Kariyer Yolculuğunda Özgürlük
KARİYER YOLCULUĞUNDA ÖZGÜR OLABİLMEK
"Ey oğul! Çöz bağı, özgür ol. Ne zamana kadar altının, gümüşün esiri olacaksın” der Mevlana mesnevisinin bir beyitinde ki altın ve gümüşün yerini günümüzde para, araba, ev gibi maddi simgesel araçlar almıştır. İnsanoğlu bunlara sahip olmak için belki de kendisinden ödün vermek, başkalarının boyunduruğu altında yaşamak özgürlüğünü, bağımsızlığını unutmak zorunda kalmıştır.
Özgürlük yüzyıllar boyunca insanların uğruna savaştığı, mücadele ettiği, her zaman önem verdiği bir kavramdır. Toplumlara, kültürlere, inançlara göre verildiği önem yüklenilen anlam farklılık göstermiştir. Yani toplulukçu kültürlerde toplumun özgürlüğü, bireyci kültürlerde bireyin kendi özgürlüğü öne çıkmaktadır. Özgürlük çok genel ve birçok boyutu olan bir kavramdır. Biz bu yazımızda kariyer yolunda meslek seçiminde özgür olabilmenin önemiyle ilgili konuşacağız. Bireyci ve toplulukçu kültürün kişinin kariyeri üzerine etkisine daha sonra değineceğiz.
Kariyer kavramı bireyin çalışmaya başladığı bir işe sahip olduğu anda başlar anlayışı artık geride kalmıştır. Kariyer, artık daha küçük yaş dönemlerinde başlayıp bireyin çalışma hayatını sonlandırmasından sonra bile devam eder anlayışı günümüzde hakim olan düşüncedir. Doğumdan, ilk eğitim hayatına kadar geçen süreçte yapılan seçimler, verilen kararlar ebeveyn kontrolündedir. İlk eğitim-öğretim hayatının başlamasıyla aslında kariyerde başlar. Eğitimin ilk yıllarından ergenlik dönemine kadar (bizim toplumumuzda lise çağına denk gelen dönem) kişinin üzerinde, seçimlerinde ailenin rolü, kararları, tavrı çocuğun kariyerini şekillendirir. Ergenlik dönemiyle beraber kişinin bağımsız olma, özgürce karar verme isteği başlar. Ergen, ailesinden kendi kariyer yolunu çizme, kendi kararlarını verme konusunda bağımsız olma talebinde bulunur. Bu taleplerin gerçekleşmesi topluma, kültürlere göre değişir.
Olgunlaşma yaşı toplumlara göre farklılık gösteren bir kavramdır. Özellikle batı toplumlarında daha erken yaşlarda olgunlaşma görülür. Toplum, bireyi buna teşvik eder belki de zorlar. Böylece kişi toplumun bu bakış açısı ve düşüncesi nedeniyle kendi kariyer kararlarını ve yaşam şeklini daha erken yaşlarda vermek zorunda kalır. Toplulukçu dediğimiz özellikle doğu kültüründe ise tersi bir durum söz konusudur. Birey, korumacı aile faktöründen dolayı geç olgunlaşmakta kendi kararlarını vermekte tam olarak özgürlüğü yakalayamamaktadır. Bu da öğrenilmiş bir davranış olarak bireye yerleşmekte kişi kariyeri boyunca sorumluluk almaktan çekinmektedir.
Kariyer yönelimleri araştırmalarında, sadece iş yaşamının, pozisyon, terfi, mesleki kariyer yapıları gibi unsurlarına odaklanılmamış, aynı zamanda kişilerin bu unsurları nasıl algıladığı ve çevreleriyle nasıl etkileşimde bulunduğu da incelenmiştir. Kişinin başkalarıyla ilişkileri, bulunduğu kültüre bağlı olarak, kimi zaman kendi düşüncelerinden daha etkili olabilmektedir. Örneğin toplulukçu kültürlerde, ailenin kariyer yönelimi tercihi konusunda önemli bir etken ve baskı unsuru olduğu söylenebilir. Kısaca, toplulukçu kültürlerde birey, kariyer kararlarında bağımlı olduğu iç gruba uygun davranmaktadır. Bireyci kültürlerde ise birey, kişisel tutumlarını, kariyer planları ve seçimlerini daha fazla vurgulamaktadır. Kariyer ve kültürün bireycilik boyutu etkileşimini göz önüne aldığımızda, bireyci kültürlerde kişiler, bireysel avantaj ve ilerleme, özerklik, bireysel finansal güvence aramaktadırlar. Bireyci kültürler; bireysel başarıya, sorumluluğa ve özsaygıya önem verir. Bireyci kültürleri toplulukçu kültürlerden ayıran temel farklılıklardan biri de, bireyci kültürlerin yeteneğe önem verip çabayı ikinci plana atarken, toplulukçu kültürlerde bunun tam tersinin geçerli olmasıdır. (Yönetim ve Ekonomi Yıl:2011 Cilt:18 Sayı:2 Celal Bayar Üniversitesi İ.İ.B.F. MANİSA)
Bağımsızlık ve kişisel sorumluluk ancak uzun zaman süreci içinde, yavaş yavaş ve alıştırmalarla verilebilir. Hangi yaşta olursa olsun, herkesin belirli sınırlara gereksinimi vardır. Hem toplumsal yaşantıda uyumlu olabilmek, hem kişisel iç huzuru ve dengeyi sağlayabilmek için; kişinin belirli sınırlarının olmasına gerek vardır. Bu sınırlar, kişisel bütünlüğü koruyabilmek ve başkalarıyla iletişimde açık ve net olabilmek için de gereklidir. Bu sınırlar aynı zamanda, kişinin kendini hangi alanlarda ve nereye kadar geliştirebileceğinin da bir ölçüsü gibi düşünülebilir. Çocukların sınırları, önce anne baba olmak üzere çevre ve toplum tarafından belirlenmektedir. Aile, okul, meslek eğitimi, maddi durum, ev durumu gibi aileye değişen etkenler yanı sıra; ailenin çocuk yetiştirme biçimleri, tüm alanlarıyla eğitim ve öğretim, toplumdaki sosyal ve kültürel değer yargıları da bu sınırların belirlenmesinde çok önem taşıyan değişkenlerdir.
Özgürlük bireyin öncesinde eğitim sonrasında da iş yaşamında kendi kararlarının verebilmek, bunların arkasında durabilmek ve sonuçlarına katlanmayı kabul etmek demektir. J.J Rousseau “İnsan özgür doğar ama her yerde zincirlenir. Gerçekte fark doğanın kendi içinde yaşaması, sosyal insanınsa kendi dışında ve ancak başkalarının fikirlerinde yaşamasıdır. Öyle ki, kendi varlığını ancak onu ilgilendiren kişilerin hükümleri üzerinde hissedebilir.“ demiştir. O halde özgürlük öğrenilen bir kavramdır diyebiliriz. Özgürlük önce aile yapısı, ailenin bakış açısı daha sonrasında içinde yaşanılan toplumdan etkilenir. Başkasının düşünceleri, kararları üzerine yaşayan kendi hayatıyla ilgili sorumluluk almaktan çekinen, bağımsız olmaktan korkan bireyler içinde yaşadığı toplumda sorunlar yaşayabilir.
Daha öncesinde de bahsettiğimiz gibi günümüzde özgürlük kavramına bakış açısı doğu-batı kültürleri arasında birçok farklılık göstermektedir. Örneğin Amerikan kültürü bireyin kendi kararlarını vermesini, bağımsız olabilmesini iyi bir kişilik özelliği olarak gösterirken, Doğu kültürü bireyin karar vermede ve seçimlerinde her zaman birilerine danışmasını, hatta bazen başkalarının kararlarına göre hareket etmesini bir saygı ifadesi, iyi bir özellik olarak tanımlamaktadır.
Meslek seçimi kişinin hayatını bütünüyle etkilemesi açısından önemlidir. Tabi doğru meslek seçimi daha da önem taşır. Özellikle üniversite tercih dönemlerinde kendi kariyer kararlarını verememiş, herhangi bir fikir sahibi olmayan, her seçim aşamasında her karar verme anında ailesinin gözlerinin içine bakan, tamamen yönlendirmeyle hareket eden gençlerimiz var bizim.
Meslek seçimiyle ilgili bir şöyle bir hikaye vardır: Tavşan, kuş, balık, sincap, ördek ve öteki hayvanlar bir okul kurmaya karar verirler. Her biri, bir öğretim programı hazırlamaya başlar. Kuş uçmanın, balık yüzmenin, sincap ağaca tırmanmanın ve öteki hayvanlarda kendi özelliklerinin öğretim programına alınmasını diretirler. Böylece, öğretim programına hayvanların tamamın istedikleri dersler konur. Hayvanların tamamını bütün dersleri mecburen almak zorunda bırakırlar. Tavşan, koşma dersinde en başarılı hayvandır, hiçbiri onun gibi koşamaz. Ama öteki hayvanlar, tavşanın uçmayı öğrenmesinin iyi bir zekâ ve duygu eğitimi olacağı konusunda diretirler. Böylece tavşan uçma dersine katılmak zorunda kalır. “Haydi, uç bakalım tavşan” denir. Zavallı küçük tavşan havaya sıçrar, yere düşer bir bacağı kırılır, kafatası çatlar. Beyni zedelendiği için, daha sonra iyi koşamaz bile artık. Dolayısıyla koşma dersinden “pekiyi” yerine “iyi” alır. Uçma dersinden de, hiç olmazsa çabalayıp denediği için orta alır. Eğitim programını hazırlayan kurul sonuçtan memnundur. Benzer bir durum kuşun başına gelir. Uçma dersinde çok başarılıdır, havada taklalar bile atar ve “pekiyi” alır. Ama onun da bir köstebek gibi toprağı kazması istenir. Tabi, kuşun kanatları zedelenir, gagası kırılır ve bir daha doğru dürüst uçamaz hale gelir. Kurul ona uçma dersinden orta verdiği için memnundur. Böylece sürer gider bu. Son sınıfın birincisi kim olur biliyor musunuz? Aklı pek gelişmemiş olan yılan balığı, çünkü herşeyi biraz becerebilmiştir. Baykuş okulu bırakır. Şimdi de, okullarla ilgili bir seçim olduğu zaman “Hayır” oyu kullanıyormuş. Kıssadan hisse bu hikayede de gördüğünüz gibi yanlış meslek seçimi kişinin iyi taraflarının öne çıkmadığı, keşfedilmediği durumlarda var olan yeteneklerinin de yok olmasına neden olabilir.
Özgür olabilmek, özgür kararlar verebilmek, özgür yaşayabilmek, hayatımızın her alanında özgür düşünebilmek her zaman mümkün olabilir mi? Tabiki çok zor fakat hayatta bizi engelleyen, ayaklarımıza prangalar vuran, bizi kısıtlayan şeylere karşı daima mücadele etmek gerekir. Kişi kendi seçimlerini yapabilmeli ve en önemlisi bunun arkasında durabilmelidir. İşte o zaman özgürlüğün ve bağımsızlığın tadına varacaktır.
Erkan ÖZ
Psikolojik Danışman/ Kariyer Danışmanı
"Ey oğul! Çöz bağı, özgür ol. Ne zamana kadar altının, gümüşün esiri olacaksın” der Mevlana mesnevisinin bir beyitinde ki altın ve gümüşün yerini günümüzde para, araba, ev gibi maddi simgesel araçlar almıştır. İnsanoğlu bunlara sahip olmak için belki de kendisinden ödün vermek, başkalarının boyunduruğu altında yaşamak özgürlüğünü, bağımsızlığını unutmak zorunda kalmıştır.
Özgürlük yüzyıllar boyunca insanların uğruna savaştığı, mücadele ettiği, her zaman önem verdiği bir kavramdır. Toplumlara, kültürlere, inançlara göre verildiği önem yüklenilen anlam farklılık göstermiştir. Yani toplulukçu kültürlerde toplumun özgürlüğü, bireyci kültürlerde bireyin kendi özgürlüğü öne çıkmaktadır. Özgürlük çok genel ve birçok boyutu olan bir kavramdır. Biz bu yazımızda kariyer yolunda meslek seçiminde özgür olabilmenin önemiyle ilgili konuşacağız. Bireyci ve toplulukçu kültürün kişinin kariyeri üzerine etkisine daha sonra değineceğiz.
Kariyer kavramı bireyin çalışmaya başladığı bir işe sahip olduğu anda başlar anlayışı artık geride kalmıştır. Kariyer, artık daha küçük yaş dönemlerinde başlayıp bireyin çalışma hayatını sonlandırmasından sonra bile devam eder anlayışı günümüzde hakim olan düşüncedir. Doğumdan, ilk eğitim hayatına kadar geçen süreçte yapılan seçimler, verilen kararlar ebeveyn kontrolündedir. İlk eğitim-öğretim hayatının başlamasıyla aslında kariyerde başlar. Eğitimin ilk yıllarından ergenlik dönemine kadar (bizim toplumumuzda lise çağına denk gelen dönem) kişinin üzerinde, seçimlerinde ailenin rolü, kararları, tavrı çocuğun kariyerini şekillendirir. Ergenlik dönemiyle beraber kişinin bağımsız olma, özgürce karar verme isteği başlar. Ergen, ailesinden kendi kariyer yolunu çizme, kendi kararlarını verme konusunda bağımsız olma talebinde bulunur. Bu taleplerin gerçekleşmesi topluma, kültürlere göre değişir.
Olgunlaşma yaşı toplumlara göre farklılık gösteren bir kavramdır. Özellikle batı toplumlarında daha erken yaşlarda olgunlaşma görülür. Toplum, bireyi buna teşvik eder belki de zorlar. Böylece kişi toplumun bu bakış açısı ve düşüncesi nedeniyle kendi kariyer kararlarını ve yaşam şeklini daha erken yaşlarda vermek zorunda kalır. Toplulukçu dediğimiz özellikle doğu kültüründe ise tersi bir durum söz konusudur. Birey, korumacı aile faktöründen dolayı geç olgunlaşmakta kendi kararlarını vermekte tam olarak özgürlüğü yakalayamamaktadır. Bu da öğrenilmiş bir davranış olarak bireye yerleşmekte kişi kariyeri boyunca sorumluluk almaktan çekinmektedir.
Kariyer yönelimleri araştırmalarında, sadece iş yaşamının, pozisyon, terfi, mesleki kariyer yapıları gibi unsurlarına odaklanılmamış, aynı zamanda kişilerin bu unsurları nasıl algıladığı ve çevreleriyle nasıl etkileşimde bulunduğu da incelenmiştir. Kişinin başkalarıyla ilişkileri, bulunduğu kültüre bağlı olarak, kimi zaman kendi düşüncelerinden daha etkili olabilmektedir. Örneğin toplulukçu kültürlerde, ailenin kariyer yönelimi tercihi konusunda önemli bir etken ve baskı unsuru olduğu söylenebilir. Kısaca, toplulukçu kültürlerde birey, kariyer kararlarında bağımlı olduğu iç gruba uygun davranmaktadır. Bireyci kültürlerde ise birey, kişisel tutumlarını, kariyer planları ve seçimlerini daha fazla vurgulamaktadır. Kariyer ve kültürün bireycilik boyutu etkileşimini göz önüne aldığımızda, bireyci kültürlerde kişiler, bireysel avantaj ve ilerleme, özerklik, bireysel finansal güvence aramaktadırlar. Bireyci kültürler; bireysel başarıya, sorumluluğa ve özsaygıya önem verir. Bireyci kültürleri toplulukçu kültürlerden ayıran temel farklılıklardan biri de, bireyci kültürlerin yeteneğe önem verip çabayı ikinci plana atarken, toplulukçu kültürlerde bunun tam tersinin geçerli olmasıdır. (Yönetim ve Ekonomi Yıl:2011 Cilt:18 Sayı:2 Celal Bayar Üniversitesi İ.İ.B.F. MANİSA)
Bağımsızlık ve kişisel sorumluluk ancak uzun zaman süreci içinde, yavaş yavaş ve alıştırmalarla verilebilir. Hangi yaşta olursa olsun, herkesin belirli sınırlara gereksinimi vardır. Hem toplumsal yaşantıda uyumlu olabilmek, hem kişisel iç huzuru ve dengeyi sağlayabilmek için; kişinin belirli sınırlarının olmasına gerek vardır. Bu sınırlar, kişisel bütünlüğü koruyabilmek ve başkalarıyla iletişimde açık ve net olabilmek için de gereklidir. Bu sınırlar aynı zamanda, kişinin kendini hangi alanlarda ve nereye kadar geliştirebileceğinin da bir ölçüsü gibi düşünülebilir. Çocukların sınırları, önce anne baba olmak üzere çevre ve toplum tarafından belirlenmektedir. Aile, okul, meslek eğitimi, maddi durum, ev durumu gibi aileye değişen etkenler yanı sıra; ailenin çocuk yetiştirme biçimleri, tüm alanlarıyla eğitim ve öğretim, toplumdaki sosyal ve kültürel değer yargıları da bu sınırların belirlenmesinde çok önem taşıyan değişkenlerdir.
Özgürlük bireyin öncesinde eğitim sonrasında da iş yaşamında kendi kararlarının verebilmek, bunların arkasında durabilmek ve sonuçlarına katlanmayı kabul etmek demektir. J.J Rousseau “İnsan özgür doğar ama her yerde zincirlenir. Gerçekte fark doğanın kendi içinde yaşaması, sosyal insanınsa kendi dışında ve ancak başkalarının fikirlerinde yaşamasıdır. Öyle ki, kendi varlığını ancak onu ilgilendiren kişilerin hükümleri üzerinde hissedebilir.“ demiştir. O halde özgürlük öğrenilen bir kavramdır diyebiliriz. Özgürlük önce aile yapısı, ailenin bakış açısı daha sonrasında içinde yaşanılan toplumdan etkilenir. Başkasının düşünceleri, kararları üzerine yaşayan kendi hayatıyla ilgili sorumluluk almaktan çekinen, bağımsız olmaktan korkan bireyler içinde yaşadığı toplumda sorunlar yaşayabilir.
Daha öncesinde de bahsettiğimiz gibi günümüzde özgürlük kavramına bakış açısı doğu-batı kültürleri arasında birçok farklılık göstermektedir. Örneğin Amerikan kültürü bireyin kendi kararlarını vermesini, bağımsız olabilmesini iyi bir kişilik özelliği olarak gösterirken, Doğu kültürü bireyin karar vermede ve seçimlerinde her zaman birilerine danışmasını, hatta bazen başkalarının kararlarına göre hareket etmesini bir saygı ifadesi, iyi bir özellik olarak tanımlamaktadır.
Meslek seçimi kişinin hayatını bütünüyle etkilemesi açısından önemlidir. Tabi doğru meslek seçimi daha da önem taşır. Özellikle üniversite tercih dönemlerinde kendi kariyer kararlarını verememiş, herhangi bir fikir sahibi olmayan, her seçim aşamasında her karar verme anında ailesinin gözlerinin içine bakan, tamamen yönlendirmeyle hareket eden gençlerimiz var bizim.
Meslek seçimiyle ilgili bir şöyle bir hikaye vardır: Tavşan, kuş, balık, sincap, ördek ve öteki hayvanlar bir okul kurmaya karar verirler. Her biri, bir öğretim programı hazırlamaya başlar. Kuş uçmanın, balık yüzmenin, sincap ağaca tırmanmanın ve öteki hayvanlarda kendi özelliklerinin öğretim programına alınmasını diretirler. Böylece, öğretim programına hayvanların tamamın istedikleri dersler konur. Hayvanların tamamını bütün dersleri mecburen almak zorunda bırakırlar. Tavşan, koşma dersinde en başarılı hayvandır, hiçbiri onun gibi koşamaz. Ama öteki hayvanlar, tavşanın uçmayı öğrenmesinin iyi bir zekâ ve duygu eğitimi olacağı konusunda diretirler. Böylece tavşan uçma dersine katılmak zorunda kalır. “Haydi, uç bakalım tavşan” denir. Zavallı küçük tavşan havaya sıçrar, yere düşer bir bacağı kırılır, kafatası çatlar. Beyni zedelendiği için, daha sonra iyi koşamaz bile artık. Dolayısıyla koşma dersinden “pekiyi” yerine “iyi” alır. Uçma dersinden de, hiç olmazsa çabalayıp denediği için orta alır. Eğitim programını hazırlayan kurul sonuçtan memnundur. Benzer bir durum kuşun başına gelir. Uçma dersinde çok başarılıdır, havada taklalar bile atar ve “pekiyi” alır. Ama onun da bir köstebek gibi toprağı kazması istenir. Tabi, kuşun kanatları zedelenir, gagası kırılır ve bir daha doğru dürüst uçamaz hale gelir. Kurul ona uçma dersinden orta verdiği için memnundur. Böylece sürer gider bu. Son sınıfın birincisi kim olur biliyor musunuz? Aklı pek gelişmemiş olan yılan balığı, çünkü herşeyi biraz becerebilmiştir. Baykuş okulu bırakır. Şimdi de, okullarla ilgili bir seçim olduğu zaman “Hayır” oyu kullanıyormuş. Kıssadan hisse bu hikayede de gördüğünüz gibi yanlış meslek seçimi kişinin iyi taraflarının öne çıkmadığı, keşfedilmediği durumlarda var olan yeteneklerinin de yok olmasına neden olabilir.
Özgür olabilmek, özgür kararlar verebilmek, özgür yaşayabilmek, hayatımızın her alanında özgür düşünebilmek her zaman mümkün olabilir mi? Tabiki çok zor fakat hayatta bizi engelleyen, ayaklarımıza prangalar vuran, bizi kısıtlayan şeylere karşı daima mücadele etmek gerekir. Kişi kendi seçimlerini yapabilmeli ve en önemlisi bunun arkasında durabilmelidir. İşte o zaman özgürlüğün ve bağımsızlığın tadına varacaktır.
Erkan ÖZ
Psikolojik Danışman/ Kariyer Danışmanı
|
Yazan
|
Bu makaleden alıntı yapmak
için alıntı yapılan yazıya aşağıdaki ibare eklenmelidir: "Kariyer Yolculuğunda Özgürlük" başlıklı makalenin tüm hakları yazarı Uzm.Psk.Dnş.Erkan ÖZ'e aittir ve makale, yazarı tarafından TavsiyeEdiyorum.com (http://www.tavsiyeediyorum.com) kütüphanesinde yayınlanmıştır. Bu ibare eklenmek şartıyla, makaleden Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa uygun kısa alıntılar yapılabilir, ancak Uzm.Psk.Dnş.Erkan ÖZ'ün izni olmaksızın makalenin tamamı başka bir mecraya kopyalanamaz veya başka yerde yayınlanamaz. |
Beğenin 
Yazan Uzman
|
| Makale Kütüphanemizden | ||||
|
Sitemizde yer alan döküman ve yazılar uzman üyelerimiz tarafından hazırlanmış ve pek çoğu bilimsel düzeyde yapılmış çalışmalar olduğundan güvenilir mahiyette eserlerdir. Bununla birlikte TavsiyeEdiyorum.com sitesi ve çalışma sahipleri, yazıların içerdiği bilgilerin güvenilirliği veya güncelliği konusunda hukuki bir güvence vermezler. Sitemizde yayınlanan yazılar bilgi amaçlı kaleme alınmış ve profesyonellere yönelik olarak
hazırlanmıştır. Site ziyaretçilerimizin o meslekle ilgili bir uzmanla görüşmeden, yazı içindeki bilgileri kendi başlarına kullanmamaları gerekmektedir. Yazıların telif hakkı tamamen yazarlarına aittir, eserler sahiplerinin muvaffakatı olmadan hiçbir suretle çoğaltılamaz, başka bir
yerde kullanılamaz, kopyala yapıştır yöntemiyle başka mecralara aktarılamaz. Sitemizde yer alan herhangi bir yazı başkasına ait telif haklarını ihlal ediyor, intihal içeriyor veya yazarın mensubu bulunduğu mesleğin meslek için etik kurallarına aykırılıklar taşıyorsa, yazının kaldırılabilmesi için site yönetimimize bilgi verilmelidir.
