Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivitebozukluğunda Tanı Süreci
DİKKAT EKSİKLİĞİ VE HİPERAKTİVİTE BOZUKLUĞUNDA
TANI SÜRECİ
- Aile ve çocukla ilk görüşme, bilgi alma
- Ailenin doldurduğu ölçekler
- Okul ve öğretmenden alınan bilgiler ve öğretmenin doldurduğu ölçekler
- Çocuğun değerlendirilmesi (muayene ve testler)
Bu aşamada aileden çocuğun bütün gelişim basamakları, o dönemde nasıl davranışlar gösterdiği sorulur. Bu bilgi ne kadar detaylı olarak alınırsa tanı o kadar iyi konulur. Aileye ait bilgiler, anne babanın özellikleri, çocuk yetiştirme ve disiplin tarzları öğrenilir. Çocukla görüşmede çocuğun davranışları, ilişki kurma biçimi gözlemlenir. Güçlü ve zayıf yanları, hoşlandığı ve hoşlanmadığı işler konusunda bilgi alınır.
Ailenin dolduracağı ölçekler:
DEHB ÖLÇEKLERİ
- Conner’s DEHB Ölçeği
- Turgay DSM-IV’e göre Yıkıcı Davranım Bozuklukları Tarama Ölçeği
- Hacettepe Yıkıcı Davranım Bozuklukları Ölçeği
- Çocuk ve Gençler için Belirti Tarama Envanteri (Gadow-Sprafkin)
- Çocuk Davranış Değerlendirme Ölçeği (CBCL-Achenbach)
- Gerek görülürse diğer psikiyatrik bozukluklar için kullanılan ölçekler
Çocuğun zamanının önemli bir bölümü okulda geçmektedir, dikkat eksikliği en belirgin olarak okulda yaşanır. Bu nedenle okul çağındaki bir çocukta DEHB tanısı koyabilmek için öğretmenlerden bilgi alınması şarttır. Bu bilgi alma süreci içinde öğretmene açık uçlu sorulardan oluşan ve ailenin doldurduklarına benzer DEHB belirtilerinin olduğu ölçekler verilir.
DEHB ÖLÇEKLERİ
- Conner’s DEHB Ölçeği
- Turgay DSM-IV’e göre Yıkıcı Davranım Bozuklukları Tarama Ölçeği
- Hacettepe Yıkıcı Davranım Bozuklukları Ölçeği
- Çocuk ve Gençler için Belirti Tarama Envanteri (Gadow-Sprafkin)
- Çocuk Davranış Değerlendirme Ölçeği (CBCL-Achenbach)
- Gerek görülürse diğer psikiyatrik bozukluklar için kullanılan ölçekler
1.Bilgisayar ile uygulanan dikkat testleri (Sürekli performans testi, TOVA)
2.Nöropsikolojik testler
3.Karşılıklı yapılan hareketlere dayalı dikkat, bellek, algılama ve yönelim testleri
NÖROPSİKOLOJİK DEĞERLENDİRME
Tanıya yardımcı olmak ve olası başka sorunlardan ayrımın yapılması amacıyla uygulanan bazı testler vardır. Ayrıca bu değerlendirme çocuğun tedavisine yön vermek ve nasıl çalışacağına dair önerilerde bulunmak için de kullanılır.
Çocuk/gencin çeşitli alanlarda nasıl bir gelişim gösterdiğine bakılır. Zorlandığı alanların yanısıra, güçlü olduğu daha iyi olduğu alanların belirlenmesi de çok önemlidir.
DEHB’nda AYIRICI TANI
- DEHB’nun diğer psikiyatrik bozukluklardan ayrılması.
- DEHB’na eşlik edebilecek diğer psikiyatrik bozuklukların araştırılması
- DEHB’na benzer belirtilerle giden diğer tıbbi bozuklukların araştırılması
- DEHB’na benzer belirtilerle giden psikolojik bozuklukların araştırılması
DEHB belirtilerinin çoğu başka psikiyatrik bozukluklarda da görülebilir. Bu nedenle ayırıcı tanıda dikkatli olunmalı ve belirtilerin hangi sorundan kaynaklandığı araştırılmalıdır.
Örnek:
Konsantre olamama, dikkati sürdürememe yerinde duramama, huzursuzluk depresyonda ve kaygı bozukluklarında da görülür.
Dikkat eksikliği, bellek sorunları, akademik başarısızlık özel öğrenme bozukluğunda da görülebilir.
Dürtüsellik, düşünmeden davranma, kendine ya da başkalarına zarar verici davranışlar davranım bozukluğunda da vardır.
DEHB’na eşlik edebilecek diğer psikiyatrik bozuklukların araştırılması
DEHB sıklıkla başka psikiyatrik bozukluklarla bir arada bulunur. Bu bozukluklar çocuğun davranışlarını, akademik başarısını, sosyal ilişkilerini farklı yönde etkiler. Belirtiler karmaşıklaşır. DEHB tanısını koymak zorlaşabilir, bazen tek bir tanıda odaklaşılıp diğer tanılar atlanabilir. Tedavide hangi yaklaşımların, hangi ilacın uygulanacağı diğer tanılara bağlıdır.
DEHB’na eşlik edebilen psikiyatrik bozukluklar
Karşıt olma-karşı gelme bozukluğu (%35-65)
Davranım Bozukluğu (%20-45)
Özel Öğrenme Bozukluğu (%20-35)
Depresyon ve diğer duygudurum bozuklukları (%3-75)
Anksiyete (kaygı) bozuklukları (%5-15)
KARŞIT OLMA-KARŞI GELME BOZUKLUĞU
DEHB olan çocukların yaklaşık %35-%65’i aynı zamanda karşıt olma-karşı gelme bozukluğu tanısı alırlar.
Karşı gelme bozukluğunda,
Erişkinlere yönelik olumsuz tutum, karşı gelme, itaatsizlik, uyumsuzluk, rahatsız etme ve sözel saldırganlık vardır.
Bu tutumlar daha çok ev ortamında gözlenir.
Çoğunlukla yakından tanıdığı erişkinlerle ya da arkadaşlarıyla olan ilişkilerinde ortaya çıkar.
Kendilerini karşı gelen biri olarak görmezler, kendi hataları için başkalarını suçlarlar.
Kolayca kızdırılabilen, alıngan bir yapıya sahiptirler.
Genelde 8 yaşından önce başlar, ergenlik döneminden sonra önemli ölçüde azalır.
Karşıt olma-karşı gelme bozukluğu tanı ölçütleri (DSM-IV)
- Aniden öfkelenir.
- Erişkinlerle gereksiz yere tartışır.
- Erişkinlerin isteklerine ya da kurallarına karşı çıkar ya da reddeder.
- İsteyerek başkalarını rahatsız edecek, kızdıracak şeyler yapar.
- Kendi hata ve yanlış davranışları için başkalarını suçlar.
- Alıngandır, çabuk darılır ya da başkalarınca kolay kızdırılır.
- İçerlemiş, kızgın ve güceniktir.
- Kincidir, öç almak ister.
Not: Okul öncesi dönemde ve ergenlik döneminde geçici ve doğal olarak bu tür davranışlar görülebilir.Özellikle bu yaşlardaki çocuklarda bu tanı konulurken dikkatli olunmalıdır.
DAVRANIM BOZUKLUĞU
DEHB olan çocukların yaklaşık %20-%45’inde davranım bozukluğu belirtileri görülür.
Davranım bozukluğunda temel özellikler, başkalarının temel haklarına saldırı, toplumsal değerlere ve kurallara uymamakdır.
Başlama yaşına göre 2 tipi vardır:
- Çocuklukta Başlayan Tip
- Ergenlikte Başlayan Tip
- İnsanlara ve hayvanlara karşı saldırganlık
- Çoğu zaman kabadayılık eder, gözdağı verir.
- Çoğu zaman kavga-döğüş başlatır.
- Başkalarının ciddi biçimde yaralanmasına neden olacak silah kullanmıştır (taş, cam, tabanca).
- İnsanlara karşı fiziksel olaral acımasız davranmıştır.
- Hayvanlara fiziksel olarak acımasız davranmıştır.
- Başkalarının gözü önünde çalmıştır (saldırıp soyma, çanta kapıp kaçma, silahlı soygun)
- Birisini cinsel etkinlikte bulunması için zorlamıştır.
- Eşyalara zarar verme
- Ciddi hasar vermek amacıyla yangın çıkartmıştır
- İsteyerek başkasının malına mülküne zarar vermiştir
- Dolandırıcılık ya da hırsızlık
- Başkasının evine, arabasına zorla girmiştir.
- Bir şey elde etmek, bir çıkar sağlamak için çoğu zaman yalan söyler.
- Hiç kimse görmeden birşey çalmıştır (mağazadan aşırmak)
- Kuralları ciddi biçimde bozma
- En az iki kez geceleyin evden kaçmıştır.
- 13 yaştan önce başlayarak, ailenin yasaklarına karşın çoğu zaman geceyi dışarıda geçirmektedir.
- 13 yaştan önce başlayarak çoğu zaman okuldan kaçmıştır.
Bu davranışlar toplumda, okulda önemli aksamalara neden olmalıdır.
Genelde kendi davranışlarını sorun olarak görmezler, okul ve aileden alınan bilgiler çok önemlidir.
ÖZEL ÖĞRENME BOZUKLUĞU
DEHB tanısı almış olan çocukların %20-35’inde özel öğrenme bozukluğu da vardır. Öğrenme Bozukluğu zekası normal ya da normalin üstünde olan bireylerin, standart testlerde, yaş, zeka düzeyi ve aldığı eğitim gözönünde bulundurulduğunda, okuma, matematik ve yazılı anlatımının beklenenin önemli ölçüde altında olmasıyla tanısı konulan bir bozukluktur. Okuma Bozukluğu, Yazılı Anlatım Bozukluğu, Matematik Bozukluğu ve Başka Türlü Adlandırılamayan Öğrenme Bozukluğu alt gruplarını içerir. Okuma, yazma ya da aritmetik alanlarındaki güçlüklerinin yanısıra gelişimsel başka sorunları da vardır. Örneğin dikkat süreleri kısadır, sağ-sol, doğu-batı, alt-üst gibi kavramları karıştırırlar, saat, gün ve ayları karıştırırlar, zamanı söylemede güçlük çekerler, ayakabı bağlama, kravat bağlama gibi işlerde, başarısızdırlar.
DEHB tanısı olan bir çocuk yanısıra yukarıda sayılan özellikleri de gösteriyorsa mutlaka özel öğrenme bozukluğu açısından da değerlendirilmelidir.
DEPRESYON
Çeşitli araştırmalarda DEHB olan bireylerin %3-75’inde depresyona görüldüğü bildirilmiştir. Özellikle ergenlik döneminde depresyon DEHB’na eşlik eden en önemli sorunlardan birisidir.
- Depresyon belirtileri:
- Mutsuzluk, huzursuzluk
- Kolay öfkelenme
- Uykuda artma ya da azalma
- Enerji azlığı, yorgunluk, halsizlik
- İştahta artma ya da azalma
- Benlik saygısının düşmesi, kendini değersiz hissetme
- İntihar düşünceleri
- Konsantre olamama
- Başağrısı karın ağrısı gibi fiziksel yakınmalar
DEHB olanların %5-15’ine kaygı bozukluğu görülmektedir. Çocukluk çağında sık görülen kaygı bozuklukları sosyal fobi ve diğer fobiler, ayrılma anksiyetesi bozukluğu, obsesif-kompulsif bozukluktur. Bu tür çocuklar kolay endişelenirler, anne babadan uzak kalmak istemezler, çeşitli korkuları olabilir, okula gitmek istemezler ya da okula giderken çeşitli fiziksel yakınmaları olur.
DEHB’na benzer belirtilerle giden diğer tıbbi sorunlar
- Tiroid bezi hastalıkları
- Beyinde yapısal bozukluklar
- Bazı ilaçların yan etkileri ( epilepsi, kalp, astım ilaçlarının bazıları)
- Bazı nörolojik bozukluklar (epilepsi, Sydenham koresi)
- Frajil-X sendromu
- Kurşun zehirlenmesi
- Anemi, uyku apnesi
- Aile içinde çatışma ve gerginlikler
- Uygun olmayan ya da yetersiz disiplin yöntemleri
- Çocuk/gencin fiziksel, duygusal ya da cinsel istismarı
|
Yazan
|
Bu makaleden alıntı yapmak
için alıntı yapılan yazıya aşağıdaki ibare eklenmelidir: "Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivitebozukluğunda Tanı Süreci" başlıklı makalenin tüm hakları yazarı Psk.Dnş.Eylem Metin ÖZKURAL'e aittir ve makale, yazarı tarafından TavsiyeEdiyorum.com (http://www.tavsiyeediyorum.com) kütüphanesinde yayınlanmıştır. Bu ibare eklenmek şartıyla, makaleden Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa uygun kısa alıntılar yapılabilir, ancak Psk.Dnş.Eylem Metin ÖZKURAL'ın izni olmaksızın makalenin tamamı başka bir mecraya kopyalanamaz veya başka yerde yayınlanamaz. |
Beğenin 
Yazan Uzman
|
dikkat eksikliği, hiperaktivite, aşırı hareketlilik, dikkat eksikliği tansı nasıl koyulur, hiperaktivite tanısı nasıl koyulur, tanı süreci, akademik başarısızlık, akademik başarı, dikkatini odaklayamama
Sitemizde yer alan döküman ve yazılar uzman üyelerimiz tarafından hazırlanmış ve pek çoğu bilimsel düzeyde yapılmış çalışmalar olduğundan güvenilir mahiyette eserlerdir. Bununla birlikte TavsiyeEdiyorum.com sitesi ve çalışma sahipleri, yazıların içerdiği bilgilerin güvenilirliği veya güncelliği konusunda hukuki bir güvence vermezler. Sitemizde yayınlanan yazılar bilgi amaçlı kaleme alınmış ve profesyonellere yönelik olarak
hazırlanmıştır. Site ziyaretçilerimizin o meslekle ilgili bir uzmanla görüşmeden, yazı içindeki bilgileri kendi başlarına kullanmamaları gerekmektedir. Yazıların telif hakkı tamamen yazarlarına aittir, eserler sahiplerinin muvaffakatı olmadan hiçbir suretle çoğaltılamaz, başka bir
yerde kullanılamaz, kopyala yapıştır yöntemiyle başka mecralara aktarılamaz. Sitemizde yer alan herhangi bir yazı başkasına ait telif haklarını ihlal ediyor, intihal içeriyor veya yazarın mensubu bulunduğu mesleğin meslek için etik kurallarına aykırılıklar taşıyorsa, yazının kaldırılabilmesi için site yönetimimize bilgi verilmelidir.
