu koşulların yerine getirilmesi gerekmektedir (Pirgon ve Babacan, 2013)
Her özel gereksinimli bireye ya da çocuğa bir şeyler öğretmek ya da eğitim vermek sabırlı ve dikkatli bir planlama gerektirir. Fakat bu noktada görme engelli bireylerin normalin de üzerinde bir çaba gerektirdiğini söyleyebiliriz(Agay, 1981 Akt. Pirgon ve Babacan, 2013). Çünkü bireysel farklılıklara göre planlanarak oluşturulmuş bir programın başarısı farklı özellikteki, farklı yetenekteki, farklı algılara ve eğilimlere en verimli bir biçimde değerlendirilmesine bağlıdır(Kıvrak, 2003 Akt. Pirgon ve Babacan, 2013).
Tüm bu yazılanlar doğrultusunda görme engelli öğrencinin durumu gerek psikolojik gerek sosyal gerekse eğitim alanında doğru bir şekilde analiz edilip yapılacak olan her aşamanın, atılacak olan her adımın ve kullanılabilmesi ihtimali olan her yöntemin dikkatli, özverili bir şekilde planlanıp seçildiği zaman amaçlanmış düzeye ulaşılması mümkün olabilmektedir. Yerinde materyaller ve yöntemler ışığında öğrenme sürecine giren ve bu öğrenme sürecini devam ettiren görme engelli öğrenci için yaşamakta olduğu ya da yaşaması muhtemel olan bir takım engeller ve problemler en aza indirgenebilir. Bunlar sonucunda öğrencinin ya da bireyin kendine olan özgüveni, saygısı, bu durumların öğrenme sürecine etkisi de son derece olumlu bir sonuç sergileyecektir(Pirgon ve Babacan, 2013).
Yapılan açıklamalar genel olarak ele alınıp konuya bakıldığında, engelli bireyler ve özellikle görme engelli bireyler ile ilgili eğitim ve toplumsal alanda yapılan ve yapılacak çalışmaların toplum için ne kadar önemli olduğu anlaşılmaktadır. Bu bağlamda görevleri insanların fiziksel, sosyal, kişisel ve zihinsel gelişimlerine yardımcı olmak olan yani görevleri insan yetiştirmek olan öğretmenler için özellikle de Özel Eğitim Öğretmenleri için ve Psikolojik Danışma ve Rehber Öğretmenleri için konu ile ilgili farkındalığın yüksek olması daha da önemli hale gelmektedir. Dolayısıyla bu çalışmanın amacı görme engelliler ile ilgili eğitim ve toplumsal alanda yapılmış çalışmaların derlenmesi, eğitimcilerin konu ile ilgili farkındalık düzeylerinin artırılması ve alan yazında yapılacak yeni araştırma ve çalışmalara ışık olabilmektir.
2. YÖNTEM
Bu çalışmada görme engelli bireyler ile ilgili yapılan çalışmaların gözden geçirilmesi için ULAKBİM Sosyal Bilimler, Dergi Park, Google Akademik veri tabanlaında 2009-2019 yılları arasında yayınlanan türkçe makaleler taranmıştır. Yapılan taramada 1) görme engelli bireyler ile ilgili çalışmalar, 2) görme engelliler ile ilgili toplumsal alanda yapılan çalışmalar, 3) görme engelli bireyler ile ilgili eğitim alanında yapılan çalışmalar, 4) görme engellilerin yaşadığı zorluklar anahtar kelimeleri kullanılmıştır. Tarama sonucunda ulaşılan makalelerden görme engelli dışında başka engel gruplarını da içine alan çalışmalar, örneklemi belirtmeyen çalışmalar, 2008 ve öncesinde yapılan çalışmalar bu çalışmanın kapsamı dışında bırakılmıştır.
Günün sonunda ölçütleri karşılayan 16 yayınlanmış makaleye ulaşılmıştır. Bu makaleler içinde bazıları bazıları görme engelliler ile ilgili sadece belirli bir okul ya da bölgeyi inceleyen çalışmalar olmasına rağmen, bu çalışmaya dahil edilmişlerdir. İncelenen çalışmalarda ek olarak çalışmaya alınan birey sayısı, örneklemi seçme yöntemi, kullanılan veri toplama araçları, uygulayıcı sayısı gibi bilgiler de gözden geçirilmiştir.
3. LİTERATÜR ARAŞTIRMASI
Görme engelliler ile ilgili olarak yapılmış birçok çalışmaya rastlanmaktadır. Bu çalışmaların bir kısmı görme engellilerin eğitim alanı üzerine yoğunlaşırken (Demir ve Şen, 2009; Bolat ve ark., 2010; Tanrıkulu, 2011; Çakmak, 2011; Tosun ve Özdemir, 2012; Pirgon ve Babacan, 2013; Horzum, 2016, Okçu ve Sözbilir, 2016, Zorluoğlu ve Sözbilir, 2017) bir kısmı da görme engellilerin toplumsal yaşamda karşılaştıkları zorluklar ve çözüm önerileri (Tezcan ve Tanrıkulu, 2011; Çakmak, 2011; Arslan ve ark., 2014; Özsan ve Hasret, 2017; Hebebci, 2017; Evliyaoğlu ve Tezel, 2017; Ünal ve Yüce, 2017; Kaya ve ark. t.y.) üzerine odaklanmaktadır. Bu çalışmalarda farklı yöntemler kullanılmıştır. Çalışmların bazılarında anket, görüşme ya da gözlem yöntemi ile elde edilen birincil veri kaynakları analiz edilirken, bazılarında ise ikincil veri kaynakları kullanılarak çalışmalar gerçekleştirilmiştir. Görme engelliler ile ilgili olarak yapılmış çalışmalar ve bulguları Tablo 1’ de tarihlerine göre özetlenmektedir.
Tablo 1. Literatür Araştırması
Demir ve Şen (2009) Çalışmada, 6., 7., 8. Sınıf düzeyindeki 66 görme engelli öğrencinin öğrenme stilleri profillerinin belirlenerek bunların çeşitli değişkenlere göre öğrenme stillerinde bir farklılık oluşturup oluşturmadığını belirlemek amaçlanmıştır. Çalışmanın sonucunda erkek öğrencilerin %27’sinin “yerleştiren”, %21’inin “değiştiren” öğrenme stiline sahip olduğu, öğrenme stilleri ile cinsiyet, annenin eğitim durumu ve babanın eğitim durumu değişkenleri arasında anlamlı bir ilişki olduğu, öğrencilerin öğrenme stilleriyle görme durumları arasında; devam ettikleri sınıf arasında anlamlı bir ilişki çıkmadığı saptanmıştır.
Bolat ve ark. (2010) Kesitsel nitelikte yapılan bu çalışmaya 40 doğuştan tam görme engelli ergen ve 40 kişilik aynı demografik özellikleri taşıyan kontrol grubu dahil edilmiştir. Çalışmada doğuştan tam görme engelli olan ergenlerin depresyon, kaygı düzeyleri ve benlik kavramı özellikleri incelenmiştir. Çalışmanın sonucunda doğuştan tam görme engelli olan ergenlerin, gören ergenlerle karşılaştırılmasında, depresyon düzeyleri ve benlik kavramı özelliklerinin benzer olduğu, kaygı düzeylerinin ise daha yüksek olduğu saptanmıştır.
Tanrıkulu (2011) Çalışmada, 2009-2010 öğretim yılında MEB’e bağlı ortaöğretim düzeyindeki iki kaynaştırma okulunda tek grup ön test, son test deneysel deseni kullanılarak Ortaöğretim Coğrafya 9. Sınıf programında yer alan harita bilgisi konularının 9. Sınıfta öğrenim gören total görme engelli öğrencilere öğretim amaçlanmıştır. Elde edilen verilerin analizi sonucunda harita bilgisinin öğretimiyle ilgili olarak anlamlı bir farkın olduğu saptanmıştır.
Tezcan ve Tanrıkulu (2011) Çalışmada, görme engelli kullanıcılara yönelik kütüphane hizmetlerini Milli Kütüphane’de bulunan Konuşan Kitaplık Bölümü’nü ele alarak değerlendirmek ve bu değerlendirmeler ışığında kullanıcı memnuniyeti ortaya konmuştur. 32 görme engelli kullanıcıya uygulanan anket verilerinin analizi sonucunda Milli Kütüphanede Konuşan Kitaplık Bölümü’nün görme engellilere yönelik hizmetlerinin yeterli olmadığı ortaya konmuş ve bu doğrultuda çözüm önerileri sunulmuştur.
Çakmak (2011) Çalışmada, total görme engelli olan bireylere yönelik olarak hazırlanan otobüse binme becerisi öğretim materyalinin etkililiği incelenmiştir. Bu çalışmada görme yetersizliği olan öğrencilerin “belediye otobüsüne binme düzeyleri” bağımlı değişken, “eş zamanlı ipucu öğretim yöntemi ile sunulan otobüse binme becerisi öğretim materyali” de bağımsız değişken olarak alınmıştır. Çalışmanın sonucunda öğretim materyalinin, araştırmaya katılan ve total görme engelli olan üç öğrencinin de, bağımsız olarak otobüse binerek evlerine gitme becerisini kazandıkları tespit edilmiştir.
Tosun ve Özdemir (2012) Çalışmada, gözlem tekniği kullanılarak ve tek denekli desenlerden çoklu yoklama deseni uygulanılarak görme yetersizliğinden etkilenmiş öğrencilerin sessiz okuma etkinliğinde dikkatini sürdürme becerileri üzerine kendini izleme tekniğinin etkililiği incelenmiştir. Araştırmanın sonuçları kendini izleme tekniğinin araştırmaya katılan üç öğrencinin de dikkatini sürdürme becerilerini yüksek düzeyde arttırdığının göstermiştir.
Pirgon ve Babacan (2013) Çalışmada, veriler gözlem ve görüşme yöntemiyle elde edilerek durum çalışması modeli kullanılmıştır. Bu çalışmada görme engellilerin piyano eğitiminde karşılaştıkları güçlüklere çözüm önerileri sunmak amaçlanmış ve bu doğrultuda görme engelli bir öğrencinin piyano eğitim süreci incelenmiştir. Çalışmanın sonucunda öğretim elemanlarının daha önce görme engelliler ile ilgili herhangi bir eğitim almadıkları ve alan içi seminerlerin faydalı olacağı görüşü ortaya çıkmıştır. Ayrıca öğrencinin bedenini görsel olarak imgeleyemediği için piyanoda duruş probleminin olduğu ve bu problemin çalışma tekniklerini uygulaması konusunda sıkıntı yarattığı tespit edilmiştir. Aynı zamanda öğretim elemanlarının “görme engellilere piyano dersi” açısından pedagolojik donanımlarının yetersiz olduğu saptanmıştır.
Arslan ve ark. (2014) Çalışmada, veriler anket tekniği ile toplanarak hızlı bir göç ve kentleşme sürecine giren Batman ilinde görme engelli bireylerin toplumsal hayatta yaşadıkları zorlukları anlamak amaçlanmıştır. Çalışma sonucunda görme engellilerin istihdam ve özürlü maaşlarının düşüklüğünden kaynaklı yaygın bir sorun yaşadıkları, bunun yanında eğitsel, sosyal ve ulaşılabilirlik gibi alanlarda yetersizliğin de görme engellilerin toplumsal yaşama katılmaları önünde sorun teşkil ettiği tespit edilmiştir.
Horzum (2016) Çalışmada total görme engelli öğrencilerin üçgen kavramına ilişkin kavram imajları ve kavram tanımları araştırılmıştır. Bu amaç doğrultusunda total görme engelli 5 öğrenciye 6 açık uçlu soru sorulmuştur. Çalışmanın sonunda katılımcıların genel olarak kavram imajını kullandıkları ve üçgen tanımlarını eksik kullandıkları görülmüştür. Bunu yanında katılımcılar üçgen kavramı ile ilgili konum, isimlendirme ve sınıflandırma gibi bazı zorluklarla da karşılaşmışlardır. Son olarak çalışmanın sonucuna göre katılımcıların ücgen kavramı için sahip oldukları kavram tanımı- kavram imajı hücreleri arasındaki ilişkilerin; sezgisel ve formal-sezgisel olmak üzere iki şekilde ortaya çıktığı saptanmıştır.
Okçu ve Sözbilir (2016) Çalışmada, görme engelli öğrencilerin görme düzeylerine yönelik ihtiyaçları ve üniteye yönelik genel öğrenme ihtiyaçları dikkate alınarak bir etkinlik yapılmış ve bu etkinliğin öğrencilerin kavramsal öğrenme düzeyleri üzerindeki etkileri incelenmiştir. Durum değerlendirmesi takip edilerek yapılan öğretimin görme engelli öğrencilerin Yaşamımızdaki Elektrik Ünitesinin kavramsal öğreniminde olumlu etkileri olduğu belirlenmiştir.
Zorluoğlu ve Sözbilir (2017) Çalışmada görme yetersizliği olan öğrencilerin derse yönelik öğrenmelerini daha etkili hale getirmek için öğrenmeyi destekleyici ihtiyaçların belirlenmesi amaçlanmıştır. Görme yetersizliği olan öğrencilerin ihtiyaçları ders sırasında yapılan gözlemler, ders sonrası video kayıtlarının incelenmesi ve ünite sonunda yapılan görüşmeler sonucu belirlenmiştir. Çalışmanın sonunda görme yetersizliği olan öğrencilerin öğrenmelerini destekleyici ihtiyaçlar “eğitim – öğretim ortamı ihtiyaçları”, “eğitim – öğretim ihtiyaçları” ve “değerlendirmeye yönelik ihtiyaçlar” olarak saptanmıştır.
Özsan ve Hasret (2017) Çalışmada, görme engelli bireylerin elbise satın alırken veya elbise dolaplarında kıyafetlerini ayırıp bulma konusunda problem yaşamalarından yola çıkılarak, giysilerinin renklerini ve bedenlerini ayırt edebilecekleri tasarımlar ortaya koymak amaçlanmıştır. Araştırma sonucunda konuyla ilişkin birtakım öneriler sunulmuştur.
Hebebci (2017) Bu çalışmada görme engelli ya da az gören bireylerin Türkiye’ de ve dünyadaki durumları ve bu bireylere yönelik geliştirilen donanım ve yazılımlar ile ilgili bilgi verilmiştir.
Bu çalışmada ek olarak web sayfalarında erişilebilirlik, evrensel tasarım ve görme engelli bireylerin sayısı ve durumları da incelenmiştir.
Evliyaoğlu ve Tezel (2017) Çalışmada Engelsiz Havalimanı Sertifikası bulunan İstanbul Atatürk Havalimanı’ nın engelli bireylere verilen engelli hizmetleri ve erişebilirlik, alanda hizmet verenlerin tecrübeleri ve engelli deneyimlerini içeren üç aşamalı bir çalışma ile incelenmiştir. Çalışmanın sonunda engelli kullanıcılar içinde havalimanında kendilerine sunulan hizmetleri, hizmetlerin havalimanı içerisindeki konumlarını bilmeyen bir grubun olduğu, bu nedenle havalimanı engelli hizmetlerini kullanmadıkları gözlenmiştir. Engelliler için erişilebilirliğin mekanda bütüncül bir yaklaşımı gerektirdiği, kullanıcı deneyimlerinin ve geri bildirimlerin havalimanlarındaki erişilebilirliğin geliştirilmesinde önemli bir kaynak olduğu belirlenmiştir.
Ünal ve Yüce (2017) Çalışmada, gündelik hayatı büyük oranda kolaylaştırması sebebiyle gittikçe yaygınlaşan Android işletim sistemine sahip mobil cihazların GPS özelliği kullanılarak mevcut konumu algılayıp, internet üzerinden web servisler vasıtasıyla alt yapı ve inşaat çalışmalarının yapıldığı işaretli kordinatlar alınmaktadır. Cihazın bu kordinatlara olan uzaklığına göre görme engelli bireyleri uyaran bir mobil program geliştirilmesi amaçlanmıştır. Araştırmanın sonucuna göre geliştirilen bu mobil uygulama sayesinde görme engelli vatandaşlar, ses ve titreşim ile uyarılarak daha dikkatli olmaları sağlanmıştır. Ayrıca insanların belirli kordinatlara yaklaştıklarında hatırlatma ve uyarı amacına yönelik olarak da kullanılabildiği saptanmıştır.
Kaya ve ark. (t.y.) Çalışmada, görme engelli bireyler ile görüşmeler sonucunda onların ihtiyaçları doğrultusunda en uygun mutfak mekânı tasarım ilkeleri ve olması gereken özellikler incelenmiştir. Bu amaç doğrultusunda örnek tasarımlar yapılmış, karşılaştırmalar ve öneriler sunulmuştur.
4. Sonuç ve Tartışma
Bu araştırmanın amacı görme engelli bireyler ile ilgili 2009-2019 yılları arasında eğitim ve toplumsal alanda yapılan çalışmaları analiz edip derleyerek alan yazında konuya ilişkin eksiklikleri ortaya çıkarmak, eğitimcilerin farkındalık düzeylerini arttırmak ve konu ile ilgili yapılabilecek çalışmalara ışık olabilmektir. çalışmaların analizi sonucunda elde edilen bulgular tablo 1’de sunulmuştur.
Araştırmada elde edilen sonuçlara göre, 2013 ve öncesinde yapılan çalışmalar incelendiğinde genellikle görme engelli bireylerin eğitimi ile ilgili çalışmalar yapıldığı görülmüştür (Demir ve Şen, 2009; Bolat ve ark., 2010; Tanrıkulu, 2011; Çakmak, 2011; Tosun ve Özdemir, 2012; Pirgon ve Babacan, 2013; Horzum, 2016, Okçu ve Sözbilir, 2016, Zorluoğlu ve Sözbilir, 2017).
2014 ve sonrasında yapılan çalışmalar incelendiğinde görme engelli bireylerin toplumsal alanda yaşadıkları zorluklar ve çözüm önerileri gibi alanlar üzerinde yoğunlaşıldığı görülmüştür (Tezcan ve Tanrıkulu, 2011; Çakmak, 2011; Arslan ve ark., 2014; Özsan ve Hasret, 2017; Hebebci, 2017; Evliyaoğlu ve Tezel, 2017; Ünal ve Yüce, 2017; Kaya ve ark. t.y.).
Bütün bunlardan ayrı olarak, 2017’den sonra görme engellilerle ilgili ne eğitim ne de toplumsal alanda yayınlanmış herhangi bir çalışmaya rastlanmamıştır.
Kaynakça
Arıkan, Ç. (2010). Türkiye'de görme özürlü kadınlar ve kadına yönelik şiddet.
Arslan, Y. & ark. (2014). Görme engellilerin toplumsal hayatta yaşadıkları zorluklar (Batman
Merkez Örneği). Batman Üniversitesi Yaşam Bilimleri Dergisi , 4 (2).
T.C. Başbakanlık Özürlüler İdaresi Başkanlığı. (2008). Özürlüler kanunu ve ilgili mevzuat.
Besiri, A. (2009). Yoksulluk ekseninde engellilerin eğitimi. TBB Dergisi ,(83). 353-374.
Bolat, N. & ark. (2010). Doğuştan tam görme engeli olan ergenlerin depresyon, kaygı
düzeyleri ve benlik kavramı özellikleri. Türk Psikiyatri Dergisi (21).
Çakmak, S. (2011). Görme engelli olan bireyler için hazırlanan otobüse binme becerisi
öğretim materyalinin etkililiği. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi (41), 94-111.
Çarkçı, Ş. (2011). Engellilerin meslek eğitimi ve isihdamı. Marmara Üniversitesi .
Demir, T., Şen, Ü. (2009). Görme engelli öğrencilerin çeşitli değişkenler açısından öğrenme
stilleri üzerine bir araştırma. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi , 2 (8).
Durduran, Y. (2009). Engelli çocukların engellilikleri dışındaki sağlık sorunları ve sağlık
hizmetinden yararlanma durumları:kontrollü saha çalışması. Selçuk Üniversitesi.
Eripek, S., Özsoy, Y. & Özyürek, M. Özel Eğitime Giriş.
Evliyaoğlu, D. & Tezel, E. (2017). Havalimanlarının görme ve bedensel engellilerin
erişebilirliği üzerinden değerlendirilmesi:istanbul atatürk havalimanı örneği. Mühendislik Bilimleri ve Tasarım Dergisi , 95-108.
Hebebci, M. T. (2017). Görme Engelli ve Az Gören Bireyler için Geliştirilen Donanım ve
Yazılımlar. Bilim, Eğitim, Sanat ve Teknoloji Dergisi (BEST Dergi) , 1 (2), 52-62.
Horzum, T. (2016). Total Görme Engelli Öğrencilerin Perspektifinden Üçgen Kavramı. Ahi
Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi , 17 (2), 275-295.
Kaya, A. İ., Dalğar, T. & Uzunay, B. H. (tarih yok). Görme engelliler için mutfak tasarımı.
İleri Teknoloji Bilimleri Dergisi .
Kızılaslan, A. & Sözbilir, M. (2018). Görme yetersizliği olan öğrencilerin bilişsel becerileri
ve psikolojik deneyimleri üzerine bir derleme. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi (31).
Özsan, M. & Hasret, F. (2017). Görme engelli bireylerin günlük yaşamını kolaylaştırmak
adına bir önerme: braille alfabeli giysiler. Mühendislik Bilimleri ve Tasarım Dergisi , 89-94.
Öztürk, M. (2008). Hayata Dokunuş-2. İstanbul: İlke Yayıncılık.
Özyürek, M. (1998). Özel Eğitim: Görme Engelliler. T.C. Anadolu Ünüversitesi Yayınları ,
129-154.
Pirgon, Y. & Babacan, E. (2013). Görme Engelli Öğrencilerin Piyano Eğitimi Üzerine Durum
Çalışması. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi (29).
Sağlamtunç, T. (2010). Görme Engelliler ve Kütüphanecilik Hizmetleri. Bilgi Dünyası , 11
(1), 178-191.
Sosun, T. H. & Özdemir, S. (2012). Görme Engelli Öğrencilerin Okuma Etkinliğinde
Dikkatini Sürdürme Becerileri Üzerine Kendini İzleme Tekniğinin Etkililiği. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi , 13 (2), 25-44.
Sözbilir, M. & Okcu, B. (2016). 8. Sınıf Görme Engelli Öğrencilere “Yaşamımızdaki
Elektrik” Ünitesinin Öğretimi: Mıknatıs Yapalım Etkinliği. Bayburt Eğitim Fakültesi Dergisi, 11 (1).
Tanrıkulu, M. (2011). Kaynaştırma Ortamlarında Öğrenim Gören 9. Sınıf Total Görme
Engelli Öğrencilere Harita Bilgisinin Öğretimi. 3.
Tanrıkulu, Y. & Tezcan, F. G. (2011). Milli Kütüphane’de Görme Engellilere Yönelik
Konuşan Kitaplık Bölümü Hizmetinin Değerlendirilmesi ve Kullanıcı Memnuniyeti Araştırması. Bilgi Dünyası, 12 (2), 359-378.
Ünal, Erman. Yüce, Hüseyin. (2017). Görme Engelli Bireyler için Mobil Uyarı Sisteminin
Geliştirilmesi. Marmara Fen Bilimleri Dergisi, 102-110.
Zorluoğlu, S. L. & Sözbilir, M. (2017). Görme Yetersizliği Olan Öğrencilerin Öğrenmelerini
Destekleyici İhtiyaçlar. Trakya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 7 (2), 659-682.
|
Yazan
|
Bu makaleden alıntı yapmak
için alıntı yapılan yazıya aşağıdaki ibare eklenmelidir: "Görme Engelli Bireyler ile İlgili Eğitim ve Toplumsal Alanda Yapılan Araştırma Makalelerinin İçerik Analizi: 2009-2019 Yılları Arası" başlıklı makalenin tüm hakları yazarı Uzm.Psk.Dnş.Abdurrahman AKKUŞ'e aittir ve makale, yazarı tarafından TavsiyeEdiyorum.com (http://www.tavsiyeediyorum.com) kütüphanesinde yayınlanmıştır. Bu ibare eklenmek şartıyla, makaleden Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa uygun kısa alıntılar yapılabilir, ancak Uzm.Psk.Dnş.Abdurrahman AKKUŞ'un izni olmaksızın makalenin tamamı başka bir mecraya kopyalanamaz veya başka yerde yayınlanamaz. |
2 Beğeni 
Yazan Uzman
|
Sitemizde yer alan döküman ve yazılar uzman üyelerimiz tarafından hazırlanmış ve pek çoğu bilimsel düzeyde yapılmış çalışmalar olduğundan güvenilir mahiyette eserlerdir. Bununla birlikte TavsiyeEdiyorum.com sitesi ve çalışma sahipleri, yazıların içerdiği bilgilerin güvenilirliği veya güncelliği konusunda hukuki bir güvence vermezler. Sitemizde yayınlanan yazılar bilgi amaçlı kaleme alınmış ve profesyonellere yönelik olarak
hazırlanmıştır. Site ziyaretçilerimizin o meslekle ilgili bir uzmanla görüşmeden, yazı içindeki bilgileri kendi başlarına kullanmamaları gerekmektedir. Yazıların telif hakkı tamamen yazarlarına aittir, eserler sahiplerinin muvaffakatı olmadan hiçbir suretle çoğaltılamaz, başka bir
yerde kullanılamaz, kopyala yapıştır yöntemiyle başka mecralara aktarılamaz. Sitemizde yer alan herhangi bir yazı başkasına ait telif haklarını ihlal ediyor, intihal içeriyor veya yazarın mensubu bulunduğu mesleğin meslek için etik kurallarına aykırılıklar taşıyorsa, yazının kaldırılabilmesi için site yönetimimize bilgi verilmelidir.
