Çok Para Harcamak ve Alışveriş Bağımlılığı
ÇOK PARA HARCAMAK VE ALIŞ-VERİŞ BAĞIMLILIĞI
Kredi kartınızı doğru kullanıyormusunuz, para harcama kontrolünüz var mı?, alışveriş kontrolünü yapabiliyor musunuz?, Kendinizi durdurabiliyor musunuz?.. Bu soruları kendimize defalarca sorduğumuz olmuştur. Cevabını öyle ya da böyle vererek, dönem dönem önlem almaya yönelik girişimlerde bulunmuşuzdur. Peki hiç şöyle düşündük mü, “Acaba ben alış veriş bağımlısı mıyım?”, “Çok para harcamak bir hastalık mıdır?”.. Psikolojik açıdan ele aldığımız da cevabımız şöyledir; Evet bazı durumlarda engellenemeyen para harcama isteği ve alış veriş merakı bir hastalık olarak değerlendirilebilir. Alış-veriş hastalığı için çok büyük miktarlarda para sahibi olmak gerekli değildir. Bazen pazardan alınan bir plastik kova, naylon terlik, basit bir masa örtüsü bile ihtiyaç olmadan alınabilir. Eve gelince aldığınızı unutur, bir daha yüzüne bile bakmazsınız. Tanesi bir lira olan şeyleri bile toplayıp eve getirmekten alıkoyamazsınız kendinizi. İllaki pahallı bir elbise, parfüm veya ayakkabı için çok büyük paralar harcamanız gerekmiyor. İhtiyacınız olmadan aldığınız şeylerin bedeli değil, onları almak için duyulan ve önlemeyen isteğin varlığı ile alışveriş bağımlısı haline dönüşmüş oluyorsunuz. Tıpkı alkol, uyuşturucu madde, sigara ve bazı ilaçlara duyulan bağımlılık gibi. Alışveriş bağımlılığı, tedavi edilmesi gereken psikolojik bir rahatsızlık olmasının yanı sıra aslında ciddi bir bağımlılık türüdür. Bu psikolojik hastalık; kişinin alışveriş yaparak rahatlaması, mutlu, güçlü ve kendini diğer insanlardan daha üstün hissetmesi gibi belirtiler gösterir. Genelde kişinin kendini depresyonda, yalnız ve problemleriyle başa çıkamaz hissettiğinde gittikçe artarak kontrolsüz alışveriş yapmasıyla ortaya çıkar. Bu durumda kişinin para harcamanın nedenlerine dikkatlice bakmak gerekmektedir. Kimileri kendilerini mutlu hissetmek için, kimileri yalnızlıklarını bastırmak için, kimileri statü veya reklam yapmak için ölçüsüz para harcayabilirler. Arkadaşlarına hayır diyemeyenler, arkadaşları harcadığı için para harcamak zorunda kalabilirler. Sevgi ihtiyacını karşılamak için harcama yaparlar. Yeni bir elbise veya parfüm, makyaj malzemesi alan bir hanım kendisini kısa bir süre iyi hissedebilir. Fakat bu iyi hissetmek kısa bir süre sonra kaybolur. Hatta parasını harcadığı için bu defa kendini iki kere kötü hissedecektir. Bu aynı bir rejim yapmak ve bozmaya benzer. Örneğin kişi rejimi bozar. Psikolojik olarak bu defa iki defa sıkıntıya düşer. Hem rejimi bozduğu için kendini kötü hisseder, aynada kendini şişman bulduğu için kötü hisseder. Kötü hissettiğinde yine döner iyi hissedebilmek için bir şeyler yer ve bu böyle çözümsüzlüğe doğru yürür gider. Para harcar, yer ve bu böyle çözümsüzlüğe doğru yürür gider. Para harcar üzülür. Üzüntüsünü azaltmak için yine harcar, yine üzülür. Çark tersine doğru çalışır. Erkekler güç ve statüye kavuşmak için, kadınlar ise sevgi ve ilgi boşluğunu, yalnızlığı doldurmak için bol bol para harcarlar. Bu para harcama kontrolsüz bir para harcamaya dönüşür. Bazen kişi kendisinde olan bir üründen alır. Bazen de hiç ihtiyacı olmayan şeyleri alarak kendini zor duruma sokar. Bu durum sağlıksız bir bağımlılıktır. Bir hastalıktır. Toplumdaki yetişkinlerin %2-8 oranında etkilediği düşünülmektedir. Kültürel, gelişimsel, nörobiyolojik sebepleri olduğu düşünülmektedir. Hastalığın başlangıcı çoğunlukla bireyin aileden azat edildiği zamanlara veya kredi kartı ya da banka hesabı edindiği zamanlara denk düşer. Onyomani olarak isimlendirilen alışveriş bağımlılığında; takıntılı, dürtüsel bir davranış örüntüsü söz konusudur. Çoğu zaman ihtiyaç dışı ve kontrolsüz bir şekilde para harcama, aşırı alışveriş yapma arzusu, para harcama ile ilgili yoğun bir zihinsel meşguliyet şeklinde kendini gösterir. Kişi genellikle kızgın, kaygılı ya da üzgün hissettiğinde alışveriş yapma ihtiyacı duyar, alışveriş esnasında keyif, zevk, coşku hissederken, uzun vadede suçluluk, sıkıntı ve utanç hisleri belirmeye başlar. Bir süre sonra harcanan para miktarı ve yapılan alışveriş kişinin hayatında problem yaratmasıyla durum hastalıklı bir kısır döngü halini alır. Hayatındaki insanlarla, ailesiyle, para ve harcamalar konusunda sıkıntı yaşar ve kişiler arası çatışmalar tartışmalar başlar. Yakın çevresine alışverişin tutarı ve alınanlar konusunda yalanlar söylemeye başlar. Alışveriş bağımlısı olan kişiyle, alışveriş yapmayı seven kişi arasında belirli farklılıklar vardır. Her ay dört ayakkabı alan kişiye alışveriş bağımlısı tanımı yapılamaz ama ayakkabılara karşı aşırı bir ilgisi olduğu söylenebilir. Bağımlı olan kişi ise arkadaşlarıyla vakit geçirmek ya da diğer sosyal aktiviteleriyle uğraşmak yerine alışveriş yapmayı tercih eder. Hatta bazen hiçbir zaman giymeyeceği bir ayakkabıyı yalnızca dolabına koymak için satın alır. Onyomani psikodinamik olarak diğer bağımlılıklarla paralellikler taşımaktadır. Alkol, ilaç, uyuşturucu madde bağımlılıklarından ya da yeme bozukluklarından çok farklı değildir. Çoğunlukla depresyon, kaygı bozuklukları ya da bastırılmış öfke ve saldırganlık duyguları ile paralel olarak ortaya çıktığı gözlemlenir. Bazı alışveriş kolikler ise alışveriş paketlerini gördükçe rahatlar. Bağımlı çoğunlukla rastgele alışveriş yapar. Alışveriş sırasında kendini güçlü, yeterli, rahatlamış hissetse de sonrasında yoğun suçluluk duyguları görülür. Tekrarlanan süreçlerde satın alınanların verdiği kısa süreli iyilik duygusunun yerini alan suçluluk zamanla depresyona yol açabilmektedir. Sanıldığının aksine yalnız kadınlarda değil, erkelerde de görülebilmektedir. Erkeklerde daha çok cep telefonu, elektronik eşyaları, otomobil parçaları tercih ederken, kadınlarda takılar, giysiler, parfüm, ev eşyaları şeklinde alışveriş pratiği görülmektedir. Araştırmalar bu kişilerin benlik değerlerinin genellikle düşük olduğunu göstermektedir. Bir kadın ortalama dört ile altı saat arası alışveriş yapabilirken, bağımlı sabah saat 10'dan akşam 19'a kadar bunu gerçekleştirebilir. Alışveriş bağımlılarının belli bir bütçeye sahip olması gerekli değildir. Gerekirse borç alıp alışverişe çıkarlar. Alışveriş bağımlısı, açılmamış paketler evde dururken, tekrar alışverişe çıkabilir.
Nasıl Tedavi Edilir?: Kişi kendini para konusunda kontrol edebilmelidir. Kişi bu kontrolü ömür boyu sürdürebilmelidir. Psikiyatri de olan alkol, uyuşturucu, kumar bağımlılığı gibi uygunsuz ve tedavi edilmesi gereken bir durumdur. Bu tedaviden sonra kişi para harcamaya ve aşırı alışveriş yapmaya sınır koyabilecek en az iki kişi ile başlayan tedavi, terapi gruplarına gelebilir ve bu sıkıntılı durumdan kendinizi kurtarabilirsiniz. Alışveriş bağımlılığının tedavisinde ilaç tedavisi ve psikoterapi beraber uygulanmaktadır. İlaç tedavisinde serotonin geri alım inhibitörleri olan antidepresanlar alışverişçilerin dürtü kontrol aşırı zihinsel meşguliyetlerini azaltmaya yardımcı olur. Alışverişçilerin kırılgan kendilik algısı ve başkalarının davranışlarına bağlı özgüven problemlerinin çözümünde dinamik ya da destekleyici psikoterapi uygulanabilmektedir. Yine alışverişteki davranış örüntüsüne yönelik olarak bilişsel-davranışçı terapi uygulanabilmektedir. Yurtdışında ise alışveriş bağımlıları için grup terapilerinin yapıldığı merkezler ve adsız alkoliklerde olduğu gibi kendine yardım grupları vardır. Bu hastalarda kişi bireysel temelde hastalıkla başa çıkamamışsa ve hastalık evlilik ilişkisine zarar verici boyuta gelmişse evlilik danışmanlığı önerilmektedir.
Kredi kartınızı doğru kullanıyormusunuz, para harcama kontrolünüz var mı?, alışveriş kontrolünü yapabiliyor musunuz?, Kendinizi durdurabiliyor musunuz?.. Bu soruları kendimize defalarca sorduğumuz olmuştur. Cevabını öyle ya da böyle vererek, dönem dönem önlem almaya yönelik girişimlerde bulunmuşuzdur. Peki hiç şöyle düşündük mü, “Acaba ben alış veriş bağımlısı mıyım?”, “Çok para harcamak bir hastalık mıdır?”.. Psikolojik açıdan ele aldığımız da cevabımız şöyledir; Evet bazı durumlarda engellenemeyen para harcama isteği ve alış veriş merakı bir hastalık olarak değerlendirilebilir. Alış-veriş hastalığı için çok büyük miktarlarda para sahibi olmak gerekli değildir. Bazen pazardan alınan bir plastik kova, naylon terlik, basit bir masa örtüsü bile ihtiyaç olmadan alınabilir. Eve gelince aldığınızı unutur, bir daha yüzüne bile bakmazsınız. Tanesi bir lira olan şeyleri bile toplayıp eve getirmekten alıkoyamazsınız kendinizi. İllaki pahallı bir elbise, parfüm veya ayakkabı için çok büyük paralar harcamanız gerekmiyor. İhtiyacınız olmadan aldığınız şeylerin bedeli değil, onları almak için duyulan ve önlemeyen isteğin varlığı ile alışveriş bağımlısı haline dönüşmüş oluyorsunuz. Tıpkı alkol, uyuşturucu madde, sigara ve bazı ilaçlara duyulan bağımlılık gibi. Alışveriş bağımlılığı, tedavi edilmesi gereken psikolojik bir rahatsızlık olmasının yanı sıra aslında ciddi bir bağımlılık türüdür. Bu psikolojik hastalık; kişinin alışveriş yaparak rahatlaması, mutlu, güçlü ve kendini diğer insanlardan daha üstün hissetmesi gibi belirtiler gösterir. Genelde kişinin kendini depresyonda, yalnız ve problemleriyle başa çıkamaz hissettiğinde gittikçe artarak kontrolsüz alışveriş yapmasıyla ortaya çıkar. Bu durumda kişinin para harcamanın nedenlerine dikkatlice bakmak gerekmektedir. Kimileri kendilerini mutlu hissetmek için, kimileri yalnızlıklarını bastırmak için, kimileri statü veya reklam yapmak için ölçüsüz para harcayabilirler. Arkadaşlarına hayır diyemeyenler, arkadaşları harcadığı için para harcamak zorunda kalabilirler. Sevgi ihtiyacını karşılamak için harcama yaparlar. Yeni bir elbise veya parfüm, makyaj malzemesi alan bir hanım kendisini kısa bir süre iyi hissedebilir. Fakat bu iyi hissetmek kısa bir süre sonra kaybolur. Hatta parasını harcadığı için bu defa kendini iki kere kötü hissedecektir. Bu aynı bir rejim yapmak ve bozmaya benzer. Örneğin kişi rejimi bozar. Psikolojik olarak bu defa iki defa sıkıntıya düşer. Hem rejimi bozduğu için kendini kötü hisseder, aynada kendini şişman bulduğu için kötü hisseder. Kötü hissettiğinde yine döner iyi hissedebilmek için bir şeyler yer ve bu böyle çözümsüzlüğe doğru yürür gider. Para harcar, yer ve bu böyle çözümsüzlüğe doğru yürür gider. Para harcar üzülür. Üzüntüsünü azaltmak için yine harcar, yine üzülür. Çark tersine doğru çalışır. Erkekler güç ve statüye kavuşmak için, kadınlar ise sevgi ve ilgi boşluğunu, yalnızlığı doldurmak için bol bol para harcarlar. Bu para harcama kontrolsüz bir para harcamaya dönüşür. Bazen kişi kendisinde olan bir üründen alır. Bazen de hiç ihtiyacı olmayan şeyleri alarak kendini zor duruma sokar. Bu durum sağlıksız bir bağımlılıktır. Bir hastalıktır. Toplumdaki yetişkinlerin %2-8 oranında etkilediği düşünülmektedir. Kültürel, gelişimsel, nörobiyolojik sebepleri olduğu düşünülmektedir. Hastalığın başlangıcı çoğunlukla bireyin aileden azat edildiği zamanlara veya kredi kartı ya da banka hesabı edindiği zamanlara denk düşer. Onyomani olarak isimlendirilen alışveriş bağımlılığında; takıntılı, dürtüsel bir davranış örüntüsü söz konusudur. Çoğu zaman ihtiyaç dışı ve kontrolsüz bir şekilde para harcama, aşırı alışveriş yapma arzusu, para harcama ile ilgili yoğun bir zihinsel meşguliyet şeklinde kendini gösterir. Kişi genellikle kızgın, kaygılı ya da üzgün hissettiğinde alışveriş yapma ihtiyacı duyar, alışveriş esnasında keyif, zevk, coşku hissederken, uzun vadede suçluluk, sıkıntı ve utanç hisleri belirmeye başlar. Bir süre sonra harcanan para miktarı ve yapılan alışveriş kişinin hayatında problem yaratmasıyla durum hastalıklı bir kısır döngü halini alır. Hayatındaki insanlarla, ailesiyle, para ve harcamalar konusunda sıkıntı yaşar ve kişiler arası çatışmalar tartışmalar başlar. Yakın çevresine alışverişin tutarı ve alınanlar konusunda yalanlar söylemeye başlar. Alışveriş bağımlısı olan kişiyle, alışveriş yapmayı seven kişi arasında belirli farklılıklar vardır. Her ay dört ayakkabı alan kişiye alışveriş bağımlısı tanımı yapılamaz ama ayakkabılara karşı aşırı bir ilgisi olduğu söylenebilir. Bağımlı olan kişi ise arkadaşlarıyla vakit geçirmek ya da diğer sosyal aktiviteleriyle uğraşmak yerine alışveriş yapmayı tercih eder. Hatta bazen hiçbir zaman giymeyeceği bir ayakkabıyı yalnızca dolabına koymak için satın alır. Onyomani psikodinamik olarak diğer bağımlılıklarla paralellikler taşımaktadır. Alkol, ilaç, uyuşturucu madde bağımlılıklarından ya da yeme bozukluklarından çok farklı değildir. Çoğunlukla depresyon, kaygı bozuklukları ya da bastırılmış öfke ve saldırganlık duyguları ile paralel olarak ortaya çıktığı gözlemlenir. Bazı alışveriş kolikler ise alışveriş paketlerini gördükçe rahatlar. Bağımlı çoğunlukla rastgele alışveriş yapar. Alışveriş sırasında kendini güçlü, yeterli, rahatlamış hissetse de sonrasında yoğun suçluluk duyguları görülür. Tekrarlanan süreçlerde satın alınanların verdiği kısa süreli iyilik duygusunun yerini alan suçluluk zamanla depresyona yol açabilmektedir. Sanıldığının aksine yalnız kadınlarda değil, erkelerde de görülebilmektedir. Erkeklerde daha çok cep telefonu, elektronik eşyaları, otomobil parçaları tercih ederken, kadınlarda takılar, giysiler, parfüm, ev eşyaları şeklinde alışveriş pratiği görülmektedir. Araştırmalar bu kişilerin benlik değerlerinin genellikle düşük olduğunu göstermektedir. Bir kadın ortalama dört ile altı saat arası alışveriş yapabilirken, bağımlı sabah saat 10'dan akşam 19'a kadar bunu gerçekleştirebilir. Alışveriş bağımlılarının belli bir bütçeye sahip olması gerekli değildir. Gerekirse borç alıp alışverişe çıkarlar. Alışveriş bağımlısı, açılmamış paketler evde dururken, tekrar alışverişe çıkabilir.
Nasıl Tedavi Edilir?: Kişi kendini para konusunda kontrol edebilmelidir. Kişi bu kontrolü ömür boyu sürdürebilmelidir. Psikiyatri de olan alkol, uyuşturucu, kumar bağımlılığı gibi uygunsuz ve tedavi edilmesi gereken bir durumdur. Bu tedaviden sonra kişi para harcamaya ve aşırı alışveriş yapmaya sınır koyabilecek en az iki kişi ile başlayan tedavi, terapi gruplarına gelebilir ve bu sıkıntılı durumdan kendinizi kurtarabilirsiniz. Alışveriş bağımlılığının tedavisinde ilaç tedavisi ve psikoterapi beraber uygulanmaktadır. İlaç tedavisinde serotonin geri alım inhibitörleri olan antidepresanlar alışverişçilerin dürtü kontrol aşırı zihinsel meşguliyetlerini azaltmaya yardımcı olur. Alışverişçilerin kırılgan kendilik algısı ve başkalarının davranışlarına bağlı özgüven problemlerinin çözümünde dinamik ya da destekleyici psikoterapi uygulanabilmektedir. Yine alışverişteki davranış örüntüsüne yönelik olarak bilişsel-davranışçı terapi uygulanabilmektedir. Yurtdışında ise alışveriş bağımlıları için grup terapilerinin yapıldığı merkezler ve adsız alkoliklerde olduğu gibi kendine yardım grupları vardır. Bu hastalarda kişi bireysel temelde hastalıkla başa çıkamamışsa ve hastalık evlilik ilişkisine zarar verici boyuta gelmişse evlilik danışmanlığı önerilmektedir.
|
Yazan
|
Bu makaleden alıntı yapmak
için alıntı yapılan yazıya aşağıdaki ibare eklenmelidir: "Çok Para Harcamak ve Alışveriş Bağımlılığı" başlıklı makalenin tüm hakları yazarı Psk.İlkten ÇETİN'e aittir ve makale, yazarı tarafından TavsiyeEdiyorum.com (http://www.tavsiyeediyorum.com) kütüphanesinde yayınlanmıştır. Bu ibare eklenmek şartıyla, makaleden Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa uygun kısa alıntılar yapılabilir, ancak Psk.İlkten ÇETİN'in izni olmaksızın makalenin tamamı başka bir mecraya kopyalanamaz veya başka yerde yayınlanamaz. |
22 Beğeni 
Yazan Uzman
|
Sitemizde yer alan döküman ve yazılar uzman üyelerimiz tarafından hazırlanmış ve pek çoğu bilimsel düzeyde yapılmış çalışmalar olduğundan güvenilir mahiyette eserlerdir. Bununla birlikte TavsiyeEdiyorum.com sitesi ve çalışma sahipleri, yazıların içerdiği bilgilerin güvenilirliği veya güncelliği konusunda hukuki bir güvence vermezler. Sitemizde yayınlanan yazılar bilgi amaçlı kaleme alınmış ve profesyonellere yönelik olarak
hazırlanmıştır. Site ziyaretçilerimizin o meslekle ilgili bir uzmanla görüşmeden, yazı içindeki bilgileri kendi başlarına kullanmamaları gerekmektedir. Yazıların telif hakkı tamamen yazarlarına aittir, eserler sahiplerinin muvaffakatı olmadan hiçbir suretle çoğaltılamaz, başka bir
yerde kullanılamaz, kopyala yapıştır yöntemiyle başka mecralara aktarılamaz. Sitemizde yer alan herhangi bir yazı başkasına ait telif haklarını ihlal ediyor, intihal içeriyor veya yazarın mensubu bulunduğu mesleğin meslek için etik kurallarına aykırılıklar taşıyorsa, yazının kaldırılabilmesi için site yönetimimize bilgi verilmelidir.
