Agorafobi (Açık Alan Fobisi) ve Özgül Fobi
AGORAFOBİ (AÇIK ALAN FOBİSİ)
Açık alan, meydan fobisi (agorafobi) çok sık görülür. Agorafobisi olan bir kişi, ihtiyaç duyduğunda yardım almanın mümkün olamayacağını düşündüğü ya da kaçışın güç olabileceği yer ve durumlarda bulunmaktan aşırı korku duyar. Agorafobi en yaygın ve çaresiz bırakan fobik bozukluklardandır. Şiddetli agorafobi vakalarında birey tümüyle eve kapanır. Yoğun kaygı yaşama endişesiyle evden çıkmaya cesaret edemez. Sıkça ve özellikle panik atak da geçiriyorsa, fiziksel olarak hastalanmak, bayılmak, kalp krizi geçirmek ya da ölmek üzere olduğunu düşünebilir. Arkadaş, akraba gibi destek imkanlarından ya da kaçış yollarından mahrumsa kaygısı artar.
Agorafobi panik ataklı ve panik ataksız olmak üzere iki klinik tabloya ayrılabilir. Panik atağı olan birçok hastada agorafobi de görülebilir. Panik atakla birlikte olmayan agorafobideki temel özellik, yalnız kalmaktan korkmaktır. Bu korkunun altında birdenbire ortaya çıkacağı düşünülen, bedensel ya da ruhsal hastalıklar, beceri ya da yeti kaybı, tehlike sırasında kaçamama ya da yardımsız kalma kaygısı yatar. Bu kaygılar egemen oldukça, korku hastanın günlük yaşamını olumsuz biçimde etkiler ve sınırlar. Hasta, kendini güven içinde görmek için korku yaratan durumlardan sürekli olarak kaçınır. Bu kaçış hastanın günlük yaşantısını, çalışmasını, toplumsal rolünü etkileyecek boyutlara ulaşır. Evde yalnız kalamaz ve yakınlarının evden uzaklaşmasını istemez. Taşıt araçlarını kullanamaz, yolda yürüyemez, evden uzaklaşamaz. Başkalarının önünde fenalaşma, ruhsal becerilerini kullanamama, hastaneye ve doktora ulaşamama gibi korku dolu düşüncelere kapılır. Bütün davranışlarında korku ve kaçınmanın etkisi görülür. Günlük hayattan giderek çekilir ve yaşamı kısıtlanır. Hastalığın ilerlediği durumlarda kişi yataktan çıkamaz hale gelebilir.
Hastayla yapılan görüşmelerde hastanın kaçınmaları üzerine aşamalı olarak gidilir. Daha sonra hedef büyütülür. Agorafobi, bilişsel-davranışçı terapiyle genellikle başarılı bir şekilde tedavi edilebilir bir rahatsızlıktır.
ÖZGÜL FOBİ
Özgül fobiler belirli canlılar, durumlar, nesneler, olaylar ve ortamlarda ortaya çıkmaktadır. En sık karşılaşılan özgül fobiler; örümcek, yılan, kedi, kopek, hamam böceği, karanlık yer ve yükseklik fobileridir.
Bu fobileri agorafobi ve sosyal fobiden ayırt eden özellik, korkunun özgül durumlar ve nesneler karşısında ortaya çıkmasıdır. Söz konusu nesneler ve durumlar olmadığında hastada rahatsızlık belirtisi görülmez. Kişi bunlardan uzak olduğunda rahattır, ancak fobi nesnesi ya da durumuyla karşılaştığında panik derecesinde korku yaşamaktadır. Bu fobi koşullarında kişinin kaygı düzeyi oldukça yüksektir. Kişi, korkusunun aşırı ve anlamsız olduğunu bilir, ancak yine de korku yaratan durumlardan kaçınmaya devam eder. Hatta fobiye neden olan unsurların nerede bulunacağını önceden araştırıp, ona göre tedbir almaya çalışabilir.
Bu kaçınmalar kişinin günlük işlerini, mesleki işlevselliğini, toplumsal ilişkilerini zedeler. Özgül fobi tanısının konulabilmesi için, yaşanan korkunun belirgin düzeyde sıkıntı yaratması veya kişinin mesleki ve toplumsal işlevlerini bozacak kadar yoğun olması gerekir.
Özgül fobinin 5 farklı tipi tanımlanmıştır:
Doğal çevre tipi (fırtına, yüksek yer ve su gibi doğal çevre nesnelerinden korkmak) genellikle çocuklukta 5-9 yaşları arasında başlar.
Hayvan tipi (örümcek, yılan, kediden korkmak) daha çok çocuklukta başlar.
Durumsal tipin (uçakta, gemide, tünelde, asansörde, köprüde bulunmaktan korkmak) başlangıç yaş dağılımı iki kez doruğa ulaşır: Birincisi çocuklukta ve ikincisi 20’li yaşların ortalarında.
Kan-enjeksiyon-yara tipi (yara, enjeksiyon ya da tıbbi müdahaleden korkma) genelde 5-9 yaşları arasında başlar.
Diğer tip (soluğun kesilmesinden korkmak, bir hastalığa yakalanmaktan kaçınmak, yanlarında dayanabilecekleri bir destek olmadığında düşeceğinden korkmak) daha çok çocuklukta başlar.
Tedaviye başvuran yetişkinlerde birden fazla tip bir arada bulunabilir.
Kişi genellikle tehlike oluşturan bir deneyimden sonra özgül fobi geliştirir.
Fobik bozukluğun en sık rastlanan ruhsal bozukluk olduğu bilinmektedir. Özgül fobiler başta hayvan ve doğal çevre tipi olmak üzere daha çok kadınlarda görülür. Hastalar genelde kaçınma davranışı ile yaşamlarını sürdürürler ve tedaviye pek yanaşmazlar. Yetişkinliğe kadar ulaşan fobilerin tedavi edilmeden düzelmeleri zordur.
Özgül fobinin tedavisinde bilişsel-davranışçı terapi kullanılabilir. Terapide korkuya neden olan nesne ve durumlarla ilgili yanlış bilgiler üzerinde çalıştıktan sonra hasta, fobik uyaranla hafiften şiddetliye doğru kademeli olarak yüzleştirilir. Amaç, hastanın fobik uyarıcıya karşı olan duyarlılığını ve hassasiyetini azaltmaktır.
KAYNAKLAR
Köknel Ö: Günlük Hayatta Ruh Sağlığı. Alfa Yayınları, İstanbul, (1999).
Özgül Fobi ve Sosyal Fobi. 11 Nisan 2007, http://www.hipnoz.com.
Açık alan, meydan fobisi (agorafobi) çok sık görülür. Agorafobisi olan bir kişi, ihtiyaç duyduğunda yardım almanın mümkün olamayacağını düşündüğü ya da kaçışın güç olabileceği yer ve durumlarda bulunmaktan aşırı korku duyar. Agorafobi en yaygın ve çaresiz bırakan fobik bozukluklardandır. Şiddetli agorafobi vakalarında birey tümüyle eve kapanır. Yoğun kaygı yaşama endişesiyle evden çıkmaya cesaret edemez. Sıkça ve özellikle panik atak da geçiriyorsa, fiziksel olarak hastalanmak, bayılmak, kalp krizi geçirmek ya da ölmek üzere olduğunu düşünebilir. Arkadaş, akraba gibi destek imkanlarından ya da kaçış yollarından mahrumsa kaygısı artar.
Agorafobi panik ataklı ve panik ataksız olmak üzere iki klinik tabloya ayrılabilir. Panik atağı olan birçok hastada agorafobi de görülebilir. Panik atakla birlikte olmayan agorafobideki temel özellik, yalnız kalmaktan korkmaktır. Bu korkunun altında birdenbire ortaya çıkacağı düşünülen, bedensel ya da ruhsal hastalıklar, beceri ya da yeti kaybı, tehlike sırasında kaçamama ya da yardımsız kalma kaygısı yatar. Bu kaygılar egemen oldukça, korku hastanın günlük yaşamını olumsuz biçimde etkiler ve sınırlar. Hasta, kendini güven içinde görmek için korku yaratan durumlardan sürekli olarak kaçınır. Bu kaçış hastanın günlük yaşantısını, çalışmasını, toplumsal rolünü etkileyecek boyutlara ulaşır. Evde yalnız kalamaz ve yakınlarının evden uzaklaşmasını istemez. Taşıt araçlarını kullanamaz, yolda yürüyemez, evden uzaklaşamaz. Başkalarının önünde fenalaşma, ruhsal becerilerini kullanamama, hastaneye ve doktora ulaşamama gibi korku dolu düşüncelere kapılır. Bütün davranışlarında korku ve kaçınmanın etkisi görülür. Günlük hayattan giderek çekilir ve yaşamı kısıtlanır. Hastalığın ilerlediği durumlarda kişi yataktan çıkamaz hale gelebilir.
Hastayla yapılan görüşmelerde hastanın kaçınmaları üzerine aşamalı olarak gidilir. Daha sonra hedef büyütülür. Agorafobi, bilişsel-davranışçı terapiyle genellikle başarılı bir şekilde tedavi edilebilir bir rahatsızlıktır.
ÖZGÜL FOBİ
Özgül fobiler belirli canlılar, durumlar, nesneler, olaylar ve ortamlarda ortaya çıkmaktadır. En sık karşılaşılan özgül fobiler; örümcek, yılan, kedi, kopek, hamam böceği, karanlık yer ve yükseklik fobileridir.
Bu fobileri agorafobi ve sosyal fobiden ayırt eden özellik, korkunun özgül durumlar ve nesneler karşısında ortaya çıkmasıdır. Söz konusu nesneler ve durumlar olmadığında hastada rahatsızlık belirtisi görülmez. Kişi bunlardan uzak olduğunda rahattır, ancak fobi nesnesi ya da durumuyla karşılaştığında panik derecesinde korku yaşamaktadır. Bu fobi koşullarında kişinin kaygı düzeyi oldukça yüksektir. Kişi, korkusunun aşırı ve anlamsız olduğunu bilir, ancak yine de korku yaratan durumlardan kaçınmaya devam eder. Hatta fobiye neden olan unsurların nerede bulunacağını önceden araştırıp, ona göre tedbir almaya çalışabilir.
Bu kaçınmalar kişinin günlük işlerini, mesleki işlevselliğini, toplumsal ilişkilerini zedeler. Özgül fobi tanısının konulabilmesi için, yaşanan korkunun belirgin düzeyde sıkıntı yaratması veya kişinin mesleki ve toplumsal işlevlerini bozacak kadar yoğun olması gerekir.
Özgül fobinin 5 farklı tipi tanımlanmıştır:
Doğal çevre tipi (fırtına, yüksek yer ve su gibi doğal çevre nesnelerinden korkmak) genellikle çocuklukta 5-9 yaşları arasında başlar.
Hayvan tipi (örümcek, yılan, kediden korkmak) daha çok çocuklukta başlar.
Durumsal tipin (uçakta, gemide, tünelde, asansörde, köprüde bulunmaktan korkmak) başlangıç yaş dağılımı iki kez doruğa ulaşır: Birincisi çocuklukta ve ikincisi 20’li yaşların ortalarında.
Kan-enjeksiyon-yara tipi (yara, enjeksiyon ya da tıbbi müdahaleden korkma) genelde 5-9 yaşları arasında başlar.
Diğer tip (soluğun kesilmesinden korkmak, bir hastalığa yakalanmaktan kaçınmak, yanlarında dayanabilecekleri bir destek olmadığında düşeceğinden korkmak) daha çok çocuklukta başlar.
Tedaviye başvuran yetişkinlerde birden fazla tip bir arada bulunabilir.
Kişi genellikle tehlike oluşturan bir deneyimden sonra özgül fobi geliştirir.
Fobik bozukluğun en sık rastlanan ruhsal bozukluk olduğu bilinmektedir. Özgül fobiler başta hayvan ve doğal çevre tipi olmak üzere daha çok kadınlarda görülür. Hastalar genelde kaçınma davranışı ile yaşamlarını sürdürürler ve tedaviye pek yanaşmazlar. Yetişkinliğe kadar ulaşan fobilerin tedavi edilmeden düzelmeleri zordur.
Özgül fobinin tedavisinde bilişsel-davranışçı terapi kullanılabilir. Terapide korkuya neden olan nesne ve durumlarla ilgili yanlış bilgiler üzerinde çalıştıktan sonra hasta, fobik uyaranla hafiften şiddetliye doğru kademeli olarak yüzleştirilir. Amaç, hastanın fobik uyarıcıya karşı olan duyarlılığını ve hassasiyetini azaltmaktır.
KAYNAKLAR
Köknel Ö: Günlük Hayatta Ruh Sağlığı. Alfa Yayınları, İstanbul, (1999).
Özgül Fobi ve Sosyal Fobi. 11 Nisan 2007, http://www.hipnoz.com.
|
Yazan
|
Bu makaleden alıntı yapmak
için alıntı yapılan yazıya aşağıdaki ibare eklenmelidir: "Agorafobi (Açık Alan Fobisi) ve Özgül Fobi" başlıklı makalenin tüm hakları yazarı Psk.Emir Emre DOĞAN'e aittir ve makale, yazarı tarafından TavsiyeEdiyorum.com (http://www.tavsiyeediyorum.com) kütüphanesinde yayınlanmıştır. Bu ibare eklenmek şartıyla, makaleden Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa uygun kısa alıntılar yapılabilir, ancak Psk.Emir Emre DOĞAN'ın izni olmaksızın makalenin tamamı başka bir mecraya kopyalanamaz veya başka yerde yayınlanamaz. |
Beğenin 
Yazan Uzman
|
agorafobi, açık alan fobisi, meydan fobisi, özgül fobi, fobi, fobiler, fobik bozukluklar, açık alan, açık alan korkusu
Sitemizde yer alan döküman ve yazılar uzman üyelerimiz tarafından hazırlanmış ve pek çoğu bilimsel düzeyde yapılmış çalışmalar olduğundan güvenilir mahiyette eserlerdir. Bununla birlikte TavsiyeEdiyorum.com sitesi ve çalışma sahipleri, yazıların içerdiği bilgilerin güvenilirliği veya güncelliği konusunda hukuki bir güvence vermezler. Sitemizde yayınlanan yazılar bilgi amaçlı kaleme alınmış ve profesyonellere yönelik olarak
hazırlanmıştır. Site ziyaretçilerimizin o meslekle ilgili bir uzmanla görüşmeden, yazı içindeki bilgileri kendi başlarına kullanmamaları gerekmektedir. Yazıların telif hakkı tamamen yazarlarına aittir, eserler sahiplerinin muvaffakatı olmadan hiçbir suretle çoğaltılamaz, başka bir
yerde kullanılamaz, kopyala yapıştır yöntemiyle başka mecralara aktarılamaz. Sitemizde yer alan herhangi bir yazı başkasına ait telif haklarını ihlal ediyor, intihal içeriyor veya yazarın mensubu bulunduğu mesleğin meslek için etik kurallarına aykırılıklar taşıyorsa, yazının kaldırılabilmesi için site yönetimimize bilgi verilmelidir.
