CAFER ÇAY*
*Uzman Sosyal Çalışmacı,
Ankara Gazi Devlet Hastanesinde yaklaşık 2 sene organ bağış biriminin sorumluluğunu ve organ nakli koordinatörlüğü görevini yerine getirirken, yatarak ya da ayaktan tedavi olan hastalarımıza ve yakınlarına organ bağışı ve organ nakli ile ilgili eğitim verip, doku ve organ bağış belgesi düzenliyordum. Bu çalışmalarım sırasında fark ettim ki organ bağışı konusundaki en büyük eksiklik eğitim ve de önyargılarımızdır. Yardımlaşma ve dayanışmanın ulusal karakterimiz olmasına karşın organ bağış azlığı elbette acı bir paradokstur ve bunun gerekçelerine ilişkin organ bağış birimimizde yaşanan şu anekdotlar bu nedenleri anlamamız için bizlere ipucu olabilir. Şimdi organ bağışı biriminde yaşadığım ve bazen trajikomik bir hal alan olayları sizlerle paylaşmak istiyorum.

Organ bağış birimine hışımla giren erkek vatandaş; “İnşallah insanlardan aldığınız organları satmıyorsunuzdur, zenginlere peşkeş çekmiyorsunuzdur” diye bağırmaya, bizi suçlamaya başladı. Tabi her ne kadar bunun mümkün olmadığını, ulusal koordinasyon sistemini, organ nakil prosedürünü, ve yasal düzenlemeleri anlattıysam da önyargısını kırmak mümkün olmuyordu. Yine “Siz sağlıkçılar, doktorlar paraya tapıyorsunuz, kesin bunun da kaymağını yiyorsunuzdur, organlarımı bağışlarım ama kim bilir hangi kanı bozuğa takılır” diyerek suçlamalarını devam ettirdi. Çok sinirlenen odadaki bir başka müracaatçı “ senin organların satılsa da ciğerin 5 para etmez ulan” diyerek vatandaşa büyük tepki gösterdi. Daha sonra şahışla profesyonel görüşme yapılmış kuşkuları giderilmiş ve organ bağış belgesi düzenlenmiştir.

Organlarını bağışlamak isteyen bayan vatandaş; “Hayat kadınıyım. Çok günahkar olduğumu düşünüyorum. Organlarımı vererek belki bir miktar günahlarımdan arınırım ama alıcının kirlenmiş organlarımla günaha girmesinden korkuyorum” diyerek kişisel kaygılarını paylaştı. Bağışçıya herkesin kendi yaptığı eylem ve işlerden sorumlu olduğu, kimsenin başkasının yaptığı iyi veya kötü davranışlarla suçlanamayacağı anlatılarak müracaatçı rahatlatılmış ve organ ve doku bağış belgesi düzenlenmiştir.

“Organ verdikten sonra diğer tarafta organsız mı diriltileceğim” diye soran vatandaşa. Arkadaşı: “Hayır canım, diğer tarafta doktorlar tekrar ameliyat eder organını yine sana takarlar. Hem orada kim bilir ne kadar gelişmiş bir tıp vardır” diyerek mizahi bir karşılık vermiştir. Konu ile ilgili ilahiyatçıların açıklamaları anlatılarak bağışçının dini kaygıları giderilmiştir.

Organ bağış işlemleri sırasında “Organlarınızın hepsini mi yoksa bağışlanabilecek organlarınızdan bir kısmını mı bağışlamak istersiniz” diye sorduğum 18 yaşındaki bağışçı kız; “Abi organlarımın hepsini alın ama yalnızca kalbim kalsın. Ben bir çocuğa aşığım. Kalbimi bir kadına takarsanız o da sevgilime aşık olursa dayanamam” demiş, bizi şaşırtmış ve gülümsetmiştir.

“Organlar alınırken kan akacak, abdestim bozulacak diğer tarafa abdestsiz mi gideceğim” düşüncesi içine giren ve organ bağışından son anda vazgeçen bağışçıya; öldükten sonra kişinin iradesinin elinden alındığı dolayısıyla abdestinin kimse tarafından bozulamayacağı açıklanarak kişi rahatlatılmış doku ve organ bağış belgesi düzenlenmiştir.

Ve son olarak organ bağışı yapılırken bağışçılardan gelen ilginç istek, öneri ve sorulardan birkaçını paylaşmak istiyorum.

- Organlarımın dindar birine takılmasını istiyorum.
- Organlarımın özellikle çocuklara takılmasını istiyorum.
- Eğer yoğun bakımda ölmeyeceğim ama yatalak kalacağım anlaşılır ya da kör, topal, sakat kalırsam organlarımın hepsinin alınmasını istiyorum.
- Kişinin organ bağış belgesi olması organlarının alınması için yeterli olmalıdır, başka birinin rızasına gerek duyulmamalıdır.
- Organ bağışının arttırılması için devlet teşvike yönelik uygulamalar yapmalıdır. Mesela her organ bağışı yapana 500 TL teşvik parası verebilir, tatile gönderebilir ya da bir cumhuriyet altını ile ödüllendirebilir. Ama bu işten vazgeçmeyeceği şartıyla.
- Hayvanları çok seviyorum organlarım hayvanlar için de kullanılabilir mi?
- Mesela kadının organları erkeğe takıldığında duygularında bir değişme olur mu? Yani kadınsı davranışlar gösterir mi?
Tüm bu yaşananlara, dilek ve sorulara yasal prosedürler, tıbbi imkan uygulamalar ve bilimsel gerçekler dahilinde cevaplar verilerek insanlar bilinçlendirilmiş , organ bağışı yapmaları konusunda teşvik edilmişlerdir.
Ülkemizde organ bekleyen her 100 kişiden 3'ü organ bulabilirken bu rakam Avrupa ülkelerinde her 100 kişiden 30.6 kişidir. Tablonun % 100'ü bulması sadece biraz daha duyarlılık ve empatiyle gerçekleşebilecektir.