Şizofreni, kronik bir beyin hastalığıdır. Şizofreni aktif olduğunda semptomlar arasında sanrılar, halüsinasyonlar, düzensiz konuşma, düşünme sorunları ve motivasyon eksikliği sayılabilir. Bununla birlikte, tedavi ile şizofreninin çoğu semptomu büyük ölçüde iyileşir ve tekrarlama olasılığı azaltılabilir. Şizofreninin tedavisi olmasa da araştırmalar yenilikçi ve daha güvenli tedavilere öncülük etmektedir. Uzmanlar ayrıca genetiği inceleyerek, davranışsal araştırmalar yürüterek ve beynin yapısına ve işlevine bakmak için gelişmiş görüntüleme kullanarak hastalığın nedenlerini çözmektedirler. Bu yaklaşımlar, yeni ve daha etkili tedaviler vaat etmektedir. Şizofreninin karmaşıklığı, hastalık hakkında neden yanlış anlamalar olduğunu açıklamaya yardımcı olabilir. Şizofreni, bölünmüş kişilik veya çoklu kişilik anlamına gelmez. Şizofreni hastalarının çoğu, genel nüfustaki insanlardan daha tehlikeli ya da saldırgan değildir. Toplumdaki sınırlı ruh sağlığı kaynakları evsizliğe ve sık hastaneye yatışlara yol açsa da, şizofreni hastalarının evsiz kalması veya hastanelerde yaşaması yanlış bir kanıdır. Şizofreni hastalarının çoğu aileleriyle, grup evlerinde veya kendi başlarına yaşarlar. Araştırmalar, şizofreninin erkekleri ve kadınları oldukça eşit şekilde etkilediğini, ancak erkeklerde daha erken başlayabileceğini göstermiştir. Oranlar tüm dünyada benzerdir. Şizofreni hastalarının, büyük ölçüde kalp hastalığı ve diyabet gibi birlikte ortaya çıkan tıbbi durumların yüksek oranları nedeniyle, genel nüfusa göre daha genç ölme olasılığı daha yüksektir.
Bazı önemli tanımlar:
•Psikoz, beynin bilgiyi işleme biçimindeki bir bozulma nedeniyle gerçeklikle temasın kesilmesiyle karakterize edilen bir dizi semptomu ifade eder. Bir kişi psikotik bir dönem yaşadığında, kişinin düşünceleri ve algıları bozulur ve kişi neyin gerçek neyin gerçek olmadığını anlamakta zorluk çekebilir.
•Sanrılar, doğru olmadıklarına dair açık veya makul kanıtlara rağmen tutulan sabit yanlış inançlardır. Bir kişi, başka bir kişi veya grup tarafından zarar gördüğüne veya taciz edildiğine inandığında, zulüm (veya paranoyak) sanrıları en yaygın olanıdır.
•Halüsinasyonlar, orada olmayan şeyleri duyma, görme, koklama, tatma veya hissetme deneyimidir. Normal algılara benzer bir izlenimle canlı ve nettirler. İşitsel halüsinasyonlar, "sesleri duymak" şizofreni ve ilgili bozukluklarda en yaygın olanlarıdır.
•Düzensiz düşünce ve konuşma, karışık ve/veya mantıklı olmayan düşünce ve konuşmaları ifade eder. Örneğin, kişi bir konudan diğerine geçebilir veya konuşmada ilgisiz bir konuyla yanıt verebilir. Belirtiler normal iletişimde önemli sorunlara neden olacak kadar şiddetlidir.
•Düzensiz veya anormal motor davranış, çocuksu aptallıktan öngörülemeyen ajitasyona kadar değişebilen veya amaçsız tekrarlanan hareketler olarak ortaya çıkabilen hareketlerdir. Davranış şiddetli olduğunda, günlük yaşam aktivitelerinin yerine getirilmesinde sorunlara neden olabilir. Bir kişinin çok az hareketle veya çevreye tepki vererek sersemlemiş gibi göründüğü katatoniyi içerir.
•Negatif belirtiler, psikotik bozukluğu olan kişide anormal olarak eksik olan veya olmayan şeyleri ifade eder. Örnekler arasında duygusal ifadenin bozulması, konuşma çıkışının azalması, sosyal temas kurma veya günlük aktivitelere katılma arzusunun azalması ve zevk deneyiminin azalması sayılabilir.
Belirtiler:
Hastalık aktif olduğunda, kişinin gerçek ve gerçek olmayan deneyimleri ayırt edemediği bölümlerle karakterize edilebilir. Herhangi bir hastalıkta olduğu gibi, semptomların şiddeti, süresi ve sıklığı değişebilir; bununla birlikte, şizofreni hastalarında, kişi yaşlandıkça şiddetli psikotik semptomların insidansı sıklıkla azalır. İlaçları reçete edildiği gibi almamak, alkol veya yasadışı uyuşturucu kullanımı ve stresli durumlar semptomları artırma eğilimindedir. Belirtiler üç ana kategoriye ayrılır:
•Olumlu belirtiler: (anormal şekilde mevcut olanlar) Sesleri duyma veya olmayan şeyleri görme gibi halüsinasyonlar, paranoya ve abartılı veya çarpık algılar, inançlar ve davranışlar.
•Negatif belirtiler: (anormal şekilde yok olanlar) Plan yapma, konuşma, duygu ifade etme veya zevk bulma yeteneğinde kayıp veya azalma.
•Düzensiz belirtiler: Karışık ve düzensiz düşünme ve konuşma, mantıksal düşünmede sorun ve bazen tuhaf davranışlar veya anormal hareketler.
Biliş, şizofreniden etkilenen ve dikkat, konsantrasyon ve hafıza ile ilgili sorunlara ve eğitim performansının düşmesine neden olan başka bir işlevsellik alanıdır.
Şizofreni semptomları genellikle ilk yetişkinlik döneminde ortaya çıkar ve tanı konabilmesi için en az altı ay sürmesi gerekir.Erkekler genellikle 20'li yaşların sonlarında veya 20'li yaşların başında ilk semptomları yaşarken, kadınlar hastalığın ilk belirtilerini 20'li yaşlarında ve 30'lu yaşların başında gösterme eğilimindedir. Sorunlu ilişkiler, düşük okul performansı ve düşük motivasyon gibi daha ince işaretler daha erken ortaya çıkabilir. Bununla birlikte, bir tanı konmadan önce, bir psikiyatrist, madde kötüye kullanımını veya semptomları şizofreniyi taklit eden diğer nörolojik veya tıbbi hastalıkları dışlamak için kapsamlı bir tıbbi muayene yapmalıdır.
Risk faktörleri:
Araştırmacılar, bir dizi genetik ve çevresel faktörün nedenselliğe katkıda bulunduğuna ve yaşam stresörlerinin semptomların başlangıcında ve seyrinde rol oynayabileceğine inanmaktadır. Birden fazla faktör katkıda bulunabileceğinden, bilim adamları her bir vakanın kesin nedeni hakkında henüz net değildirler.
Tedavi:
Şizofreni için bir tedavi olmamasına rağmen, birçok hasta minimal semptomlarla iyileşir. Çeşitli antipsikotik ilaçlar, hastalığın akut fazında mevcut olan psikotik semptomların azaltılmasında etkilidir ve ayrıca gelecekteki akut atakların potansiyelini ve şiddetini azaltmaya yardımcı olur. Bilişsel davranışçı terapi veya destekleyici psikoterapi gibi psikolojik tedaviler semptomları azaltabilir ve işlevi iyileştirebilir ve diğer tedaviler stresi azaltmayı, istihdamı desteklemeyi veya sosyal becerileri geliştirmeyi amaçlar. Madde kötüye kullanımı tanı ve tedaviyi karmaşıklaştırabilir. Şizofreni hastaları, genel popülasyondan daha fazla uyuşturucu kullanma riski altındadır. Bir kişi bağımlılık belirtileri gösteriyorsa, şizofreni tedavisi ile birlikte bağımlılık tedavisi de yapılmalıdır.
Rehabilitasyon ve şizofreni ile yaşamak:
Tedavi, birçok şizofreni hastasının son derece üretken ve tatmin edici bir yaşam sürmesine yardımcı olabilir. Diğer kronik hastalıklarda olduğu gibi, bazı hastalar son derece iyi durumdayken, diğerleri semptomatik olmaya ve desteğe ve yardıma ihtiyaç duymaya devam etmektedir. Şizofreni semptomları kontrol altına alındıktan sonra, çeşitli terapi türleri, insanların hastalığı yönetmelerine ve yaşamlarını iyileştirmelerine yardımcı olmaya devam edebilir. Terapi ve psikososyal destekler, insanların sosyal becerileri öğrenmelerine, stresle başa çıkmalarına, nüksetmenin erken uyarı işaretlerini belirlemelerine ve remisyon sürelerini uzatmalarına yardımcı olabilir. Şizofreni tipik olarak erken yetişkinlik döneminde ortaya çıktığı için, bozukluğu olan bireyler genellikle yaşam yönetimi becerilerini geliştirmeye, mesleki veya eğitimini tamamlamaya ve bir işe sahip olmaya yardımcı olmak için rehabilitasyondan yararlanır. Örneğin, destekli istihdam programlarının şizofreni hastalarının kendi kendine yeterlilik kazanmalarına yardımcı olduğu bulunmuştur. Bu programlar, insanlara toplumda ciddi akıl hastalığı olan rekabetçi işler sağlar. Şizofreni ile yaşayan birçok insan için aile desteği, sağlıkları ve mutlulukları için özellikle önemlidir. Ailelerin bilgilendirilmesi ve kendilerinin desteklenmesi de önemlidir. İyimserlik önemlidir ve hastalar, aile üyeleri ve ruh sağlığı uzmanları, birçok hastanın olumlu bir hastalık seyrine sahip olduğuna, zorlukların sıklıkla ele alınabileceğine ve hastaların tanınması ve desteklenmesi gereken birçok kişisel güce sahip olduğuna dikkat etmelidir.
Sanrısal bozukluk:
Sanrılı bozukluk, en az bir ay süren yanlış inançlara (sanrılar) sahip bir kişiyi içerir. Sanrılar tuhaf (olası olmayan şeyler hakkında) veya tuhaf olmayan (mümkün olan ancak olası olmayan şeyler, örneğin takip edilme veya zehirlenme inancı gibi) olabilir. Kişi, sanrı hakkında konuştuğu veya hareket ettiği durumlar dışında, işleyiş ve davranışla ilgili herhangi bir sorun yaşamayabilir. Sanrısal inançlar, ilişkilerde veya işte sorunlara ve yasal sorunlara yol açabilir. Sanrılı bozukluk nadirdir: İnsanların yaklaşık %0,2'si yaşamları boyunca buna sahip olacaktır. Sanrılı bozukluk bireysel psikoterapi ile tedavi edilir, ancak insanlar genellikle tedaviye ihtiyaç duymadıkları için nadiren tedavi ararlar.
Kısa psikotik bozukluk:
Kısa psikotik bozukluk, bir kişi ani bir kısa psikotik davranış dönemi yaşadığında ortaya çıkar. Bu dönem bir gün ile bir ay arasında sürer ve daha sonra semptomlar tamamen ortadan kalkar ve kişi normale döner. Kısa psikotik bozukluk, aşağıdaki belirtilerden birini (veya daha fazlasını) içerir:
•sanrılar,
•halüsinasyonlar,
•Düzensiz konuşma,
•Büyük ölçüde düzensiz veya katatonik davranış.
Rahatsızlık kısa olmasına rağmen, kısa psikotik bozukluğu olan kişiler tipik olarak duygusal kargaşa veya geçici kafa karışıklığı yaşarlar. Kısa süreli psikotik bozukluk her yaşta ortaya çıkabilir, ancak ortalama başlangıç yaşı 30'ların ortasıdır. Kadınlarda erkeklere göre iki kat daha sık görülür. Kısa psikotik bozukluğun semptomlarını kültürel olarak uygun tepkilerden ayırt etmek önemlidir. Örneğin, bazı dini törenlerde, bir kişi sesler duyduğunu bildirebilir, ancak bunlar genellikle kalıcı değildir ve bireyin topluluğunun çoğu üyesi tarafından anormal olarak algılanmaz.
Şizofreni form bozukluk:
Şizofreniform bozukluğun semptomları şizofreninin semptomlarına benzer, ancak semptomlar sadece kısa bir süre sürer - en az bir ay, ancak altı aydan az olmalıdır. Semptomlar altı aydan uzun sürerse, tanı şizofreni olarak değişir. Şizofreniform bozukluk, her biri bir aylık (veya başarılı bir şekilde tedavi edilmişse daha kısa) bir süre boyunca zamanın önemli bir bölümünde mevcut olan aşağıdaki semptomlardan iki veya daha fazlasını içerir:
•sanrılar,
•halüsinasyonlar,
•Düzensiz konuşma,
•Büyük ölçüde düzensiz davranış veya katatonik davranış ve/veya
•Negatif belirtiler.
Şizofreniform bozukluk tanısı, işlevsellikte problemler gerektirmez (şizofrenide olduğu gibi). Şizofreniform bozukluk ön tanısı olan bireylerin yaklaşık üçte biri 6 aylık süre içinde iyileşir ve nihai tanıları şizofreniform bozukluk olur. Bireylerin geri kalan üçte ikisinin çoğu, sonunda şizofreni veya şizoaffektif bozukluk tanısı alacaktır.
Şizoaffektif Bozukluk:
Şizoaffektif bozukluğu olan kişiler, şizofreni semptomları (sanrılar, halüsinasyonlar, düzensiz konuşma, büyük ölçüde düzensiz davranış veya negatif semptomlar) ile aynı zamanda majör bir depresyon veya bipolar bozukluk (majör depresyon veya mani) duygudurum dönemi belirtileri yaşarlar. Büyük bir duygudurum epizodu belirtileri, aktif hastalık süresinin çoğunda mevcut olmalıdır ve bir duygudurum döneminin yokluğunda sanrılar veya halüsinasyonların mevcut olduğu en az iki haftalık bir süre olmalıdır. Şizoaffektif bozukluk, şizofreninin yaklaşık üçte biri kadar yaygındır ve yaşamlarının bir döneminde insanların yaklaşık %0,3'ünü etkiler. Şizoaffektif bozukluğun tipik başlangıç yaşı, ergenlikten yaşamın sonlarına kadar herhangi bir yerde başlayabilmesine rağmen, erken yetişkinliktir. Başlangıçta başka bir psikotik hastalık teşhisi konan önemli sayıda kişi, daha sonra, duygudurum epizodlarının paterni belirgin hale geldiğinde şizoaffektif bozukluk teşhisi alır.