Bağımlılık Şeması ve Terapisi - Tek Başıma Yapamam, (Yapamıyorum)
Bağımlılık Şeması ve Terapisi - Tek başıma yapamam, (yapamıyorum)
Bir başkasından onay almadan, bir başkasının rızasını almadan iş yapamama durumuna bağımlılık denir.
Bağımlılığın altında 2 müdahale vardır. 1. Aşırı müdahale etmek, çocuğu boğmak, yutmak vardır. İkincisi ise ebeveynin çocuğun bağımsız olma (ayrışma ve bireyleşme) çabalarını küçük gördüğü zaman ortaya çıkar. Ebeveyn çocuğu aşırı eleştirir, çocuğun verdiği, aldığı kararları küçümser.
2. Bağımlılık şemasının kökeninde aşırı korumacılık yatar. Bağımlılığı teşvik eden ebeveyn tutumu bu şemada çok önemlidir. Bağımlılığı teşvik eden ebeveynlerin sorunu çok az sevgi vermeleri veya ilgi göstermeleri değildir. Tam tersine aşırı korumacı ebeveynler genellikle sevgi doludur ve çok ilgi gösterirler. Ama kendilerindeki kaygıyı, gerginliği, agorafobikliği çocuklarına bulaştırırlar. Kendi terk edilme korkuları yüzünden çocuklarını yanlarında tutarlar. Kendileri güvensiz olduğundan çocuklarına güvenlik algısını veremezler. Sevgi verirler ama çocuğun bağımsız olması için gereken destek ve özgürlüğü veremezler. Aşırı korumacı ebeveynler genellikle aşırı kontrolcüdürler. Çocuk tek başına ödev yapmak istediğinde, babasının iyi güzel yap bakalım yapamazsan ağlayarak bana gelme diyerek bağımlılıklarını perçinlerler.
Aşırı korunmuş çocuklar güvenli ev ortamından ayrılıp, gerçek dünyanın sıkıntıları, reddedilmeleri ve yalnızlığı ile karşılaşıncaya kadar her şey iyidir. Ne zaman okula başlarlar, yeni bir işe başlarlar işte o zaman sorun yaşamaya başlarlar.
Bağımlılık şeması, romantik ilişkileri de mutlaka etkiler. Bağımlılığınızı tetikleyen partnerler (eşler) bulursunuz. (eşiniz (partneriniz) güçlü ve korumacı gözüken anne veya baba figürü gibidir. Eşiniz (partneriniz) size bakmaktan keyif alıyor gibidir ve size bir çocukmuşsunuz gibi davranır, kararların çoğunu eşiniz (partneriniz) verir, kendi kararlarınızdan çok eşinizin (partnerinizin) aldığı, verdiği kararlara güvenirsiniz, partneriniz, (eşiniz) fikirlerinizi, kararlarınızı beğenmez eleştirir. Eşiniz, (partneriniz) sizin için her şeyi yapar, siz neredeyse hiçbir sorumluluk almazsınız.
Bağımlılık şeması olan insanların ortak özellikleri şöyledir;
1. Günlük hayatlarını başkalarının yardımı olmadan sürdüremezler. Başkaları onlara sürekli koltuk değneği olmak zorundadır. Eğer olmazlarsa kendilerini kötü hissederler. Yetersiz hissederler. Sürekli bir destek arayışları vardır. Çocukken bağımsız davrandıkları zaman ya sürekli engellenmişler ve yetersiz hissettirilmişlerdir ya da sürekli onların önünde onları aşırı koruyan ebeveynleri vardır.
2. Arkalarını yaslayabilecekleri yetişkin figürlerine ihtiyaç duyarlar. Ve onların kendi hayatını kontrol etmesine izin verirler. Kendi başlarına hareket edemezler.
3. Yönlendirme ve öneri almak için her seferinde kendilerinden daha zeki ve güçlü gördükleri insanlara giderler.
4. Kendilik algıları yoktur ya da çok zayıftır. İçlerinde boşluk duygusu vardır. Bu boşluğu doldurmanın yolu olarak birilerine dayanmayı görürler. Bağımlı oldukları kişi (lere) ye öylesine bağlanırlar ki öylesine yapışırlar ki kendi kimliği ile diğerinin kimliği nerede başlıyor nerede bitiyor ayırmakta zorlanırsınız.
5. Bağımlı kişilerin gelişmemiş kendilik algıları vardır. Kimlikleri ebeveynlerinin veya ebeveyn figürlerinin kimlikleriyle birleşmiştir. Bunun tipik örneği; kocasının hayatı içine tamamen çekilen ve kendi kimlik algısını kaybeden kadındır. Kocasının istediği her şeyi yapar. Kendisine ait arkadaşları, ilgi alanları ve fikirleri yoktur. Konuştukları zaman kocasının hayatından bahsederler.
6. Yetişkin gibi değil de çocuk gibi hareket ederler. Yapışkan biri gibi davranırlar.
7. Ailesinden kısa süreliğine de olsa ayrılmakta sorun yaşarlar. Büyüyüp evi terk edemezler. Arkadaşları kendi hayatlarını, yuvalarını kurmuştur ama onlar halen evdedir. Ailesine yapışmış bir yapıları vardır. İşin ilginç yanı ailelerinin de onlara yapıştığı görülür.
8. Davranışlarını yönlendiren, kendilerine bakım veren kişileri seçerler.
9. Bağımlılık şeması o kadar fazladır ki çocuklar, büyüdükleri zaman bile eğer anne babalarından tavsiye almazlarsa başarısız olacaklarını düşünürler.
10. Kendi hayatlarını yaşamak yerine, başkalarının hayatını yaşarlar.
11. Başarılı ve yeterli oldukları alanları küçültür, yetersiz ve eksiklerini büyütürler.
12. Kendi kararlarını alamazlar. Kararlarının arkasında duramazlar.
13. Kendi akranlarına göre ebeveynlerine daha çok bağımlıdırlar.
14. Başka insanlar bana, benden daha iyi bakarlar düşüncesi ve inancı vardır.
15. Hiçbir şeyi doğru yapamıyorum, beceriksizim düşüncesi ve inancı vardır.
16. Tek başına olmaktan veya tek başına seyahate çıkmaktan hoşlanmazlar, hatta kaçınırlar.
17. Hayat bu insanlara çok bunaltıcı gelir, hayatla, yaşamla başa çıkamayacaklarını düşünürler. Dünyada kendi başlarının çaresine bakmaktan aciz olduğunuza inanırlar. Bu yüzden başka insanlardan yardım istemek zorunda kalırlar. Kendilerinde sürekli bir şeylerin eksik olduğunu hissederler. Buna bağlı olarak Yetersizlik inancı da vardır. Kendilerine bakacak bir yetişkin olmadıkça kendilerini kaybolmuş hissederler. Bağımlı oldukları insanları kaybetmekten çok korkarlar.
18. Yeni olan hiçbir şeye (iş, okul, evlilik v.s) başlayamazlar, her başlama girişiminde kendilerini bağımlı ya da yetersiz hissederler.
19. Bağımlı kişiler, bağımlılıklarını devam ettirebilmek için kendilerinin taciz edilmesine, kendilerinin işgal edilmesine, kendilerine hükmedilmesine izin verirler. O kişiyi tutabilmek için neredeyse her şeyi yaparlar. Bu kişide aynı zamanda sinirlilik ve öfke duygusuna da yol açar. Öfke ve sinir bağımlılığın bitmemesi için kişinin ödediği bedeldir. Genelde de öfkeyi dışa vurmaya cesaret edemezler. Çünkü; bu insanları kendilerinden uzaklaştırabilir ve kendilerinin o insanlara ihtiyacı vardır. Dolayısıyla kızgınlık, öfke duygularını içlerine, kendilerine yöneltirler.
20. Onay almak, öneri almak için bir insandan diğer insana adeta koşarlar. Kendi kararlarına güvenemezler. Aldıkları kararları yüzlerce kez değiştirirler. Bir karar verdikleri zaman bile verdikleri kararının doğru olduğuna dair onay alma ihtiyacı duyarlar.
21. Çocuklarda performans kaygısı şeklinde açığa çıkar. Çocuklar evde yapılan proje çalışmalarında iyilerdir. Ancak okuldaki testlerde, deneme sınavlarında, gerçek sınavlarda iyi olmazlar. Yoğun sınav kaygısı yaşarlar. Çünkü; sınavlar tek başlarına yüzleşmeleri gereken bir şeydir.
22. Başka insanların eğlenceli bulduğu etkinlikler onlar için yorucu ve ağırdır.
23. Bağımlı kişiler, değişimden hoşlanmazlar. Her şeyin aynı kalmasını isterler.
Hiçbir şey için kimseye ihtiyaç duymadığını göstermeye çalışan karşıt bağımlı insanlar da vardır. Bunlar da diğer aşırı uca kayarlar. Karşıt bağımlılık da bağımlılık şemasının varlığının güçlü bir göstergesidir. Karşıt bağımlı olan kişiler başkalarından yardım istemeyi reddederler. Öneri, yardım, yönlendirilme istemeyi reddederler. Başkalarından normal seviyede yardım alma konusunda kendilerine izin vermezler. Karşıt bağımlı insanlar diğer bağımlı olan insanlarla aynı şeyi hissederler. Kendi kendilerine yetiyor görüntüsü vermeye çalışırlar ama bunu çok yüksek seviyede kaygı ile yaparlar onları ele veren de bu altta yatan duygudur.
Terapiye Nasıl gelirler
Terapiye yalnızlık, terk edilmişlik, boşluk, hiçlik duygularıyla gelirler, baktığınızda güvenli bağlanma stili yoktur, hayatı karmakarışıktır, onlarca sevgilisi vardır. Üniversiteyi kazanırlar ama Bu tip çocuklar okulu beğenmedim, ortamı sevmedim şeklinde bahanelerle ana evlerine geri dönerler. Bu bahaneler gerçek değildir, ayrılma ve bireyleşme süreçlerini tamamlayamamış çocukların içlerindeki büyük korkular ve paniklerle tekrardan şehirlerine dönmek için gösterdikleri gayrettir. Bir kısmı da bu süreçte kaygılarını, boşluk duygularını partner bularak giderirler. Bir manita bulurlarsa memlekete gitmeye gerek yoktur. Manita yapınca yeni bir kriz başlar sevgilisinin 24 saat onunla ilgilenmesini isterler. Onunla ilgilenmediğini hissederse ona ulaşamazsa bırakılmış ve terk edilmiş duygusuna kapılır. Terk edilmiş duygusuyla (boşluk ve hiçlik) baş edebilmek için alkole, uyuşturucuya, sekse, yemek yemeye yönelirler. Acısını ancak bu şekilde dindirebilmektedirler.
Bağımlılıklar, kendisini farklı dillerde de ifade eder. (Panik atak, agorafobi (açık alan fobisi) sorunlarının altından bağımlılık şeması çıkabilmektedir.)
Benlik saygısının düşük olması, özgüven, düşük özsaygı, bağımlılığın ayrılmaz ve acı veren bir tarafıdır.
Şemanın kökenleri
1. Ebeveyniniz aşırı korumacıdır ve size olduğunuzdan daha küçükmüşsünüz gibi davranır.
2. Ebeveyniniz sizin yerinize karar verir.
3. Ebeveyniniz sizin hayatınızın bütün ayrıntılarıyla ilgilenir, böylece siz hiçbir zaman o ayrıntılarla kendiniz ilgilenmeyi öğrenmemişsinizdir.
4. Okul işlerinizi ebeveyniniz yapar.
5. Size hiç sorumluluk verilmemiştir ya da çok az verilmiştir.
6. Ebeveynleriniz tarafından çok eleştirilmişsinizdir.
7. Yeni görevler aldığınız zaman, ebeveynleriniz aşırı öğüt vererek ve yönlendirme yaparak müdahale ederler (ya da etmişlerdir.)
8. Ebeveynlerinizi sizi o kadar korumuşlardır ki evden ayrılıncaya kadar ciddi bir reddedilmeniz veya başarısızlığınız olmamıştır.
9. Ebeveynlerinizin çok fazla korku kaygıları vardır. Sizi her zaman tehlikelere karşı uyarırlar.
Bağımlılık şeması kökeni ya aşırı korumacı ya da yeterince korumayan ebeveynlere dayanır. Aşırı korumacı ebeveynler çocuklarını bağımlı kılar. Bağımlı davranışları pekiştirir, bağımsız davranışların önüne geçer. Çocuklarını boğarlar. Çocuklarına özgürlük vermezler veya kendi kendilerine yetebilmeyi öğrenmelerini desteklemezler.
Anne baba tutumları çok belirleyicidir dedik çünkü; Çocuğun yerine her şeyi yapan ebeveyn vardır. Çocuğun kendi başına bir şeyler yapma davranışları, girişimleri küçümsenmiş olabilir. Çocuklarını sürekli dünyanın tehlikeli olduğunu, olası tehlikeler ve hastalıklar konusunda uyarmışlardır. Çocukların aldığı kararlara güvenilmemiş olabilir. Aşırı korumacı ebeveyn tutumu vardır. Çocuğun yerine karar verirler ve çocuğun tüm sorumluluğunu ebeveyn yüklenir. Hatta çocuk kendi başına bir şeyler yapmaya çalıştığında eleştirilmiş, değersizleştirilmiştir. (sen yapamazsın, sen ne anlarsın, kafan basmaz v.b) Bunun sonucunda güçlü ve aklı başında gördüğünüz insanlar olmadan, onların tavsiye akıl fikirleri olmadan tek başlarına hiçbir şey yapamayacakları duygusunu ve düşüncesini hissederler. Bu şeması olan kişiler ailelerinden ayrılamazlar. Büyüdükleri zaman da ebeveynin yerini doldurabilecek bir eş veya patron bulurlar.
Aşırı korumacılık ve bağımlılıkta aşırı müdahale vardır. Ebeveynlerden biri hemen atlar ve daha çocuğun tek başına deneme fırsatı olmadan, onun için, onun yerine bir şeyler yaparlar. Ebeveynin niyeti iyi olabilir, çocuğunun hayatını kolaylaştırmak ve çocuğu hatalarının acısından korumak isteyebilirler. Ancak; ebeveyn her şeyi çocuğu adına yaptığı zaman çocuk hiçbir zaman yeterli bir şekilde işlevsel olmayı öğrenemez. Deneyip, başarısız olma, tekrar deneme ve başarma duygusunu tadarsa çocuk öğrenir. Bunu birinci elden deneyimlemesi gerekir. Öbür türlü öğrendiği tek şey ebeveyninin her zaman orada, yanında olduğunu öğrenir. Çocukta Sağlıklı bir gelişim olmaz.
Tedavisi:
İlk çocukluk yılları gözden geçirilir. İçlerindeki yetersiz/ bağımlı çocuğu hissetmeleri sağlanır, geçmişteki anılara odaklandırılır. Kendini bağımlı hissettiği anıları yakalanır. Aslında o çocuk halen içinde yaşıyor o çocuğun cesaretlendirilmeye, desteklenmeye, rahatlatılmaya ihtiyacı var. Kişiyi rahatsız eden anıların, resimlerin, duyguların, fregmanların boşaltılması, nötralize edilmesi gerekir. Bunun için EMDR ve HİPNOZ teknikleri çok etkili 2 yöntemdir.
Yetersizliklerini abarttıklarından dolayı, yetersizlik duygusu, Yetersizlik inancı üzerine çalışılma yapılır.
Kaçmak, şemayı pekiştirir. Yeni sorumluluklar almak, karar vermek gibi konularda, rol üstlenmesi üzerine bilişsel davranışçı teknikler uygulanır.
Terapilerde bağımlı danışanlarımız onlar adına karar vermemizi isterler. Onlar adına karar vermek, onların bize bağımlılığını artırır. Böyle durumlarda Onay alma gereksinimi üzerine çalışırız.
Güvenli alan oluşturmak bu şemayla çalışırken önemlidir. Özerk olmak için bu güvenli alandan uzaklaşmak önemlidir. Bu güvenli alandan kademe kademe, basamak basamak çıkmak üzerine çalışılır. (Eğer güvenli alanınız hiç olmadıysa şemanız ağır ve zor geçer.)
Başka insanlara bağımlı oldukları, günlük yaşam olaylarını, durumları yakalamasına yardım edilir. Kaçındıkları zorlukların, değişimlerin, fobilerin listesi çıkartılır. Bağımlılıklarının boyutu netleştirilir. Terapide izlenilecek yol haritası için daha nesnel bakış ortaya çıkartılır. Bağımlı oldukları kişi (ler) ve hangi konularda bağımlı oldukları anlaşılmaya çalışılır. Bunu anladığımız zaman hangi konularda (yemek, bulaşık, tatil, araba, sığınma v.s) terapiye ihtiyaç duydukları da anlaşılmış olunur. Kaçtıkları zorlukların anlaşılması, fark edilmesi ve değişimleri için desensitizasyon ve motivasyon çalışması yapılır.
Yüksek kimya üreten güçlü, aşırı korumacı eşlerden (partnerlerden) uzak durması üzerine farkındalık oluşturulur. Kendilerine en çok çekici gelen partnerlerden uzak durmasının önemi anlatılır. Şemalarını çok tetikleyen insanlara karşı en yüksek kimyalarının oluştuğu hatırlatılır. Onları koruyan ve onlara karşı baskın olan partnerlere aşık olmaya yatkınlıklarına değinilir. Kendilerine eşit davranan bir partner bulmaya çalışmalarının, bulduklarında da kendi paylarına düşeni (sorumluluk ve karar vermek gibi) yerine getirmeleri üzerine farkındalık çalışması yapılır.
Onay almak onlar için bir ilaç almak gibi olmaktan çıkmalıdır. (çıkartılmalıdır) Onay onlar için bir ilaç gibidir becerememe kaygısını sakinleştirir. Bu ilaçtan uzaklaşmak zorunda oldukları üzerine farkındalık çalışması önemlidir. Sürekli onay ve öğüt almak için partnerine, arkadaşına, amirine gitmemesi gerektiği, İnsanların onlara bakım vermek gibi bir borçlarının olmadığını, bir sorun yaşadıklarında ilk tepkilerinin yardım istemek olmaması gerektiği, sorunlarını öncelikle kendilerinin çözmeye çalışması üzerine çalışılır. Aldıkları, verdikleri kararların arkasında durmaları gerektiği üzerine çalışılır. Yaşamlarında, işlerinde yeni zorluklar ve sorumluluklar almaları ama bunu adım adım yapmaları üzerine çalışılır. Tek başlarına işlevsel oldukça kaygılarının azalacağı, biteceği üzerine farkındalık ve motivasyon çalışması yapılır.
Ebeveynlere de bilinçlendirme çalışması yapılmalıdır. (Ebeveynlerin her şeyin çok fazla içinde olmamayı, kendilerinin çocuklarının önüne geçmemeyi öğrenmesi gerekir.)
Unutmayın; Sizi değişimden korkutan şey: Kendi kararlarınıza, yargılarınıza olan güvensizliğinizdir, Değişim için kendi kararlarınıza güvenmek zorundasınız. Bunun için destek almanız gerekebilir.
Erol AKDAĞ
Klinik Psikolog
Bir başkasından onay almadan, bir başkasının rızasını almadan iş yapamama durumuna bağımlılık denir.
Bağımlılığın altında 2 müdahale vardır. 1. Aşırı müdahale etmek, çocuğu boğmak, yutmak vardır. İkincisi ise ebeveynin çocuğun bağımsız olma (ayrışma ve bireyleşme) çabalarını küçük gördüğü zaman ortaya çıkar. Ebeveyn çocuğu aşırı eleştirir, çocuğun verdiği, aldığı kararları küçümser.
2. Bağımlılık şemasının kökeninde aşırı korumacılık yatar. Bağımlılığı teşvik eden ebeveyn tutumu bu şemada çok önemlidir. Bağımlılığı teşvik eden ebeveynlerin sorunu çok az sevgi vermeleri veya ilgi göstermeleri değildir. Tam tersine aşırı korumacı ebeveynler genellikle sevgi doludur ve çok ilgi gösterirler. Ama kendilerindeki kaygıyı, gerginliği, agorafobikliği çocuklarına bulaştırırlar. Kendi terk edilme korkuları yüzünden çocuklarını yanlarında tutarlar. Kendileri güvensiz olduğundan çocuklarına güvenlik algısını veremezler. Sevgi verirler ama çocuğun bağımsız olması için gereken destek ve özgürlüğü veremezler. Aşırı korumacı ebeveynler genellikle aşırı kontrolcüdürler. Çocuk tek başına ödev yapmak istediğinde, babasının iyi güzel yap bakalım yapamazsan ağlayarak bana gelme diyerek bağımlılıklarını perçinlerler.
Aşırı korunmuş çocuklar güvenli ev ortamından ayrılıp, gerçek dünyanın sıkıntıları, reddedilmeleri ve yalnızlığı ile karşılaşıncaya kadar her şey iyidir. Ne zaman okula başlarlar, yeni bir işe başlarlar işte o zaman sorun yaşamaya başlarlar.
Bağımlılık şeması, romantik ilişkileri de mutlaka etkiler. Bağımlılığınızı tetikleyen partnerler (eşler) bulursunuz. (eşiniz (partneriniz) güçlü ve korumacı gözüken anne veya baba figürü gibidir. Eşiniz (partneriniz) size bakmaktan keyif alıyor gibidir ve size bir çocukmuşsunuz gibi davranır, kararların çoğunu eşiniz (partneriniz) verir, kendi kararlarınızdan çok eşinizin (partnerinizin) aldığı, verdiği kararlara güvenirsiniz, partneriniz, (eşiniz) fikirlerinizi, kararlarınızı beğenmez eleştirir. Eşiniz, (partneriniz) sizin için her şeyi yapar, siz neredeyse hiçbir sorumluluk almazsınız.
Bağımlılık şeması olan insanların ortak özellikleri şöyledir;
1. Günlük hayatlarını başkalarının yardımı olmadan sürdüremezler. Başkaları onlara sürekli koltuk değneği olmak zorundadır. Eğer olmazlarsa kendilerini kötü hissederler. Yetersiz hissederler. Sürekli bir destek arayışları vardır. Çocukken bağımsız davrandıkları zaman ya sürekli engellenmişler ve yetersiz hissettirilmişlerdir ya da sürekli onların önünde onları aşırı koruyan ebeveynleri vardır.
2. Arkalarını yaslayabilecekleri yetişkin figürlerine ihtiyaç duyarlar. Ve onların kendi hayatını kontrol etmesine izin verirler. Kendi başlarına hareket edemezler.
3. Yönlendirme ve öneri almak için her seferinde kendilerinden daha zeki ve güçlü gördükleri insanlara giderler.
4. Kendilik algıları yoktur ya da çok zayıftır. İçlerinde boşluk duygusu vardır. Bu boşluğu doldurmanın yolu olarak birilerine dayanmayı görürler. Bağımlı oldukları kişi (lere) ye öylesine bağlanırlar ki öylesine yapışırlar ki kendi kimliği ile diğerinin kimliği nerede başlıyor nerede bitiyor ayırmakta zorlanırsınız.
5. Bağımlı kişilerin gelişmemiş kendilik algıları vardır. Kimlikleri ebeveynlerinin veya ebeveyn figürlerinin kimlikleriyle birleşmiştir. Bunun tipik örneği; kocasının hayatı içine tamamen çekilen ve kendi kimlik algısını kaybeden kadındır. Kocasının istediği her şeyi yapar. Kendisine ait arkadaşları, ilgi alanları ve fikirleri yoktur. Konuştukları zaman kocasının hayatından bahsederler.
6. Yetişkin gibi değil de çocuk gibi hareket ederler. Yapışkan biri gibi davranırlar.
7. Ailesinden kısa süreliğine de olsa ayrılmakta sorun yaşarlar. Büyüyüp evi terk edemezler. Arkadaşları kendi hayatlarını, yuvalarını kurmuştur ama onlar halen evdedir. Ailesine yapışmış bir yapıları vardır. İşin ilginç yanı ailelerinin de onlara yapıştığı görülür.
8. Davranışlarını yönlendiren, kendilerine bakım veren kişileri seçerler.
9. Bağımlılık şeması o kadar fazladır ki çocuklar, büyüdükleri zaman bile eğer anne babalarından tavsiye almazlarsa başarısız olacaklarını düşünürler.
10. Kendi hayatlarını yaşamak yerine, başkalarının hayatını yaşarlar.
11. Başarılı ve yeterli oldukları alanları küçültür, yetersiz ve eksiklerini büyütürler.
12. Kendi kararlarını alamazlar. Kararlarının arkasında duramazlar.
13. Kendi akranlarına göre ebeveynlerine daha çok bağımlıdırlar.
14. Başka insanlar bana, benden daha iyi bakarlar düşüncesi ve inancı vardır.
15. Hiçbir şeyi doğru yapamıyorum, beceriksizim düşüncesi ve inancı vardır.
16. Tek başına olmaktan veya tek başına seyahate çıkmaktan hoşlanmazlar, hatta kaçınırlar.
17. Hayat bu insanlara çok bunaltıcı gelir, hayatla, yaşamla başa çıkamayacaklarını düşünürler. Dünyada kendi başlarının çaresine bakmaktan aciz olduğunuza inanırlar. Bu yüzden başka insanlardan yardım istemek zorunda kalırlar. Kendilerinde sürekli bir şeylerin eksik olduğunu hissederler. Buna bağlı olarak Yetersizlik inancı da vardır. Kendilerine bakacak bir yetişkin olmadıkça kendilerini kaybolmuş hissederler. Bağımlı oldukları insanları kaybetmekten çok korkarlar.
18. Yeni olan hiçbir şeye (iş, okul, evlilik v.s) başlayamazlar, her başlama girişiminde kendilerini bağımlı ya da yetersiz hissederler.
19. Bağımlı kişiler, bağımlılıklarını devam ettirebilmek için kendilerinin taciz edilmesine, kendilerinin işgal edilmesine, kendilerine hükmedilmesine izin verirler. O kişiyi tutabilmek için neredeyse her şeyi yaparlar. Bu kişide aynı zamanda sinirlilik ve öfke duygusuna da yol açar. Öfke ve sinir bağımlılığın bitmemesi için kişinin ödediği bedeldir. Genelde de öfkeyi dışa vurmaya cesaret edemezler. Çünkü; bu insanları kendilerinden uzaklaştırabilir ve kendilerinin o insanlara ihtiyacı vardır. Dolayısıyla kızgınlık, öfke duygularını içlerine, kendilerine yöneltirler.
20. Onay almak, öneri almak için bir insandan diğer insana adeta koşarlar. Kendi kararlarına güvenemezler. Aldıkları kararları yüzlerce kez değiştirirler. Bir karar verdikleri zaman bile verdikleri kararının doğru olduğuna dair onay alma ihtiyacı duyarlar.
21. Çocuklarda performans kaygısı şeklinde açığa çıkar. Çocuklar evde yapılan proje çalışmalarında iyilerdir. Ancak okuldaki testlerde, deneme sınavlarında, gerçek sınavlarda iyi olmazlar. Yoğun sınav kaygısı yaşarlar. Çünkü; sınavlar tek başlarına yüzleşmeleri gereken bir şeydir.
22. Başka insanların eğlenceli bulduğu etkinlikler onlar için yorucu ve ağırdır.
23. Bağımlı kişiler, değişimden hoşlanmazlar. Her şeyin aynı kalmasını isterler.
Hiçbir şey için kimseye ihtiyaç duymadığını göstermeye çalışan karşıt bağımlı insanlar da vardır. Bunlar da diğer aşırı uca kayarlar. Karşıt bağımlılık da bağımlılık şemasının varlığının güçlü bir göstergesidir. Karşıt bağımlı olan kişiler başkalarından yardım istemeyi reddederler. Öneri, yardım, yönlendirilme istemeyi reddederler. Başkalarından normal seviyede yardım alma konusunda kendilerine izin vermezler. Karşıt bağımlı insanlar diğer bağımlı olan insanlarla aynı şeyi hissederler. Kendi kendilerine yetiyor görüntüsü vermeye çalışırlar ama bunu çok yüksek seviyede kaygı ile yaparlar onları ele veren de bu altta yatan duygudur.
Terapiye Nasıl gelirler
Terapiye yalnızlık, terk edilmişlik, boşluk, hiçlik duygularıyla gelirler, baktığınızda güvenli bağlanma stili yoktur, hayatı karmakarışıktır, onlarca sevgilisi vardır. Üniversiteyi kazanırlar ama Bu tip çocuklar okulu beğenmedim, ortamı sevmedim şeklinde bahanelerle ana evlerine geri dönerler. Bu bahaneler gerçek değildir, ayrılma ve bireyleşme süreçlerini tamamlayamamış çocukların içlerindeki büyük korkular ve paniklerle tekrardan şehirlerine dönmek için gösterdikleri gayrettir. Bir kısmı da bu süreçte kaygılarını, boşluk duygularını partner bularak giderirler. Bir manita bulurlarsa memlekete gitmeye gerek yoktur. Manita yapınca yeni bir kriz başlar sevgilisinin 24 saat onunla ilgilenmesini isterler. Onunla ilgilenmediğini hissederse ona ulaşamazsa bırakılmış ve terk edilmiş duygusuna kapılır. Terk edilmiş duygusuyla (boşluk ve hiçlik) baş edebilmek için alkole, uyuşturucuya, sekse, yemek yemeye yönelirler. Acısını ancak bu şekilde dindirebilmektedirler.
Bağımlılıklar, kendisini farklı dillerde de ifade eder. (Panik atak, agorafobi (açık alan fobisi) sorunlarının altından bağımlılık şeması çıkabilmektedir.)
Benlik saygısının düşük olması, özgüven, düşük özsaygı, bağımlılığın ayrılmaz ve acı veren bir tarafıdır.
Şemanın kökenleri
1. Ebeveyniniz aşırı korumacıdır ve size olduğunuzdan daha küçükmüşsünüz gibi davranır.
2. Ebeveyniniz sizin yerinize karar verir.
3. Ebeveyniniz sizin hayatınızın bütün ayrıntılarıyla ilgilenir, böylece siz hiçbir zaman o ayrıntılarla kendiniz ilgilenmeyi öğrenmemişsinizdir.
4. Okul işlerinizi ebeveyniniz yapar.
5. Size hiç sorumluluk verilmemiştir ya da çok az verilmiştir.
6. Ebeveynleriniz tarafından çok eleştirilmişsinizdir.
7. Yeni görevler aldığınız zaman, ebeveynleriniz aşırı öğüt vererek ve yönlendirme yaparak müdahale ederler (ya da etmişlerdir.)
8. Ebeveynlerinizi sizi o kadar korumuşlardır ki evden ayrılıncaya kadar ciddi bir reddedilmeniz veya başarısızlığınız olmamıştır.
9. Ebeveynlerinizin çok fazla korku kaygıları vardır. Sizi her zaman tehlikelere karşı uyarırlar.
Bağımlılık şeması kökeni ya aşırı korumacı ya da yeterince korumayan ebeveynlere dayanır. Aşırı korumacı ebeveynler çocuklarını bağımlı kılar. Bağımlı davranışları pekiştirir, bağımsız davranışların önüne geçer. Çocuklarını boğarlar. Çocuklarına özgürlük vermezler veya kendi kendilerine yetebilmeyi öğrenmelerini desteklemezler.
Anne baba tutumları çok belirleyicidir dedik çünkü; Çocuğun yerine her şeyi yapan ebeveyn vardır. Çocuğun kendi başına bir şeyler yapma davranışları, girişimleri küçümsenmiş olabilir. Çocuklarını sürekli dünyanın tehlikeli olduğunu, olası tehlikeler ve hastalıklar konusunda uyarmışlardır. Çocukların aldığı kararlara güvenilmemiş olabilir. Aşırı korumacı ebeveyn tutumu vardır. Çocuğun yerine karar verirler ve çocuğun tüm sorumluluğunu ebeveyn yüklenir. Hatta çocuk kendi başına bir şeyler yapmaya çalıştığında eleştirilmiş, değersizleştirilmiştir. (sen yapamazsın, sen ne anlarsın, kafan basmaz v.b) Bunun sonucunda güçlü ve aklı başında gördüğünüz insanlar olmadan, onların tavsiye akıl fikirleri olmadan tek başlarına hiçbir şey yapamayacakları duygusunu ve düşüncesini hissederler. Bu şeması olan kişiler ailelerinden ayrılamazlar. Büyüdükleri zaman da ebeveynin yerini doldurabilecek bir eş veya patron bulurlar.
Aşırı korumacılık ve bağımlılıkta aşırı müdahale vardır. Ebeveynlerden biri hemen atlar ve daha çocuğun tek başına deneme fırsatı olmadan, onun için, onun yerine bir şeyler yaparlar. Ebeveynin niyeti iyi olabilir, çocuğunun hayatını kolaylaştırmak ve çocuğu hatalarının acısından korumak isteyebilirler. Ancak; ebeveyn her şeyi çocuğu adına yaptığı zaman çocuk hiçbir zaman yeterli bir şekilde işlevsel olmayı öğrenemez. Deneyip, başarısız olma, tekrar deneme ve başarma duygusunu tadarsa çocuk öğrenir. Bunu birinci elden deneyimlemesi gerekir. Öbür türlü öğrendiği tek şey ebeveyninin her zaman orada, yanında olduğunu öğrenir. Çocukta Sağlıklı bir gelişim olmaz.
Tedavisi:
İlk çocukluk yılları gözden geçirilir. İçlerindeki yetersiz/ bağımlı çocuğu hissetmeleri sağlanır, geçmişteki anılara odaklandırılır. Kendini bağımlı hissettiği anıları yakalanır. Aslında o çocuk halen içinde yaşıyor o çocuğun cesaretlendirilmeye, desteklenmeye, rahatlatılmaya ihtiyacı var. Kişiyi rahatsız eden anıların, resimlerin, duyguların, fregmanların boşaltılması, nötralize edilmesi gerekir. Bunun için EMDR ve HİPNOZ teknikleri çok etkili 2 yöntemdir.
Yetersizliklerini abarttıklarından dolayı, yetersizlik duygusu, Yetersizlik inancı üzerine çalışılma yapılır.
Kaçmak, şemayı pekiştirir. Yeni sorumluluklar almak, karar vermek gibi konularda, rol üstlenmesi üzerine bilişsel davranışçı teknikler uygulanır.
Terapilerde bağımlı danışanlarımız onlar adına karar vermemizi isterler. Onlar adına karar vermek, onların bize bağımlılığını artırır. Böyle durumlarda Onay alma gereksinimi üzerine çalışırız.
Güvenli alan oluşturmak bu şemayla çalışırken önemlidir. Özerk olmak için bu güvenli alandan uzaklaşmak önemlidir. Bu güvenli alandan kademe kademe, basamak basamak çıkmak üzerine çalışılır. (Eğer güvenli alanınız hiç olmadıysa şemanız ağır ve zor geçer.)
Başka insanlara bağımlı oldukları, günlük yaşam olaylarını, durumları yakalamasına yardım edilir. Kaçındıkları zorlukların, değişimlerin, fobilerin listesi çıkartılır. Bağımlılıklarının boyutu netleştirilir. Terapide izlenilecek yol haritası için daha nesnel bakış ortaya çıkartılır. Bağımlı oldukları kişi (ler) ve hangi konularda bağımlı oldukları anlaşılmaya çalışılır. Bunu anladığımız zaman hangi konularda (yemek, bulaşık, tatil, araba, sığınma v.s) terapiye ihtiyaç duydukları da anlaşılmış olunur. Kaçtıkları zorlukların anlaşılması, fark edilmesi ve değişimleri için desensitizasyon ve motivasyon çalışması yapılır.
Yüksek kimya üreten güçlü, aşırı korumacı eşlerden (partnerlerden) uzak durması üzerine farkındalık oluşturulur. Kendilerine en çok çekici gelen partnerlerden uzak durmasının önemi anlatılır. Şemalarını çok tetikleyen insanlara karşı en yüksek kimyalarının oluştuğu hatırlatılır. Onları koruyan ve onlara karşı baskın olan partnerlere aşık olmaya yatkınlıklarına değinilir. Kendilerine eşit davranan bir partner bulmaya çalışmalarının, bulduklarında da kendi paylarına düşeni (sorumluluk ve karar vermek gibi) yerine getirmeleri üzerine farkındalık çalışması yapılır.
Onay almak onlar için bir ilaç almak gibi olmaktan çıkmalıdır. (çıkartılmalıdır) Onay onlar için bir ilaç gibidir becerememe kaygısını sakinleştirir. Bu ilaçtan uzaklaşmak zorunda oldukları üzerine farkındalık çalışması önemlidir. Sürekli onay ve öğüt almak için partnerine, arkadaşına, amirine gitmemesi gerektiği, İnsanların onlara bakım vermek gibi bir borçlarının olmadığını, bir sorun yaşadıklarında ilk tepkilerinin yardım istemek olmaması gerektiği, sorunlarını öncelikle kendilerinin çözmeye çalışması üzerine çalışılır. Aldıkları, verdikleri kararların arkasında durmaları gerektiği üzerine çalışılır. Yaşamlarında, işlerinde yeni zorluklar ve sorumluluklar almaları ama bunu adım adım yapmaları üzerine çalışılır. Tek başlarına işlevsel oldukça kaygılarının azalacağı, biteceği üzerine farkındalık ve motivasyon çalışması yapılır.
Ebeveynlere de bilinçlendirme çalışması yapılmalıdır. (Ebeveynlerin her şeyin çok fazla içinde olmamayı, kendilerinin çocuklarının önüne geçmemeyi öğrenmesi gerekir.)
Unutmayın; Sizi değişimden korkutan şey: Kendi kararlarınıza, yargılarınıza olan güvensizliğinizdir, Değişim için kendi kararlarınıza güvenmek zorundasınız. Bunun için destek almanız gerekebilir.
Erol AKDAĞ
Klinik Psikolog
|
Yazan
|
Bu makaleden alıntı yapmak
için alıntı yapılan yazıya aşağıdaki ibare eklenmelidir: "Bağımlılık Şeması ve Terapisi - Tek Başıma Yapamam, (Yapamıyorum)" başlıklı makalenin tüm hakları yazarı Psk.Erol AKDAĞ'e aittir ve makale, yazarı tarafından TavsiyeEdiyorum.com (http://www.tavsiyeediyorum.com) kütüphanesinde yayınlanmıştır. Bu ibare eklenmek şartıyla, makaleden Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa uygun kısa alıntılar yapılabilir, ancak Psk.Erol AKDAĞ'ın izni olmaksızın makalenin tamamı başka bir mecraya kopyalanamaz veya başka yerde yayınlanamaz. |
39 Beğeni 
Yazan Uzman
|
Sitemizde yer alan döküman ve yazılar uzman üyelerimiz tarafından hazırlanmış ve pek çoğu bilimsel düzeyde yapılmış çalışmalar olduğundan güvenilir mahiyette eserlerdir. Bununla birlikte TavsiyeEdiyorum.com sitesi ve çalışma sahipleri, yazıların içerdiği bilgilerin güvenilirliği veya güncelliği konusunda hukuki bir güvence vermezler. Sitemizde yayınlanan yazılar bilgi amaçlı kaleme alınmış ve profesyonellere yönelik olarak
hazırlanmıştır. Site ziyaretçilerimizin o meslekle ilgili bir uzmanla görüşmeden, yazı içindeki bilgileri kendi başlarına kullanmamaları gerekmektedir. Yazıların telif hakkı tamamen yazarlarına aittir, eserler sahiplerinin muvaffakatı olmadan hiçbir suretle çoğaltılamaz, başka bir
yerde kullanılamaz, kopyala yapıştır yöntemiyle başka mecralara aktarılamaz. Sitemizde yer alan herhangi bir yazı başkasına ait telif haklarını ihlal ediyor, intihal içeriyor veya yazarın mensubu bulunduğu mesleğin meslek için etik kurallarına aykırılıklar taşıyorsa, yazının kaldırılabilmesi için site yönetimimize bilgi verilmelidir.
