Bir Kavram Olarak Stresin Tanımı ve Stresin Zihinsel, Duygusal, Sosyal, Ruhsal ve Fiziksel Belirtileri
MAKALE #5945 © Yazan Uzm.Psk.Dnş.Mehmet Ali BULUT | Yayın Kasım 2010 | 31,073 Okuyucu
STRESİN TANIMI
Stres kavramı tanımlanması pek kolay olamayan betimlenmesi daha çok yeğlenen günümüzün en karmaşık kavramlarından biridir. Ertekin(1993) aktardığına göre araştırıcı sayısı kadar stres tanımı vardır. Morgan(1993) sözcük olarak stres Latince kökenli olup estrictia fiilinden gelmektedir. Sözcüklerde fiil olarak; baskı yapmak, bastırmak, germek, önem vermek, yüklemek, zorlamak, isim olarak: baskı, basınç, gerilim güç, kuvvet, önem, şiddet, vurgu, yük, zarar, zor anlamlarında kullanılmaktadır.
Bilim dünyasında stres sözcüğünü ilk kez 17.yy.da Robert Hooke tarafından elastiki nesne ve ona uygulanan dış güç arasındaki ilişkiyi açıklamak üzere kullanıldığı belirtilmektedir. Stres sözcüğü fizik bilimlerindeki kullanımından sonra diğer bilim alanlarında da yoğun olarak kullanılmaya başlanmıştır. Ancak bunların hiç birinde stres sözcüğü fizikteki gibi ölçülebilir birimlerle ifade edilmemiştir. Şahin (1994).Davis ve Diğerleri(1990, s.109), stresi, "bireyin duygularında, düşünce süreçlerinde veya bedensel koşullarında bireyin çevresiyle baş edebilme gücünü tehdit eden bir gerilim durumudur" şeklinde tanımlanmakladır,
Yukarıdaki tanımlara bakıldığında stres daha çok zorlanma ve gerilim olarak açıklanmıştır. Tanımların yoğunluğu göz önünde bulundurulduğunda farklı araştırmacıların benzertanımlar üzerinde birleştikleri görülmektedir.
“Stres vücudun tehdit edici bir durumda (stres yapıcılara) biyokimyasal bir tepkidir”.(Ellison, 1991, s. 109)
Arnold'a göre stres "bireylerin çalışma ve iş ortamlarındaki yeni ve tehdit edici faktörlere bir tepkidir." (Arnold, 1991, s.456)
Arnold ve Ellison gibi Baltaş'larda(2000) stresi tepki zinciri bağlamında açıklamaya çalışmışlar.
“Claude Bernard ise stresi organizmanın dengesini bozan uyaranlar olarak
tanımlamıştır”. (Morgan, 1993, s.12)
Can(1992, s.278) ise “Stres talep ve kısıtlama olarak da açıklanmaktadır. Stres kısıtlama ve isteklerle ilgilidir. Kısıtlamalar kişiyi arzulanan şeyleri yapmaktan alıkoyarlar. İstekler ise arzulanan bazı şeylerin başkalarının lehine kişinin kendi kayıplarını içerir” şeklinde bir açıklama getirmiştir.
Albercht(1998)'e göre ise stres bir algılama olayıdır. Beer ve Newman(1978) ise stresi kişi ile çevresi arasındaki etkileşimden doğan bir durum olarak tanımlamaktadır. Artan(1986) değişik tanımlar olmasına rağmen kabul gören Iwanchcwich, Gibison ve Donelly yaptığı genel tanıma göre stres, bireysel farklar ve psıkolojik süreçler yoluyla gösterilen uyumsal bir davranım olup, kişi üzerinde aşırı psikolojik veya fiziksel baskılar yapan herhangi bir dış ve iç hareket, durum ve olayın organizmaya yansıyan sonucudur. Benzer şekilde Şahin(1994) ise herkesin stres tanımının kendine göre olduğunu söyleyerek karşılaştığı stres kaynağı uyaranın herkese göre farklılık gösterdiğini vurgulamaktadır.
STRESİN BELİRTİLERİ
Organizma stresin fizyolojik etkisi olan sinir sisteminin etkisindeyken yani kalp atışlarının hızlanması, cilt renginin solması ve soğuması, tüylerin diken diken olması, tuvalete gitme ihtiyacı, gerginlik, kasılma, korku ve heyecan, boğazın kuruması ve boğulma hissi altındayken santral sinir sistemi de durumu tanımlar, mantıksal analiz ve çözümleme yapar. Çözüm yolları arar ve çözüm sürecini başlatır. Şahin'in stres esnasında organizmada meydana gelen fizyolojik değişikliklere merkezi sinir sisteminin mantıksal analiz ve çözümleme yaptığına ilişkin görüşünü destekleyen bir araştırmada Makin ve Lindey'in(1995) çalışmasında görülmektedir. Nitekim Makin ve Lindey stresin erken uyarı sinyallerini aşağıdaki gibi belirtmektedirler.
· Sıcaklık hissi
· Hızlı solunum
· Ağız ve gırtlak kuruluğu
· Gergin kaslar
· Hazımsızlık
Makin ve Lindey strese karşı bedenin alarm tepkisinde şu belirtilerin ortaya çıktığını ifade etmektedirler. Kaslar harekete hazır bir biçimde gergin. Akciğerlerhava geçitleri şişer ve solunum artan kan dolaşımını besleyebilmek için daha çokoksijen sağlamak üzere hızlanır. Kalpdaha hızlı atmaya başlar. Kan daha çok oksijen taşıyabilmek, enfeksiyonla mücadele edebilmek ve kanamayı önleyebilmek için koyulaşır. Ter bezleri fazla ısınan kasları soğutabilmek için harekete geçer. Sindirim kan başka yerlere dağıldığı için çalışmayı bırakır. Deri kan yaşamsal organlara hücum ettiği için soluklaşır.
Rowshan(1998) ise stres belirtilerini zihinsel, duygusal, sosyal, ruhsal ve fiziksel olmak üzere beş boyut şeklinde ele almıştır.
Zihinsel stres boyutu:
♦ Sık sık hafıza kaybı
♦ Düşüncelerin zihne hücum etmesi
♦ Konsantrasyonda güçlük çekilmesi.
♦ Karar vermede güçlük çekilmesi
¨ Can sıkıntısı
¨ Devamlı olumsuz bencilce konuşmalar yapma
¨ Kafa karışıklığı
¨ Karamsarlık
¨ İntihar etme düşüncesi
Duygusal stres boyutu:
♦ Duyguların sık sık değişmesi
♦ Huzursuzluk duyulması
♦ Kızgınlık
♦ Depresyon
♦ Üzüntü
♦ Sık sık kabus görme
♦ Sakinleşememe
♦ Ümitsizlik duygusu
♦ Aşırı ağlama
♦ Sinirsel gülme krizleri
♦ Heyecan duyamama
♦ Hastalık kuruntusu
Sosyal stres boyutu:
♦ Diğer insanlardan soyutlanmak
♦ Acı duyma, gücenme
♦ Ben merkezli olma
♦ Yalnızlık
♦ Geriye çekilmek
♦ Toleranslı olmamak
♦ İnsanlarla ilişki kuramamak
Ruhsal stres boyutu.
♦ İçinde bir boşluk hissetme
♦ Affetmeyip kin duyma
♦ Hayatın anlamının kaybolması
♦ Suçluluk duygusu
♦ Diğer insanlara düşmanlık duyma
♦ Suç işleme
Fiziksel stres boyutu:
¨ Kalp çarpıntısı
¨ Kan basıncının artması
¨ Kabızlık
¨ Titreme
¨ Sırt ağrısı
¨ Göğüs ağrısı
¨ Kas spazmı
¨ Ellerin ve ayakların buz kesilmesi
¨ Deri hastalığı
¨ Ani kilo değişmesi
¨ Kronik yorgunluk
¨ Uykusuzluk baş ağrıları
¨ El ve ayak parmaklarında hissizlik
¨ Diş gıcırdatma
¨ El ve ayak parmaklarını aşırı oynatma
¨ Tırnak yeme
¨ Alkol ve sigara içiminde artış
¨ Hazımsızlık
¨ Ülser
¨ Boğazda ve ağızda kuruluk
¨ Sinirsel tikler
¨ Sık sık idrar yapma
¨ Sık sık adet görme
¨ Düzensiz aralıklarlayemek yeme
¨ Nefes kesikliği
¨ Baş dönmesi, bayılma
¨ Kekemelik
Genel Uyum Belirlisi
Hans Selye'nin Genel Adaptasyon Sendromu adını verdiği belirtilerin üç basamağı vardır. Songar(1981)
♦ Alarm Aşaması: Organizmanın dış uyarıcıyı stres olarak algıladığı durumdur. Lelord & André(2004) Organizmada birtakım değişiklikler meydana gelmeye başlar. Başta adrenalin olmak üzere çeşitli hormonlar salgılanır
¨ Direnç Aşaması: Vücudun direnci normalin üzerine çıkar, yüz yüze olduğu bu stres verici duruma karşı direncini yükseltmiştir. Bu durumdan kaçmak ve ona uyum sağlamak zorunda olduğundan başka stres vericilere direnci düşer.
¨ Tükenme Aşaması: Eğer stres verici olay çok ciddi ise ve uzun sürerse organizma için tükenme basamağına gelinir. Bazen bu dönemde alarm dönemi reaksiyonları ortaya çıkar. Her canlının uyum yeteneği ile enerjisi farklıdır. Uyku ve dinlenme vücudu onarabilir ama devam eden ve başa çıkılamayan stresler karşısında denge bozulur, uyum enerjisi biter. Bunların ardından tükenme ve bitkinlik dönemleri görülür. Bu hastalıklara çok açık olunan bir dönemdir. Baltaş & Baltaş (2000)
2 Beğeni 
| Makale Kütüphanemizden | ||||
|
stres, stresin tanımı, stres nedir, stres belirtileri, zihinsel stres, fiziksel stres, genel uyum belirlisi, genel adaptasyon sendromu, hans selye
Sitemizde yer alan döküman ve yazılar uzman üyelerimiz tarafından hazırlanmış ve pek çoğu bilimsel düzeyde yapılmış çalışmalar olduğundan güvenilir mahiyette eserlerdir. Bununla birlikte TavsiyeEdiyorum.com sitesi ve çalışma sahipleri, yazıların içerdiği bilgilerin güvenilirliği veya güncelliği konusunda hukuki bir güvence vermezler. Sitemizde yayınlanan yazılar bilgi amaçlı kaleme alınmış ve profesyonellere yönelik olarak
hazırlanmıştır. Site ziyaretçilerimizin o meslekle ilgili bir uzmanla görüşmeden, yazı içindeki bilgileri kendi başlarına kullanmamaları gerekmektedir. Yazıların telif hakkı tamamen yazarlarına aittir, eserler sahiplerinin muvaffakatı olmadan hiçbir suretle çoğaltılamaz, başka bir
yerde kullanılamaz, kopyala yapıştır yöntemiyle başka mecralara aktarılamaz. Sitemizde yer alan herhangi bir yazı başkasına ait telif haklarını ihlal ediyor, intihal içeriyor veya yazarın mensubu bulunduğu mesleğin meslek için etik kurallarına aykırılıklar taşıyorsa, yazının kaldırılabilmesi için site yönetimimize bilgi verilmelidir.
