Uyku
UYKU……
Uyku yaşamımızda psikolojik değişimlerde mutlaka etkilenen temel bir fizyolojik dürtümüzdür. Tıpkı açlık ve susuzluk gibi. İnsanın en temel gereksinimlerindendir ve yaşamda olmak için olmazsa olmazdır.
Çoğumuz bazı zamanlar uyku bölünmesi, erken uyanma, yataktan kalkma güçlüğü sayıklama gibi durumlarla karşılaşmışızdır. Uyku tüm memelilerde, kuşlarda ve balıklarda gözlenen doğal dinlenme biçimidir. Uykunun tanımı şudur gibi bir biçimde bir tanım bulamasınız ancak kabul edilen “uyku EEG dalgalarında oluşan değişmelerdir” biçimindedir. Tıpkı suya atılan taşın etrafındaki dalgalar gibi giderek yavaşlayan ve yayılan dalgalar görülür. Beyin uykuda daha az aktiftir. EEG si (Elektroansefalografi) daha büyük, daha yavaş ve Daha düzenli dalga görüntüsü verir.
Bilincimizde ki doğal değişmeler, düş kurma ve fantezi ile uyku ve rüya görmelerdir. Bilincimizdeki yapay değişmeler ise meditasyon ve hipnozdur. Bir de bilincimizde ilaç ve maddelerle ortaya çıkan değişikliklerdir, kısaca bunlar uyuşturucular, alkol ile anti depresanlar gibi psikoaktif ilaçlardır.
Son zamanlarda ki çalışmalar uykunun karmaşık ve dinamik bir aktivite olduğunu belirledi. Uyku üzerinde çalışan bilim adamları uykunun çeşitli evreleri olduğunu, bunların EEG dalgalarının göz hareketleri ve kas tonumu ile bağlantılı çeşitli evrelerden oluştuğunu kabullendiler.
Uyku başlıca iki evreden oluşur; NREM (Non Rabid Eye Movements) ya da sakin uyku REM (Rabid Eye Movements).
Sakin Uyku
Daha çok EEG deki Alfa dalgalarının gözlemlendiği aşamadır (saniyede 8-13 arası titreşim görülmesi).Birinci evre uyanıklık halinden yüzeysel uykuya geçiş dönemidir yaklaşık 5 dakika kadar sürer, beden ısısı düşmeye başlar kaslar gevşer, nabız yavaşlar ve gözler bir yandan öbür yana yavaşça hareket eder. Bazı insanlar bu evrede uyandırılırsa uyuduklarını diğerleri ise mahmurlaştıklarını söyler. İkinci ve üçüncü evre derinleşmekte olan uykudur. Uyandırılmak güçleşmiş ve nabız, kan basıncı ve vücut ısısı düşmektedir. Dördüncü evrede ise kalp atışı, solunum hızı ve vücut ısısı en düşük düzeydedir. İlk uykuya dalıştan bir saat sonra, kişi diğer evreleri tekrar geçerek 1. Uyku evresine doğru yükselmeye başlar. Bu süreç yaklaşık 40 dakika kadardır. Uyku döngüsünün bu evresinde, kalp atışı ve kan basıncı artar, kaslar döngüdeki herhangi bir evreye göre daha fazla gevşemiştir. Kapalı göz kapaklarının altında gözler hızlı bir şekilde hareket etmeye başlar. Bu evreye bu göz hareketleri isim verir; REM.
Sorunlu Uyku
Birçok insan uyku bozukluklarından yakınır. Genel olan ilk yakınma ”uyuyamıyorum” olarak karşımıza çıkar. Bu yakınma bir başlıktır:
Uykuya dalamama
Uykuya dalamamalarda aşırı aktivasyon olarak bilinen problemden kaynaklanan uykusuzluk olabilir. Zihin o anda uykudan daha önemli halen gelen bir endişe, bir korku ya da bir üzüntü içinde olabilir. Bundan başka da yatak odasına giren kişi uyuyup uyuyamayacağı çatışmasının içindedir, buda kişiyi her an uyuyup uyumadığını seyreden ve tetik duran beklemededir.
Gecikmeli uyku evresi bozukluğu
Kötü çalışan bir biyolojik saat uykuya dalmanın önündeki bir başka potansiyel engeldir. Sirkadeyin yani uyku/uyanıklık ritminin olması gerektiğinden saatlerce öteye kayabilir. Örneğin gece onbir sabah yedi arasındaki uyku blok halinde gece üç sabah onbir arasına kayabilir. Bu durum sabah saat sekizde iş başı yapacak insanlar için büyük sorun olabilir.
Vardiyalı işler
Vardiya sonu uyma sorunun oluşmasıdır. Sorun bozulan sirkadeyn ritminden kaynaklanır.
Huzursuz bacak sendromu.
Bu kişinin kımıldamadan otururken ya da yatarken bacaklarda bazen de kollarda ortaya çıkan bir uyuşma ya da çok rahatsız edici bir karıncalanmadır ya da tanımlanamayan sevimsiz bir duygudur.. Bu durum kişi yatağa girdikten hemen sonra ortaya çıkabilir, uyumak çok zordur.
Paradoksal uykusuzluk.
Kişiler bazen ne kadar uyudukları ya da ne kadar sürede uykuya daldıkları konusunda ki algıları son derece yanılgılı olabilir. Bu kişiler belki üç dört gündür uyuyamadıklarını söylerler ancak uyku laboratuarında bu kişilerin yeteri kadar tüm gece boyu uydukları görülür.
Diğer tıbbi rahatsızlıklar.
Reflü ya da diğer kronik ağrı amfizem gibi durumlardır.
Uyku kesilmeleri
Sürekli uyanmalardır. Uyku bölünmesi olarakda isimlendirilirler. Bu olgular nispeten uykuya çabuk girebilseler de az sonra uyanır ve sabaha kadar belli aralıklarla saat izlenir, saat 1.35, 3.25 4.30 gibi… Uykuyu sürdürememenin nedeni şunlar olabilir
-uykuyu sürdürememe, normalde kişilerin gecede birkaç kez uyanmaları normaldir, birkaç saniyede uykuya dalınır ve kişi bunu anımsamaz. Ancak bu süre kişi tarafından algılanabilecek kadar uzun sürerse sorun oluşmaya başlar. Bu kişilerin beyni uyanma zamanı geldi gibi durumu algılar ve ardından sabaha kadar yatakta dönüp durmalar başlar. Uyanık olmak bu kişiler için öfke ile karşılanan durumlardır.
-vardiyalı çalışma, vardiyadan dönen sabah uyumayı belki becerir ama uykuyu sürdürme güçlüğü ile karşılaşılır. Kısa süreli uyku ve uyanıklık yaşanır.
-tıbbi zorunluluklar böbrek, kalp rahatsızlıkları gibi durumlar.
Erken Uyanmalar
Sabahın erken saatlerinde uyanıp uykuya geçememelerdir. Kişi dinlenemediğini görüp etkisini gün boyu yaşarlar.
Uyanık kalamamak
Gündüz boyunca süren mahmurluktur. Gündüz boyu uyumamak için adeta savaş verilir. Gündüz boyu süren uyku hali aşağıdakilerin sonucu olabilir.
-narkolepsi nörolojik bir defektir. Beyin olur olmaz zamanda uyku emri vermektedir.
-uyku apnesi Boğaz kaslarındaki aşırı gevşemeler sonucu solunum yolu kapanmaya yakın tıkanır ve beynimize acil durum sinyali gider, uyanılır solunum düzelir ve yeniden uyunur.
Parasomnialar ya da uykuda olağandışı durumlar durumlardır. Aşağıda sıraladıklarım en sık rastlanan parasomnialardır.
Uyurgezerlik isiminden anlaşıldığı gibi yataktan kalkıp uyku sürerken dolaşmaktır. Gece terörü yâda Uyku terörü Kişi korku tepkisi içinde bağırmakta, çığlıklar atmakta hatta odasındaki perdenin arkasında saklanıp çığlıklar eşliğinde yumruk tekme savurmaktadır. Göz bebekleri irileşmiş solunum ve nabız çok yükselmiş terlemiş nerde olduğunu fark etmeyecek kadar zihin bulanıklaşmıştır. Konfüzyonlu (zihin karmaşası) uyanmalar. Kişi yarı uyku halinde yatakta oturur ve şaşkın haldedir, cevreden gelen uyaranlara kolay kolay tepki veremezler. Kabus her insan zaman zaman kabus görebilir bazen kabuslar aşırı derecede fazla olabilir. Kabus uykudan uyandıracak kadar korkulu rüyadır ve uyanma bir kriterdir. Karabasan uykuda gelişen panik ataktır, mekanizması ise uyanıkken gelişen panik atağın bilişsel özelliklerinin aynısıdır. Uykuda Yemek uyuyan kişi kendisini mutfakta yemek yerken bulabilir. Diş gıcırdatma (bruksizm) Kişi dişlerine hatta çenesine zarar verecek ölçüde bazen de çok gürültülü olarak dişlerini gıcırdatır kendisini ve eşini bile uyandırır. Başka Tıbbi sorunlar Alzheimer uyku apnesi, Parkinson ya da epilepsi gibi durumlardır.
Bu yukarıdaki durumların dışında, dışarıdan gelen gürültüler ya da eş çocuk gibi etkilerden dolayı da uyanabiliriz.
Psikolog M.Kenan Alyürük
Uyku yaşamımızda psikolojik değişimlerde mutlaka etkilenen temel bir fizyolojik dürtümüzdür. Tıpkı açlık ve susuzluk gibi. İnsanın en temel gereksinimlerindendir ve yaşamda olmak için olmazsa olmazdır.
Çoğumuz bazı zamanlar uyku bölünmesi, erken uyanma, yataktan kalkma güçlüğü sayıklama gibi durumlarla karşılaşmışızdır. Uyku tüm memelilerde, kuşlarda ve balıklarda gözlenen doğal dinlenme biçimidir. Uykunun tanımı şudur gibi bir biçimde bir tanım bulamasınız ancak kabul edilen “uyku EEG dalgalarında oluşan değişmelerdir” biçimindedir. Tıpkı suya atılan taşın etrafındaki dalgalar gibi giderek yavaşlayan ve yayılan dalgalar görülür. Beyin uykuda daha az aktiftir. EEG si (Elektroansefalografi) daha büyük, daha yavaş ve Daha düzenli dalga görüntüsü verir.
Bilincimizde ki doğal değişmeler, düş kurma ve fantezi ile uyku ve rüya görmelerdir. Bilincimizdeki yapay değişmeler ise meditasyon ve hipnozdur. Bir de bilincimizde ilaç ve maddelerle ortaya çıkan değişikliklerdir, kısaca bunlar uyuşturucular, alkol ile anti depresanlar gibi psikoaktif ilaçlardır.
Son zamanlarda ki çalışmalar uykunun karmaşık ve dinamik bir aktivite olduğunu belirledi. Uyku üzerinde çalışan bilim adamları uykunun çeşitli evreleri olduğunu, bunların EEG dalgalarının göz hareketleri ve kas tonumu ile bağlantılı çeşitli evrelerden oluştuğunu kabullendiler.
Uyku başlıca iki evreden oluşur; NREM (Non Rabid Eye Movements) ya da sakin uyku REM (Rabid Eye Movements).
Sakin Uyku
Daha çok EEG deki Alfa dalgalarının gözlemlendiği aşamadır (saniyede 8-13 arası titreşim görülmesi).Birinci evre uyanıklık halinden yüzeysel uykuya geçiş dönemidir yaklaşık 5 dakika kadar sürer, beden ısısı düşmeye başlar kaslar gevşer, nabız yavaşlar ve gözler bir yandan öbür yana yavaşça hareket eder. Bazı insanlar bu evrede uyandırılırsa uyuduklarını diğerleri ise mahmurlaştıklarını söyler. İkinci ve üçüncü evre derinleşmekte olan uykudur. Uyandırılmak güçleşmiş ve nabız, kan basıncı ve vücut ısısı düşmektedir. Dördüncü evrede ise kalp atışı, solunum hızı ve vücut ısısı en düşük düzeydedir. İlk uykuya dalıştan bir saat sonra, kişi diğer evreleri tekrar geçerek 1. Uyku evresine doğru yükselmeye başlar. Bu süreç yaklaşık 40 dakika kadardır. Uyku döngüsünün bu evresinde, kalp atışı ve kan basıncı artar, kaslar döngüdeki herhangi bir evreye göre daha fazla gevşemiştir. Kapalı göz kapaklarının altında gözler hızlı bir şekilde hareket etmeye başlar. Bu evreye bu göz hareketleri isim verir; REM.
Sorunlu Uyku
Birçok insan uyku bozukluklarından yakınır. Genel olan ilk yakınma ”uyuyamıyorum” olarak karşımıza çıkar. Bu yakınma bir başlıktır:
Uykuya dalamama
Uykuya dalamamalarda aşırı aktivasyon olarak bilinen problemden kaynaklanan uykusuzluk olabilir. Zihin o anda uykudan daha önemli halen gelen bir endişe, bir korku ya da bir üzüntü içinde olabilir. Bundan başka da yatak odasına giren kişi uyuyup uyuyamayacağı çatışmasının içindedir, buda kişiyi her an uyuyup uyumadığını seyreden ve tetik duran beklemededir.
Gecikmeli uyku evresi bozukluğu
Kötü çalışan bir biyolojik saat uykuya dalmanın önündeki bir başka potansiyel engeldir. Sirkadeyin yani uyku/uyanıklık ritminin olması gerektiğinden saatlerce öteye kayabilir. Örneğin gece onbir sabah yedi arasındaki uyku blok halinde gece üç sabah onbir arasına kayabilir. Bu durum sabah saat sekizde iş başı yapacak insanlar için büyük sorun olabilir.
Vardiyalı işler
Vardiya sonu uyma sorunun oluşmasıdır. Sorun bozulan sirkadeyn ritminden kaynaklanır.
Huzursuz bacak sendromu.
Bu kişinin kımıldamadan otururken ya da yatarken bacaklarda bazen de kollarda ortaya çıkan bir uyuşma ya da çok rahatsız edici bir karıncalanmadır ya da tanımlanamayan sevimsiz bir duygudur.. Bu durum kişi yatağa girdikten hemen sonra ortaya çıkabilir, uyumak çok zordur.
Paradoksal uykusuzluk.
Kişiler bazen ne kadar uyudukları ya da ne kadar sürede uykuya daldıkları konusunda ki algıları son derece yanılgılı olabilir. Bu kişiler belki üç dört gündür uyuyamadıklarını söylerler ancak uyku laboratuarında bu kişilerin yeteri kadar tüm gece boyu uydukları görülür.
Diğer tıbbi rahatsızlıklar.
Reflü ya da diğer kronik ağrı amfizem gibi durumlardır.
Uyku kesilmeleri
Sürekli uyanmalardır. Uyku bölünmesi olarakda isimlendirilirler. Bu olgular nispeten uykuya çabuk girebilseler de az sonra uyanır ve sabaha kadar belli aralıklarla saat izlenir, saat 1.35, 3.25 4.30 gibi… Uykuyu sürdürememenin nedeni şunlar olabilir
-uykuyu sürdürememe, normalde kişilerin gecede birkaç kez uyanmaları normaldir, birkaç saniyede uykuya dalınır ve kişi bunu anımsamaz. Ancak bu süre kişi tarafından algılanabilecek kadar uzun sürerse sorun oluşmaya başlar. Bu kişilerin beyni uyanma zamanı geldi gibi durumu algılar ve ardından sabaha kadar yatakta dönüp durmalar başlar. Uyanık olmak bu kişiler için öfke ile karşılanan durumlardır.
-vardiyalı çalışma, vardiyadan dönen sabah uyumayı belki becerir ama uykuyu sürdürme güçlüğü ile karşılaşılır. Kısa süreli uyku ve uyanıklık yaşanır.
-tıbbi zorunluluklar böbrek, kalp rahatsızlıkları gibi durumlar.
Erken Uyanmalar
Sabahın erken saatlerinde uyanıp uykuya geçememelerdir. Kişi dinlenemediğini görüp etkisini gün boyu yaşarlar.
Uyanık kalamamak
Gündüz boyunca süren mahmurluktur. Gündüz boyu uyumamak için adeta savaş verilir. Gündüz boyu süren uyku hali aşağıdakilerin sonucu olabilir.
-narkolepsi nörolojik bir defektir. Beyin olur olmaz zamanda uyku emri vermektedir.
-uyku apnesi Boğaz kaslarındaki aşırı gevşemeler sonucu solunum yolu kapanmaya yakın tıkanır ve beynimize acil durum sinyali gider, uyanılır solunum düzelir ve yeniden uyunur.
Parasomnialar ya da uykuda olağandışı durumlar durumlardır. Aşağıda sıraladıklarım en sık rastlanan parasomnialardır.
Uyurgezerlik isiminden anlaşıldığı gibi yataktan kalkıp uyku sürerken dolaşmaktır. Gece terörü yâda Uyku terörü Kişi korku tepkisi içinde bağırmakta, çığlıklar atmakta hatta odasındaki perdenin arkasında saklanıp çığlıklar eşliğinde yumruk tekme savurmaktadır. Göz bebekleri irileşmiş solunum ve nabız çok yükselmiş terlemiş nerde olduğunu fark etmeyecek kadar zihin bulanıklaşmıştır. Konfüzyonlu (zihin karmaşası) uyanmalar. Kişi yarı uyku halinde yatakta oturur ve şaşkın haldedir, cevreden gelen uyaranlara kolay kolay tepki veremezler. Kabus her insan zaman zaman kabus görebilir bazen kabuslar aşırı derecede fazla olabilir. Kabus uykudan uyandıracak kadar korkulu rüyadır ve uyanma bir kriterdir. Karabasan uykuda gelişen panik ataktır, mekanizması ise uyanıkken gelişen panik atağın bilişsel özelliklerinin aynısıdır. Uykuda Yemek uyuyan kişi kendisini mutfakta yemek yerken bulabilir. Diş gıcırdatma (bruksizm) Kişi dişlerine hatta çenesine zarar verecek ölçüde bazen de çok gürültülü olarak dişlerini gıcırdatır kendisini ve eşini bile uyandırır. Başka Tıbbi sorunlar Alzheimer uyku apnesi, Parkinson ya da epilepsi gibi durumlardır.
Bu yukarıdaki durumların dışında, dışarıdan gelen gürültüler ya da eş çocuk gibi etkilerden dolayı da uyanabiliriz.
Psikolog M.Kenan Alyürük
|
Yazan
|
Bu makaleden alıntı yapmak
için alıntı yapılan yazıya aşağıdaki ibare eklenmelidir: "Uyku" başlıklı makalenin tüm hakları yazarı Psk.M.Kenan ALYÜRÜK'e aittir ve makale, yazarı tarafından TavsiyeEdiyorum.com (http://www.tavsiyeediyorum.com) kütüphanesinde yayınlanmıştır. Bu ibare eklenmek şartıyla, makaleden Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa uygun kısa alıntılar yapılabilir, ancak Psk.M.Kenan ALYÜRÜK'ün izni olmaksızın makalenin tamamı başka bir mecraya kopyalanamaz veya başka yerde yayınlanamaz. |
Beğenin 
Yazan Uzman
|
| Makale Kütüphanemizden | ||||
|
uyku, uyku sorunları, uyku bozuklukları, psikolojik yönden uyku, uyku hastalıkları, uykunun evreleri
Sitemizde yer alan döküman ve yazılar uzman üyelerimiz tarafından hazırlanmış ve pek çoğu bilimsel düzeyde yapılmış çalışmalar olduğundan güvenilir mahiyette eserlerdir. Bununla birlikte TavsiyeEdiyorum.com sitesi ve çalışma sahipleri, yazıların içerdiği bilgilerin güvenilirliği veya güncelliği konusunda hukuki bir güvence vermezler. Sitemizde yayınlanan yazılar bilgi amaçlı kaleme alınmış ve profesyonellere yönelik olarak
hazırlanmıştır. Site ziyaretçilerimizin o meslekle ilgili bir uzmanla görüşmeden, yazı içindeki bilgileri kendi başlarına kullanmamaları gerekmektedir. Yazıların telif hakkı tamamen yazarlarına aittir, eserler sahiplerinin muvaffakatı olmadan hiçbir suretle çoğaltılamaz, başka bir
yerde kullanılamaz, kopyala yapıştır yöntemiyle başka mecralara aktarılamaz. Sitemizde yer alan herhangi bir yazı başkasına ait telif haklarını ihlal ediyor, intihal içeriyor veya yazarın mensubu bulunduğu mesleğin meslek için etik kurallarına aykırılıklar taşıyorsa, yazının kaldırılabilmesi için site yönetimimize bilgi verilmelidir.
