2007'den Bugüne 92,227 Tavsiye, 28,206 Uzman ve 19,962 Bilimsel Makale
Site İçi Arama
Yeni Tavsiye Ekleyin!



Adolesan Dönemde Vejeteryan Beslenme ve Demir
MAKALE #11257 © Yazan Dyt.Ç. Tuba GÜNEBAK | Yayın Ağustos 2013 | 4,520 Okuyucu
Gelişmiş ülkelerde hassas bir şekilde seçim yapılırsa vejetaryen diyetler beslenme açısından yeterli olabilirler. Besinler çeşitlilik ve nicelik bakımından çok kısıtlı olursa sorunlar ortaya çıkabilir (1).

Veganların ve vejetaryenlerin birçok mineral alımları omnivorlarınkine benzerdir veya daha fazladır. İstisnalar iyot, kalsiyum (sadece veganlar) ve belki selenyum için geçerlidir. Adolesan vejetaryenlerin tükettikleri tamamlayıcı besinlerin iyi demir kaynakları olmamalarından ve gazoz gibi içecekleri süte tercih etmelerinden dolayı aileler uygun et alternatifleri ve süt alternatifleri konusunda uyanık olmalıdırlar. Adolesan büyüme atağı sürecinde, vejetaryen ve veganlar, enerji, protein, demir, kalsiyum ve B12 vitamini gereksinimlerini karşılayabilmek için özen göstermelidirler. Demir, kalsiyum ve çinko için ekstra özen gösterilmelidir. Çünkü, bu iki mineralin bitki bazlı bir diyette biyoyararlılıkları oldukça düşüktür (1). Yaşları 14-19 yıl arasında değişen 78 lakto-ovo-vejetaryen, 15 yarı-vejetaryen ve 29 omnivor kız adolesan üzerinde besin öğeleri yetersizliklerini karşılaştırk amacıyla yapılmış olan çalışmanın sonucunda lakto-ovo-vejetaryenlerin bakır ve manganez alımlarının diğer gruplardan daha yüksek (p<0.01) olduğu; lakto-ovo-vejetaryen ve yarı-vejetaryen grupta kalsiyum, demir, çinko yetersizliği riskinin daha yüksek olduğu; ancak omnivor grubun %33’ünün de yetersiz demir ve çinko alım riski altında olduğu belirtilmiştir (2). Vejetaryen diyetlerde, önemli minerallerden bazılarının iyi kaynakları Tablo 1’de, gösterilmiştir (1).
Tablo 1. Veganlar ve vejetaryenler için demir, kalsiyum ve çinko kaynakları (1).

Kalsiyum (Yaklaşık
100 mg
kalsiyum
karşılayacak miktar1)
Demir (Yaklaşık
2 mg demir
karşılayacak miktar1)
Çinko (Yaklaşık 1 mg çinko karşılayacak miktar1)
Soya ürünleri
Kalsiyum klorid
veya sülfat ile
yapılmış tofu (25 g)
Soya peyniri (25 g)
Zenginleştirilmiş
soya sütü (70-120 ml)
Soya unu (30 g)
Tempeh (Soya
fasulyesi, pirinç, darı
ve diğer tahıllar
ile karıştırıldıktan
sonra fermente
edilerek yapılan bir
soya keki (20))(70 g)
Soya unu, miso (Japon mutfağında çeşni verici olarak sıklıkla kullanılan fermente bir soya ürünü (20)) (30 g)
Soya peyniri, tempeh (55 g)
Bakliyatlar
Soya,
böbrek şeklinde
kuru fasulye
(120-150 g)
Soya,
kuru, benekli,
böbrek şeklinde
fasulye, mercimek,
nohut (70-100 g)
Bezelye (120-130 g)
Nohut, bezelye, mercimek (70-85 g)
Kuru, benekli, soya fasulyesi, bezelye (100 g)
Yağlı tohumlar
Badem (40 g)
Ceviz (60 g)
Fındık (70 g)
Yerfıstığı,
Güney Amerika
cevizi, ceviz,
yerfıstığı yağı (80-100 g)
Badem, fındık (60 g)
Çam fıstığı, mahun cevizi (35 g)
Ayçiçeği tohumu (35 g)
Balkabağı tohumu (20 g)
Badem, yer fıstığı (30 g)
Ceviz (40 g)
Mahun cevizi (20 g)
Bal kabağı,
ay çiçeği tohumları (20 g)
Tahıl ürünleri
Beyaz/kahverengi ekmek (100 g)
Kepekli ekmek (185 g)
Kepekli ekmek (75 g)
Kahverengi ekmek (90 g)
Beyaz ekmek (125 g)
Buğday tohumu (25 g)
Zenginleştirilmiş kahvaltılık tahıl (10-50 g)
Buğday tohumu (5 g)
Kepekli ekmek (55 g)
Kahverengi pirinç (140 g)
Zenginleştirilmiş kahvaltılık tahıl (50 g)

Kuru meyve
Kuru incir (40 g)
Kuru incir, kuru kayısı, kuru üzüm (50 g)
Kuru erik (70 g)


Yeşil yapraklı sebzeler
Ispanak2,
su teresi,
lahana (90-105 g)
Bahar yeşillikleri
(130 g)
Su teresi, lahana
(90-105 g)
Ispanak (125 g)
Su teresi (140 g)

Deniz yosunu
Kombu (dev bir deniz yosunu),wakame(bir tür deniz yosunu), nori(bir tür kurutulmuş yeşil deniz yosunu olup Uzakdoğu ve batıda ince yapraklar halinde satılıyor) (15-25 g)
Kombu,wakame,
nori(15 g)
Kombu (15 g)

Süt ve süt ürünleri
Süt (75-90 ml)
Sert peynir (20 g)
Yoğurt (50-70 g)

Sert peynir (30-50 g)

Diğerleri

Yumurta2 (100 g)
Yumurta (75 g)


1 Pişmiş/yenebilir ağırlık
2 Özellikle düşük biyoyararlılık

Tüm adolesanların demir gereksinimleri yüksektir. Erkek adolesanlarda kas kitlesinin yapımı kan hacmindeki artış ile karşılanır; bununla birlikte kız adolesanlar menstruasyonun başlangıcı ile birlikte her ay demir kaybederler. Hızlı büyüme periyotları boyunca, sık sık, adolesanların serum hematokrit veya hemoglobin konsantrasyonları düşüktür. Bu gençlerin büyük çoğunluğu yeterli demir depolarına sahiptirler, ancak hızlı büyüme ve yağsız vücut kitlesindeki belirgin artış nedeniyle dolaşımdaki demir düzeyi düşük olabilir. Bu durum “büyümenin fizyolojik anemisi” olarak da adlandırılabilmektedir. Adolesans boyunca, demir yetersizliğine bağlı anemi immün yanıtı bozabilir, enfeksiyonlara direnci düşürebilir ve fiziksel performansı olumsuz yönde etkileyebilir (4, 1). Demir yetersizliği anemisi öğrenmeyi de etkiler. Yapılan çeşitli çalışmalarda anemisi olan çocukların ve adolesanların kısa dönemli hafıza ile ilgili sorun yaşadıkları bildirilmiştir (4). Bitkisel besinler sadece hem olmayan demir içerirler ve hem olmayan demir, hem demiri ile karşılaştırıldığında, demir emilimini hem inhibe eden hem de arttıran öğelere karşı daha hassastır. Demir emilimi inhibitörleri fitat, kalsiyum, çaylar ve bazı bitkisel çaylar, kahve, kakao, bazı baharatlar ve posadır. Meyve ve sebzelerde bulunan C vitamini ve diğer organik asitler demir emilimini arttırabilir ve fitatın etkilerinin azaltılmasına yardımcı olabilir. Çalışmalarda, diyetin emilimi inhibe eden madde içeriği yüksek, emilimi arttırıcı madde içeriği düşük olursa demir emiliminin belirgin oranda azaldığı gösterilmiştir (Şekil 1). Vejetaryenler için önerilen demir alımı vejetaryen olmayanlarınkinden 1.8 kat daha fazladır, çünkü vejetaryen diyetin demir biyoyararlılığı düşüktür (5).

Yetişkin vejetaryenlerin ve veganların demir alımları omnivorlarınkine eştir veya daha fazladır. Ancak, bunun büyük çoğunluğu az emilebilen hem olmayan formdadır (1). Hayvansal kaynaklardan alınan hem demirin %15-35’i emilir ki bu da iyi bir değerdir. Vücut demir depoları düşük olduğunda ve hayvansal protein ile C vitamini beraber alındığında hem olmayan demirin emilimi artsa da alınan miktarın sadece %2-20’si emilebilir. Ayrıca, (yukarıda da belirtildiği gibi) hem olmayan demirin emilimi bazı vejetaryen diyetlerde bulunan çay ve kahvedeki tanin, tahıllar, kurubaklagiller ve soya proteinindeki fitatlar gibi bileşenler tarafından inhibe edilebilir (6). Vejetaryenlerin besin seçimleri hem olmayan demirin ince barsaklarda çözünebilirliğini ve emilimini inhibe eden veya arttıran diyet bileşenlerini değiştirebilir (Tablo 2).Birleşik Devletler’de koleje devam eden genç kadınlar arasından lakto-ovo-vejetaryen diyet tüketenler protein kaynağı olarak özellikle kırmızı et tüketenler ile karşılaştırılmış; lakto-ovo-vejetaryen bireylerin serum ferritin, hemoglobin ve hematokrit konsantrasyonlarının daha düşük, demir bağlama kapasitelerinin daha yüksek olduğu, ancak hemoglobin ve hematokrit değerlerinin her iki grupta da normal aralıkta olduğu bildirilmiştir (7). Vejetaryenlerin, özellikle doğurganlık çağındaki kadınların, serum ferritin düzeyleri (demir depoları) düşük olma eğilimindedir. Ama, bu gruplarda demir yetersizliği anemisi insidansına ilişkin belirgin farklılık olmadığı için konunun klinik önemi açık değildir. Demir gereksiniminin arttığı durumlarda (risk gruplarında ve kan kaybında) demirin yetersiz alımı, demir yetersizliği oluşum riskini arttırabilir (1).

Tablo 2. Hem olmayan demir ile birlikte tüketildiği takdirde emilimi etkileyen besin bileşenleri
Arttıran
İnhibe Eden
Kırmızı et, kümes hayvanları eti ve balık*
Fitik asit
Askorbik asit
Polifenoller/taninler (çay ve kahve)
Alkol
Soya proteini
Retinol ve karotenler
Yumurta

Kalsiyum* ve fosfat tuzları

Antasitler
* Bu besin bileşenleri hem demirinin emilimini de etkilerler.
Diyet ne kadar kısıtlı olursa, demir yetersizliği anemisi riski o kadar yüksek olur. Thomson’ın belirttiğine göre Dagnelie ve ark, makrobiyotik diyet uygulayan çocukların %15’inin kan hemoglobin ve ferritin düzeylerinin düşük olduğunu saptamışlardır. Ayrıca, yine Thomson’ın belirttiğine göre Nelson ve ark, adolesan kızlarda, yeni vejetaryen olmanın ve daha az dengeli bir diyet tüketmenin demir yetersizliği anemisi olasılığını arttırdığını varsaymaktadırlar (1). Vejetaryenlerde B12 vitamini ve demir düzeyi ile ilişkili bazı hematolojik parametreleri incelemek amacıyla yapılmış olan çalışmada, veganlar lakto-vejetaryenler veya lakto-ovo- vejetaryenler ile karşılaştırıldığında, lenfosit sayımlarının daha düşük, ortalama korpuskular hacim (MCV – Mean Corpuscular Volume) değerlerinin daha yüksek olduğu saptanmıştır (8). Çin’de 4-14 yaş grubu lakto-ovo-vejetaryen çocukların beslenme durumlarının saptanması amacıyla yürütülmüş olan çalışmanın sonucunda vejetaryen diyetlerin sağlıklı olduğu, yeterli demir ve B12 vitamini sağladığı, buna karşılık obezite prevelansının yüksek olduğu bildirilmiştir. Batı ülkelerinde vejetaryen çocuklarda anemi ve demir yetersizliği prevelansı yüksekken, çalışmaya katılan çocuklarda prevelans nispeten düşük saptanmıştır. Bu durum Çin’de tüketilen vejetaryen diyetin karakteristik özelliklerini yansıtmaktadır. Ana öğünlerde süt veya peynir tüketilmediğinde hem olmayan demir emiliminin %30-50 oranında arttığı bildirilmiştir. Bununla birlikte, Çin’de tüketilen ana öğünlerde süt ve süt ürünleri tüketilmemektedir. Meyvelerle C vitamininin yüksek miktarda alımı da diyetle alınan demirin intestinal alımını arttırır. C vitamini fitatın inhibitör etkisini ortadan kaldırmaktadır. Çin’deki vejetaryenlerin yaptığı gibi pişirmede demir tavaların kullanımı da oral yoldan demir alımını arttırabilir (9).

Deneysel vejetaryen olmayan ( ) ve vejetaryen ( ) diyetlerin relatif iz element içerik ve iz element biyoyararlılıklarının karşılaştırılması (7).
Alınan miktar (mg/gün)


Vejetaryen diyetlerde demir emiliminin ana inhibitörü fitattır. Çünkü, bu diyetlerde demir alımı arttıkça fitat alımı da artmaktadır. C vitamini, demir kaynağı ile birlikte tüketildiğinde, fitatın inhibitör etkisini azaltmaya yardımcı olabilir. Aynı durum, meyve ve sebzelerde bulunan organik asitler için de geçerlidir. Vejetaryenler tarafından meyve ve sebzelerin tüketilmesi ve C vitamini alımlarının arttırılması demir emilimini olumlu yönde etkileyebilir.

Fasulyelerin ve tahılların pişirilmeden önce ıslatılmasıgibi bazı yemek hazırlama ve pişirme teknikleri fitatı hidrolize edebilir ve demir emilimini arttırabilir. Ekmeğin mayalanması da fitatı hidrolize edebilir ve demir emilimini arttırabilir. Miso, tempeh gibi soyalı yiyeceklerin yapımında kullanılan diğer fermentasyon işlemleri de demirin daha yararlı hale gelmesini sağlayabilir, ancak tüm araştırma sonuçları bu veriyi desteklememektedir. Oysa, demir emilimine ilişki birçok çalışma kısa dönemlidir. Düşük alıma adaptasyonun uzun zaman alacağına dair kanıtlar bulunmaktadır ve hem artan emilimi hem de azalan kayıpları kapsamaktadır. Posanın demir emilimi üzerine etkisi ise daha azdır (5).

Bitkisel besinlerdeki (ve yumurtadaki) hem olmayan demirin emilimi C vitamini, kırmızı et, balık, sitrik asit ve etanol tarafından arttırılırken; fitatlar, oksalatlar, taninler ve diyette bulunan diğer polifenoller tarafından inhibe edilmektedir. Thomson’ın belirttiğine göre Hunt ve Roughead, vejetaryen diyetin hem olmayan demir emiliminin vejetaryen olmayan diyetten %70 oranında düşük olduğunu, ancak sekiz haftalık periyot sonunda fekal ferritinde düşüş olduğunu göstermişler, bunu da demir emilim etkinliğini arttırmaya yönelik bazı fiziksel adaptasyon mekanizmalarına bağlamışlardır. Veganlara ve vejetaryenlere günlük olarak demirin bitkisel kaynaklarını (bakliyat, zenginleştirilmiş tahıllar, tam tahıl ekmek, tam tahıllar ve ürünleri, tofu, ıspanak ve yeşil şeker pancarı gibi bazı koyu yeşil yapraklı sebzeler, tohumlar, kuru erik suyu, kuru meyveler, melas) tüketmeleri, öğünlerle birlikte C vitamininden zengin besinleri (turunçgiller veya suları, brokoli, domates, yeşil biber) tüketmeleri ve taninler gibi emilimi inhibe eden öğeleri en aza indirmeleri önerilmelidir (1, 10). Birey yarı-vejetaryen ise, az miktarlarda yenen kırmızı et, kümes hayvanları ve balık tüketimi (hem demirinin alınması) bitkisel kaynaklı besinlerden gelen hem olmayan demirin emilimine yardımcı olur. Besinler demir kaplarda pişiriliyorsa, bu kaptaki demirin birazı yemeğe geçebilir. Bu durum; özellikle pişirilen besin içinde domates gibi asitli besinler varsa ve uzun bir süre için yavaş pişirme (çorba ve yahni gibi) yapılıyorsa geçerlidir (10).

Vejetaryen diyetlerin demir biyoyararlılıklarının düşük olduğu göz önüne alındığında, gereksinimi karşılayabilmek amacıyla diyetle alınan miktarı %80 oranında arttırmaları önerilmektedir. Vejetaryenler için modifiye edilmiş besin rehberinde geçen 8 değişim tahıl, 3 değişim sebze, 2.5 değişim yeşil yapraklı sebze, 1.5 değişim meyve, 1.5 değişim kuru meyve, 2.5 değişim kurubaklagil, 3 değişim süt ürünü veya zenginleştirilmiş ürün, 1.5 değişim yağlı tohum ve 2.5 değişim yağ içeren 2000 kalorilik bir diyet 32-36 mg demir sağlar.

Birleşik Devletler Hastalık Kontrol ve Korunma Merkezi’nin (US Centers for Disease Control and Prevention) önerisi doğrultusunda bireylere rutin demir suplementasyonundan ziyade hemoglobin düzeyi izlenerek bireysel suplementasyon önerilerinde bulunulmalıdır. Aşırı demirin kolorektal kanser riskini arttırabileceği önesürülmüştür. Et tüketen bireyler, benzer beden kitle indeksine sahip (<23 kg/m2) lakto-ovo-vejetaryenler ile karşılaştırıldığında, yüksek serum ferritin düzeyleri azalmış insulin duyarlılığı ile ilişkilendirilmiştir (7). Endüstrileşmiş ülkelerde demir ve çinko yetersizliği üç ana etiyolojik faktör ile ilişkilendirilmektedir. Bunlar; diyetle yetersiz alım; anormal kan kaybı; büyüme, puberte, gebelik ve laktasyon sebebiyle yüksek fizyolojik gereksinimdir. Bu faktörlerden diyetle alım, öncelikle total demir ve çinko alımının arttırılması ile, ikinci olarak da alınan hem olmayan demirin ve çinkonun biyoyararlılığının arttırılması ile kontrol edilebilir. Bulardan ikincisi, emilimi arttırıcı yönde etki edecek olan öğelerin alımının arttırılması, emilim antagonistlerinin alımının azaltılması ile başarılabilir. Bu yönde ele alınacak olan ilk strateji diyetle toplam demir ve çinko alımının arttırılmasıdır. Pratikte, genç bayanların vücut ağırlıkları konusundaki hassasiyetlerinden dolayı bu stratejinin başarılabilmesi güç olabilir. Ancak, demir ve çinko alımı bu minerallerden zengin bitkisel kaynaklı besinlerden oluşan sağlıklı öğünlerin planlanması ve çinko ve/veya demir ile zenginleştirilmiş kahvaltılık tahıl ve makarnaların tüketimi ile sağlanabilir. Yukarıda da belirtildiği gibi demir pişirme araç-gereçleri de kullanılabilir. İkinci strateji emilimi arttıran öğelerin alımının arttırılmasıdır. Az miktarda da olsa, balık gibi hayvansal kaynaklı besinlerin diyette yer alması hem olmayan demirin ve çinkonun emilimini kolaylaştırabilir. Vejetaryenler, doğuya özgü soyalı ürünler (tempeh, miso, natto-fermente olmuş soya fasulyesi ve soya sosu gibi) ve yoğurt gibi fermente yiyeceklerin tüketimi konusunda yüreklendirilmelidirler. Çünkü, bu ürünler de hem olmayan demir ve çinko emilimini arttırabilirler. Etkileri, belirli organik asitlerin (sitrik, laktik, malik ve tartarik asitler gibi) varlığına bağlanır ve bu organik asitler hem olmayan demir ve çinko ile çözünür ligandlar oluştururlar. Böylece de çözünmez demir ve çinko fitat komplekslerinin oluşumunu engellerler. Fermente soyalı ürünlerin yararlı etkileri besin işleme sürecinde soya proteinin yapısındaki değişikliklere ve mikrobiyal fitaz aracılığıyla fitik asitin enzimatik hidrolizine bağlı olabilir. Askorbik asit, hem olmayan demir emiliminin en etkili arttırıcısıdır. Ancak, askorbik asitin çinko emilimi üzerine herhangi bir etkisi yoktur. Askorbik asit, hem olmayan demir emilimini ferrik demiri feröz forma indirgeyerek destekler ve demirin bu formu duodenum ve ince barsak pH’sında daha kolay çözünebilir. Askorbik asitin bu olumlu etkisi doza bağımlıdır ve öğünde yer alan inhibitörlerin varlığı ile de ilişkilidir. Gibson’un belirttiğine göre Hallberg ve ark. Batı tarzı bir öğünün C vitamini içeriğinin 25 mg’dan 50 mg’a arttırılması, demir depoları olmayan bireylerde, demir emilimini 0.10 mg arttırabilir. Üçüncü strateji emilim antagonistlerinin alımının azaltılmasıdır. Fitik asit (myoinositol hekzafosfat), tahıllarda, kurubaklagillerde ve yağlı tohumlarda fosforun birincil depo formudur. Çinko emiliminin en güçlü inhibitörüdür. Ayrıca, hem olmayan demir emilimi üzerinde de negatif etkisi vardır. İnce barsakta demir ve çinko ile çözünemeyen şelatlar oluşturur ve böylece emilimlerini engeller. Fitatın inhibitör etkisi de doza bağımlıdır ve demir için öğünün protein kompozisyonunda bağımsızdır. İnositolün sadece hekza- ve penta-fosfat esterleri demir ve çinko biyoyararlılığını belirgin şekilde inhibe edebilir. Daha az fosfat grubu içeren inositol esterlerinin etkisi sınırlıdır. Yukarıda da belirtildiği gibi ıslatma, çimlendirme, fermentasyon, öğütme ve termal işlemler gibi belirli besin hazırlama ve işleme metodları ile tahıllar ve kurubaklagillerdeki hekza- ve penta-inositol fosfatların enzimatik ve enzimatik olmayan hidrolizleri sağlanabilir. Çimlendirme sırasında tahıllar ve kurubaklagillerdeki endojen fitaz aktivitesi endojen fitazın de novo (yeni oluşum)sentezi ve/veya aktivasyonu sonucunda artabilir. Gibson’ın belirrtiğine göre Reddy ve ark. filizlenmiş soya fasulyesi için %36’ya varan, çimlenmiş kurubaklagiller için de %53’e varan fitat redüksüyonu rapor etmişlerdir. Mikrobiyal fermentasyon da, mikrobiyal starter kültürlerinden (örneğin maya) veya tahılların yüzeyinde oluşan doğal mikrofloradan elde edilen mikrobiyal fitaz enzimleriyle sağalanan hidroliz aracılığıyla demir ve çinko biyoyararlılığını arttırabilir. Islatma da, soya fasulyesi de dahil olmak üzere, birçok kurubaklagilin fitik asit içeriğini azaltmada kullanılabilir. Çünkü, bunların yapısındaki fitik asit nispeten suda çözünebilir formda (sodyum veya potasyum fitat gibi) depolanmıştır ve difüzyon yoluyla uzaklaştırılabilir. Islatma, bazı kurubaklagillerden polifenolleri de uzaklaştırabilir. Yüksek ısıda uygulanan termal işlemler (konserveleme gibi) de fitik asitin kısmi enzimatik hidrolizini sağlayabilir.

Fenolik bileşiklerdeki galloil grupları da hem olmayan demir emiliminin önemli inhibitörleridir ve çözünemeyen demir-fenolik komplekslerini oluştururlar. Buna karşılık, bunların çinko emilimi üzerine etkileri yoktur. Belirli sebzelerde (ıspanak gibi), tahıllarda (süpürgedarısı), baharatlarda (yabani mercanköşk), içeceklerde (kahve, çay, kırmızı şarap gibi) ve çikolatada bulunan flavonoidleri, fenolik asitleri ve polifenolleri kapsarlar. Çeşitli meyve ve sebzelerde bulunan klorojenik asit gibi diğer fenolik bileşikler de hem olmayan demir emilimini inhibe ederler. Fermentasyon, belirli kurubaklagillerin polifenol içeriklerini düşürür.

Öğünlerle birlikte tüketilen çay ve kahvenin askorbik asitten zengin meyve suları ile değiştirilmesi hem olmayan demir emiliminde %35-64 oranında artış sağlar. Çay veya kahve tüketimi öğünlerden en az iki saat sonraya ertelenmelidir (11).
Vejetaryen diyetlere ilgi duyan veya hali hazırda vejetaryen diyet tüketmekte olan bireyleri bilgilendirme konusunda diyetetik profesyonellerine büyük rol düşmektedir. Verilecek bilgi, tüketilen vejetaryen diyetin türüne, bireyin yaşına, yemek hazırlama ve pişirme tekniklerine ve aktivite düzeyine göre bireyselleştirilmelidir. Bireyler iyi dinlenmeli ve özellikle hangi besinlere ağırlık verdikleri öğrenilmelidir (5).
Adolesan bireyin vejetaryen diyet tercih etme sebebi öğrenilmelidir. İdeolojik de olabilir, sağlıkla ilişkili de.

Besin etiketi okuma gibi temel konularda beslenme eğitimi verilmelidir. Okul günlerinde öğle yemeklerinde tüketilebilecek vejetaryen opsiyonları değerlendirilmelidir. Arkadaşlarla ve çeşitli aktivitelerde yapılacak olan besin seçimleri tartışılmalıdır. Bireyin vücut ağırlığına ilişkin düşünceleri, beden imgesi, kilo kaybı amacıyla diyet yapma sıklıkları ve egzersiz paternleri (vejetaryen diyet mevcut bir yeme davranışı bozukluğunu kamufle etmek amacıyla tercih edilmiş olabilir) değerlendirilmelidir. Gerektiğinde suplementasyon önerilmelidir. Ailelerin bireylere beslenmeleri konusunda destek verebilmeleri için rehberlik edilmelidir. Omnivor hane halkındaki vegan gençler, aileleri için vegan öğünler planlamaları için cesaretlendirilmelidirler (12).

KAYNAKLAR
  • Thomas, B., Vegeterianism and veganism, “Manual of Dietetic Practice” (Ed. Clayton, D.B.), Blackwell Publishing, Oxford, s.304-314, 2001.
  • Donovan, U.M., Gibson, R.S., Dietary intakes of adolescent females consuming vegeterian , semi-vegeterian, and omnivorous diets, J Adolesc Health, 18(4), s.292-300, 1996.
  • Mason, P., Dietary reference values (Appendix 1), “Nutrition and Dietary Advice in the Pharmacy”, 2nd edition, Blackwell Science, Oxford, s.290-295, 2000.
  • Spear, B.A., Nutrition in adolescence, “Food, Nutrition and Diet Therapy”, (Ed. Mahan, L.K., Escott-Stump, S.) 11th edition, Saunders, Pennsylvania, s. 285-301, 2004.
  • Position of the American Dietetic Association and Dietitians of Canada: Vegeterian Diets, J Am Diet Assoc,103, s. 748-765, 2003.
  • Ball, M.J., Bartlett, M.A., Dietary intake and iron status of Australian vegeterian women, Am J Clin Nutr, 70, s. 353-358, 1999.
  • Hunt, J.R., Bioavailability of iron, zinc, and other trace minerals from vegeterian diets, Am J Clin Nutr, 78 (Suppl), s. 633-639, 2003.
  • Obeid, R., Geisel, J., Schorr, H. ve ark., The impact of vegeterianism on some haematological parameters, Eur J Haematol, 69, s. 275-279, 2002.
  • Leung, S., Lee, R., Sung, R. ve ark., Growth and nutrition of Chinese vegetarian children in Hong Kong, J Paediatr Child Health, 37, s. 247-253, 2001.
  • Duyff, R.L., Vejetaryen beslenme yolu, “Amerikan Diyetisyenler Derneği’nin Geliştirilmiş Besin ve Beslenme Rehberi Türkçesi” (Çeviri Editörleri Yücecan, S., Pekcan, G., Besler, H.T., Nursal, B.), John WileykSons, Inc., New Jersey, s.567-586.
  • Gibson, R.S, Donovan, U.M., Heath, A.-L.M., Dietary strategies to improve the iron and zinc nutriture of young women following a vegetarian diet, Plant Foods for Human Nutrition, 51, s. 1-16, 1997.
  • Dunham, L., Kollar, L.M., Vegetarian eating for children and adolescents, J Pediatr Health Care, 20, s. 27-34, 2006.
Yazan
Bu makaleden alıntı yapmak için alıntı yapılan yazıya aşağıdaki ibare eklenmelidir:
"Adolesan Dönemde Vejeteryan Beslenme ve Demir" başlıklı makalenin tüm hakları yazarı Dyt.Ç. Tuba GÜNEBAK'e aittir ve makale, yazarı tarafından TavsiyeEdiyorum.com (http://www.tavsiyeediyorum.com) kütüphanesinde yayınlanmıştır.
Bu ibare eklenmek şartıyla, makaleden Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa uygun kısa alıntılar yapılabilir, ancak Dyt.Ç. Tuba GÜNEBAK'ın izni olmaksızın makalenin tamamı başka bir mecraya kopyalanamaz veya başka yerde yayınlanamaz.
     Beğenin    
Facebook'ta paylaş Twitter'da paylaş Linkin'de paylaş Pinterest'de paylaş Epostayla Paylaş
Makale Kütüphanemizden
İlgili Makaleler Dyt.Ç. Tuba GÜNEBAK'ın Makaleleri
► Vejeteryan Beslenme Dyt.Zühal AYNACI BAYEL
► Vejeteryan Beslenme Dyt.Turgay KÖSE
► Hamilelikte Vejeteryan Beslenme Dyt.Nilay KEÇECİ
► Demir Eksikliği ( Kansızlık) ve Beslenme ÇOK OKUNUYOR Dyt.İrem ÇELİK TÜTÜNCÜ
TavsiyeEdiyorum.com Bilimsel Makaleler Kütüphanemizdeki 19,962 uzman makalesi arasında 'Adolesan Dönemde Vejeteryan Beslenme ve Demir' başlığıyla benzeşen toplam 47 makaleden bu yazıyla en ilgili görülenleri yukarıda listelenmiştir.
► Ramazan'da Beslenme Temmuz 2013
Sitemizde yer alan döküman ve yazılar uzman üyelerimiz tarafından hazırlanmış ve pek çoğu bilimsel düzeyde yapılmış çalışmalar olduğundan güvenilir mahiyette eserlerdir. Bununla birlikte TavsiyeEdiyorum.com sitesi ve çalışma sahipleri, yazıların içerdiği bilgilerin güvenilirliği veya güncelliği konusunda hukuki bir güvence vermezler. Sitemizde yayınlanan yazılar bilgi amaçlı kaleme alınmış ve profesyonellere yönelik olarak hazırlanmıştır. Site ziyaretçilerimizin o meslekle ilgili bir uzmanla görüşmeden, yazı içindeki bilgileri kendi başlarına kullanmamaları gerekmektedir. Yazıların telif hakkı tamamen yazarlarına aittir, eserler sahiplerinin muvaffakatı olmadan hiçbir suretle çoğaltılamaz, başka bir yerde kullanılamaz, kopyala yapıştır yöntemiyle başka mecralara aktarılamaz. Sitemizde yer alan herhangi bir yazı başkasına ait telif haklarını ihlal ediyor, intihal içeriyor veya yazarın mensubu bulunduğu mesleğin meslek için etik kurallarına aykırılıklar taşıyorsa, yazının kaldırılabilmesi için site yönetimimize bilgi verilmelidir.


06:06
Top