*Bu metin 30 Ocak 2022 tarihinde düzenlenen 'Sınırda Kişiliklerin Değişim ve Dönüşümü' Sempozyumunda yapılan sunuma aittir. *



Yetişkin borderline bireylerin kişilik gelişimleri ayrılma- bireyleşme evresinin 18-36 aylarında duraklamıştır. Çocuğun annesinden sorunlu bir ayrılık yaşaması, onun ileriki hayatında yaşayacağı bütün yakın ilişkilerini önceden yaşadığı o sorunlu ilişkinin bir tekrarı olarak görmesine neden olur ve bu da hastanın geçmişte yaşadığı yutulma ve terk edilme korkularını yeniden canlandırır. Anneden ayrılıp bireyleşme çabası içerisine girmek kişiyi terk depresyonu olarak adlandırılan 6 tamamlayıcı hissin deneyimlenmesine iter. Anneye yapışmak ister, yapışma girişimleri başarısız oldukça depresyona girer. Bu durumda öfke, umutsuzluk gibi duygular devreye girer ve kişi yetişkinlik evresinde kendini yakın ilişkilere karşı bağlanma korkusundan dolayı savunmak zorunda hisseder (Masterson, 2014). Bu duygulara karşı kendini savunabilmek için bölme, yansıtma, eyleme vurma gibi savunma mekanizmaları ya da obsesif kompulsif, şizoid gibi kişiyi umutsuzluk ve terk edilme hislerine karşı koruyan daha farklı savunmalar geliştirir (Masterson, 2014).

Eyleme vurma, çocuğun anneden ayrışma ve bireyleşme sürecinde yaşadığı ‘Mahşerin Altı Psikiyatrik Atlısı’ ya da terk depresyonu olarak isimlendirilen 6 duygunun üstesinden gelebilmek için başvurduğu savunma mekanizmalarından biridir.

Terk Depresyonu

Terk depresyonu tek bir histen değil, 6 adet birbirini tamamlayan karmaşık histen oluşur. Bunlar; depresyon, öfke, korku, suçluluk, pasiflik ve çaresizlik, boşluk ve hiçliktir (Masterson, 2012). Her bir tamamlayıcı hissin yoğunluğu ve seviyesi, bireyin yaşadığı kendine has gelişim travmalarına göre çeşitlilik gösterir. Bu hislerin her biri bütün borderline bireylerde belirli seviyelerde kendini gösterir.

Depresyon

Kişinin kendiliğinin bir parçasını ya da hayatını sürdürebilmesi için son derece önemli olduğuna inandığı destekleri yitirmekten ve ya yitirme tehtidiyle karşı karşıya kalmaktan kaynaklanır (Spitz, 1946). Kişiler karşılaştıkları bu durumu fiziksel bir kayıp olarak düşünürler ve kollarını, bacaklarını kaybetmekle ya da oksijen, plazma, kan gibi hayati maddelerden yoksun kalmakla bir tutarlar.

Terapide depresyonun ortaya çıkış şekli depresyonun motivasyon kaynağının bizzat kendisidir; Sevilen nesnenin yitimi.

Öfke

Psikoterapi sürecinde bordeline bireyin kızgınlık ve öfkesinin şiddeti ve ortaya çıkma sıklığı ile depresyon arasında paralellik vardır. Kişi ne kadar depresif olursa, olaylara karşı o kadar kızgın olur. Öfkenin içeriği ilk başlarda daha geneldir ve kişinin içinde bulunduğu durumla ilgili olur. Ancak bu hisleri geçmişine dair bir şeyler çağrıştırdıkça öfkesi daha çok annesi ile olan ilişkisi üzerine yoğunlaşır. Öfke, borderline bireyin psikoterepisi süresince depresyonla birlikte gözlemlenir ve etkileri paralellik gösterir.

Korku

Üçüncü bileşen; çaresizlik ya da desteğin kesilmesi ile ölümle karşı karşıya gelme ya da öldürülme korkusu olarak ifade edilebilecek terk edilme korkusudur. Korkunun derecesi, annenin çocuğunu disiplin altına almak için ne denli terk etme tehtidiyle başbaşa bıraktığına bağlı olarak değişebilir. Psikoterapide depresyon ve öfkenin ortaya çıkmasının ardından bu duyguların ifade edilmiş olmasından kaynaklı terk edilme korkusu da ortaya çıkmaya başlar.

Suçluluk

Suçluluk duygusu, borderline bireyin savunmalarının arkasındaki bileşenlerin beşinci sırasında yer alır.

Çocuk, annesinin ona karşı tavırlarını içselleştirmesiyle ortaya çıkan bu suçluluk duygusu çocuğun kendisine karşı takındığı tavırlar halini alır. Anne çocukluk döneminde çocuğun kendilik atılımı çabalarını, bireyleşme ve ayrılma isteklerini hoşnutsuzlukla karşıladığı ve bu isteklerine karşı kendisini geri çektiği için, birey, düşüncelerine, isteklerine, duygularına ve hareketlerine yansıyan, ayrılma ve bireyleşme arayışları içinde olan kendiliğine dair bir suçluluk duygusu içindedir.

Pasiflik ve Çaresizlik

Bordeline birey ne zaman kendilik atılımında bulunmak için harekete geçse anne bireyleşmeye yönelik bu atılımı, çocuğunu kaybetmeye yönelik bir tehtid olarak algılayarak, onayını geri çeker. Bu nedenle kişi, terk edilme korkusunu atılganlık kapasitesiyle karıştırır. Ne zaman bir çatışmayla karşılaşsa, kendini içinde bulunduğu duruma karşı çaresiz ve pasif hisseder çünkü kendisini bu durumdan kurtaracak tek yol olan kendilik atılımı, onu annenin sevgisinden yoksun kalma ve terk edilme korkularıyla yüzyüze bırakır.

Boşluk ve Anlamsızlık

Ürkütücü bir iç boşluk ya da hissizlik olarak tanımlanabililen bu his, kısmen annenin negatif tutumlarının içe alımlarından kaynaklanır. Annenin negatif tutumlarının borderline bireye pozitif yönde destek verici (kendini yatıştırmaya yönelik) tutumların içe alımından yoksun bırakır.

Terk Depresyonundan Kaçış İçin Bir Çıkış Kapısı: Eyleme Vurma

Borderline kişiler yukarıda bahsedilen 6 hissi tecrübe etmek yerine, çeşitli savunma mekanizmaları geliştirirler. Eyleme vurma bu savunma mekanizmalarından biri olup; kişinin yaşadığı bu hiçlik hislerinden kurtulmasına ve terk depresyonuyla birlikte ortaya çıkan hislerden kaçmasına hizmet eder. Eyleme vurma, hislerin dışa vurumunu sağlar, iç dünyasındaki gerilimi rahatlatarak temeldeki çatışmadan kaçar ve derinlemesine çalışmadaki malzemenin bu şekilde bilince yükselmesini engeller (Masterson, 2012). Eyleme vurmanın psikoterapi sürecinde çeşitli görünümleri vardır. Bunlardan bazıları;

Oral Dışa Vurum; Yemek, içmek, sigara kullanmak, sakız çiğnemek, alkol bağımlılığı (Masterson ve Costello, 2013).

Psikolojik Tepkiler; Hem bedensel işlevler hem de cinsel tatmin gerçeğiyle de ortaya konulmuş olduğu gibi, terk edilmişlik hislerine karşı savunma yapma ihtiyacının üstünlüğünü yansıtır. Örneğin; psikolojik bir seviyede, bağırsakların çalışması, kayıpla ve kaybetme hislerinden kaçınmak için çekilen peklik ile ilişkilendirilebilir. Diğer bir psikolojik seviyede ise orgazm ile boşalma boşluk hissiyle ilişkilendirilebilir ve cinsel uyarılma zevkinden de, boşluk duygusunu doldurmak adına semeni kaybetmemek için feragat edilmiş olabilir (Masterson ve Costello, 2013).

Yoğun Para Harcama; Para, duygusal destek için temel bir sembol olarak kullanılabilir. Kişi parasını kendisi için harcayıp bitirdiğinde bu, kişinin destek aldığındaki hislerin benzeri tatmini yaşatır. Kişi kendi için bir şeyler aldıkça iyi hisseder (Masterson ve Costello, 2013).

Nesnelere Yapışma; Kopmuş borderline bireyler dışındaki borderline bireylerde; insanlara, mekanlara ve eşyalara yapışma davranışı görülebilir. Bir kıyafet, bir sanat nesnesi, mobilya, bir oda, bir apartman dairesi ya da ev, mahalle, iş yeri gibi bir alışkanlık ya da rutine karşı tutkulu bir yakınlık söz konusudur. Bu yapışma alışkanlıklarının işlevi, işleri kolaylaştırmak değil daha fazla bağımsızlıkla ilişkilendirilen korkudan kaçınmaktır (Masterson ve Costello, 2013).


KAYNAKÇA


Spitz, R.A. (1946). Analictic Despression. Psychoanal. Study Child.1946, 2, 313-341.

Masterson, J.F., (2012). Borderline Ergenin Tedavisi. İstanbul: Psikoterapi Enstütüsü Eğitim Yayınları.

Masterson, J.F., (2014). Borderline Yetişkinlerde Psikoterapi. İstanbul: Psikoterapi Enstütüsü Eğitim Yayınları.

Masterson, J.F. ve Costello, J. L., (2013). Borderline Ergenden İşlevsel Yetişkine: Zaman Testi. İstanbul: Psikoterapi Enstütüsü Eğitim Yayınları.