Üniversite Öğrencilerinde Psikolojik Sağlamlık ve Travma Sonrası Bilişler Arasındaki Fark
ÜNİVERSİTE ÖĞRENCİLERİNDE PSİKOLOJİK SAĞLAMLIK VE TRAVMA SONRASI BİLİŞLER ARASINDAKİ FARK
Ayda DALİ
Özet
Bu çalışmanın amacı, üniversite öğrencilerinin sağlamlık ve travmatik stres bilişleri arasındaki ilişkiyi incelemektir. Kıbrıs’ta bulunan bir üniversitede öğrenim gören 200 öğrenci, araştırmanın örneklemini oluşturmaktadır (111 Erkek 89 Kadın). Ego-Sağlamlık ve Travma Sonrası Bilişler Envanteri ölçekleri kullanılmıştır. Spss 20 programı kullanılarak veriler girilmiştir. T-testi, Anova ve Çoklu Regresyon Analizi yapılmıştır. Analiz sonuçları incelendiğinde, kişinin kendi ile ilgili sağlamlık alt boyutları olan kişisel esneklik, pozitif düşünce ve deneyime açıklık kişinin benlik hakkında olumsuz bilişler alt ölçeğinin anlamlı birer yordayıcısı olduğu ve kişinin kendi ile ilgili sağlamlık alt boyutları olan kişisel esneklik, pozitif düşünce ve deneyime açıklık kendini suçlama düşüncelerinin anlamlı birer yordayıcısı olduğu bulunmuştur.
1.GİRİŞ
Psikolojik sağlamlık insanların stres dolu yaşamsal durumlarla karşı karşıya geldiklerinle ortaya direnç olarak çıkan özelliklerdir. Yaşam insanların kendi kendilerine verdikleri kararlar ve bunlar sonucunda ortaya çıkan sonuçlarla doludur. İnsanoğlu kendi hayatını kendi yönlendirir ve hayatında verdiği kararların sonunca katlanmakla yükümlüdür. Yani seçim özgürlüğünün olduğu bu bakış açısında insan davranışlarının sonucuna katlanmak zorundadır. Psikolojik sağlamlık kavramı insanın yaşam boyu karşılaştığı stresli olaylar karşısında dayanma kendini toparlama tutumu yada özelliğidir.
Önceki araştırmalarda psikolojik sağlamlığın ruh sağlığı üzerindeki etkisinden bayağı durulmuş ve tartışılmıştır. Özellikle son zamanlarda üzerinde durulan bir konu olmaktan ziyade insan hayatının büyük bir bölümünü etkileyen bir konudur. Çünkü insanoğlu yaşamanın her döneminde büyük zorluklarla karşı karşıya gelmekte ve bu zorluklar insanın hayatının nerdeyse hepsini değiştirebilmektedir.
Psikolojik sağlamlık Latinceden gelmektedir. Latince psikolojik sağlamlık “resiliens” kelimesinden türetilmiş ve bir maddenin lastik gibi esnek bir yapıya sahip olması yani eski haline dönebilmesi anlamına gelmektedir. Araştırmalar incelendiğinde psikolojik dayanıklığın farklı anlamlara geldiği gözlenebilmektedir. Bu tanımlar stres sonrası insanın kendini toparlaması, stresli durumu adapte olması yada kendini koşullaması anlamlarına gelebilmektedir. Türkçe araştırmalar incelendiğinde psikolojik sağlamlığın yani “resiliens” dayanma gücüne tekabül ettiği görülmektedir (Doğan, 2015).
Psikolojik dayanıklılık hakkındaki bu farklı tanımlar insanların tartışmasına hatta farklılıktan kaynaklı fikir ayrılıklarına yol açmıştır. Psikolojik sağlamlıkta asıl önemli olan insanın stres sonrası kendini toparlaması, ne kadar sürede toparladığı yada eski haline dönmesidir önemli olan. Çalışmalarda psikolojik dayanıklılık negatif durumlar karşısında stresle baş etmede kullanılan duygusal ve bilişsel dayanıklık yetkisini ölçmeye yarayan kavram olarak sayılmış. Bu tanım bu çalışma içinde geçerlidir.
Psikolojik sağlamlık dayanıklığın kişi de ortaya çıkması için iki kuralın gerçekleşmesi gerekmektedir. Bunlardan birincisi ortada bir risk faktörünün olması gerekmekte ikincisi ise risk faktörü karşısında olumsuz duruma ayak uydurma, adapte olma yada olumlu bir sonuca ulaşabilmektir (Karaırmak ve Çetinkaya, 2011).
Ülkemizde psikolojik sağlamlığı etkileyecek birçok durumla karşı karşıya gelebiliriz. Son zamanlarda bu durumların artmasından kaynaklı psikolojik sağlamlık üzerine yapılan çalışmalarda artmıştır. Bu durum yalnızca ülkemiz için geçerli bir durum değildir. Diğer ülkelerde bizim ülkemiz gibi bu çalışmalar üzerine yoğunlaşmıştır. Özellikle psikolojik sağlamlık üzerinde duran ülke Amerika olmuştur. Birçok psikolojik dayanıklık çalışmalarına öncülük etmiştir. Bu çalışmalarda kişilerin yaşları, yaşam koşulları, bireysel ve dışsal etmenler ele alınmıştır (Gezir ve Aydın, 2003).Psikolojik dayanıklığın risk ve koruyucu özellikleri vardır. Bu özelliklerden kısaca bahsedecek olursak risk faktörleri kişinin olumsuz koşullara maruz kalmasıdır. Risk faktörü psikolojik dayanıklığın oluşumunda ön koşul sayılmıştır. Buradarisk negatif bir koşulla karşı karşıya kalmak olarak tanımlanmaktadır. Yani problemin oluşmasında öncülük olan durumdur. Koruyucu faktörler ise kişiyi risk faktöründen koruyanyâda risk faktöründen en az biçimde etkilenmesini, kurtulmasını sağlayan etmendir (Öz ve Yılmaz, 2009).
Psikolojik olarak sağlam olabilmek için bir travma yada stres durumuyla karşı karşıya gelmek hatta bu durumdan etkilenmek gerekmektedir. Sonrasında bu durumla başa çıkmanın yolları bulunmalı ona göre hareket edilmesi gerekmektedir (Eraslan, 2014).
Travma sonrası stres bozukluğuna yol açan sebepler oldukça fazladır. Bu yol açan sebepler trafik kazaları, ailede kayıp savaş, doğal afet, sınav kaygısı gibi birçok durumdan kaynakla bilmektedir. Kişin travma sonrası stres bozukluğu belirtileri vermesi için belli bir duruma, olaya maruz kalmış olması gerekmektedir. Maruz kalınan bu şey illaki bir olay olamayabilir zihin olarak bir şeye maruz kalındığında da bu duruma maruz kalınabilinmektedir (Kavakçı ve Arkadaşları, 2010).
İnsan da endişe ve korku uyandıran şeyler de bu duruma sebebiyet verebilmektedir. Ayrıca bu durumlar kişinin ruh sağlığı üstünde oldukça etkili olabilmekte ve insan hayatını olumsuz yönde etkileyebilmektedir. Bu durum denildiği kadar basit bir şey değildir. Bu durumların gerçekleşebilmesi için kişin belli bir boyuta gelmiş olması gerekmektedir. Bu boyut kişinin tükenmişlik seviyesi, psikolojik sağlamlık, durum karşısında zayıflık yada olaya bakış açısı ile ilişkilendirilebilir (Özgen ve Aydın, 1999).
Travmatik olaylara direk olarak maruz kalanlar dışında olaya tanıklık edenlerde, maruz kalanların yakınlarında, arkadaşlarında da stres durumları gözlenebilmektedir (Yılmaz, 2007). Yani olayla direkt olarak etkileşim içinde olanlar değildir sadece etkilenenler. Durumu gözlemleyenler, olaya yakın olanlar da maruz kalanlar gibi belirtiler sergileyebilmektedirler.
Günümüzde kişinin maruz kaldığı stresle başa çıkması psikolojik sağlamlığıyla doğru orantılı olsa da bu durum bazen öyle olmayabiliyor. Kişiler hangi durumda daha çabuk stresten etkileniyor, travmanın şiddeti ile kişinin psikolojik sağlamlığı arasında nasıl bir ilişki var, kişinin demografik özellikleri bu durumda ne denli etkili sorulara cevap bulmak adına bu çalışma önemlidir.
Bu çalışmanın amacı Lefke Avrupa Üniversitesi’nde okuyan öğrencilerin travmaya ve strese maruz kaldıklarında psikolojik olarak ne kadar sağlam olduklarını ölçmek ve hangi durumlarda daha çok etkilendiklerini saptamak amacıyla uygulanan bir çalışmadır.
2.GEREÇ VE YÖNTEM
Araştırmanın Örneklemi
Bu çalışmanın örneklemi 21 Nisan-19 Mayıs tarihleri arasında Kıbrıs Lefke Avrupa Üniversitesi öğrencilerine çalışmanın amacı anlatıldıktan sonra katılmanın gönüllülük esasına dayalı olduğunu belirterek çalışmaya katılmayı onaylayan kişilere uygulanmıştır. Örneklem seçimi olarak basit seçkisiz örneklem tercih edilmiştir. Toplamda 200 öğrenciye uygulanmıştır. Toplamda 111 erkek 89 kadın bulunmaktadır.
Araştırmada Kullanılan Ölçekler ve Anketler
Demografik Form
Anketin bu kısmı çalışmayı kabul eden öğrencilerin demografik özelliklerini saptamak amacı ile hazırlanmıştır. Ankette yaş, cinsiyet, yaşanılan bölge, herhangi bir travmatik olay yaşanıp yaşanmadığı, ailede bir kayıp durumu olup olmadığı vb. gibi psikolojik sağlamlıkla ilgili sorulara yanıt arayan sorular bulunmaktadır.
Ego-Sağlamlığı Ölçeği
Block ve Kremen tarafından ortaya atılan bir ölçektir. Türkçeye uyarlanması Karaırmak tarafından yapılmıştır. Üçlü faktör yapısı sunulmuştur. Bu üçlü faktör yapısı içinde kişinin toparlanmaya karşın güçlü özellikleri, kendine karşı olumlu, pozitif öz değerlendirmeler ve yeni şeylere açıklık olarak ayrılan maddeler kullanılmaktadır. Kişinin bu üç faktörden almış olduğu puanlar kişinin psikolojik dayanıklık puanını ortaya koymaktadır (Basım ve Çetin, 2011).
Ego sağlamlık ölçeği 14 maddeden oluşup dörtlü likert tipi ölçektir. Bu likert tipi ölçekte (hiçbir durumda uymaz, bazı durumlarda uyar, genellikle uyar, her zaman uyar) azdan çoğa doğru puanlama yapılmıştır.
Bolck ve Kremen’in yaptığı bu çalışmada iç tutarlılık yöntemi ve test tekrar test yöntemi kullanılmıştır. Ve bu çalışmadan elde edilen sonuçlar iç tutarlılık değeri 0.80 olarak saptanmıştır. Ölçeğin güvenirlik kat sayısı üç hafta arayla test tekrar test sonucunda elde edilmiş ve elde edilen sonuç 0.76 olarak bulunmuştur ( Basım ve Çetin, 2011).
TSBE (Travma Sonrası Bilişler Envanteri)
Foa ve arkadaşları tarafından 1999 yılında örneklem içerisinde Travma Sonrası Stres Bozukluğu tanısı almış kişilerin bulunduğu bir gruba uygulanmıştır. Travma sonrası stres tanısı koyulmuş kişiler için ölçeğin toplam puanı 133 olarak bulunmuştur. Ayrıca ölçek üç faktör analizi ile üç alt grupta incelenmiş ve hesaplanmıştır (Yağcı, 2010).
TSSB’nin ortaya çıkmasında ve ortada bulunmaya devam etmesinde travmayla ilgili hatalı olan bilişlerin etkili olduğu düşünülmüş ve bu yüzden çalışmaya ortaya koyulmuştur. Ölçeğin toplamında alınabilecek puanın 132 ile 252 arasında olabileceği belirtilmiştir. Ölçekte ne kadar yüksek puan alınırsa o kadar yoğun hatalı bilişlerin var olduğu vurgulanmıştır.
Ölçek iç tutarlık ve test-tekrar test yöntemi ile hesaplanmıştır. İç tutarlık yönteminin sonuçları bir toplam ölçeğin puanı ve üç alt ölçek puanı olarak toplamda dört farklı şekilde hesaplanmıştır. Toplam ölçeğin iç tutarlık katsayısı 0.97 olarak saptanmıştır. Test-tekrar test güvenirlik yönteminde de aynı hesaplama kullanılmış aynı şekilde bir toplam ölçeğin puanı ve üç alt ölçek puanı olmak üzere dört farklı şekilde hesaplanmıştır. Ölçeğin toplam test-tekrar test güvenirlik yönteminin sonucu 0.74 olarak bulunmuştur ( Yağcı, 2010).
Veri Analizi
Veriler SPSS 20 For Windows ile analiz edilmiştir. Analizlerde yüzdelik, frekans, independent-samples t testi, onewayanova, korelasyon, regrasyon kullanılmıştır.
Bulgular
Tablo 1: Ego-Sağlamlık ile Travma Sonrası Bilişler Arasındaki Korelasyon İlişkisi
1 2 3 4 5
Deneyim Açıklık -
Olumsuz Benlik -.228*** -
Kişisel Esneklik .422*** -.408*** -
Olumsuz Dünya -.081 -.228** .422*** -
Kendini Suçlama -.195** .738*** -.272*** -.195** -
Pozitif Düşünce .501*** -.371*** .596*** .501*** -.180*
*p<.05; **p<.01; ***p<.001
Ego-Sağlamlık ile Travma Sonrası Bilişler Ölçeklerinin alt boyutları arasındaki ilişkiye bakıldığında, olumsuz dünya görüşü ile deneyime açıklık puanları haricinde diğer alt boyutlar anlamlı düzeyde ilişkilidir (p<0.5; p<0.1; p<.001). Kendini suçlama ile olumsuz benlik alt boyutlarının puanları arasında pozitif yönde yüksek düzeyde bir ilişki bulunmaktadır (p<.001). Pozitif düşünce ile kendini suçlama puanları arasında negatif yönde en düşük düzeyde ilişki gözlemlenmiştir.
Tablo 2:Sağlamlığın Alt BoyutlarınınTravma Sonrası Bilişler Alt Boyutu Olan Benlik Hakkında Olumsuz Bilişler Alt Ölçeğinin yordanmasına ilişkin regrasyon sonuçları
Değişken B Standart hata ß T P
Kişisel Görüş -2,678 ,760 -,288 -3,525 ,001
Pozitif Düşünce
-1,715 ,743 -,198 -2,309 ,022
DeneyimAçıklık -,049 ,630 -,006 -,078 ,938
*p<.05; **p<.01; ***p<.001
Analiz sonuçları incelendiğinde, kişinin kendi ile ilgili sağlamlık alt boyutları olan kişisel esneklik, pozitif düşünce ve deneyime açıklıkkişinin benlik hakkında olumsuz bilişler alt ölçeğinin anlamlı birer yordayıcısıolduğu görülmüştür. R=.439a,R2=.192, F(3,192)=15,239, P<.01. Benlik hakkında olumsuz bilişlere ilişkin varyansın %19’unu açıklar niteliktedir. Kişisel esneklik alt boyutunun .01 düzeyinde pozitif düşünce alt boyutunun ise .05 düzeyinde benlik hakkında olumsuz bilişlere ilişkin görüşlerin anlamlı bir yordayıcısı olduğu görülmüştür. Buna ek olarak üç boyut tek tek incelendiğinde deneyime açıklık alt boyutunun benlik hakkında olumsuz bilişler alt ölçeğinin anlamlı bir yordayıcısı olmadığı bulunmuştur.
Tablo 3: Sağlamlığın alt boyutlarının travma sonrası bilişler faktörlerinden olan kişinin kendini suçlama alt ölçeğininyordanmasına ilişkin regrasyon sonuçları
Değişken B Standart Hata ß t p
Kişisel Görüş -,573 ,217 -,233 -2,643 ,009
Pozitif Düşünce ,022 ,211 ,009 ,102 ,919
Deneyime Açıklık -,226 ,177 -,104 -1,277 ,203
*p<.05; **p<.01; ***p<.001
Analiz sonuçları incelendiğinde, kişinin kendi ile ilgili sağlamlık alt boyutları olan kişisel esneklik, pozitif düşünce ve deneyime açıklık kendini suçlama düşüncelerinin anlamlı birer yordayıcısı olduğu görülmüştür. R=.287a, R2=.082, F(3,192)=5,739, p<.001. Kendini suçlama alt boyutuna ilişkin vayansın %19’unu açıklar niteliktedir. Kişisel esneklik alt boyutunun .01 düzeyinde kendini suçlama alt ölçeğine ilişkin görüşlerin anlamlı bir yordayıcısı olduğu görülmüştür. Buna ek olarak üç boyut tek tek incelendiğinde pozitif düşünce alt boyutunun ve deneyime açıklık alt boyutunun kendini suçlama alt boyutunun anlamlı bir yordayıcısı olmadığı bulunmuştur.
3.TARTIŞMA VE SONUÇ
Araştırma sonuçlarına göre bulunan psikolojik sağlamlık ve travmatik stres belirtileri arasındaki ilişkiye bakıldığında anlamlı düzeyde ilişkiler saptanmıştır. Her ne kadar bu çalışmada Anova ve T-testi kullanılmak istense de sonuçlarda anlamlılık çıkmadığından dolayı kullanılamamıştır. Elde edilen sonuçlara göre her ne kadar travmanın düzeyi düşük olsa da kişiyi etkileyebildiği gözlemlenmiştir. Ayrıca kişinin travmatik durumdan çıkabilmesinde ego gücünün büyük etkisi olduğu saptanmıştır.
Cinsiyet ve kullanılan ölçekler arasında anlamlı bir farklılık bulunmamıştır. Yani cinsiyetin kişinin travmatik belirtiler göstermesinde yada sağlamlık olarak zayıf olmasında hiçbir etkisi yoktur.
Demografik formda öğrencilere yaşadıkları bölgenin sorulmasının sebebi ego sağlamlık ve travmatik stres belirtileri ile aralarındaki ilişkinin saptanmak istenmesidir. Elde edilen sonuçlara bakıldığı zaman öğrencilerin yaşadıkları bölge ile Ego-Sağlamlık ve Travmatik Stres Belirtileri arasında bir ilişki bulunamamıştır.
Ölçekler arasındaki ilişkide pozitif yönde yüksek düzeyde ilişkili olan iki alt ölçek kendini suçlama ile benlik hakkında olumsuz bilişler olmuştur. Yani insan kendini suçladıkça kendi benliği hakkında olumsuz bilişleri de artmaktadır. Ölçeklerimizin puanları kendilerini yordayıcı sonuçlar vermiştir.
Araştırma örneklemi sınırlı olduğundan dolayı geniş kapsamlı bilgiler elde edilememiştir. Ayrıca örneklemin sınırlılıkları göz önüne alındığında geniş kapsamlı sonucun elde edilememesi ve üniversite öğrencilerinin istenilen ilgiyi göstermemesi geniş kapsamlı ve kesin bilgilerin elde edilmesini engelleyici durumlar olarak düşünülmüştür.
Araştırma kapsamında araştırma amacı ele alındığında uygulanan ölçekler doğrultusunda elde edilen sonuçlar birbirini yordamış üniversite öğrencileri Ego Sağlamlık ve Travmatik durumlar karşısında kendilerini yetersiz gördüklerini ortaya koymuştur. Ayrıca öğrencilerin kendilerini psikolojik sağlık açısından olumsuz olarak değerlendirdikleri görülmüştür.
5.KAYNAKÇA
Basım, N. & Çetin, F. (2011). Yetişkinler için Psikolojik Dayanıklılık Ölçeği’nin güvenilirlik ve geçerlilik çalışması. Türk Psikiyatri Dergisi, 22(2), 104-14.
Doğan, T. (2015). Kısa psikolojik sağlamlık ölçeğinin Türkçe uyarlaması:geçerlik ve güvenirlik çalışması. Mutluluk ve Refah Dergisi, 3(1), 93-102.
Erarslan, Ö. (2014). Üniversite öğrencilerinde psikolojik sağlamlık ile depresif belirtiler ve yaşam memnuniyeti arasındaki ilişkide benlik saygısı, pozitif dünya görüşü ve umudun aracı rolünün incelenmesi. Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Psikoloji Anabilim Dalı. Ankara.
Erol, N. & Öner, Ö. (1999). Travmaya psikolojik tepkiler ve bunlara yaklaşım. Türk Psikoloji Bülteni
Gizir, A. & Aydın, G. (2006). Psikolojik sağlamlık ve ergen gelişim ölçeğinin uyarlanması:geçerlik ve güvenirlik çalışmaları. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi,3(28),87-99
Gizir, A. (2007). Psikolojik sağlamlık, risk faktörleri ve koruyucu faktörler üzerine bir derleme çalışması. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi,3(28), 113-128
Karaırmak, Ö.(2006). Psikolojik sağlamlık, risk faktörleri ve koruyucu faktörler. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 3(26), 130-142
Karaırmak, Ö. & Çetinkaya, R. (2011). Benlik saygısının ve denetim odağının psikolojik sağlamlık üzerine etkisi: duyguların aracı rölü. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi,4(35),30-43
Kavakçı, Ö., Yıldırım, O. & Kuğu, N. (2010). Travma sonrası stres bozukluğu ve sınav kaygısı için EMDR:olgu sunumu. Klinik Psikiyatri, 1(13),42-47
Öz, F. & Yılmaz, E. (2009). Ruh sağlığının korunmasında önemli bir kavram: psikolojik sağlamlık. Sağlık Bilimleri Fakültesi Hemşirelik Dergisi, 82-89
Özçetin, A., Maraş, A., Ataoğlu, A. & İçmeli, C. (2008). Deprem sonucu gelişen travma sonrası stres bozukluğu ile kişilik bozuklukları arasında ilişki. Düzce Tıp Fakültesi Dergisi, 2(1), 8-18
Özgen, F. & Aydın, H. (1999). Travma sonrası stres bozukluğu. Klinik Psikiyatri, 1(1), 34-41
Terzi, Ş. (2008). Üniversite öğrencilerinin psikolojik dayanıklılıkları ve algıladıkları sosyal destek arasındaki ilişki.Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi,29(3).
Tümlü, G. &Recepoğlu, E. (2013). Üniversite akademik personelinin psikolojik dayanıklılık ve yaşam doyumu arasındaki ilişki. Yükseköğretim ve Bilim Dergisi, 3(3),205-213.
Yağcı, D. (2010). Travma sonrası bilişler ölçeği Türkçe uyarlama ve üniversite öğrencileri üzerinde geçerlik güvenirlik çalışması. Kocaeli Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü. Kocaeli.
Yılmaz, B. (2007). Yardım çalışanlarında travmatik stres. Klinik Psikiyatri, 1(10), 137-147
Ayda DALİ
Özet
Bu çalışmanın amacı, üniversite öğrencilerinin sağlamlık ve travmatik stres bilişleri arasındaki ilişkiyi incelemektir. Kıbrıs’ta bulunan bir üniversitede öğrenim gören 200 öğrenci, araştırmanın örneklemini oluşturmaktadır (111 Erkek 89 Kadın). Ego-Sağlamlık ve Travma Sonrası Bilişler Envanteri ölçekleri kullanılmıştır. Spss 20 programı kullanılarak veriler girilmiştir. T-testi, Anova ve Çoklu Regresyon Analizi yapılmıştır. Analiz sonuçları incelendiğinde, kişinin kendi ile ilgili sağlamlık alt boyutları olan kişisel esneklik, pozitif düşünce ve deneyime açıklık kişinin benlik hakkında olumsuz bilişler alt ölçeğinin anlamlı birer yordayıcısı olduğu ve kişinin kendi ile ilgili sağlamlık alt boyutları olan kişisel esneklik, pozitif düşünce ve deneyime açıklık kendini suçlama düşüncelerinin anlamlı birer yordayıcısı olduğu bulunmuştur.
1.GİRİŞ
Psikolojik sağlamlık insanların stres dolu yaşamsal durumlarla karşı karşıya geldiklerinle ortaya direnç olarak çıkan özelliklerdir. Yaşam insanların kendi kendilerine verdikleri kararlar ve bunlar sonucunda ortaya çıkan sonuçlarla doludur. İnsanoğlu kendi hayatını kendi yönlendirir ve hayatında verdiği kararların sonunca katlanmakla yükümlüdür. Yani seçim özgürlüğünün olduğu bu bakış açısında insan davranışlarının sonucuna katlanmak zorundadır. Psikolojik sağlamlık kavramı insanın yaşam boyu karşılaştığı stresli olaylar karşısında dayanma kendini toparlama tutumu yada özelliğidir.
Önceki araştırmalarda psikolojik sağlamlığın ruh sağlığı üzerindeki etkisinden bayağı durulmuş ve tartışılmıştır. Özellikle son zamanlarda üzerinde durulan bir konu olmaktan ziyade insan hayatının büyük bir bölümünü etkileyen bir konudur. Çünkü insanoğlu yaşamanın her döneminde büyük zorluklarla karşı karşıya gelmekte ve bu zorluklar insanın hayatının nerdeyse hepsini değiştirebilmektedir.
Psikolojik sağlamlık Latinceden gelmektedir. Latince psikolojik sağlamlık “resiliens” kelimesinden türetilmiş ve bir maddenin lastik gibi esnek bir yapıya sahip olması yani eski haline dönebilmesi anlamına gelmektedir. Araştırmalar incelendiğinde psikolojik dayanıklığın farklı anlamlara geldiği gözlenebilmektedir. Bu tanımlar stres sonrası insanın kendini toparlaması, stresli durumu adapte olması yada kendini koşullaması anlamlarına gelebilmektedir. Türkçe araştırmalar incelendiğinde psikolojik sağlamlığın yani “resiliens” dayanma gücüne tekabül ettiği görülmektedir (Doğan, 2015).
Psikolojik dayanıklılık hakkındaki bu farklı tanımlar insanların tartışmasına hatta farklılıktan kaynaklı fikir ayrılıklarına yol açmıştır. Psikolojik sağlamlıkta asıl önemli olan insanın stres sonrası kendini toparlaması, ne kadar sürede toparladığı yada eski haline dönmesidir önemli olan. Çalışmalarda psikolojik dayanıklılık negatif durumlar karşısında stresle baş etmede kullanılan duygusal ve bilişsel dayanıklık yetkisini ölçmeye yarayan kavram olarak sayılmış. Bu tanım bu çalışma içinde geçerlidir.
Psikolojik sağlamlık dayanıklığın kişi de ortaya çıkması için iki kuralın gerçekleşmesi gerekmektedir. Bunlardan birincisi ortada bir risk faktörünün olması gerekmekte ikincisi ise risk faktörü karşısında olumsuz duruma ayak uydurma, adapte olma yada olumlu bir sonuca ulaşabilmektir (Karaırmak ve Çetinkaya, 2011).
Ülkemizde psikolojik sağlamlığı etkileyecek birçok durumla karşı karşıya gelebiliriz. Son zamanlarda bu durumların artmasından kaynaklı psikolojik sağlamlık üzerine yapılan çalışmalarda artmıştır. Bu durum yalnızca ülkemiz için geçerli bir durum değildir. Diğer ülkelerde bizim ülkemiz gibi bu çalışmalar üzerine yoğunlaşmıştır. Özellikle psikolojik sağlamlık üzerinde duran ülke Amerika olmuştur. Birçok psikolojik dayanıklık çalışmalarına öncülük etmiştir. Bu çalışmalarda kişilerin yaşları, yaşam koşulları, bireysel ve dışsal etmenler ele alınmıştır (Gezir ve Aydın, 2003).Psikolojik dayanıklığın risk ve koruyucu özellikleri vardır. Bu özelliklerden kısaca bahsedecek olursak risk faktörleri kişinin olumsuz koşullara maruz kalmasıdır. Risk faktörü psikolojik dayanıklığın oluşumunda ön koşul sayılmıştır. Buradarisk negatif bir koşulla karşı karşıya kalmak olarak tanımlanmaktadır. Yani problemin oluşmasında öncülük olan durumdur. Koruyucu faktörler ise kişiyi risk faktöründen koruyanyâda risk faktöründen en az biçimde etkilenmesini, kurtulmasını sağlayan etmendir (Öz ve Yılmaz, 2009).
Psikolojik olarak sağlam olabilmek için bir travma yada stres durumuyla karşı karşıya gelmek hatta bu durumdan etkilenmek gerekmektedir. Sonrasında bu durumla başa çıkmanın yolları bulunmalı ona göre hareket edilmesi gerekmektedir (Eraslan, 2014).
Travma sonrası stres bozukluğuna yol açan sebepler oldukça fazladır. Bu yol açan sebepler trafik kazaları, ailede kayıp savaş, doğal afet, sınav kaygısı gibi birçok durumdan kaynakla bilmektedir. Kişin travma sonrası stres bozukluğu belirtileri vermesi için belli bir duruma, olaya maruz kalmış olması gerekmektedir. Maruz kalınan bu şey illaki bir olay olamayabilir zihin olarak bir şeye maruz kalındığında da bu duruma maruz kalınabilinmektedir (Kavakçı ve Arkadaşları, 2010).
İnsan da endişe ve korku uyandıran şeyler de bu duruma sebebiyet verebilmektedir. Ayrıca bu durumlar kişinin ruh sağlığı üstünde oldukça etkili olabilmekte ve insan hayatını olumsuz yönde etkileyebilmektedir. Bu durum denildiği kadar basit bir şey değildir. Bu durumların gerçekleşebilmesi için kişin belli bir boyuta gelmiş olması gerekmektedir. Bu boyut kişinin tükenmişlik seviyesi, psikolojik sağlamlık, durum karşısında zayıflık yada olaya bakış açısı ile ilişkilendirilebilir (Özgen ve Aydın, 1999).
Travmatik olaylara direk olarak maruz kalanlar dışında olaya tanıklık edenlerde, maruz kalanların yakınlarında, arkadaşlarında da stres durumları gözlenebilmektedir (Yılmaz, 2007). Yani olayla direkt olarak etkileşim içinde olanlar değildir sadece etkilenenler. Durumu gözlemleyenler, olaya yakın olanlar da maruz kalanlar gibi belirtiler sergileyebilmektedirler.
Günümüzde kişinin maruz kaldığı stresle başa çıkması psikolojik sağlamlığıyla doğru orantılı olsa da bu durum bazen öyle olmayabiliyor. Kişiler hangi durumda daha çabuk stresten etkileniyor, travmanın şiddeti ile kişinin psikolojik sağlamlığı arasında nasıl bir ilişki var, kişinin demografik özellikleri bu durumda ne denli etkili sorulara cevap bulmak adına bu çalışma önemlidir.
Bu çalışmanın amacı Lefke Avrupa Üniversitesi’nde okuyan öğrencilerin travmaya ve strese maruz kaldıklarında psikolojik olarak ne kadar sağlam olduklarını ölçmek ve hangi durumlarda daha çok etkilendiklerini saptamak amacıyla uygulanan bir çalışmadır.
2.GEREÇ VE YÖNTEM
Araştırmanın Örneklemi
Bu çalışmanın örneklemi 21 Nisan-19 Mayıs tarihleri arasında Kıbrıs Lefke Avrupa Üniversitesi öğrencilerine çalışmanın amacı anlatıldıktan sonra katılmanın gönüllülük esasına dayalı olduğunu belirterek çalışmaya katılmayı onaylayan kişilere uygulanmıştır. Örneklem seçimi olarak basit seçkisiz örneklem tercih edilmiştir. Toplamda 200 öğrenciye uygulanmıştır. Toplamda 111 erkek 89 kadın bulunmaktadır.
Araştırmada Kullanılan Ölçekler ve Anketler
Demografik Form
Anketin bu kısmı çalışmayı kabul eden öğrencilerin demografik özelliklerini saptamak amacı ile hazırlanmıştır. Ankette yaş, cinsiyet, yaşanılan bölge, herhangi bir travmatik olay yaşanıp yaşanmadığı, ailede bir kayıp durumu olup olmadığı vb. gibi psikolojik sağlamlıkla ilgili sorulara yanıt arayan sorular bulunmaktadır.
Ego-Sağlamlığı Ölçeği
Block ve Kremen tarafından ortaya atılan bir ölçektir. Türkçeye uyarlanması Karaırmak tarafından yapılmıştır. Üçlü faktör yapısı sunulmuştur. Bu üçlü faktör yapısı içinde kişinin toparlanmaya karşın güçlü özellikleri, kendine karşı olumlu, pozitif öz değerlendirmeler ve yeni şeylere açıklık olarak ayrılan maddeler kullanılmaktadır. Kişinin bu üç faktörden almış olduğu puanlar kişinin psikolojik dayanıklık puanını ortaya koymaktadır (Basım ve Çetin, 2011).
Ego sağlamlık ölçeği 14 maddeden oluşup dörtlü likert tipi ölçektir. Bu likert tipi ölçekte (hiçbir durumda uymaz, bazı durumlarda uyar, genellikle uyar, her zaman uyar) azdan çoğa doğru puanlama yapılmıştır.
Bolck ve Kremen’in yaptığı bu çalışmada iç tutarlılık yöntemi ve test tekrar test yöntemi kullanılmıştır. Ve bu çalışmadan elde edilen sonuçlar iç tutarlılık değeri 0.80 olarak saptanmıştır. Ölçeğin güvenirlik kat sayısı üç hafta arayla test tekrar test sonucunda elde edilmiş ve elde edilen sonuç 0.76 olarak bulunmuştur ( Basım ve Çetin, 2011).
TSBE (Travma Sonrası Bilişler Envanteri)
Foa ve arkadaşları tarafından 1999 yılında örneklem içerisinde Travma Sonrası Stres Bozukluğu tanısı almış kişilerin bulunduğu bir gruba uygulanmıştır. Travma sonrası stres tanısı koyulmuş kişiler için ölçeğin toplam puanı 133 olarak bulunmuştur. Ayrıca ölçek üç faktör analizi ile üç alt grupta incelenmiş ve hesaplanmıştır (Yağcı, 2010).
TSSB’nin ortaya çıkmasında ve ortada bulunmaya devam etmesinde travmayla ilgili hatalı olan bilişlerin etkili olduğu düşünülmüş ve bu yüzden çalışmaya ortaya koyulmuştur. Ölçeğin toplamında alınabilecek puanın 132 ile 252 arasında olabileceği belirtilmiştir. Ölçekte ne kadar yüksek puan alınırsa o kadar yoğun hatalı bilişlerin var olduğu vurgulanmıştır.
Ölçek iç tutarlık ve test-tekrar test yöntemi ile hesaplanmıştır. İç tutarlık yönteminin sonuçları bir toplam ölçeğin puanı ve üç alt ölçek puanı olarak toplamda dört farklı şekilde hesaplanmıştır. Toplam ölçeğin iç tutarlık katsayısı 0.97 olarak saptanmıştır. Test-tekrar test güvenirlik yönteminde de aynı hesaplama kullanılmış aynı şekilde bir toplam ölçeğin puanı ve üç alt ölçek puanı olmak üzere dört farklı şekilde hesaplanmıştır. Ölçeğin toplam test-tekrar test güvenirlik yönteminin sonucu 0.74 olarak bulunmuştur ( Yağcı, 2010).
Veri Analizi
Veriler SPSS 20 For Windows ile analiz edilmiştir. Analizlerde yüzdelik, frekans, independent-samples t testi, onewayanova, korelasyon, regrasyon kullanılmıştır.
Bulgular
Tablo 1: Ego-Sağlamlık ile Travma Sonrası Bilişler Arasındaki Korelasyon İlişkisi
1 2 3 4 5
Deneyim Açıklık -
Olumsuz Benlik -.228*** -
Kişisel Esneklik .422*** -.408*** -
Olumsuz Dünya -.081 -.228** .422*** -
Kendini Suçlama -.195** .738*** -.272*** -.195** -
Pozitif Düşünce .501*** -.371*** .596*** .501*** -.180*
*p<.05; **p<.01; ***p<.001
Ego-Sağlamlık ile Travma Sonrası Bilişler Ölçeklerinin alt boyutları arasındaki ilişkiye bakıldığında, olumsuz dünya görüşü ile deneyime açıklık puanları haricinde diğer alt boyutlar anlamlı düzeyde ilişkilidir (p<0.5; p<0.1; p<.001). Kendini suçlama ile olumsuz benlik alt boyutlarının puanları arasında pozitif yönde yüksek düzeyde bir ilişki bulunmaktadır (p<.001). Pozitif düşünce ile kendini suçlama puanları arasında negatif yönde en düşük düzeyde ilişki gözlemlenmiştir.
Tablo 2:Sağlamlığın Alt BoyutlarınınTravma Sonrası Bilişler Alt Boyutu Olan Benlik Hakkında Olumsuz Bilişler Alt Ölçeğinin yordanmasına ilişkin regrasyon sonuçları
Değişken B Standart hata ß T P
Kişisel Görüş -2,678 ,760 -,288 -3,525 ,001
Pozitif Düşünce
-1,715 ,743 -,198 -2,309 ,022
DeneyimAçıklık -,049 ,630 -,006 -,078 ,938
*p<.05; **p<.01; ***p<.001
Analiz sonuçları incelendiğinde, kişinin kendi ile ilgili sağlamlık alt boyutları olan kişisel esneklik, pozitif düşünce ve deneyime açıklıkkişinin benlik hakkında olumsuz bilişler alt ölçeğinin anlamlı birer yordayıcısıolduğu görülmüştür. R=.439a,R2=.192, F(3,192)=15,239, P<.01. Benlik hakkında olumsuz bilişlere ilişkin varyansın %19’unu açıklar niteliktedir. Kişisel esneklik alt boyutunun .01 düzeyinde pozitif düşünce alt boyutunun ise .05 düzeyinde benlik hakkında olumsuz bilişlere ilişkin görüşlerin anlamlı bir yordayıcısı olduğu görülmüştür. Buna ek olarak üç boyut tek tek incelendiğinde deneyime açıklık alt boyutunun benlik hakkında olumsuz bilişler alt ölçeğinin anlamlı bir yordayıcısı olmadığı bulunmuştur.
Tablo 3: Sağlamlığın alt boyutlarının travma sonrası bilişler faktörlerinden olan kişinin kendini suçlama alt ölçeğininyordanmasına ilişkin regrasyon sonuçları
Değişken B Standart Hata ß t p
Kişisel Görüş -,573 ,217 -,233 -2,643 ,009
Pozitif Düşünce ,022 ,211 ,009 ,102 ,919
Deneyime Açıklık -,226 ,177 -,104 -1,277 ,203
*p<.05; **p<.01; ***p<.001
Analiz sonuçları incelendiğinde, kişinin kendi ile ilgili sağlamlık alt boyutları olan kişisel esneklik, pozitif düşünce ve deneyime açıklık kendini suçlama düşüncelerinin anlamlı birer yordayıcısı olduğu görülmüştür. R=.287a, R2=.082, F(3,192)=5,739, p<.001. Kendini suçlama alt boyutuna ilişkin vayansın %19’unu açıklar niteliktedir. Kişisel esneklik alt boyutunun .01 düzeyinde kendini suçlama alt ölçeğine ilişkin görüşlerin anlamlı bir yordayıcısı olduğu görülmüştür. Buna ek olarak üç boyut tek tek incelendiğinde pozitif düşünce alt boyutunun ve deneyime açıklık alt boyutunun kendini suçlama alt boyutunun anlamlı bir yordayıcısı olmadığı bulunmuştur.
3.TARTIŞMA VE SONUÇ
Araştırma sonuçlarına göre bulunan psikolojik sağlamlık ve travmatik stres belirtileri arasındaki ilişkiye bakıldığında anlamlı düzeyde ilişkiler saptanmıştır. Her ne kadar bu çalışmada Anova ve T-testi kullanılmak istense de sonuçlarda anlamlılık çıkmadığından dolayı kullanılamamıştır. Elde edilen sonuçlara göre her ne kadar travmanın düzeyi düşük olsa da kişiyi etkileyebildiği gözlemlenmiştir. Ayrıca kişinin travmatik durumdan çıkabilmesinde ego gücünün büyük etkisi olduğu saptanmıştır.
Cinsiyet ve kullanılan ölçekler arasında anlamlı bir farklılık bulunmamıştır. Yani cinsiyetin kişinin travmatik belirtiler göstermesinde yada sağlamlık olarak zayıf olmasında hiçbir etkisi yoktur.
Demografik formda öğrencilere yaşadıkları bölgenin sorulmasının sebebi ego sağlamlık ve travmatik stres belirtileri ile aralarındaki ilişkinin saptanmak istenmesidir. Elde edilen sonuçlara bakıldığı zaman öğrencilerin yaşadıkları bölge ile Ego-Sağlamlık ve Travmatik Stres Belirtileri arasında bir ilişki bulunamamıştır.
Ölçekler arasındaki ilişkide pozitif yönde yüksek düzeyde ilişkili olan iki alt ölçek kendini suçlama ile benlik hakkında olumsuz bilişler olmuştur. Yani insan kendini suçladıkça kendi benliği hakkında olumsuz bilişleri de artmaktadır. Ölçeklerimizin puanları kendilerini yordayıcı sonuçlar vermiştir.
Araştırma örneklemi sınırlı olduğundan dolayı geniş kapsamlı bilgiler elde edilememiştir. Ayrıca örneklemin sınırlılıkları göz önüne alındığında geniş kapsamlı sonucun elde edilememesi ve üniversite öğrencilerinin istenilen ilgiyi göstermemesi geniş kapsamlı ve kesin bilgilerin elde edilmesini engelleyici durumlar olarak düşünülmüştür.
Araştırma kapsamında araştırma amacı ele alındığında uygulanan ölçekler doğrultusunda elde edilen sonuçlar birbirini yordamış üniversite öğrencileri Ego Sağlamlık ve Travmatik durumlar karşısında kendilerini yetersiz gördüklerini ortaya koymuştur. Ayrıca öğrencilerin kendilerini psikolojik sağlık açısından olumsuz olarak değerlendirdikleri görülmüştür.
5.KAYNAKÇA
Basım, N. & Çetin, F. (2011). Yetişkinler için Psikolojik Dayanıklılık Ölçeği’nin güvenilirlik ve geçerlilik çalışması. Türk Psikiyatri Dergisi, 22(2), 104-14.
Doğan, T. (2015). Kısa psikolojik sağlamlık ölçeğinin Türkçe uyarlaması:geçerlik ve güvenirlik çalışması. Mutluluk ve Refah Dergisi, 3(1), 93-102.
Erarslan, Ö. (2014). Üniversite öğrencilerinde psikolojik sağlamlık ile depresif belirtiler ve yaşam memnuniyeti arasındaki ilişkide benlik saygısı, pozitif dünya görüşü ve umudun aracı rolünün incelenmesi. Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Psikoloji Anabilim Dalı. Ankara.
Erol, N. & Öner, Ö. (1999). Travmaya psikolojik tepkiler ve bunlara yaklaşım. Türk Psikoloji Bülteni
Gizir, A. & Aydın, G. (2006). Psikolojik sağlamlık ve ergen gelişim ölçeğinin uyarlanması:geçerlik ve güvenirlik çalışmaları. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi,3(28),87-99
Gizir, A. (2007). Psikolojik sağlamlık, risk faktörleri ve koruyucu faktörler üzerine bir derleme çalışması. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi,3(28), 113-128
Karaırmak, Ö.(2006). Psikolojik sağlamlık, risk faktörleri ve koruyucu faktörler. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 3(26), 130-142
Karaırmak, Ö. & Çetinkaya, R. (2011). Benlik saygısının ve denetim odağının psikolojik sağlamlık üzerine etkisi: duyguların aracı rölü. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi,4(35),30-43
Kavakçı, Ö., Yıldırım, O. & Kuğu, N. (2010). Travma sonrası stres bozukluğu ve sınav kaygısı için EMDR:olgu sunumu. Klinik Psikiyatri, 1(13),42-47
Öz, F. & Yılmaz, E. (2009). Ruh sağlığının korunmasında önemli bir kavram: psikolojik sağlamlık. Sağlık Bilimleri Fakültesi Hemşirelik Dergisi, 82-89
Özçetin, A., Maraş, A., Ataoğlu, A. & İçmeli, C. (2008). Deprem sonucu gelişen travma sonrası stres bozukluğu ile kişilik bozuklukları arasında ilişki. Düzce Tıp Fakültesi Dergisi, 2(1), 8-18
Özgen, F. & Aydın, H. (1999). Travma sonrası stres bozukluğu. Klinik Psikiyatri, 1(1), 34-41
Terzi, Ş. (2008). Üniversite öğrencilerinin psikolojik dayanıklılıkları ve algıladıkları sosyal destek arasındaki ilişki.Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi,29(3).
Tümlü, G. &Recepoğlu, E. (2013). Üniversite akademik personelinin psikolojik dayanıklılık ve yaşam doyumu arasındaki ilişki. Yükseköğretim ve Bilim Dergisi, 3(3),205-213.
Yağcı, D. (2010). Travma sonrası bilişler ölçeği Türkçe uyarlama ve üniversite öğrencileri üzerinde geçerlik güvenirlik çalışması. Kocaeli Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü. Kocaeli.
Yılmaz, B. (2007). Yardım çalışanlarında travmatik stres. Klinik Psikiyatri, 1(10), 137-147
|
Yazan
|
Bu makaleden alıntı yapmak
için alıntı yapılan yazıya aşağıdaki ibare eklenmelidir: "Üniversite Öğrencilerinde Psikolojik Sağlamlık ve Travma Sonrası Bilişler Arasındaki Fark" başlıklı makalenin tüm hakları yazarı Psk.Ayda DALİ'e aittir ve makale, yazarı tarafından TavsiyeEdiyorum.com (http://www.tavsiyeediyorum.com) kütüphanesinde yayınlanmıştır. Bu ibare eklenmek şartıyla, makaleden Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa uygun kısa alıntılar yapılabilir, ancak Psk.Ayda DALİ'nin izni olmaksızın makalenin tamamı başka bir mecraya kopyalanamaz veya başka yerde yayınlanamaz. |
Beğenin 
Yazan Uzman
|
Sitemizde yer alan döküman ve yazılar uzman üyelerimiz tarafından hazırlanmış ve pek çoğu bilimsel düzeyde yapılmış çalışmalar olduğundan güvenilir mahiyette eserlerdir. Bununla birlikte TavsiyeEdiyorum.com sitesi ve çalışma sahipleri, yazıların içerdiği bilgilerin güvenilirliği veya güncelliği konusunda hukuki bir güvence vermezler. Sitemizde yayınlanan yazılar bilgi amaçlı kaleme alınmış ve profesyonellere yönelik olarak
hazırlanmıştır. Site ziyaretçilerimizin o meslekle ilgili bir uzmanla görüşmeden, yazı içindeki bilgileri kendi başlarına kullanmamaları gerekmektedir. Yazıların telif hakkı tamamen yazarlarına aittir, eserler sahiplerinin muvaffakatı olmadan hiçbir suretle çoğaltılamaz, başka bir
yerde kullanılamaz, kopyala yapıştır yöntemiyle başka mecralara aktarılamaz. Sitemizde yer alan herhangi bir yazı başkasına ait telif haklarını ihlal ediyor, intihal içeriyor veya yazarın mensubu bulunduğu mesleğin meslek için etik kurallarına aykırılıklar taşıyorsa, yazının kaldırılabilmesi için site yönetimimize bilgi verilmelidir.
