Travmatik Yaşantının Çocuk ve Gençlerin Gelişim Evrelerine Göre Etkileri
Çocuklar hangi yaşta olurlarsa olsunlar çevrelerinde yaşanılanları ve yaşadıklarını algılamaktadırlar. Anne karnındaki bebeğin sesleri algılayabildiği, ayırt edebildiği, annesinin fiziksel ve bedensel sağlığı kadar ruhsal durumundan da etkilendiği bilinmektedir. Dünyaya geldiklerinde de işitme, görme, tatma, dokunma duyuları bebeklerin dünyayı tanıma anlama ve anlamlandırmalarında etkin olarak işlev görmektedir. Ayrıca bebeklerin seçici bir şekilde kendilerine bakım veren kişilerin duygularını da algılayabildikleri bilinmektedir. Bebekler için travmatik olabilecek her tür yaşantıda, (doğal afet, kaza, savaş ve benzeri) kendisine bakım veren kişilerin alışageldiği tutum ve davranışlarında ciddi değişimler ortaya çıkabilir (Barenbaum, Ruchkin, ve Schwab-Stone, 2004). Ayrıca bebek ve çocukların kendilerinin de canları yanabilir, yaralanabilir, kendisine bakım veren kişiyi kaybedebilirler. Bu koşullar altında günlük rutinlerinde ve çevrelerinde değişiklik ve karmaşa yaşayan bebekler ve çocuklar etkilendiklerini, daha fazla huzursuzlaşarak, ağlayıp mızıldanarak, uyku ve yeme düzenleri bozularak gösterirler (Coates,ve Schechter, 2004). Zorlu yaşam olayları sürecinde bebeklerin ve çocukların bu olumsuz algılarını en kısa sürede değiştirmek için, ona temel bakım verecek kişi ya da kişilerin kendi bakımlarını ve yaşantılarını olabildiğince çabuk düzenleyerek bebeklerin ve çocukların tepkilerine duyarlı ve onların gereksinimlerini doyurucu hale dönmeleri gerekmektedir. Çünkü bebekler ve tüm çocuklar alıştıkları normal düzene, onları rahatlatan sevecen, ilgili ve duyarlı bakıma zorlu koşullarda daha çok gereksinim duyar ve ararlar. Bu düzenli bakım onların yaralarını çabuk ve en az zararla sarmalarına yardımcı olur. Eğer bir bebek ya da çocuk en yakınlarını kaybetmek gibi bir travma ile karşılaştıysa kendisine sürekli bakım veren, annelik edecek bir yetişkine gereksinim duyar. Bebeğe ya da çocuğa bakabilecek bu kişi olabildiğince onun en yakını ve gelecekteki ebeveyni olmalıdır. Travmatik yaşantıların ardından bebeklerin ya da çocukların gelişimini destekleyecek bakımı verirken yararlanılabilecek ipuçları aşağıda anlatılmıştır.
0–3 Yaş: Normal Gelişim Özellikleri :
Bu dönem bebek ve anne etkileşiminin çok yoğun olduğu dönemdir. Bu dönemde bebeğin, temel gereksinimlerinin karşılanması için ait olduğu ortam ve kişilerin değişmezliklerine gereksinimi vardır. Temel güven duygusu bu dönemde kazanılır. Temel güven duygusu sürekli bakım veren anneye yönelik olarak kazanılır. Bebek için annenin sıcak, sevecen, kollayan tutumu ile onun isteklerini ( gereksinimlerini) anlayıp, bu isteklere zamanında ve yeterince doyum veren tepkileri önemlidir. Özetle annenin yakınlığı ve duyarlılığı, bebeğin temel güven duygusunu kazanmasında önemli rol oynar. Bebekler de tıpkı küçük çocuklar ve yetişkinler gibi travmatik olaylardan etkilenirler. Travmatik yaşantılardan etkilendiklerini huzursuzluk göstererek, ağlayarak, uykularındaki düzensizlikler, iştahsızlıklar ve anneden ayrılmaya daha fazla tepki göstermeyle belli ederler (Almqvist ve Brandell-Forsberg, 1997).
0 – 3 yaş: Bebekler ve yeni yürümeye başlayan çocuklarda TSS tepkileri:
• Kolay şaşırma, kaygılı görünme.
• Yatak ıslatma, konuşma problemleri gibi gerileme davranışları.
• Ana-babaya yapışma ve onlardan ayrılmama.
• Uyku sorunları ve kâbuslar.
• Çevreyle ilişkilerde tutukluk ve ürkeklik.
• Kontrol edilemeyen saldırganlık.
• Travmayla ilgili tekrarlanan oyunlar
4–6 yaş: Normal gelişim özellikleri
Hızlı öğrenme ve oyun çağı olan bu dönemde, çocuklar bağımsızlığa doğru adımlar atarken ailelerinin kendilerini her tür tehlikeye karşı koruyan ve gözeten yetkin kişiler olduklarına inanırlar. Bulundukları ortamlar, evleri güvenlidir, onları her türlü tehlikelere karşı korur, sayıltısı ile düşünürler. Yaşamı, oyunları ile keşfederler. Sorunlarını da oyun yolu ile dışa vururlar. Duygusal gelişimlerini bu oyunlar destekler. İçlerindeki gücü ve baş etme yollarını da bulmaları oyunların aracılığı ile olur. Genel olarak doğal afetler korku, şaşkınlık ve güvensizlik yaratır. Çocuklar, travmayı bizzat yaşamış ya da görsel basın ve çevre aracılığı ile izlemiş olabilirler. Her iki durumda da travmaya bağlı tepkiler verebilirler. Bu tepkilerin ortaya çıkış süresi ne kadar süreceği ve yoğunluğu çocuktan çocuğa değişir. Hemen her çocuk ve gençte yaşamı tehdit eden bir olaydan sonra vücudun kendini yeniden dengelemesini sağlayan otonom sinir sisteminin aktivitesi sonucunda fiziksel tepkiler de (tek bir belirti ya da çoklu belirtiler) görülür. Yeme ve uyku düzeninde bozulma, yatak ıslatma, bağırsak kontrolünü kaybetme, karanlıktan korkma, dikkatsizlik, az ya da fazla hareketlilik, seslere duyarlılık, fiziksel bir nedeni olmayan ağrı ve acılar, bunlara örnektir.
4- 6 Yaş : Okul Öncesi Çocuklarda TSS Tepkileri:
• Yaşam koşullarındaki değişime uyum güçlüğü,
• Kayıp durumlarında güvensizlik ve suçluluk,
• Canavarlardan, karanlıktan korkma, gerçekçi olmayan korkular,
• Afetle ilgili abartılı öyküler, sürekli afetle ilgili sorular sorma ve konuşma,
• Şiddet ya da travmayı içeren oyunlar,
• Saldırganlık ya da içe kapanma,
• Daha önceki bir gelişim evresine geri dönme, Bebeksi konuşma, yeniden bezlenme, vs.
• Kabuslar ve gece korkuları
• Konuşma bozuklukları yer alır.
• Kaçınma davranışı ve içe kapanma.
Bu yaş grubundaki çocuklar kötü olayların kendi kötü düşüncelerinden kaynaklandığını düşünüp üzülebilirler. Bu tip bir hayalci düşünce zihinsel bulanıklık, utanç, kaygı ve dünyayla ilgili yanlış yorumlar yapmaya yol açabilir.
7–12 yaş: Normal Gelişim Özellikleri:
Özellikle 6–7 yaşlar çocukların çok soru sordukları, kısa yalın ve doğru yanıtlar bekledikleri dönemdir. Hayal güçlerini kullanmayı, şaka ve komiklik içeren oyunlar oynamayı sever, yaratıcı fikirler üretirler. Henüz uzun süreli dikkat yoğunlaştırmayı başaramasalar da, akılları daha çok oyunda kalsa da okuma, yazma ve aritmetik becerilerini geliştirmeye isteklidirler. 9–10 yaşa doğru bilimsel düşünce ve bilimsel konulara ilgi artar. Oyunlarda bilimsel temalar görülür. Düşünceler daha mantıklı ve sıralıdır. Kurallar ve düzenlemeler, programlar gereklilikleri ile anlaşılmaya ve uygulanmaya başlar. Ahlak ve sosyal kurallar anlaşılmaya ve incelenmeye başlar. Başarıya ilişkin kaygılar ortaya çıkar. Bu çağda günlük yaşam için gerekli davranışları, karşı çıkma, saldırganlık, başarısızlık, uyku sorunları, uykusuzluk, kâbuslar, gece terörü, konfüzyon vb. belirtiler ortaya çıkabilir.
7 - 12 yaş: Okul Çağındaki Çocuklarda TSS Tepkileri
• Okul öncesi dönemdeki davranışlara gerileme ve buna bağlı akranları tarafından reddedilme ile yeterlik ve özerklik duygularının ortaya çıkmasının engellenmesi,
• Okula gitmek istememe ve okul başarısının düşmesi
• Tekrarlanan oyunlar, saldırganlık, çok konuşma
• Erkek çocuklarda özellikle silahlara, savaş oyunlarına vb.'ye ilgi gösterme.
• Kâbuslar, uyku sorunları, vücutta ağrılar, ayrılık kaygısı,
• Dikkat ve konuşma sorunları, isyankâr davranışlar,
• Doğal olaylardan (yağmur ve rüzgâr gibi) korkma
13–18 Yaş: Ergenlik Dönemi Gelişim Özellikleri:
Ergenlik travmatik bir yaşantı olmadan da yaşamın zor ve çalkantılı bir dönemidir. Genç bir yandan bedensel değişimleri yaşarken bir yandan da sosyal değişimlere uyum sağlaması ve kişilik gelişiminde (kim oldukları, yaşamdaki hedefleri, yapabildikleri ve sınırlılıkları ve toplumdaki rolleri gibi önemli konularda) önemli adımlar atması gerekmektedir. Bütün bunları yaparken de ebeveynlerinin ve toplumdaki diğer rol modellerinin (öğretmen gibi) yardımına gereksinim duyacaktır. Doğal afetler gibi travmatik olaylar sonucunda ergenler aile üyelerini kaybedip, yakınlarından uzağa düşebilirler ya da toplumdan kopabilirler. Ayrıca yaşamlarındaki alışageldikleri yapılanmışlık, güven ve devamlılık ortadan kalkmıştır. Bu durum ergenlerin travma ile başa çıkmasını daha da zorlaştırır.
13- 18 Yaş: Ergenlerde TSS Tepkileri:
Aşırı üzüntü, hareketsizlik dalgınlık, yoğunlaşamama, heyecan ve yerinde duramama, sürekli değişen ruh hali, baş ve karın ağrıları, sinirlilik, ilişki kuramama içe kapanma, bağımlılık, halüsinasyonlar, intihar girişimleri yer alır.
Ayrıca,
• Dünya ve kendi gelecekleri hakkında olumsuz tutumlar.
• Kendi korkulan ve travmaya verdikleri tepkilerle ilgili endişe; özellikle kendilerini suçlu ve çaresiz hissetme gibi tepkilerinin anormal olup olmadığını merak etme.
• Risk-alma veya duygularını davranışlarla dışa vurma davranışları (örneğin okuldan kaçma, rastgele cinsel birliktelik, madde kullanımı).
• iştah ve uyku sorunları, günlük etkinliklere karşı ilgi kaybı, okul sorunları.
• Travmatik yaşantıdan sonra almak zorunda kaldıkları sorumluluklar nedeniyle yetişkinliğe erken girme.
• Anne-babalarla çatışma ve tartışmaların artması görülebilir.
0–3 Yaş: Normal Gelişim Özellikleri :
Bu dönem bebek ve anne etkileşiminin çok yoğun olduğu dönemdir. Bu dönemde bebeğin, temel gereksinimlerinin karşılanması için ait olduğu ortam ve kişilerin değişmezliklerine gereksinimi vardır. Temel güven duygusu bu dönemde kazanılır. Temel güven duygusu sürekli bakım veren anneye yönelik olarak kazanılır. Bebek için annenin sıcak, sevecen, kollayan tutumu ile onun isteklerini ( gereksinimlerini) anlayıp, bu isteklere zamanında ve yeterince doyum veren tepkileri önemlidir. Özetle annenin yakınlığı ve duyarlılığı, bebeğin temel güven duygusunu kazanmasında önemli rol oynar. Bebekler de tıpkı küçük çocuklar ve yetişkinler gibi travmatik olaylardan etkilenirler. Travmatik yaşantılardan etkilendiklerini huzursuzluk göstererek, ağlayarak, uykularındaki düzensizlikler, iştahsızlıklar ve anneden ayrılmaya daha fazla tepki göstermeyle belli ederler (Almqvist ve Brandell-Forsberg, 1997).
0 – 3 yaş: Bebekler ve yeni yürümeye başlayan çocuklarda TSS tepkileri:
• Kolay şaşırma, kaygılı görünme.
• Yatak ıslatma, konuşma problemleri gibi gerileme davranışları.
• Ana-babaya yapışma ve onlardan ayrılmama.
• Uyku sorunları ve kâbuslar.
• Çevreyle ilişkilerde tutukluk ve ürkeklik.
• Kontrol edilemeyen saldırganlık.
• Travmayla ilgili tekrarlanan oyunlar
4–6 yaş: Normal gelişim özellikleri
Hızlı öğrenme ve oyun çağı olan bu dönemde, çocuklar bağımsızlığa doğru adımlar atarken ailelerinin kendilerini her tür tehlikeye karşı koruyan ve gözeten yetkin kişiler olduklarına inanırlar. Bulundukları ortamlar, evleri güvenlidir, onları her türlü tehlikelere karşı korur, sayıltısı ile düşünürler. Yaşamı, oyunları ile keşfederler. Sorunlarını da oyun yolu ile dışa vururlar. Duygusal gelişimlerini bu oyunlar destekler. İçlerindeki gücü ve baş etme yollarını da bulmaları oyunların aracılığı ile olur. Genel olarak doğal afetler korku, şaşkınlık ve güvensizlik yaratır. Çocuklar, travmayı bizzat yaşamış ya da görsel basın ve çevre aracılığı ile izlemiş olabilirler. Her iki durumda da travmaya bağlı tepkiler verebilirler. Bu tepkilerin ortaya çıkış süresi ne kadar süreceği ve yoğunluğu çocuktan çocuğa değişir. Hemen her çocuk ve gençte yaşamı tehdit eden bir olaydan sonra vücudun kendini yeniden dengelemesini sağlayan otonom sinir sisteminin aktivitesi sonucunda fiziksel tepkiler de (tek bir belirti ya da çoklu belirtiler) görülür. Yeme ve uyku düzeninde bozulma, yatak ıslatma, bağırsak kontrolünü kaybetme, karanlıktan korkma, dikkatsizlik, az ya da fazla hareketlilik, seslere duyarlılık, fiziksel bir nedeni olmayan ağrı ve acılar, bunlara örnektir.
4- 6 Yaş : Okul Öncesi Çocuklarda TSS Tepkileri:
• Yaşam koşullarındaki değişime uyum güçlüğü,
• Kayıp durumlarında güvensizlik ve suçluluk,
• Canavarlardan, karanlıktan korkma, gerçekçi olmayan korkular,
• Afetle ilgili abartılı öyküler, sürekli afetle ilgili sorular sorma ve konuşma,
• Şiddet ya da travmayı içeren oyunlar,
• Saldırganlık ya da içe kapanma,
• Daha önceki bir gelişim evresine geri dönme, Bebeksi konuşma, yeniden bezlenme, vs.
• Kabuslar ve gece korkuları
• Konuşma bozuklukları yer alır.
• Kaçınma davranışı ve içe kapanma.
Bu yaş grubundaki çocuklar kötü olayların kendi kötü düşüncelerinden kaynaklandığını düşünüp üzülebilirler. Bu tip bir hayalci düşünce zihinsel bulanıklık, utanç, kaygı ve dünyayla ilgili yanlış yorumlar yapmaya yol açabilir.
7–12 yaş: Normal Gelişim Özellikleri:
Özellikle 6–7 yaşlar çocukların çok soru sordukları, kısa yalın ve doğru yanıtlar bekledikleri dönemdir. Hayal güçlerini kullanmayı, şaka ve komiklik içeren oyunlar oynamayı sever, yaratıcı fikirler üretirler. Henüz uzun süreli dikkat yoğunlaştırmayı başaramasalar da, akılları daha çok oyunda kalsa da okuma, yazma ve aritmetik becerilerini geliştirmeye isteklidirler. 9–10 yaşa doğru bilimsel düşünce ve bilimsel konulara ilgi artar. Oyunlarda bilimsel temalar görülür. Düşünceler daha mantıklı ve sıralıdır. Kurallar ve düzenlemeler, programlar gereklilikleri ile anlaşılmaya ve uygulanmaya başlar. Ahlak ve sosyal kurallar anlaşılmaya ve incelenmeye başlar. Başarıya ilişkin kaygılar ortaya çıkar. Bu çağda günlük yaşam için gerekli davranışları, karşı çıkma, saldırganlık, başarısızlık, uyku sorunları, uykusuzluk, kâbuslar, gece terörü, konfüzyon vb. belirtiler ortaya çıkabilir.
7 - 12 yaş: Okul Çağındaki Çocuklarda TSS Tepkileri
• Okul öncesi dönemdeki davranışlara gerileme ve buna bağlı akranları tarafından reddedilme ile yeterlik ve özerklik duygularının ortaya çıkmasının engellenmesi,
• Okula gitmek istememe ve okul başarısının düşmesi
• Tekrarlanan oyunlar, saldırganlık, çok konuşma
• Erkek çocuklarda özellikle silahlara, savaş oyunlarına vb.'ye ilgi gösterme.
• Kâbuslar, uyku sorunları, vücutta ağrılar, ayrılık kaygısı,
• Dikkat ve konuşma sorunları, isyankâr davranışlar,
• Doğal olaylardan (yağmur ve rüzgâr gibi) korkma
13–18 Yaş: Ergenlik Dönemi Gelişim Özellikleri:
Ergenlik travmatik bir yaşantı olmadan da yaşamın zor ve çalkantılı bir dönemidir. Genç bir yandan bedensel değişimleri yaşarken bir yandan da sosyal değişimlere uyum sağlaması ve kişilik gelişiminde (kim oldukları, yaşamdaki hedefleri, yapabildikleri ve sınırlılıkları ve toplumdaki rolleri gibi önemli konularda) önemli adımlar atması gerekmektedir. Bütün bunları yaparken de ebeveynlerinin ve toplumdaki diğer rol modellerinin (öğretmen gibi) yardımına gereksinim duyacaktır. Doğal afetler gibi travmatik olaylar sonucunda ergenler aile üyelerini kaybedip, yakınlarından uzağa düşebilirler ya da toplumdan kopabilirler. Ayrıca yaşamlarındaki alışageldikleri yapılanmışlık, güven ve devamlılık ortadan kalkmıştır. Bu durum ergenlerin travma ile başa çıkmasını daha da zorlaştırır.
13- 18 Yaş: Ergenlerde TSS Tepkileri:
Aşırı üzüntü, hareketsizlik dalgınlık, yoğunlaşamama, heyecan ve yerinde duramama, sürekli değişen ruh hali, baş ve karın ağrıları, sinirlilik, ilişki kuramama içe kapanma, bağımlılık, halüsinasyonlar, intihar girişimleri yer alır.
Ayrıca,
• Dünya ve kendi gelecekleri hakkında olumsuz tutumlar.
• Kendi korkulan ve travmaya verdikleri tepkilerle ilgili endişe; özellikle kendilerini suçlu ve çaresiz hissetme gibi tepkilerinin anormal olup olmadığını merak etme.
• Risk-alma veya duygularını davranışlarla dışa vurma davranışları (örneğin okuldan kaçma, rastgele cinsel birliktelik, madde kullanımı).
• iştah ve uyku sorunları, günlük etkinliklere karşı ilgi kaybı, okul sorunları.
• Travmatik yaşantıdan sonra almak zorunda kaldıkları sorumluluklar nedeniyle yetişkinliğe erken girme.
• Anne-babalarla çatışma ve tartışmaların artması görülebilir.
|
Yazan
|
Bu makaleden alıntı yapmak
için alıntı yapılan yazıya aşağıdaki ibare eklenmelidir: "Travmatik Yaşantının Çocuk ve Gençlerin Gelişim Evrelerine Göre Etkileri" başlıklı makalenin tüm hakları yazarı Uzm.Psk.Fuat BALSAK'e aittir ve makale, yazarı tarafından TavsiyeEdiyorum.com (http://www.tavsiyeediyorum.com) kütüphanesinde yayınlanmıştır. Bu ibare eklenmek şartıyla, makaleden Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa uygun kısa alıntılar yapılabilir, ancak Uzm.Psk.Fuat BALSAK'ın izni olmaksızın makalenin tamamı başka bir mecraya kopyalanamaz veya başka yerde yayınlanamaz. |
1 Beğeni 
Yazan Uzman
|
Sitemizde yer alan döküman ve yazılar uzman üyelerimiz tarafından hazırlanmış ve pek çoğu bilimsel düzeyde yapılmış çalışmalar olduğundan güvenilir mahiyette eserlerdir. Bununla birlikte TavsiyeEdiyorum.com sitesi ve çalışma sahipleri, yazıların içerdiği bilgilerin güvenilirliği veya güncelliği konusunda hukuki bir güvence vermezler. Sitemizde yayınlanan yazılar bilgi amaçlı kaleme alınmış ve profesyonellere yönelik olarak
hazırlanmıştır. Site ziyaretçilerimizin o meslekle ilgili bir uzmanla görüşmeden, yazı içindeki bilgileri kendi başlarına kullanmamaları gerekmektedir. Yazıların telif hakkı tamamen yazarlarına aittir, eserler sahiplerinin muvaffakatı olmadan hiçbir suretle çoğaltılamaz, başka bir
yerde kullanılamaz, kopyala yapıştır yöntemiyle başka mecralara aktarılamaz. Sitemizde yer alan herhangi bir yazı başkasına ait telif haklarını ihlal ediyor, intihal içeriyor veya yazarın mensubu bulunduğu mesleğin meslek için etik kurallarına aykırılıklar taşıyorsa, yazının kaldırılabilmesi için site yönetimimize bilgi verilmelidir.
