Farklı Ebeveyn Tutumları
Çocuk yetiştirmede izlenecek en etkili yol tutarlı davranış sergilemekten geçiyor.
Hepimiz bir zamanlar çocuktuk ve hala büyüyoruz. Bulunduğumuz ailenin bizi nasıl yetiştirdiği hakkında bilgi edindiğimiz zaman belki de kişiliğimizin yön bulma sürecini çoktan geçmiştik. Peki, nasıl bir model altında yetiştirildik? Her şeyden önemlisi, çocuğumuzu en uygun nasıl yetiştirmemiz gerekiyor? Çünkü çocuğumuzun benlik kavramı, bizlerin onlara yönelttikleri tutumların bir yansımasıdır. Burada ebeveyn tutumlarını ele almak istedim. Davranışlarımızın onları nasıl etkileyebileceğini görmemiz, gelecekte hem bizim hem de çocuğumuzun zorluk çekmeden olumlu bir ilişki kurmasını saylayacaktır. Öte yandan, son zamanlarda en çok yakındığımız bilgisayar oyunları ve internet bağımlığı ile davranışlarımız arasında nasıl bir bağlantı var?
Baskıcı –Otoriter Tutum…
Baskıcı anne-babalar, çocuklarının davranışlarını, hiç esnemeyen, mutlak ölçüle göre biçimlendirme, denetleme ve yargılayan bir tavır sergilerler. Bu tarz ailelerde bireyler çocuklara baskıcı ve itaat odaklı davranır. Çocuklarının kendi kurallarına uymalarını ve saygılı olmalarını ister ve zaman zaman bu konuda uyarırlar. Böyle bir aile ortamında düşünce alışverişine, istek ve arzuların ifadesine yer yoktur. Çocuğun çocuk olduğu sürekli vurgulanan, istek ve gereksinimlerinin göz ardı edildiği bir ortamdır. Böyle bir ortamda büyüyen çocukların sosyal süreçte arkadaş ilişkileri ve iletişim becerileri, girişimcilik yetenekleri zayıf gelişiyor. Böylece çocuk ailesinden ve sosyal çevresinden bulamadığı ilgi ve iletişim gereksinimini sanal dünyada arıyor. Giderek kendini oyunlara veriyor. Bilgisayar onu hayata bağlayan tek araç haline geliyor. Ailenin çocuğa nasıl düşünmesi gerektiğini bile aşılayan bu katı tutum çocukta, kendine güvensizlik, düşük benlik algısı ve çekingenliğe sebebiyet veriyor. Çocuğun kendi geleceğini bağımsız sürdürebilmesine olumsuz etkide bulunan yetiştirme modelidir.
Demokratik Tutum…
Destekleyici-yetkili ve güvenilir tutum olarak da adlandırılan bu aile modelinde, ana-baba çocuklarını destekler ama bunun yanında sınırlarını koymayı da ihmal etmez. Ebeveyn tutumları içinde en ideal olanıdır. Bu tutumun iki temel öğesi vardır. Sevgi ve disiplin. Bu tutum, temel gereksinimleri en uygun biçimde karşılayan, kişide kendi kendisini doyurabilme becerisi geliştiren, iki temel öğeyi en sağlıklı biçimde ve oranda içinde bulunduran tutumdur. Burada çocuğun hal ve davranışları tamamen serbest bırakılmaz, ailenin kontrolü altındadır. Çocuğun istek ve görüşlerinin paylaşıldığı, gereksinimlerinin önemsendiği ve dikkate alındığı bir ortamdır. Ana-baba ve çocuk arasında sözlü iletişim kanalları açıktır. Çocukla birebir ilişki içinde, sohbete, anlayışa dayalı bir yaşam tarzı mevcuttur. Böyle bir ana-baba yaklaşımı, çocuğun başarılı bir sosyal gelişimi için uygun ortamı sağlıyor. Hem denetim hem de sevgiyi barındırır. Sevgilerini gösterirken övgü ve takdir etmeyi de ihmal etmezler. Bütün bunlar kişiye değerli olduğunu hissettirir. Özgüven gelişiminin temel basamaklarıdır. Disiplin uygulanırken kurallar açık ve net olmalı, çocuğun sınırlarının belli olması, aile içinde tutarlılık sağlanmalıdır. Ceza verilmesi gerekiyorsa hemen uygulanmalı, cezanın hangi davranışa yönelik olduğu çocuğa açıklanmalıdır. Anne -babalar, çocuklarına karşı sevgi, anlayış, sabır ve hoşgörü ile disiplin vermelidirler. Böyle ebeveynler çocuklarıyla ortak faaliyetlerde bulunur. Bu ortamda çocuk kendi kararlarını kendi verebilecek olgunluğa ulaşır. Destekleyici tutum sayesinde çocuk bilgisayarı ve onunla birlikte interneti bilgi edinmek, boş vakitlerini değerlendirmek amaçlı kullanıyor. Çocuğun benlik kavramının oluşmasında en etkili tutum modelidir.
Gevşek Tutum…
Bu tutum modeli de kendi içinde iki farklı davranış modeli barındırır. Bunlardan biri ihmalkar tutumdur. İhmalkar ebeveyn çocuğun yaşantısıyla ilgilenmez. Onun nasıl bir sosyal çevrede bulunduğunu, okul yaşantısını, ruhsal durumunu, gereksinimlerini, beklentilerini önemsemez. Kendi sosyal yaşantısı çocuğununkinden daha önemlidir. Böyle bir ortamda sosyal yönü zayıf, arkadaşlık ilişkileri kötü, saldırgan, çevresindeki kişilere ve eşyalara zarar veren çocuklar yetişir. Bu çocuklar yaşantılarından memnunmuş gibi görünseler de aslında onu yönlendirecek, denetleyecek, yol gösterecek, sıkıntılarını, gereksinimlerini önemseyecek bir otoriteye ihtiyaç duyarlar. Öte yandan bu beklentileri karşılanmadığı ve denetlenmedikleri için bilgisayar ve onunla paralellik gösteren internet kullanımı bilinçsiz bir hal alır. Çocuk bilgisayar başında geçirdiği zamanın farkında bile olmaz ve savunmasız bir şekilde karşılaşabileceği kötülüklere açık olur.
Gevşek tutumun diğer ayağı da aşırı hoşgörülü tutum modelidir. Bu model tamamen çocuk merkezlidir. Ailenin kontrolü çocuğun elindedir. Çocuk ne zaman ne isterse o yapılır haldedir. Ailenin kendine özel denilen yaşantısı söz konusu bile değildir. Bu model içerisinde de aşırı özgürlük tanıma bulunur. Hemen boyun eğen, yumuşak başlı ve tutarsız davranan ana-babalardır. Görünürde çocuklarıyla ilgili gibi görünseler de çocuklar üzerinde başarısız ve etkisiz bir kontrol sergilerler. Bu tarz davranışlar çocukta benlik algısının düşük gelişmesine neden olur. Benlik algısı düşük gelişen çocuklar; kendine güvenmeyen, yetenek ve sınırlarının farkında olmayan, bağımlı kişilik geliştiren bireyler olurlar. Bu çocuklar yetiştikleri ortam nedeniyle hiçbir zaman kendi davranışlarını kontrol etme becerisini geliştiremezler. Aile ortamında tüm isteklerinin gerçekleşmesine alışkın olan çocuk, ilerde yetişkin hale geldiğinde de girdiği her ortamda isteklerinin gerçekleştirilmesini bekler, kendi yollarının izlenmesini, kendi düşüncelerinin benimsenmesini ister. Bu tarz aile modeli çocuğun internet bağımlılığından çok sosyal yaşantısını olumsuz etkiler. Tüm arkadaşlık ilişkilerinde tek söz sahibinin kendisi olmasını ister.
Aşırı Korumacı Tutum…
Bu tarz tutumu benimseyen ebeveyn sürekli çocuğa müdahale eder. Bu tutumda çocuğa sevgiyle beraber aşırı koruyucu davranışlar sunulmaktadır. Çocuğa bir bebek gibi davranılır, çocuk bebekleştirilir. Çocuk anne- baba tarafından "sen yapamazsın, daha küçüksün" gibi engellemelerle karşılaşır. Çocuğun kendini tanıması ve yapabileceklerini farketmesini engelleyen bir anne baba tutumudur. Bu model içerisinde aşırı kontrol ve aşırı özen vardır. Özellikle annenin bu aşırı ilgisi, çocukla iç içe geçmiş ilişkisi çocukta anne bağımlılığına neden olur. Büyüdüğü halde hala annesinin her işini organize etmesini bekleyen, annesi olmadan kendi giyeceği kıyafetini satın alırken bile karar veremediği görülen örneklerdendir. Büyümesine izin verilmeyen bu çocuğun toplumsal gelişimi engellenmiş olur. Bu da onun arkadaş ilişkilerini olumsuz etkiler. Dışlanmasına neden olur. Bu dışlanmışlık çocuğu internetteki sanal ilişkilere iter. Yüz yüze söyleyemediklerini sanal ortamda daha rahat ifade eder. Ayrıca korumacı annenin dışarı çıkmasına izin verilmeyen çocuk internette sörf yapmayı bir kaçış yolu olarak görür. Böyle bir aile modelinde çocuk ya bilgisayardan tamamen mahrum bırakılır ya da anne çocuğunu memnun etmek, hoşgörülü olmak adına onun vakitsiz kullanımını görmezden gelir ve akılcılaştırma yoluyla kendine olumlu bir pay çıkartır.
Tutarsız ve Kararsız Tutum…
Çocuğun gelişime en olumsuz etkide bulunan tutumdur. Ana-babanın kararsız ve tutarsız tutumu çocuğu sürekli bir ikilemde bırakır. Yaptığı bir davranış nedeniyle bir keresinde ödüllendirilirken, aynı davranışı bir başka seferde cezalanmasına neden olur. Ya da aynı davranışı ebeveynden biri cezalandırıp, diğer ebeveyn ödüllendirirse, çocuk hangi davranışın doğru olduğunu belirlemede sorun yaşar. Her konuda olduğu gibi bilgisayar kullanımında da çocuk ailesinin bu tutumlarından dolayı büyük gel-gitler yaşar.
Artık geleneksel çocuk yetiştirme tutumundan vazgeçip, kendi kendini yönetebilen, atılgan, kendi başına karar verip sorumluluğunu üstlenebilen bir nesil yetiştirebilmek için disiplin yöntemlerinizde değişim şart.
Hepimiz bir zamanlar çocuktuk ve hala büyüyoruz. Bulunduğumuz ailenin bizi nasıl yetiştirdiği hakkında bilgi edindiğimiz zaman belki de kişiliğimizin yön bulma sürecini çoktan geçmiştik. Peki, nasıl bir model altında yetiştirildik? Her şeyden önemlisi, çocuğumuzu en uygun nasıl yetiştirmemiz gerekiyor? Çünkü çocuğumuzun benlik kavramı, bizlerin onlara yönelttikleri tutumların bir yansımasıdır. Burada ebeveyn tutumlarını ele almak istedim. Davranışlarımızın onları nasıl etkileyebileceğini görmemiz, gelecekte hem bizim hem de çocuğumuzun zorluk çekmeden olumlu bir ilişki kurmasını saylayacaktır. Öte yandan, son zamanlarda en çok yakındığımız bilgisayar oyunları ve internet bağımlığı ile davranışlarımız arasında nasıl bir bağlantı var?
Baskıcı –Otoriter Tutum…
Baskıcı anne-babalar, çocuklarının davranışlarını, hiç esnemeyen, mutlak ölçüle göre biçimlendirme, denetleme ve yargılayan bir tavır sergilerler. Bu tarz ailelerde bireyler çocuklara baskıcı ve itaat odaklı davranır. Çocuklarının kendi kurallarına uymalarını ve saygılı olmalarını ister ve zaman zaman bu konuda uyarırlar. Böyle bir aile ortamında düşünce alışverişine, istek ve arzuların ifadesine yer yoktur. Çocuğun çocuk olduğu sürekli vurgulanan, istek ve gereksinimlerinin göz ardı edildiği bir ortamdır. Böyle bir ortamda büyüyen çocukların sosyal süreçte arkadaş ilişkileri ve iletişim becerileri, girişimcilik yetenekleri zayıf gelişiyor. Böylece çocuk ailesinden ve sosyal çevresinden bulamadığı ilgi ve iletişim gereksinimini sanal dünyada arıyor. Giderek kendini oyunlara veriyor. Bilgisayar onu hayata bağlayan tek araç haline geliyor. Ailenin çocuğa nasıl düşünmesi gerektiğini bile aşılayan bu katı tutum çocukta, kendine güvensizlik, düşük benlik algısı ve çekingenliğe sebebiyet veriyor. Çocuğun kendi geleceğini bağımsız sürdürebilmesine olumsuz etkide bulunan yetiştirme modelidir.
Demokratik Tutum…
Destekleyici-yetkili ve güvenilir tutum olarak da adlandırılan bu aile modelinde, ana-baba çocuklarını destekler ama bunun yanında sınırlarını koymayı da ihmal etmez. Ebeveyn tutumları içinde en ideal olanıdır. Bu tutumun iki temel öğesi vardır. Sevgi ve disiplin. Bu tutum, temel gereksinimleri en uygun biçimde karşılayan, kişide kendi kendisini doyurabilme becerisi geliştiren, iki temel öğeyi en sağlıklı biçimde ve oranda içinde bulunduran tutumdur. Burada çocuğun hal ve davranışları tamamen serbest bırakılmaz, ailenin kontrolü altındadır. Çocuğun istek ve görüşlerinin paylaşıldığı, gereksinimlerinin önemsendiği ve dikkate alındığı bir ortamdır. Ana-baba ve çocuk arasında sözlü iletişim kanalları açıktır. Çocukla birebir ilişki içinde, sohbete, anlayışa dayalı bir yaşam tarzı mevcuttur. Böyle bir ana-baba yaklaşımı, çocuğun başarılı bir sosyal gelişimi için uygun ortamı sağlıyor. Hem denetim hem de sevgiyi barındırır. Sevgilerini gösterirken övgü ve takdir etmeyi de ihmal etmezler. Bütün bunlar kişiye değerli olduğunu hissettirir. Özgüven gelişiminin temel basamaklarıdır. Disiplin uygulanırken kurallar açık ve net olmalı, çocuğun sınırlarının belli olması, aile içinde tutarlılık sağlanmalıdır. Ceza verilmesi gerekiyorsa hemen uygulanmalı, cezanın hangi davranışa yönelik olduğu çocuğa açıklanmalıdır. Anne -babalar, çocuklarına karşı sevgi, anlayış, sabır ve hoşgörü ile disiplin vermelidirler. Böyle ebeveynler çocuklarıyla ortak faaliyetlerde bulunur. Bu ortamda çocuk kendi kararlarını kendi verebilecek olgunluğa ulaşır. Destekleyici tutum sayesinde çocuk bilgisayarı ve onunla birlikte interneti bilgi edinmek, boş vakitlerini değerlendirmek amaçlı kullanıyor. Çocuğun benlik kavramının oluşmasında en etkili tutum modelidir.
Gevşek Tutum…
Bu tutum modeli de kendi içinde iki farklı davranış modeli barındırır. Bunlardan biri ihmalkar tutumdur. İhmalkar ebeveyn çocuğun yaşantısıyla ilgilenmez. Onun nasıl bir sosyal çevrede bulunduğunu, okul yaşantısını, ruhsal durumunu, gereksinimlerini, beklentilerini önemsemez. Kendi sosyal yaşantısı çocuğununkinden daha önemlidir. Böyle bir ortamda sosyal yönü zayıf, arkadaşlık ilişkileri kötü, saldırgan, çevresindeki kişilere ve eşyalara zarar veren çocuklar yetişir. Bu çocuklar yaşantılarından memnunmuş gibi görünseler de aslında onu yönlendirecek, denetleyecek, yol gösterecek, sıkıntılarını, gereksinimlerini önemseyecek bir otoriteye ihtiyaç duyarlar. Öte yandan bu beklentileri karşılanmadığı ve denetlenmedikleri için bilgisayar ve onunla paralellik gösteren internet kullanımı bilinçsiz bir hal alır. Çocuk bilgisayar başında geçirdiği zamanın farkında bile olmaz ve savunmasız bir şekilde karşılaşabileceği kötülüklere açık olur.
Gevşek tutumun diğer ayağı da aşırı hoşgörülü tutum modelidir. Bu model tamamen çocuk merkezlidir. Ailenin kontrolü çocuğun elindedir. Çocuk ne zaman ne isterse o yapılır haldedir. Ailenin kendine özel denilen yaşantısı söz konusu bile değildir. Bu model içerisinde de aşırı özgürlük tanıma bulunur. Hemen boyun eğen, yumuşak başlı ve tutarsız davranan ana-babalardır. Görünürde çocuklarıyla ilgili gibi görünseler de çocuklar üzerinde başarısız ve etkisiz bir kontrol sergilerler. Bu tarz davranışlar çocukta benlik algısının düşük gelişmesine neden olur. Benlik algısı düşük gelişen çocuklar; kendine güvenmeyen, yetenek ve sınırlarının farkında olmayan, bağımlı kişilik geliştiren bireyler olurlar. Bu çocuklar yetiştikleri ortam nedeniyle hiçbir zaman kendi davranışlarını kontrol etme becerisini geliştiremezler. Aile ortamında tüm isteklerinin gerçekleşmesine alışkın olan çocuk, ilerde yetişkin hale geldiğinde de girdiği her ortamda isteklerinin gerçekleştirilmesini bekler, kendi yollarının izlenmesini, kendi düşüncelerinin benimsenmesini ister. Bu tarz aile modeli çocuğun internet bağımlılığından çok sosyal yaşantısını olumsuz etkiler. Tüm arkadaşlık ilişkilerinde tek söz sahibinin kendisi olmasını ister.
Aşırı Korumacı Tutum…
Bu tarz tutumu benimseyen ebeveyn sürekli çocuğa müdahale eder. Bu tutumda çocuğa sevgiyle beraber aşırı koruyucu davranışlar sunulmaktadır. Çocuğa bir bebek gibi davranılır, çocuk bebekleştirilir. Çocuk anne- baba tarafından "sen yapamazsın, daha küçüksün" gibi engellemelerle karşılaşır. Çocuğun kendini tanıması ve yapabileceklerini farketmesini engelleyen bir anne baba tutumudur. Bu model içerisinde aşırı kontrol ve aşırı özen vardır. Özellikle annenin bu aşırı ilgisi, çocukla iç içe geçmiş ilişkisi çocukta anne bağımlılığına neden olur. Büyüdüğü halde hala annesinin her işini organize etmesini bekleyen, annesi olmadan kendi giyeceği kıyafetini satın alırken bile karar veremediği görülen örneklerdendir. Büyümesine izin verilmeyen bu çocuğun toplumsal gelişimi engellenmiş olur. Bu da onun arkadaş ilişkilerini olumsuz etkiler. Dışlanmasına neden olur. Bu dışlanmışlık çocuğu internetteki sanal ilişkilere iter. Yüz yüze söyleyemediklerini sanal ortamda daha rahat ifade eder. Ayrıca korumacı annenin dışarı çıkmasına izin verilmeyen çocuk internette sörf yapmayı bir kaçış yolu olarak görür. Böyle bir aile modelinde çocuk ya bilgisayardan tamamen mahrum bırakılır ya da anne çocuğunu memnun etmek, hoşgörülü olmak adına onun vakitsiz kullanımını görmezden gelir ve akılcılaştırma yoluyla kendine olumlu bir pay çıkartır.
Tutarsız ve Kararsız Tutum…
Çocuğun gelişime en olumsuz etkide bulunan tutumdur. Ana-babanın kararsız ve tutarsız tutumu çocuğu sürekli bir ikilemde bırakır. Yaptığı bir davranış nedeniyle bir keresinde ödüllendirilirken, aynı davranışı bir başka seferde cezalanmasına neden olur. Ya da aynı davranışı ebeveynden biri cezalandırıp, diğer ebeveyn ödüllendirirse, çocuk hangi davranışın doğru olduğunu belirlemede sorun yaşar. Her konuda olduğu gibi bilgisayar kullanımında da çocuk ailesinin bu tutumlarından dolayı büyük gel-gitler yaşar.
Artık geleneksel çocuk yetiştirme tutumundan vazgeçip, kendi kendini yönetebilen, atılgan, kendi başına karar verip sorumluluğunu üstlenebilen bir nesil yetiştirebilmek için disiplin yöntemlerinizde değişim şart.
|
Yazan
|
Bu makaleden alıntı yapmak
için alıntı yapılan yazıya aşağıdaki ibare eklenmelidir: "Farklı Ebeveyn Tutumları" başlıklı makalenin tüm hakları yazarı Uzm.Psk.Melisa KÜÇÜK DEDEOĞLU'e aittir ve makale, yazarı tarafından TavsiyeEdiyorum.com (http://www.tavsiyeediyorum.com) kütüphanesinde yayınlanmıştır. Bu ibare eklenmek şartıyla, makaleden Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa uygun kısa alıntılar yapılabilir, ancak Uzm.Psk.Melisa KÜÇÜK DEDEOĞLU'nun izni olmaksızın makalenin tamamı başka bir mecraya kopyalanamaz veya başka yerde yayınlanamaz. |
Beğenin 
Yazan Uzman
|
| Makale Kütüphanemizden | ||||
|
Sitemizde yer alan döküman ve yazılar uzman üyelerimiz tarafından hazırlanmış ve pek çoğu bilimsel düzeyde yapılmış çalışmalar olduğundan güvenilir mahiyette eserlerdir. Bununla birlikte TavsiyeEdiyorum.com sitesi ve çalışma sahipleri, yazıların içerdiği bilgilerin güvenilirliği veya güncelliği konusunda hukuki bir güvence vermezler. Sitemizde yayınlanan yazılar bilgi amaçlı kaleme alınmış ve profesyonellere yönelik olarak
hazırlanmıştır. Site ziyaretçilerimizin o meslekle ilgili bir uzmanla görüşmeden, yazı içindeki bilgileri kendi başlarına kullanmamaları gerekmektedir. Yazıların telif hakkı tamamen yazarlarına aittir, eserler sahiplerinin muvaffakatı olmadan hiçbir suretle çoğaltılamaz, başka bir
yerde kullanılamaz, kopyala yapıştır yöntemiyle başka mecralara aktarılamaz. Sitemizde yer alan herhangi bir yazı başkasına ait telif haklarını ihlal ediyor, intihal içeriyor veya yazarın mensubu bulunduğu mesleğin meslek için etik kurallarına aykırılıklar taşıyorsa, yazının kaldırılabilmesi için site yönetimimize bilgi verilmelidir.
