İş Stresi / Örgütsel Stres
ÖRGÜTSEL STRES
Bir toplumda insanlar gereksinimlerini giderebilmek için çalışmak zorundadır. İnsan çalışıp ürettikçe, kendisine olan güveni; başarılı oldukça da kendisine olan saygısı artar. Böylece çalışma yaşamına giren birey, örgüt içerisinde diğer insanlarla ilişkiler kurarak örgütün değer ve normlarına uyum sağlamaya başlar. Örgüte uyum sağlamak, iş görenin (çalışanların) örgüt sistemi ile ahenk içerisinde olmasını ifade eder. Ancak bilim ve teknoloji dünyasındaki hızlı değişim çalışma alanlarındaki iş çeşitliliğini artırırken çalışanlar açısından, sürekli yenilenme ve örgütteki konumunu koruma ihtiyacını ortaya çıkarmıştır. Gerek sanayi gerek endüstri gerekse bilim ve teknoloji alanında yaşanan gelişim ve değişim, çalışanlar tarafından gerçekleştirilen birçok işin artık makinelere devrini getirmiş; uygulanan yanlış ekonomik politikalar ile de işsizlik her geçen gün artmaya başlamıştır. Sanayileşmiş ülkelerde çekirdek ailenin dağılması, sosyal parçalanma ve yaşlı nüfusun artışıyla yalnız bireylerin sayıları artmaktadır. Birçok insan boşandığı, dul kaldığı, ayrıldığı, böyle seçtiği veya istenmediği için yalnız yaşamaktadır. Özellikle yaşlı nüfus arasında yalnız başına yaşama oranı yüksektir. Sosyal parçalanma hem medikal anlamda hem de insan yaşamının sürdürülmesinde büyük bedellerin ödeneceği bir durumdur. Çünkü yapılan birçok araştırma sosyal destek olgusunun, gerek psikolojik gerekse psikosomatik birçok hastalığa karşı kişiyi koruyucu bir kalkan görevi üstlendiğini göstermektedir. Yukarda bahsedilen hızlı değişim süreci ile birlikte bireylerin gerek toplumsal yaşamda gerekse çalışma yaşamında karşılaştıkları problemler artmış ve bireyleri sürekli bir takım kararlar verme ve değişime uyum sağlama konumunda bırakmıştır. Uyum sağlamak her zaman kolaylıkla olmamaktadır. Çünkü günümüzde bir örgütte çalışan birey zamanının büyük bölümünü iş ortamında geçirmekte ve belli amaçları geçekleştirmek üzere kendisinden beklenen rolleri yerine getirmektedir. Ancak Türkiye’de yapılan araştırmalar çalışanların büyük bölümünün işinden memnun olmadığını, imkanlarının elvermesi durumunda iş değiştirmek istediklerini göstermektedir. Çünkü bireyler geçim sorunu ya da yanlış kariyer yönetimleri nedeni ile ilgi duymadıkları işlerde çalışmakta; işe girmeden önce kafalarında canlandırdıkları örgüt ortamını işe girdikten sonra bulamamakta ve yaptıkları iş beklentilerini gerçekleştirmemektedir. Tüm bu süreçler ile diğer göç ve kentleşme gibi toplumsal olgular, günümüz bireyini giderek yalnızlaştırmıştır. Böylece stresle baş etmenin en önemli güç kaynaklarından olan sosyal destek kaynağı da eski gücünü kaybetmiştir. Çalışanların yaşadığı uyum sorunları ve sonuçları beraberinde örgütsel stres kavramını ortaya çıkarmıştır. Bu kavram aynı zamanda iş stresi ve mesleki stres olarak da adlandırılmaktadır. Yönetimler artık günümüzde yalnızca örgütsel amaçların gerçekleştirilmesini değil, çalışanların ekonomik, toplumsal ve psikolojik gereksinimlerini de karşılamak durumundadır. Çünkü bir örgütte bireylerin gereksinimlerinin karşılanma düzeyi ile örgüt amaçları doğrultusunda çaba harcama düzeyleri arasında doğru bir orantı vardır. Örgütsel Stres ile ilgili bazı gerçekler: · Örgütte uyum sağlamak bir kez başarılan ve sürekliliği sağlanan bir olgu değildir. Dinamik bir olgudur. Her çalışan(iş gören) zaman zaman uyumsuz davranışlar gösterebilir. · Örgütsel stres evrensel ve şiddetli bir stres türüdür. Bizim toplumumuza özgü olmadığı gibi, her uğraşı alanının kendisine özgü bir çalışma stresi vardır. · Aynı yaşam olayları her çalışanda aynı düzeyde stres yaratmaz. Çünkü bireysel farklılıklar stresin ortaya çıkışında verilen stres tepkisi üzerinde etkilidir. (Cinsiyet, yaş, SED, eğitim ve kişilik) Örneğin eğitim arttıkça stres belirtileri daha psikolojik, düştükçe daha fizikseldir. Kadınlarda daha çok belirti ortaya çıkmakta; yoğun duygular ve depresyon görülmektedir ama erkeklerde ortalama yaşam süresi daha kısadır. · Araştırmalar bazı bireylerin stres karşısında zayıf duruma düşüp, ciddi hastalıklara yakalanmalarına karşılık, bazıları için stresin performans artırıcı bir etken olduğunu ortaya koymuştur. · Son yıllarda stres tanımı değişmiş, bedeni ve zihni harekete geçiren enerji olarak tanımlanmaya başlamıştır. Bu yaklaşıma göre: bu “enerji”, bu “stres” olmadan hareket olmaz, hareket olmadan “değişim” olmaz, değişim olmadan “yaşam” sürdürülemez. İş Stresi/ Örgütsel Stres Örgütsel stres iş görenin ya da yöneticinin örgüte uyumunu zorlaştıran, bedensel ve ruhsal sağlığını tehdit eden ve verimini düşüren önemli etkenlerden birisidir. Örgütsel stres (İş yeri stresi), iş ortamında yaşanan stresi ifade etmek için kullanılan bir kavramdır. İş yeri stresi denildiğinde genellikle çalışanların çalışma koşullarından ya da çalışma ortamından kaynaklanan stres akla gelmekle birlikte çalışanların bireysel özelliklerinin de örgütsel stresi etkilediği bilinmektedir. Örgütsel stres, bireyin kaynakları istekler karşısında yetersiz kaldığında ortaya çıkmaktadır. Bu nedenle örgütte bireyin kaynakları ile isteklerin dengede tutulması büyük önem taşımaktadır.
ÖRGÜTSEL STRESİN BİREYİN PERFORMANSINA ETKİSİ
Stresin iş verimliliği üzerinde hem olumlu hem de olumsuz etkileri vardır. Başka bir ifade ile stresin düşük olduğu ortamlarda verimlilik genellikle düşmektedir. Bu nedenle verimliliği artırmak için stres düzeylerini ve yoğunluğunu artırmakta yarar vardır. Bu takdirde birey gayrete gelmekte, bilgi ve becerilerini ortaya koymaktadır. Ancak stres düzeyi ve yoğunluğu aşırı ölçüde yükseldikçe bireyde tükenme meydana geleceğinden verimlilikte hızlı bir düşüş yaşanabilmektedir. Bu nedenle stresin yoğunluğunu orta düzeyin altına düşürmemek gerekir. ( EREN,2000)
Eğer stres yaşayan çalışan tükenme aşamasına geldiyse performansı aşağıdaki şekilde etkilenecektir.
• İşe gitmede isteksizlik
• Örgütten ayrılma
• Yetersizlik duygusu
• İş birliği yapmada isteksizlik
• İşte sürekli hata yapma
• İşten uzaklaşma isteği
• İsabetsiz kararlar verme
• Nitelik ve niceliğin düşmesi
• Hızda azalma
• Sözel performansta sorunlar
• Enerjide azalma
• Toleransta düşme
• Konsantrasyon sorunları
• İş doyumsuzluğu
• Saldırganlık
• Empatide azalma
• Bireysel farklılıkları algılamada sorunlar
ÖRGÜTSEL STRES FAKTÖRLERİ
Örgütsel stresi ortaya çıkaran pek çok faktör sayılabilir. Bunlar bazı başlıklar altında toplarsak:
· Bireysel Faktörler
· Psikolojik sağlamlık
· Beceri ve deneyim
· Yaşam olayları, gündelik sıkıntılar
· Duygusal durum, kişilik (Özellikle A tipi davranışlar)
· Toplumsal destek
· Dinlenme ve gevşeme fırsatları
· Yaşam talepleri(Duygusal, fiziksel toplumsal, parasal)
· Değişmelere uyum gücü (İş, hastalık, işsizlik, evlilik v.b)
· Bireyin kendisinden ve başkalarından gerçekçi olmayan olumsuz beklenti ve tutumları
• İş koşulları/İçeriği
• İş yükü miktarı/ Hızı
• Zamanın sınırlılığı
• İş yükü türü
• İşe verilen anlam
• Uyarıcı yoksunluğu/ Çeşitlilik
• Alt düzeyde beceri gerektiren fakat sürekli dikkat gerektiren monoton işler
• İnsan sorumluluğu ve Sorumlulukların yarattığı endişe
• Yetkinin, sorumlulukları karşılamada yetersiz olması
• Fiziksel tehlikeler
• Dönüşümlü/Belirsiz çalışma saatleri
• Yeni teknolojiler
• Mekanın kötü oluşu
• Güvenlik Tehlikesi
• Rutin tekrarlı çalışma
• Zaman baskısı
• Beceri gereğinin azlığı
• Başka kişilerden sorumlu olma
• Eksik veya fazla istihdam
• İş yerindeki roller
• Rollerdeki belirsizlik/Çatışmalar
• Örgüt ve bireyin değerleri arasındaki uyumsuzluk
• Cinsiyet ayırımcılığı/önyargılar
• Cinsel taciz
• Gizliliğin Korunamayışı
• Rol belirsizliği Rolün az veya fazla oluşu Rol – statü uyumsuzluğu
• Kişilerarası faktörler
• Yetersiz sosyal destek sistemleri
• Politik rekabet/Kıskançlık/Öfke
• İdarenin çalışana ilgisizliği
• Fiziksel izolasyon
• Adaletsiz ve saygısız deneticiler Kabul ve tanınma yoksunluğu Güven yoksunluğu
• Mesleki gelişim
• Hak edilen takdirin yoksunluğu
• Hak edilmeyen takdirin varlığı
• İş güvenliği
• Engellenmiş emeller
• Becerileri kullanma olanağı
• Gelişme ve terfi imkanlarının azlığı
· Örgütün Politikası
· Adaletsiz ve yetersiz performans değerlendirme
· Adaletsiz ödemeler
· Keyfi ve belirsiz politikalar
· İdealist iş tanımları
· Örgütsel Süreç
· Zayıf iletişim
· Amaçların belirsizliği ve çatışması
· Temsilcilerin etkisizliği
· Yetiştirme programlarının azlığı
• Örgüt yapısı
• Merkeziyetçili
• Katılık ve resmiyet
• Denetimin niteliğinin düşük olması
• Politik kavgalar
• Yetersiz süpervizyon/eğitim
• Kararlara katılım yetersizliği
• Hiyerarşi (işlevsel/işlevsel olmayan)
• İletişim kopukluğu
• Hedeflerin belirsizliği
• Aşırı biçimsellik
• Ev-İş stresleri ortaklığı
• Bulaşma
• Eşten gelen destek yetersizliği
• Evlilik çatışmaları
• Çifte kariyerli evlilikler
STRES YÖNETİMİNİN AMACI
Günümüz yaşam koşullarında, stres yaratan ortamlarda yaşadığımız gerçeğinden hareketle gerek ruh gerekse fiziksel sağlığımızı korumak büyük önem taşımaktadır. Stresin yapıcı ve yıkıcı olmak üzere iki boyutu vardır. Ilımlı düzeyde stres insanın başarısını artırırken, şiddetli bir düzeyde yaşanan stres insanın sağlığını tehdit etmektedir. Sağlıklı ve mutlu yaşamın en önemli anahtarı, stressiz bir yaşam sürdürmek için çabalamak değil “Stres tepkisi” nin ya da “değişim” in iyi yönetilebildiği bir yaşam sürdürebilmektir. Farklı bir bakış açısıyla stres yönetimi, olaylar olduktan sonra başa çıkmaya çalışmak değil, olaylar olmadan önce önlem almaya çalışmaktır. Stresle başa çıkmanın kısa, orta ve uzun vadeli amaçları sayılabilir: Kısa Vadeli Amaçlar Stresin doğasını, nedenlerini ve etkilerini öğrenmek Stresle daha etkili olarak başa çıkabilmek için gerekli kural ve teknikleri öğrenmek Orta Vadeli Amaçlar Zarar verici stres nedenlerini öğrenmek Stresin uyarıcı işaretlerini önceden görmek Yaşamın gidişini düzenlemek Olumlu stres yapıcıları algılamak Duygusal ve bedensel stres tepkilerini kontrol etmek
Uzun Vadeli Amaçlar
Yüksek düzeyde huzur bulmak
Sağlıklı ve düzenli yaşamak
Yaşamdan zevk almak, doyum sağlamak
Yetenekleri geliştirme olanağı bulmak
Stres Yönetiminde Kurumsal Sorumluluk Çerçevesinde Uygulanan Kurumsal Müdahaleler :
* Çalışanların iş yerindeki stres faktörlerinden etkilenme düzeylerinin ve iş doyumlarının araştırmalarla saptamak ve elde edilen sonuçlara göre kurumsal yapıda düzenlemelere gitmek
* Kurumda genel iyileştirmelere yönelmek (TKY uygulamaları gibi)
Stres Yönetiminde Kurumsal Sorumluluk Çerçevesinde Çalışanlara Destek Programları:
* Kariyer geliştirme
* Emekliliğe hazırlık
* Sosyal destekler
* Sosyal etkinlikler
* Stres Yönetimi Programları
Stresle Başa Çıkmada Örgütsel Stratejiler :
* Destekçi bir örgütsel hava yaratmak
* Yöneticilerin zamanlarını etkili planlamaları ve asistan ya da sekreteri ile çalışmaları
* Verimsiz zaman tuzağı toplantıları azaltma
* Astları ile bazı yetki ve sorumlulukları paylaşma
* Monotonluğun verdiği iş stresini engellemek için iş rotasyonu, iş genişletme, iş zenginleştirme(planlama sürecinde kararlara astların da katılımını sağlamak gibi) gibi seçeneklerin kullanılması
* Çalışanların değişik yeteneklerini kullanabilecekleri, onlar için anlamlı olan iş sonuçları ile geri besleme alabilecekleri iş karakteristikleri modelini uygulama
* Çalışanları enflasyona ezdirmeyecek bir ücret politikası uygulama
* Etkin ve adil bir performans değerlendirme sistemi oluşturmak
* Alttan üste doğru terfi olanakları sağlamak
* Personelin ulaşımdan kaynaklı stresini ortadan kaldırmak için ulaşım sorununu çözmek
* Etkin bir stratejik planlama süreci ile yaratıcı problem çözme süreçlerini uygulamaya koymak ve gelecek ile ilgili belirsizlikleri ortadan kaldırmak
* Çalışana tutum anketi ve iş tatmini anketi uygulamaları ile geleceği doğru değerlendirerek muhtemel sorunlarla ilgili önlemler almak
* Örgütsel Rollerin Belirlenmesi ve Çatışmaların Azaltılması
* Mesleki Gelişim Yollarının Planlanması ve Danışmanlık
İşyerine Özel Bireysel Stratejiler
* Sizce anlamlı olan, ilgi ve yeteneklerinize uygun bir işte çalışınız
* Çok yönlü olmaya çalışınız, işinizin tüm hayatınız olmasına izin vermeyiniz
* Her gün sadece kendinizle kalabileceğiniz en az 10 dakikalık bir mola sağlayınız
* Öğle yemeğini iş yerinizde yemeyiniz, mutlaka dışarı çıkmaya, yürüyüş yapmaya çalışınız
* Çalışma ortamınızda değişiklikler yapınız (masanın yerini değiştirme, yeni bir kalemlik alma … vb.)
* Üstesinden gelebileceğiniz; bilgi, tecrübe ve yeteneğinize uygun sizi başarılı kılacak ölçüde iş yükleniniz
* Amirinizin, patronunuzun sizi tanımasına ve anlamasına yardımcı olun, onunla iyi ilişkiler geliştirin
* Ucu ucuna plan ve programlardan kaçının, mutlaka tolerans payı bırakın, iş bitirme sürelerini gerçekçi belirleyin
* Kendinizi işe kaptırdığınızda işin bölünmesine(sık sık çalan telefon gibi) izin vermeyin
* Yeterli personelle çalışın ve yüksek moral ve motivasyonlu bir ortam sağlayın
* Size inanan ve bağlılık gösteren elemanlarınızı harcamayın
* Tatile çıkarak size stres veren ortamlardan uzaklaşın
* Hoşlanmadığınız işleri ertelemeyin, bir an önce yapıp kurtulun
KAYNAKLAR
Norfolk Donald (1989), İş Hayatında Stres, Form Yayınları, İstanbul.
Engin GENÇTAN (1994), Psikodinamik Psikoloji ve Normal Dışı Davranışlar,Remzi Kitapevi,İstanbul.
EREN Erol(2000) Örgütsel Davranış ve Yönetim Psikolojisi, Beta Yayınları ,İstanbul.
Doç.Dr. Nesli Hisli Şahin, Yüksek Lisans/Lisans Ders Notları
François Lelord(2000), Zor kişiliklerle Yaşamak, iletişim Yayınları, İstanbul.
Fiona Jones & Jim Bright (2001) Stress: Myth, theory and research. Prentice Hall, New York
Bir toplumda insanlar gereksinimlerini giderebilmek için çalışmak zorundadır. İnsan çalışıp ürettikçe, kendisine olan güveni; başarılı oldukça da kendisine olan saygısı artar. Böylece çalışma yaşamına giren birey, örgüt içerisinde diğer insanlarla ilişkiler kurarak örgütün değer ve normlarına uyum sağlamaya başlar. Örgüte uyum sağlamak, iş görenin (çalışanların) örgüt sistemi ile ahenk içerisinde olmasını ifade eder. Ancak bilim ve teknoloji dünyasındaki hızlı değişim çalışma alanlarındaki iş çeşitliliğini artırırken çalışanlar açısından, sürekli yenilenme ve örgütteki konumunu koruma ihtiyacını ortaya çıkarmıştır. Gerek sanayi gerek endüstri gerekse bilim ve teknoloji alanında yaşanan gelişim ve değişim, çalışanlar tarafından gerçekleştirilen birçok işin artık makinelere devrini getirmiş; uygulanan yanlış ekonomik politikalar ile de işsizlik her geçen gün artmaya başlamıştır. Sanayileşmiş ülkelerde çekirdek ailenin dağılması, sosyal parçalanma ve yaşlı nüfusun artışıyla yalnız bireylerin sayıları artmaktadır. Birçok insan boşandığı, dul kaldığı, ayrıldığı, böyle seçtiği veya istenmediği için yalnız yaşamaktadır. Özellikle yaşlı nüfus arasında yalnız başına yaşama oranı yüksektir. Sosyal parçalanma hem medikal anlamda hem de insan yaşamının sürdürülmesinde büyük bedellerin ödeneceği bir durumdur. Çünkü yapılan birçok araştırma sosyal destek olgusunun, gerek psikolojik gerekse psikosomatik birçok hastalığa karşı kişiyi koruyucu bir kalkan görevi üstlendiğini göstermektedir. Yukarda bahsedilen hızlı değişim süreci ile birlikte bireylerin gerek toplumsal yaşamda gerekse çalışma yaşamında karşılaştıkları problemler artmış ve bireyleri sürekli bir takım kararlar verme ve değişime uyum sağlama konumunda bırakmıştır. Uyum sağlamak her zaman kolaylıkla olmamaktadır. Çünkü günümüzde bir örgütte çalışan birey zamanının büyük bölümünü iş ortamında geçirmekte ve belli amaçları geçekleştirmek üzere kendisinden beklenen rolleri yerine getirmektedir. Ancak Türkiye’de yapılan araştırmalar çalışanların büyük bölümünün işinden memnun olmadığını, imkanlarının elvermesi durumunda iş değiştirmek istediklerini göstermektedir. Çünkü bireyler geçim sorunu ya da yanlış kariyer yönetimleri nedeni ile ilgi duymadıkları işlerde çalışmakta; işe girmeden önce kafalarında canlandırdıkları örgüt ortamını işe girdikten sonra bulamamakta ve yaptıkları iş beklentilerini gerçekleştirmemektedir. Tüm bu süreçler ile diğer göç ve kentleşme gibi toplumsal olgular, günümüz bireyini giderek yalnızlaştırmıştır. Böylece stresle baş etmenin en önemli güç kaynaklarından olan sosyal destek kaynağı da eski gücünü kaybetmiştir. Çalışanların yaşadığı uyum sorunları ve sonuçları beraberinde örgütsel stres kavramını ortaya çıkarmıştır. Bu kavram aynı zamanda iş stresi ve mesleki stres olarak da adlandırılmaktadır. Yönetimler artık günümüzde yalnızca örgütsel amaçların gerçekleştirilmesini değil, çalışanların ekonomik, toplumsal ve psikolojik gereksinimlerini de karşılamak durumundadır. Çünkü bir örgütte bireylerin gereksinimlerinin karşılanma düzeyi ile örgüt amaçları doğrultusunda çaba harcama düzeyleri arasında doğru bir orantı vardır. Örgütsel Stres ile ilgili bazı gerçekler: · Örgütte uyum sağlamak bir kez başarılan ve sürekliliği sağlanan bir olgu değildir. Dinamik bir olgudur. Her çalışan(iş gören) zaman zaman uyumsuz davranışlar gösterebilir. · Örgütsel stres evrensel ve şiddetli bir stres türüdür. Bizim toplumumuza özgü olmadığı gibi, her uğraşı alanının kendisine özgü bir çalışma stresi vardır. · Aynı yaşam olayları her çalışanda aynı düzeyde stres yaratmaz. Çünkü bireysel farklılıklar stresin ortaya çıkışında verilen stres tepkisi üzerinde etkilidir. (Cinsiyet, yaş, SED, eğitim ve kişilik) Örneğin eğitim arttıkça stres belirtileri daha psikolojik, düştükçe daha fizikseldir. Kadınlarda daha çok belirti ortaya çıkmakta; yoğun duygular ve depresyon görülmektedir ama erkeklerde ortalama yaşam süresi daha kısadır. · Araştırmalar bazı bireylerin stres karşısında zayıf duruma düşüp, ciddi hastalıklara yakalanmalarına karşılık, bazıları için stresin performans artırıcı bir etken olduğunu ortaya koymuştur. · Son yıllarda stres tanımı değişmiş, bedeni ve zihni harekete geçiren enerji olarak tanımlanmaya başlamıştır. Bu yaklaşıma göre: bu “enerji”, bu “stres” olmadan hareket olmaz, hareket olmadan “değişim” olmaz, değişim olmadan “yaşam” sürdürülemez. İş Stresi/ Örgütsel Stres Örgütsel stres iş görenin ya da yöneticinin örgüte uyumunu zorlaştıran, bedensel ve ruhsal sağlığını tehdit eden ve verimini düşüren önemli etkenlerden birisidir. Örgütsel stres (İş yeri stresi), iş ortamında yaşanan stresi ifade etmek için kullanılan bir kavramdır. İş yeri stresi denildiğinde genellikle çalışanların çalışma koşullarından ya da çalışma ortamından kaynaklanan stres akla gelmekle birlikte çalışanların bireysel özelliklerinin de örgütsel stresi etkilediği bilinmektedir. Örgütsel stres, bireyin kaynakları istekler karşısında yetersiz kaldığında ortaya çıkmaktadır. Bu nedenle örgütte bireyin kaynakları ile isteklerin dengede tutulması büyük önem taşımaktadır.
ÖRGÜTSEL STRESİN BİREYİN PERFORMANSINA ETKİSİ
Stresin iş verimliliği üzerinde hem olumlu hem de olumsuz etkileri vardır. Başka bir ifade ile stresin düşük olduğu ortamlarda verimlilik genellikle düşmektedir. Bu nedenle verimliliği artırmak için stres düzeylerini ve yoğunluğunu artırmakta yarar vardır. Bu takdirde birey gayrete gelmekte, bilgi ve becerilerini ortaya koymaktadır. Ancak stres düzeyi ve yoğunluğu aşırı ölçüde yükseldikçe bireyde tükenme meydana geleceğinden verimlilikte hızlı bir düşüş yaşanabilmektedir. Bu nedenle stresin yoğunluğunu orta düzeyin altına düşürmemek gerekir. ( EREN,2000)
Eğer stres yaşayan çalışan tükenme aşamasına geldiyse performansı aşağıdaki şekilde etkilenecektir.
• İşe gitmede isteksizlik
• Örgütten ayrılma
• Yetersizlik duygusu
• İş birliği yapmada isteksizlik
• İşte sürekli hata yapma
• İşten uzaklaşma isteği
• İsabetsiz kararlar verme
• Nitelik ve niceliğin düşmesi
• Hızda azalma
• Sözel performansta sorunlar
• Enerjide azalma
• Toleransta düşme
• Konsantrasyon sorunları
• İş doyumsuzluğu
• Saldırganlık
• Empatide azalma
• Bireysel farklılıkları algılamada sorunlar
ÖRGÜTSEL STRES FAKTÖRLERİ
Örgütsel stresi ortaya çıkaran pek çok faktör sayılabilir. Bunlar bazı başlıklar altında toplarsak:
· Bireysel Faktörler
· Psikolojik sağlamlık
· Beceri ve deneyim
· Yaşam olayları, gündelik sıkıntılar
· Duygusal durum, kişilik (Özellikle A tipi davranışlar)
· Toplumsal destek
· Dinlenme ve gevşeme fırsatları
· Yaşam talepleri(Duygusal, fiziksel toplumsal, parasal)
· Değişmelere uyum gücü (İş, hastalık, işsizlik, evlilik v.b)
· Bireyin kendisinden ve başkalarından gerçekçi olmayan olumsuz beklenti ve tutumları
• İş koşulları/İçeriği
• İş yükü miktarı/ Hızı
• Zamanın sınırlılığı
• İş yükü türü
• İşe verilen anlam
• Uyarıcı yoksunluğu/ Çeşitlilik
• Alt düzeyde beceri gerektiren fakat sürekli dikkat gerektiren monoton işler
• İnsan sorumluluğu ve Sorumlulukların yarattığı endişe
• Yetkinin, sorumlulukları karşılamada yetersiz olması
• Fiziksel tehlikeler
• Dönüşümlü/Belirsiz çalışma saatleri
• Yeni teknolojiler
• Mekanın kötü oluşu
• Güvenlik Tehlikesi
• Rutin tekrarlı çalışma
• Zaman baskısı
• Beceri gereğinin azlığı
• Başka kişilerden sorumlu olma
• Eksik veya fazla istihdam
• İş yerindeki roller
• Rollerdeki belirsizlik/Çatışmalar
• Örgüt ve bireyin değerleri arasındaki uyumsuzluk
• Cinsiyet ayırımcılığı/önyargılar
• Cinsel taciz
• Gizliliğin Korunamayışı
• Rol belirsizliği Rolün az veya fazla oluşu Rol – statü uyumsuzluğu
• Kişilerarası faktörler
• Yetersiz sosyal destek sistemleri
• Politik rekabet/Kıskançlık/Öfke
• İdarenin çalışana ilgisizliği
• Fiziksel izolasyon
• Adaletsiz ve saygısız deneticiler Kabul ve tanınma yoksunluğu Güven yoksunluğu
• Mesleki gelişim
• Hak edilen takdirin yoksunluğu
• Hak edilmeyen takdirin varlığı
• İş güvenliği
• Engellenmiş emeller
• Becerileri kullanma olanağı
• Gelişme ve terfi imkanlarının azlığı
· Örgütün Politikası
· Adaletsiz ve yetersiz performans değerlendirme
· Adaletsiz ödemeler
· Keyfi ve belirsiz politikalar
· İdealist iş tanımları
· Örgütsel Süreç
· Zayıf iletişim
· Amaçların belirsizliği ve çatışması
· Temsilcilerin etkisizliği
· Yetiştirme programlarının azlığı
• Örgüt yapısı
• Merkeziyetçili
• Katılık ve resmiyet
• Denetimin niteliğinin düşük olması
• Politik kavgalar
• Yetersiz süpervizyon/eğitim
• Kararlara katılım yetersizliği
• Hiyerarşi (işlevsel/işlevsel olmayan)
• İletişim kopukluğu
• Hedeflerin belirsizliği
• Aşırı biçimsellik
• Ev-İş stresleri ortaklığı
• Bulaşma
• Eşten gelen destek yetersizliği
• Evlilik çatışmaları
• Çifte kariyerli evlilikler
STRES YÖNETİMİNİN AMACI
Günümüz yaşam koşullarında, stres yaratan ortamlarda yaşadığımız gerçeğinden hareketle gerek ruh gerekse fiziksel sağlığımızı korumak büyük önem taşımaktadır. Stresin yapıcı ve yıkıcı olmak üzere iki boyutu vardır. Ilımlı düzeyde stres insanın başarısını artırırken, şiddetli bir düzeyde yaşanan stres insanın sağlığını tehdit etmektedir. Sağlıklı ve mutlu yaşamın en önemli anahtarı, stressiz bir yaşam sürdürmek için çabalamak değil “Stres tepkisi” nin ya da “değişim” in iyi yönetilebildiği bir yaşam sürdürebilmektir. Farklı bir bakış açısıyla stres yönetimi, olaylar olduktan sonra başa çıkmaya çalışmak değil, olaylar olmadan önce önlem almaya çalışmaktır. Stresle başa çıkmanın kısa, orta ve uzun vadeli amaçları sayılabilir: Kısa Vadeli Amaçlar Stresin doğasını, nedenlerini ve etkilerini öğrenmek Stresle daha etkili olarak başa çıkabilmek için gerekli kural ve teknikleri öğrenmek Orta Vadeli Amaçlar Zarar verici stres nedenlerini öğrenmek Stresin uyarıcı işaretlerini önceden görmek Yaşamın gidişini düzenlemek Olumlu stres yapıcıları algılamak Duygusal ve bedensel stres tepkilerini kontrol etmek
Uzun Vadeli Amaçlar
Yüksek düzeyde huzur bulmak
Sağlıklı ve düzenli yaşamak
Yaşamdan zevk almak, doyum sağlamak
Yetenekleri geliştirme olanağı bulmak
Stres Yönetiminde Kurumsal Sorumluluk Çerçevesinde Uygulanan Kurumsal Müdahaleler :
* Çalışanların iş yerindeki stres faktörlerinden etkilenme düzeylerinin ve iş doyumlarının araştırmalarla saptamak ve elde edilen sonuçlara göre kurumsal yapıda düzenlemelere gitmek
* Kurumda genel iyileştirmelere yönelmek (TKY uygulamaları gibi)
Stres Yönetiminde Kurumsal Sorumluluk Çerçevesinde Çalışanlara Destek Programları:
* Kariyer geliştirme
* Emekliliğe hazırlık
* Sosyal destekler
* Sosyal etkinlikler
* Stres Yönetimi Programları
Stresle Başa Çıkmada Örgütsel Stratejiler :
* Destekçi bir örgütsel hava yaratmak
* Yöneticilerin zamanlarını etkili planlamaları ve asistan ya da sekreteri ile çalışmaları
* Verimsiz zaman tuzağı toplantıları azaltma
* Astları ile bazı yetki ve sorumlulukları paylaşma
* Monotonluğun verdiği iş stresini engellemek için iş rotasyonu, iş genişletme, iş zenginleştirme(planlama sürecinde kararlara astların da katılımını sağlamak gibi) gibi seçeneklerin kullanılması
* Çalışanların değişik yeteneklerini kullanabilecekleri, onlar için anlamlı olan iş sonuçları ile geri besleme alabilecekleri iş karakteristikleri modelini uygulama
* Çalışanları enflasyona ezdirmeyecek bir ücret politikası uygulama
* Etkin ve adil bir performans değerlendirme sistemi oluşturmak
* Alttan üste doğru terfi olanakları sağlamak
* Personelin ulaşımdan kaynaklı stresini ortadan kaldırmak için ulaşım sorununu çözmek
* Etkin bir stratejik planlama süreci ile yaratıcı problem çözme süreçlerini uygulamaya koymak ve gelecek ile ilgili belirsizlikleri ortadan kaldırmak
* Çalışana tutum anketi ve iş tatmini anketi uygulamaları ile geleceği doğru değerlendirerek muhtemel sorunlarla ilgili önlemler almak
* Örgütsel Rollerin Belirlenmesi ve Çatışmaların Azaltılması
* Mesleki Gelişim Yollarının Planlanması ve Danışmanlık
İşyerine Özel Bireysel Stratejiler
* Sizce anlamlı olan, ilgi ve yeteneklerinize uygun bir işte çalışınız
* Çok yönlü olmaya çalışınız, işinizin tüm hayatınız olmasına izin vermeyiniz
* Her gün sadece kendinizle kalabileceğiniz en az 10 dakikalık bir mola sağlayınız
* Öğle yemeğini iş yerinizde yemeyiniz, mutlaka dışarı çıkmaya, yürüyüş yapmaya çalışınız
* Çalışma ortamınızda değişiklikler yapınız (masanın yerini değiştirme, yeni bir kalemlik alma … vb.)
* Üstesinden gelebileceğiniz; bilgi, tecrübe ve yeteneğinize uygun sizi başarılı kılacak ölçüde iş yükleniniz
* Amirinizin, patronunuzun sizi tanımasına ve anlamasına yardımcı olun, onunla iyi ilişkiler geliştirin
* Ucu ucuna plan ve programlardan kaçının, mutlaka tolerans payı bırakın, iş bitirme sürelerini gerçekçi belirleyin
* Kendinizi işe kaptırdığınızda işin bölünmesine(sık sık çalan telefon gibi) izin vermeyin
* Yeterli personelle çalışın ve yüksek moral ve motivasyonlu bir ortam sağlayın
* Size inanan ve bağlılık gösteren elemanlarınızı harcamayın
* Tatile çıkarak size stres veren ortamlardan uzaklaşın
* Hoşlanmadığınız işleri ertelemeyin, bir an önce yapıp kurtulun
KAYNAKLAR
Norfolk Donald (1989), İş Hayatında Stres, Form Yayınları, İstanbul.
Engin GENÇTAN (1994), Psikodinamik Psikoloji ve Normal Dışı Davranışlar,Remzi Kitapevi,İstanbul.
EREN Erol(2000) Örgütsel Davranış ve Yönetim Psikolojisi, Beta Yayınları ,İstanbul.
Doç.Dr. Nesli Hisli Şahin, Yüksek Lisans/Lisans Ders Notları
François Lelord(2000), Zor kişiliklerle Yaşamak, iletişim Yayınları, İstanbul.
Fiona Jones & Jim Bright (2001) Stress: Myth, theory and research. Prentice Hall, New York
|
Yazan
|
Bu makaleden alıntı yapmak
için alıntı yapılan yazıya aşağıdaki ibare eklenmelidir: "İş Stresi / Örgütsel Stres" başlıklı makalenin tüm hakları yazarı Psk.Zülal ERİK'e aittir ve makale, yazarı tarafından TavsiyeEdiyorum.com (http://www.tavsiyeediyorum.com) kütüphanesinde yayınlanmıştır. Bu ibare eklenmek şartıyla, makaleden Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa uygun kısa alıntılar yapılabilir, ancak Psk.Zülal ERİK'in izni olmaksızın makalenin tamamı başka bir mecraya kopyalanamaz veya başka yerde yayınlanamaz. |
1 Beğeni 
Yazan Uzman
|
iş stresi, örgütsel stres, kariyer, kariyer danışmanlığı, stres ile başetme, stres, iş yeri sorunları, işyerinde stres
Sitemizde yer alan döküman ve yazılar uzman üyelerimiz tarafından hazırlanmış ve pek çoğu bilimsel düzeyde yapılmış çalışmalar olduğundan güvenilir mahiyette eserlerdir. Bununla birlikte TavsiyeEdiyorum.com sitesi ve çalışma sahipleri, yazıların içerdiği bilgilerin güvenilirliği veya güncelliği konusunda hukuki bir güvence vermezler. Sitemizde yayınlanan yazılar bilgi amaçlı kaleme alınmış ve profesyonellere yönelik olarak
hazırlanmıştır. Site ziyaretçilerimizin o meslekle ilgili bir uzmanla görüşmeden, yazı içindeki bilgileri kendi başlarına kullanmamaları gerekmektedir. Yazıların telif hakkı tamamen yazarlarına aittir, eserler sahiplerinin muvaffakatı olmadan hiçbir suretle çoğaltılamaz, başka bir
yerde kullanılamaz, kopyala yapıştır yöntemiyle başka mecralara aktarılamaz. Sitemizde yer alan herhangi bir yazı başkasına ait telif haklarını ihlal ediyor, intihal içeriyor veya yazarın mensubu bulunduğu mesleğin meslek için etik kurallarına aykırılıklar taşıyorsa, yazının kaldırılabilmesi için site yönetimimize bilgi verilmelidir.
