Travmatik Strese Psikolojik Yaklaşım
A. Genel İlkeler:
Ciddi travmalardan etkilenen kişiler genellikle tedavi için başvurmak istemezler. Bunun iyileşmeye karşı inançsızlık, yaşadıklarından söz etmek istememe, güvensizlik, kişinin psikolojik sorunları bir eksiklik ya da zayıflık olarak algılaması gibi nedenleri olabilir. Toplumun eğitilmesi bu tür güçlükleri aşmada önemli bir araçtır.
Travmatik yaşantıların ardından mağdurla görüşmede hasta-hekim ilişkisinin temel ilkelerini uygulamak önemlidir. Kişiye sorunlarının anlaşıldığını, paylaşıldığını ve yargılanmadığını hissettirmek, göz temasını kişinin rahat edeceği bir düzeyde kurmak, hastanın yüz ifadelerini ve duygusal dışavurumunu dikkate almak, çok sayıda açık uçlu soru sormak ve gerektiğinde kapalı uçlu sorularla konuya açıklık getirmesini istemek yararlıdır. İyi ve etkin bir şekilde dinleme, yaşadıklarını, hissettiklerini ve düşüncelerini anlatmalarına olanak tanıma, anlamaya çalışma ve sorunlarını paylaşma kaybettikleri güven duygusunun pekiştirilmesi ve sağlıklı bir ilişki kurulabilmesi için temeldir. Bu yaklaşım travma öyküsünün ve travmayla ilişkili belirtilerin ayrıntılı olarak alınmasına da olanak sağlayacaktır.
Tedavi ya da danışmanlık sürecinde travmatik yaşantılar, yaklaşımın temel odağı olacağı için başlangıçta belirtilerin kötüleşmesi oldukça beklenen bir durumdur. Bu konuda kişiye bilgi verilmesi, destek olunması ve kendisine yakın kişilerden yardım alınması yararlı ve ilişkiyi pekiştirci olacaktır.
B. Psikolojik Eğitim:
Travmaya maruz kalan bireyler ve aileleri için travmayla ilişkili belirtileri ve tedavilerini öğrenmek çok önemlidir. Kişide uzun süredir bu sorunlar olsa bile öğrenmek istediği ilk şey sorununu anlamak ve ne yapılacağını bilebilmektir. Bu nedenle ruhsal eğitim psikolojik yaklaşımların temelidir. Zaman zaman bu eğitimin aileye de verilmesi ve ailenin durum hakkında bilgilendirilmesi gerekebilir.
Belirti ve hastalığı tanıdığımızı belirtmek, bunları anlatmak ve açıklamak kişiye anlaşıldığını ifade etmenin en etkili yollarından biridir. Belirtilerin neden-sonuç ilişkilerini açıklamak, kişinin belirtiyi ve yaşadıklarını tanıması açısından da önemlidir. Bu eğitim sırasında, ‘Ruhsal Travma ve Kuramlar’ bölümündeki bilgiler kullanılarak,travmadan etkilenenlere bir takım örnekler verilebilir. Ayrıca bu bireyleri travmanın nedeni ve sonuçları gibi konulardaki bilimsel gelişmelerden haberdar etmek gerekir. Amaç, kişileri mağdur konumundan kurtarıp bir felaket sonrası yaşamlarını yeni baştan düzenlemeye çalışan insanlar durumuna getirmektir.
C. Normalleştirme / Olağanlaştırma:
Ruhsal sorunlarının “olağanüstü bir duruma verilen olağan, anlaşılabilir tepkiler” olduğunu, birçok kişide görülebildiğini açıklamak, yalnız ve tek olmadığını belirtmek yararlıdır. Bunun bir zayıflık ya da eksiklikten kaynaklanmadığı, bu durumdaki insanlara yardım edilebildiği söylenebilir. Bu yolla travma mağduru, “delirmekte” olduğu, ‘iyileşemeyeceği’, ‘zayıf ve eksik’ olduğu şeklindeki hatalı yorumlarını değiştirme şansına sahip olur; böylece de önerilen doğrultuda başa çıkma yöntemlerini kullanabilmesinin yolu açılır.
D. Başa çıkma yöntemleri:
Bugüne kadar sorunlarıyla nasıl başa çıktığını öğrenmek doktora, yapacağı öneriler konusunda yardımcı olabilir. İşlevsel başa çıkma yöntemlerini desteklemek, bazı yöntemlerle ilgili rehberlik yapmak gerekebilir. Travma mağduru, yaşadığı sıkıntıyı azaltmak için ev işi yapmak, sevdiği bir şarkıyı mırıldanmak, dua etmek, bir takım işlerle uğraşmak, başkalarına yardımcı olmak, sorunları üzerine düşünüp bunları paylaşmak gibi son derece basit olmasına karşın işlevsel yollar geliştirebileceği gibi, evden ya da yaşadığı mekândan çıkmamak, alkol ya da madde kullanmak gibi işlevsel olmayan yöntemler de uygulayabilir. Kendisini toplumdan uzaklaştıran ve sıkıntılarını uzun dönemde daha da artıracak yöntemlerin değiştirilmesi yönünde, kişi yeniden değerlendirilmelidir.
E. Sorun çözmeye yönelik öneriler
Travmatik olaya (örn; afete) bağlı olarak ortaya çıkan evdeki hasar, yaşanılan mekandaki (örn; çadırkentteki) güçlükler, çocukların eğitimi gibi pek çok konuda travma mağdurlarının yaşadığı sorunlarla sağlıklı bir şekilde başa çıkabilmeleri için sorun çözmeye yönelik öneriler verilebilir.
Bunun için, bu kişilere destek veren uzmanın, sorunların çözümlerine ilişkin bilgi sahibi olması önemlidir. Örneğin, hasar gören evi için nasıl bir başvuruda bulunulacağı, çadır alabilmek için ne yapılacağı, kesintiye uğrayan eğitimin ne şekilde telafi edileceği gibi konularda gerçeğe dayanan bilgilere sahip olmak, bu bireylerin, yaşamlarını yeniden yapılandırmak için adım atmalarını kolaylaştıracaktır. Burada önemli olan bu işleri onlar için yapmamak, yalnızca izlenecek yol konusunda bilgi vermektir.
F. Toplumsal paylaşımı desteklemek:
Kişiyi sorunlarını anlatmasına teşvik etmek, çok yakın olduğu kişilerle paylaşmasını önermek yararlıdır. Böylece yaşadığı acıyı, travmayı daha kolay kavraması ve sıkıntılarını belli bir miktar azaltması mümkün olabilecektir. Topluca yaşanan travmalarda, bu yolla, gösterilen tepkilerin evrenselliğini kavramak da mümkün olacaktır. Aile üyeleri kendi aralarında da, çocuklar da dâhil, yaşadıkları korkuları, kaygıları, sıkıntıları açık yüreklilikle paylaşabilmelidirler. Duyguların açığa çıkarılması, örneğin travmalar sonrası sık karşılaşılan suçluluk duyguları gibi, doğal ama hayatı kolaylaştırmayan duyguların değişmesini, olanların kişilerin kendi hataları olmadığını görmelerini sağlayabilir. Bu şekilde kişi olay öncesi yaşam düzenine daha kolay dönme olanağı bulacaktır.
G. Gün içindeki Sıkıntının Azaltılmasına Yönelik Öneriler:
Gevşeme: Kişiye majör kas gruplarını sistemli bir şekilde ve sırayla, örneğin ayaklardan başa doğru, kısa bir süre kasıp yavaş yavaş gevşetmesi önerilir. Gün içinde kullanılabileceği gibi uyumaya yakın gerginlik hisseden kişilerde de kullanılabilir. Uygulamaya geçmeden önce kısa bir açıklama yaparak başlanır:
“Vereceğim yönerge ile bedeninizdeki kasları tek tek gerip gevşeteceksiniz. Söylediğim kası germenizi ve gevşetmenizi söylediğimde, dikkatinizi bu kasa odaklayın. Şimdi rahatça oturun. Ayaklarınızdan başınıza doğru çıkarak, germe ve gevşetme sırasındaki hislerinizi izleyin.”
“Lütfen, ayaklarınızdaki kasları gerin. Tüm dikkatinizi bu gerginliğe odaklayın. Bir süre tutun. ….. Şimdi ayağınızı gevşetin. Tekrar gerin….. Gevşetin.”
Aynı yönerge, sırasıyla bacağın alt bölümü, üst bölümü, karın, göğüs, omuzlar, kolların üst kısmı, alt kısmı, gözler, burun, alın, tüm yüz için verilir ve egzersiz sonlandırılır.
Nefes egzersizi: Hiperventilasyonu engellemek için abdominal solunumun yavaş olarak uygulanması amaçlanır. Böylece hiperventilasyona bağlı çarpıntı, baş dönmesi, ürperme gibi fiziksel duyumlar engellenmiş olur.
“Rahatça oturun. Burnunuzdan ve yavaşça aldığınız havayı diyaframınıza/ karın bölgenize doldurup iki saniye tutun. Ardından ağzınızdan daha yavaş bir şekilde geri verin.”
Olumlu düşünme / telkin: Stresörle karşılaşıldığında “çaresizim, kontrolümü kaybedeceğim, çok korkacağım, başaramayacağım” gibi olumsuz düşünceler yerine “daha önce de başardım, yine başarabilirim” veya “başarabileceğimi biliyorum, yapabilirim” türü olumlu düşünceleri yerleştirmek ve kişinin kendisine bu tür telkinler vermesi yararlı olabilir.
Girişkenlik Eğitimi: Kişiye düşünce, duygu ve isteklerini ifade edebilmesi yönünde destek olunur. Bunları nasıl yapabileceğine dair çeşitli uygulamalar yapılabilir.
Düşünce Durdurma: Kişinin aklına takılan rahatsız edici, sıkıntı vericidüşüncelere karşı uygulayabileceği bir yöntemdir. Böyle bir düşünce akla geldiği zaman zihinsel bir sembolle, örneğin üzerinde dur yazan bir trafik işareti ya da kişinin kültürel durumuna uygun herhangi bir şeyle, düşünce durdurulmaya çalışılır.
*Tamer Aker / Banu Yılmaz / Ilgın Gökler Danışman
Ciddi travmalardan etkilenen kişiler genellikle tedavi için başvurmak istemezler. Bunun iyileşmeye karşı inançsızlık, yaşadıklarından söz etmek istememe, güvensizlik, kişinin psikolojik sorunları bir eksiklik ya da zayıflık olarak algılaması gibi nedenleri olabilir. Toplumun eğitilmesi bu tür güçlükleri aşmada önemli bir araçtır.
Travmatik yaşantıların ardından mağdurla görüşmede hasta-hekim ilişkisinin temel ilkelerini uygulamak önemlidir. Kişiye sorunlarının anlaşıldığını, paylaşıldığını ve yargılanmadığını hissettirmek, göz temasını kişinin rahat edeceği bir düzeyde kurmak, hastanın yüz ifadelerini ve duygusal dışavurumunu dikkate almak, çok sayıda açık uçlu soru sormak ve gerektiğinde kapalı uçlu sorularla konuya açıklık getirmesini istemek yararlıdır. İyi ve etkin bir şekilde dinleme, yaşadıklarını, hissettiklerini ve düşüncelerini anlatmalarına olanak tanıma, anlamaya çalışma ve sorunlarını paylaşma kaybettikleri güven duygusunun pekiştirilmesi ve sağlıklı bir ilişki kurulabilmesi için temeldir. Bu yaklaşım travma öyküsünün ve travmayla ilişkili belirtilerin ayrıntılı olarak alınmasına da olanak sağlayacaktır.
Tedavi ya da danışmanlık sürecinde travmatik yaşantılar, yaklaşımın temel odağı olacağı için başlangıçta belirtilerin kötüleşmesi oldukça beklenen bir durumdur. Bu konuda kişiye bilgi verilmesi, destek olunması ve kendisine yakın kişilerden yardım alınması yararlı ve ilişkiyi pekiştirci olacaktır.
B. Psikolojik Eğitim:
Travmaya maruz kalan bireyler ve aileleri için travmayla ilişkili belirtileri ve tedavilerini öğrenmek çok önemlidir. Kişide uzun süredir bu sorunlar olsa bile öğrenmek istediği ilk şey sorununu anlamak ve ne yapılacağını bilebilmektir. Bu nedenle ruhsal eğitim psikolojik yaklaşımların temelidir. Zaman zaman bu eğitimin aileye de verilmesi ve ailenin durum hakkında bilgilendirilmesi gerekebilir.
Belirti ve hastalığı tanıdığımızı belirtmek, bunları anlatmak ve açıklamak kişiye anlaşıldığını ifade etmenin en etkili yollarından biridir. Belirtilerin neden-sonuç ilişkilerini açıklamak, kişinin belirtiyi ve yaşadıklarını tanıması açısından da önemlidir. Bu eğitim sırasında, ‘Ruhsal Travma ve Kuramlar’ bölümündeki bilgiler kullanılarak,travmadan etkilenenlere bir takım örnekler verilebilir. Ayrıca bu bireyleri travmanın nedeni ve sonuçları gibi konulardaki bilimsel gelişmelerden haberdar etmek gerekir. Amaç, kişileri mağdur konumundan kurtarıp bir felaket sonrası yaşamlarını yeni baştan düzenlemeye çalışan insanlar durumuna getirmektir.
C. Normalleştirme / Olağanlaştırma:
Ruhsal sorunlarının “olağanüstü bir duruma verilen olağan, anlaşılabilir tepkiler” olduğunu, birçok kişide görülebildiğini açıklamak, yalnız ve tek olmadığını belirtmek yararlıdır. Bunun bir zayıflık ya da eksiklikten kaynaklanmadığı, bu durumdaki insanlara yardım edilebildiği söylenebilir. Bu yolla travma mağduru, “delirmekte” olduğu, ‘iyileşemeyeceği’, ‘zayıf ve eksik’ olduğu şeklindeki hatalı yorumlarını değiştirme şansına sahip olur; böylece de önerilen doğrultuda başa çıkma yöntemlerini kullanabilmesinin yolu açılır.
D. Başa çıkma yöntemleri:
Bugüne kadar sorunlarıyla nasıl başa çıktığını öğrenmek doktora, yapacağı öneriler konusunda yardımcı olabilir. İşlevsel başa çıkma yöntemlerini desteklemek, bazı yöntemlerle ilgili rehberlik yapmak gerekebilir. Travma mağduru, yaşadığı sıkıntıyı azaltmak için ev işi yapmak, sevdiği bir şarkıyı mırıldanmak, dua etmek, bir takım işlerle uğraşmak, başkalarına yardımcı olmak, sorunları üzerine düşünüp bunları paylaşmak gibi son derece basit olmasına karşın işlevsel yollar geliştirebileceği gibi, evden ya da yaşadığı mekândan çıkmamak, alkol ya da madde kullanmak gibi işlevsel olmayan yöntemler de uygulayabilir. Kendisini toplumdan uzaklaştıran ve sıkıntılarını uzun dönemde daha da artıracak yöntemlerin değiştirilmesi yönünde, kişi yeniden değerlendirilmelidir.
E. Sorun çözmeye yönelik öneriler
Travmatik olaya (örn; afete) bağlı olarak ortaya çıkan evdeki hasar, yaşanılan mekandaki (örn; çadırkentteki) güçlükler, çocukların eğitimi gibi pek çok konuda travma mağdurlarının yaşadığı sorunlarla sağlıklı bir şekilde başa çıkabilmeleri için sorun çözmeye yönelik öneriler verilebilir.
Bunun için, bu kişilere destek veren uzmanın, sorunların çözümlerine ilişkin bilgi sahibi olması önemlidir. Örneğin, hasar gören evi için nasıl bir başvuruda bulunulacağı, çadır alabilmek için ne yapılacağı, kesintiye uğrayan eğitimin ne şekilde telafi edileceği gibi konularda gerçeğe dayanan bilgilere sahip olmak, bu bireylerin, yaşamlarını yeniden yapılandırmak için adım atmalarını kolaylaştıracaktır. Burada önemli olan bu işleri onlar için yapmamak, yalnızca izlenecek yol konusunda bilgi vermektir.
F. Toplumsal paylaşımı desteklemek:
Kişiyi sorunlarını anlatmasına teşvik etmek, çok yakın olduğu kişilerle paylaşmasını önermek yararlıdır. Böylece yaşadığı acıyı, travmayı daha kolay kavraması ve sıkıntılarını belli bir miktar azaltması mümkün olabilecektir. Topluca yaşanan travmalarda, bu yolla, gösterilen tepkilerin evrenselliğini kavramak da mümkün olacaktır. Aile üyeleri kendi aralarında da, çocuklar da dâhil, yaşadıkları korkuları, kaygıları, sıkıntıları açık yüreklilikle paylaşabilmelidirler. Duyguların açığa çıkarılması, örneğin travmalar sonrası sık karşılaşılan suçluluk duyguları gibi, doğal ama hayatı kolaylaştırmayan duyguların değişmesini, olanların kişilerin kendi hataları olmadığını görmelerini sağlayabilir. Bu şekilde kişi olay öncesi yaşam düzenine daha kolay dönme olanağı bulacaktır.
G. Gün içindeki Sıkıntının Azaltılmasına Yönelik Öneriler:
Gevşeme: Kişiye majör kas gruplarını sistemli bir şekilde ve sırayla, örneğin ayaklardan başa doğru, kısa bir süre kasıp yavaş yavaş gevşetmesi önerilir. Gün içinde kullanılabileceği gibi uyumaya yakın gerginlik hisseden kişilerde de kullanılabilir. Uygulamaya geçmeden önce kısa bir açıklama yaparak başlanır:
“Vereceğim yönerge ile bedeninizdeki kasları tek tek gerip gevşeteceksiniz. Söylediğim kası germenizi ve gevşetmenizi söylediğimde, dikkatinizi bu kasa odaklayın. Şimdi rahatça oturun. Ayaklarınızdan başınıza doğru çıkarak, germe ve gevşetme sırasındaki hislerinizi izleyin.”
“Lütfen, ayaklarınızdaki kasları gerin. Tüm dikkatinizi bu gerginliğe odaklayın. Bir süre tutun. ….. Şimdi ayağınızı gevşetin. Tekrar gerin….. Gevşetin.”
Aynı yönerge, sırasıyla bacağın alt bölümü, üst bölümü, karın, göğüs, omuzlar, kolların üst kısmı, alt kısmı, gözler, burun, alın, tüm yüz için verilir ve egzersiz sonlandırılır.
Nefes egzersizi: Hiperventilasyonu engellemek için abdominal solunumun yavaş olarak uygulanması amaçlanır. Böylece hiperventilasyona bağlı çarpıntı, baş dönmesi, ürperme gibi fiziksel duyumlar engellenmiş olur.
“Rahatça oturun. Burnunuzdan ve yavaşça aldığınız havayı diyaframınıza/ karın bölgenize doldurup iki saniye tutun. Ardından ağzınızdan daha yavaş bir şekilde geri verin.”
Olumlu düşünme / telkin: Stresörle karşılaşıldığında “çaresizim, kontrolümü kaybedeceğim, çok korkacağım, başaramayacağım” gibi olumsuz düşünceler yerine “daha önce de başardım, yine başarabilirim” veya “başarabileceğimi biliyorum, yapabilirim” türü olumlu düşünceleri yerleştirmek ve kişinin kendisine bu tür telkinler vermesi yararlı olabilir.
Girişkenlik Eğitimi: Kişiye düşünce, duygu ve isteklerini ifade edebilmesi yönünde destek olunur. Bunları nasıl yapabileceğine dair çeşitli uygulamalar yapılabilir.
Düşünce Durdurma: Kişinin aklına takılan rahatsız edici, sıkıntı vericidüşüncelere karşı uygulayabileceği bir yöntemdir. Böyle bir düşünce akla geldiği zaman zihinsel bir sembolle, örneğin üzerinde dur yazan bir trafik işareti ya da kişinin kültürel durumuna uygun herhangi bir şeyle, düşünce durdurulmaya çalışılır.
*Tamer Aker / Banu Yılmaz / Ilgın Gökler Danışman
|
Yazan
|
Bu makaleden alıntı yapmak
için alıntı yapılan yazıya aşağıdaki ibare eklenmelidir: "Travmatik Strese Psikolojik Yaklaşım" başlıklı makalenin tüm hakları yazarı Uzm.Psk.Fuat BALSAK'e aittir ve makale, yazarı tarafından TavsiyeEdiyorum.com (http://www.tavsiyeediyorum.com) kütüphanesinde yayınlanmıştır. Bu ibare eklenmek şartıyla, makaleden Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa uygun kısa alıntılar yapılabilir, ancak Uzm.Psk.Fuat BALSAK'ın izni olmaksızın makalenin tamamı başka bir mecraya kopyalanamaz veya başka yerde yayınlanamaz. |
Beğenin 
Yazan Uzman
|
Sitemizde yer alan döküman ve yazılar uzman üyelerimiz tarafından hazırlanmış ve pek çoğu bilimsel düzeyde yapılmış çalışmalar olduğundan güvenilir mahiyette eserlerdir. Bununla birlikte TavsiyeEdiyorum.com sitesi ve çalışma sahipleri, yazıların içerdiği bilgilerin güvenilirliği veya güncelliği konusunda hukuki bir güvence vermezler. Sitemizde yayınlanan yazılar bilgi amaçlı kaleme alınmış ve profesyonellere yönelik olarak
hazırlanmıştır. Site ziyaretçilerimizin o meslekle ilgili bir uzmanla görüşmeden, yazı içindeki bilgileri kendi başlarına kullanmamaları gerekmektedir. Yazıların telif hakkı tamamen yazarlarına aittir, eserler sahiplerinin muvaffakatı olmadan hiçbir suretle çoğaltılamaz, başka bir
yerde kullanılamaz, kopyala yapıştır yöntemiyle başka mecralara aktarılamaz. Sitemizde yer alan herhangi bir yazı başkasına ait telif haklarını ihlal ediyor, intihal içeriyor veya yazarın mensubu bulunduğu mesleğin meslek için etik kurallarına aykırılıklar taşıyorsa, yazının kaldırılabilmesi için site yönetimimize bilgi verilmelidir.
