Ergenlik Döneminde Zihinsel Gelişim ve Ahlaki Gelişim
ZİHİNSEL GELİŞİM
Ergenlik dönemiyle birlikte ergenler pek çok yeni zihinsel beceri kazanır. Zihinsel gelişimindeki bu ilerleme adalet, eşitlik, hoşgörü, sevgi, ahlak gibi soyut kavramlar üzerinde düşünmesine olanak verir ve cinsellik, din, politika gibi konularda kendilerine ait düşünceler geliştirmelerini sağlar. Bu dönemin en önemli kazanımları soyut ve çok yönlü düşünmedir.
Ergenler soyut düşünme becerisi sayesinde soyut kavramları daha iyi anlayabilirler. Daha önce gözle görülemeyen olaylar ve nesneleri anlayamayan çocuklar bu beceriyi kazanmasıyla birlikte soyut düşünmeyi gerektiren matematik problemlerini çözebilir hale gelir, atasözleri gibi mecazi anlam taşıyan metinleri anlamlandırabilir ve olaylar arasında neden sonuç ilişkisini değerlendirebilir. Bu dönemde ergenler gelecekte olabilecek şeyler hakkında düşünebilir ve birisine aşık olduğunu nasıl anlarsın? Gerçek arkadaş nasıl olur? gibi soyut konularla saatlerini geçirebilirler.
Bir diğer önemli kazanım ise çok yönlü düşünmedir. Buna aynı zamanda, bir olaya çok farklı biçimde bakabilmede denir. Ergenler zihinsel gelişimle birlikte problemleri çözmek için plan yapmaya başlar, mümkün olan tüm alternatifleri düşünebilir ve bu alternatifleri deneyerek çözüme ulaşmaya çalışır.
Bu dönemde gelişiminin desteklenmesi gereken önemli zihinsel becerilerinden biride problem çözme veya çözüm üretme becerisidir. Bireyler yaşamları boyunca yüzlerce sorunla karşılaşacak ve bu sorunlara çözüm üretmek zorunda kalacaklar. Özellikle ergenler bir yandan büyüme, olgunlaşma, değişme ve gelişme için yeni yaşantılar kazanırken diğer yandan akademik, kişisel ve sosyal problemlerle karşı karşıya kalabilmektedirler. Aileler çocuklarına problem çözme becerisini kazandırmak ve gelişimini desteklemek için, çocukların sorunlarını üstlenmek, ortamı önceden sorunsuz hale getirmeye çalışmak veya onların sorunlarını çözmek yerine karşılaştıkları sorunları çocuklarının çözmesi için fırsat tanımalıdır.
Soyut düşüncenin gelişmesiyle birlikte çocukların kişiliğinde ve davranışlarında da farklılıklar gözlenir. İdealizm bu farklar arasında sayılabilir. Yani bu süreçte ergenler kendileri, diğerleri ve tüm dünya hakkında ideal özelliklerin ne olması gerektiği hakkında düşünürler. Ergenler haksızlığın ve ayrımcılığın olmadığı mükemmel bir dünya kurgularken, aileler yaşam deneyimleri sayesinde hayata daha gerçekçi bakar. Bakış açınızdaki bu farklılık dönem dönem aile ve ergen arasında gerilim yaşanmasına neden olabilir. Ailelerin çocuklarının bu gelişim özelliğinin farkında olarak yaşanan gerilimlerde pozitif davranması çok önemlidir.
Bir diğer önemli gelişimsel özellik ise ergen benmerkezciliğidir. Ergen benmerkezciliği, ergenin kendi düşünce, inanç ve duygularının eşsiz olduğunu düşünmesidir. Ergenlere göre, “Onun sevgisi her şeyden büyüktür”, “Onun arkadaşları en saygıdeğer insanlardır”, “Onun elbiseleri olabileceğinin en iyisidir”. Kendileriyle yoğun bir şekilde uğraşırlar. Herkesin onların her hareketini izlediğini, bütün dikkatin kendisinde olduğunu düşünebilirler. Adeta, sahnede olduğunu ve hayali seyircilerin onu izlediğini hisseder ve buna göre tepki verir. Kalabalık bir ortamda yürürken gülerek yanından geçen bir kişinin kendisiyle alay ettiğini, ailesinin veya arkadaşlarının fısıltılı bir şekilde konuştuğunu gördüğünde kendisi hakkında konuşulduğunu düşünebilir.
Benmerkezcilik sonucu ergenler kendilerine hiçbir şey olmayacağı düşünürler. Aileler bu dönemde; “Bana güvenmiyor musunuz?”, “Bana bir şey olmaz” gibi cümleleri sık duyabiliriz. Ergenler kendilerine bir şey olmayacağı inancının etkisiyle riskli davranışlarda bulunabilirler. Örneğin; madde kullanan bir ergen asla bağımlı olmayacağını ya da yüksek bir duvarda yürürken asla düşmeyeceğini düşünebilir. Ergenler zarar görecekleri davranışlarının sonuçlarını bilirler fakat kendilerinin sihirli bir şekilde korunduklarına inanırlar.
AHLAKİ GELİŞİM
Ahlaki değerlerin kazanımı ve ahlak gelişimi zihinsel gelişimle paralellik göstermektedir. Zihinsel gelişim arttıkça, ahlaki gelişimde ilerler. Somut düşüncenin hâkim olduğu ilkokul yıllarında çocuklar davranışı karşılıklı çıkara göre değerlendirirken, soyut düşüncenin başlamasıyla niyet, kasıt ve kazara kavramlarını ergenler ayırt etmeye başlar.
Örneğin; Ali annesine sinirlendiği için bir bardağı yere atmış ve kırmış, kardeşi Senem ise tepside taşıdığı beş bardağı yanlışlıkla düşürmüş ve kırmış. Hangisi daha suçludur diye sorulunca 7 yaşındaki bir çocuk Senem’in Ali’ye göre daha suçlu olduğunu savunur çünkü Senem Ali’ye göre daha fazla bardak kırmıştır. 12 yaşındaki bir çocuk ise Ali’nin suçlu olduğunu savunur. Zihinsel gelişimi sayesinde Senem’in kazara bardakları kırdığını, Ali’nin kasıtlı olarak bardağı kırığını ayırt eder.
Ergenlik döneminde, iyi davranış artık başkalarınca da onaylanan davranıştır ve kurallar, doğru ve iyi kavramları, ortak değer yargıları ergenin benliğinin bir parçası olmuştur. Yanlış davranmaktan ceza korkusuyla değil, kendisi doğru ve uygun bulmadığı için kaçınır. Uygun davranışı hem kendi yararına hem de toplumun değerlerine uyduğu için benimser. Bir sonraki aşamada ergenler ahlak değerlerinin yere, zamana ve koşullara göre değişebildiğini yani göreceli olduğunu kavrar.
Aileler çocuklara ahlaki davranış ve düşünme konusunda model olmalı ve bunları yapmaları için fırsatlar tanımalıdır. İyi bir eğitim, destekleyici aile ortamı, olumlu ilişkiler ve aile içindeki pozitif iletişim de çocuğun ahlaki gelişimini desteklemektedir. Bunun yanında çocuk eğitiminde her zaman dikkat edilmesi gereken bazı kurallar da ahlak gelişimini etkilemektedir. Bunlar; gelişim özelliklerine uygun bir eğitim verilmesi; gelişimi engellemeyecek kadar sert, kendisine ve çevresine zarar verecek kadar yumuşak sınırlar yerine dengeli sınırlar belirlenmesi; ödül ve cezanın yerinde kullanılması; anne ve babanın davranış birlikteliği sağlaması yani çocuklara aynı olaylar karşısında benzer tepkiler verilmesi; beklenen davranışlara ve nedenlere ilişkin bilgi verilmesi.
KAYNAKÇA
Çiftçi, N. (2007). Ahlak Gelişimi. A. KAYA (Ed.), Eğitim Psikolojisi. Ankara: Pegema Yayıncılık.
Gander, M. J., Gardiner H. W. (2004). Çocuk ve Ergen Gelisimi. B. Onur (Ed). Ankara: İmge Yayınevi.
Karabekiroğlu, K. (2009). Anne-Babalar İçin Ergen Ruh Sağlığı Rehberi. İstanbul: Say Yayınları.
Kulaksızoğlu, A. (1998). Ergenlik psikolojisi. İstanbul: Remzi Yayınevi.
Sanderson, C. (2010). Çocuğun Cinsel Eğitimi ve Tacizden Koruma Rehberi. Sistem Yayıncılık, İstanbul.
Santrock, J. W. (2012). Ergenlik. Çeviri Editörü: D. M. Siyez. Nobel Akademik Yayıncılık Eğitim Danışmanlık, Ankara.
Siyez, D. M. (2007). Fiziksel Gelişim. A. KAYA (Ed.), Eğitim Psikolojisi. Ankara: Pegema Yayıncılık.
Siyez, D. M. (2010). Ergenlerde Problem Davranışlar Okul Temelli Önleme Çalışmaları İle İlgili Uygulama Örnekleri. Ankara: Pegem Akademi.
Steinberg, L. (2007). Adolescence (Çev: F. Çok.). USA: Mcgraw Hill Companies.
UNFPA, State of World Population, New York, 2000.
Yavuzer, H. (2005). Çocuk Psikolojisi. Remzi Kitabevi, İstanbul.
Yazgan İnanç, B., Bilgin, M. ve Kılıç Atıcı, M. (2004). Gelişim psikolojisi: çocuk ve ergen gelişimi. Adana: Nobel Yayınevi.
Yörükoğlu, A. (2000). Gençlik Çağı Ruh Sağlığı Ve Ruhsal Sorunlar. Özgür Yayınları, İstanbul.
Ergenlik dönemiyle birlikte ergenler pek çok yeni zihinsel beceri kazanır. Zihinsel gelişimindeki bu ilerleme adalet, eşitlik, hoşgörü, sevgi, ahlak gibi soyut kavramlar üzerinde düşünmesine olanak verir ve cinsellik, din, politika gibi konularda kendilerine ait düşünceler geliştirmelerini sağlar. Bu dönemin en önemli kazanımları soyut ve çok yönlü düşünmedir.
Ergenler soyut düşünme becerisi sayesinde soyut kavramları daha iyi anlayabilirler. Daha önce gözle görülemeyen olaylar ve nesneleri anlayamayan çocuklar bu beceriyi kazanmasıyla birlikte soyut düşünmeyi gerektiren matematik problemlerini çözebilir hale gelir, atasözleri gibi mecazi anlam taşıyan metinleri anlamlandırabilir ve olaylar arasında neden sonuç ilişkisini değerlendirebilir. Bu dönemde ergenler gelecekte olabilecek şeyler hakkında düşünebilir ve birisine aşık olduğunu nasıl anlarsın? Gerçek arkadaş nasıl olur? gibi soyut konularla saatlerini geçirebilirler.
Bir diğer önemli kazanım ise çok yönlü düşünmedir. Buna aynı zamanda, bir olaya çok farklı biçimde bakabilmede denir. Ergenler zihinsel gelişimle birlikte problemleri çözmek için plan yapmaya başlar, mümkün olan tüm alternatifleri düşünebilir ve bu alternatifleri deneyerek çözüme ulaşmaya çalışır.
Bu dönemde gelişiminin desteklenmesi gereken önemli zihinsel becerilerinden biride problem çözme veya çözüm üretme becerisidir. Bireyler yaşamları boyunca yüzlerce sorunla karşılaşacak ve bu sorunlara çözüm üretmek zorunda kalacaklar. Özellikle ergenler bir yandan büyüme, olgunlaşma, değişme ve gelişme için yeni yaşantılar kazanırken diğer yandan akademik, kişisel ve sosyal problemlerle karşı karşıya kalabilmektedirler. Aileler çocuklarına problem çözme becerisini kazandırmak ve gelişimini desteklemek için, çocukların sorunlarını üstlenmek, ortamı önceden sorunsuz hale getirmeye çalışmak veya onların sorunlarını çözmek yerine karşılaştıkları sorunları çocuklarının çözmesi için fırsat tanımalıdır.
Soyut düşüncenin gelişmesiyle birlikte çocukların kişiliğinde ve davranışlarında da farklılıklar gözlenir. İdealizm bu farklar arasında sayılabilir. Yani bu süreçte ergenler kendileri, diğerleri ve tüm dünya hakkında ideal özelliklerin ne olması gerektiği hakkında düşünürler. Ergenler haksızlığın ve ayrımcılığın olmadığı mükemmel bir dünya kurgularken, aileler yaşam deneyimleri sayesinde hayata daha gerçekçi bakar. Bakış açınızdaki bu farklılık dönem dönem aile ve ergen arasında gerilim yaşanmasına neden olabilir. Ailelerin çocuklarının bu gelişim özelliğinin farkında olarak yaşanan gerilimlerde pozitif davranması çok önemlidir.
Bir diğer önemli gelişimsel özellik ise ergen benmerkezciliğidir. Ergen benmerkezciliği, ergenin kendi düşünce, inanç ve duygularının eşsiz olduğunu düşünmesidir. Ergenlere göre, “Onun sevgisi her şeyden büyüktür”, “Onun arkadaşları en saygıdeğer insanlardır”, “Onun elbiseleri olabileceğinin en iyisidir”. Kendileriyle yoğun bir şekilde uğraşırlar. Herkesin onların her hareketini izlediğini, bütün dikkatin kendisinde olduğunu düşünebilirler. Adeta, sahnede olduğunu ve hayali seyircilerin onu izlediğini hisseder ve buna göre tepki verir. Kalabalık bir ortamda yürürken gülerek yanından geçen bir kişinin kendisiyle alay ettiğini, ailesinin veya arkadaşlarının fısıltılı bir şekilde konuştuğunu gördüğünde kendisi hakkında konuşulduğunu düşünebilir.
Benmerkezcilik sonucu ergenler kendilerine hiçbir şey olmayacağı düşünürler. Aileler bu dönemde; “Bana güvenmiyor musunuz?”, “Bana bir şey olmaz” gibi cümleleri sık duyabiliriz. Ergenler kendilerine bir şey olmayacağı inancının etkisiyle riskli davranışlarda bulunabilirler. Örneğin; madde kullanan bir ergen asla bağımlı olmayacağını ya da yüksek bir duvarda yürürken asla düşmeyeceğini düşünebilir. Ergenler zarar görecekleri davranışlarının sonuçlarını bilirler fakat kendilerinin sihirli bir şekilde korunduklarına inanırlar.
AHLAKİ GELİŞİM
Ahlaki değerlerin kazanımı ve ahlak gelişimi zihinsel gelişimle paralellik göstermektedir. Zihinsel gelişim arttıkça, ahlaki gelişimde ilerler. Somut düşüncenin hâkim olduğu ilkokul yıllarında çocuklar davranışı karşılıklı çıkara göre değerlendirirken, soyut düşüncenin başlamasıyla niyet, kasıt ve kazara kavramlarını ergenler ayırt etmeye başlar.
Örneğin; Ali annesine sinirlendiği için bir bardağı yere atmış ve kırmış, kardeşi Senem ise tepside taşıdığı beş bardağı yanlışlıkla düşürmüş ve kırmış. Hangisi daha suçludur diye sorulunca 7 yaşındaki bir çocuk Senem’in Ali’ye göre daha suçlu olduğunu savunur çünkü Senem Ali’ye göre daha fazla bardak kırmıştır. 12 yaşındaki bir çocuk ise Ali’nin suçlu olduğunu savunur. Zihinsel gelişimi sayesinde Senem’in kazara bardakları kırdığını, Ali’nin kasıtlı olarak bardağı kırığını ayırt eder.
Ergenlik döneminde, iyi davranış artık başkalarınca da onaylanan davranıştır ve kurallar, doğru ve iyi kavramları, ortak değer yargıları ergenin benliğinin bir parçası olmuştur. Yanlış davranmaktan ceza korkusuyla değil, kendisi doğru ve uygun bulmadığı için kaçınır. Uygun davranışı hem kendi yararına hem de toplumun değerlerine uyduğu için benimser. Bir sonraki aşamada ergenler ahlak değerlerinin yere, zamana ve koşullara göre değişebildiğini yani göreceli olduğunu kavrar.
Aileler çocuklara ahlaki davranış ve düşünme konusunda model olmalı ve bunları yapmaları için fırsatlar tanımalıdır. İyi bir eğitim, destekleyici aile ortamı, olumlu ilişkiler ve aile içindeki pozitif iletişim de çocuğun ahlaki gelişimini desteklemektedir. Bunun yanında çocuk eğitiminde her zaman dikkat edilmesi gereken bazı kurallar da ahlak gelişimini etkilemektedir. Bunlar; gelişim özelliklerine uygun bir eğitim verilmesi; gelişimi engellemeyecek kadar sert, kendisine ve çevresine zarar verecek kadar yumuşak sınırlar yerine dengeli sınırlar belirlenmesi; ödül ve cezanın yerinde kullanılması; anne ve babanın davranış birlikteliği sağlaması yani çocuklara aynı olaylar karşısında benzer tepkiler verilmesi; beklenen davranışlara ve nedenlere ilişkin bilgi verilmesi.
KAYNAKÇA
Çiftçi, N. (2007). Ahlak Gelişimi. A. KAYA (Ed.), Eğitim Psikolojisi. Ankara: Pegema Yayıncılık.
Gander, M. J., Gardiner H. W. (2004). Çocuk ve Ergen Gelisimi. B. Onur (Ed). Ankara: İmge Yayınevi.
Karabekiroğlu, K. (2009). Anne-Babalar İçin Ergen Ruh Sağlığı Rehberi. İstanbul: Say Yayınları.
Kulaksızoğlu, A. (1998). Ergenlik psikolojisi. İstanbul: Remzi Yayınevi.
Sanderson, C. (2010). Çocuğun Cinsel Eğitimi ve Tacizden Koruma Rehberi. Sistem Yayıncılık, İstanbul.
Santrock, J. W. (2012). Ergenlik. Çeviri Editörü: D. M. Siyez. Nobel Akademik Yayıncılık Eğitim Danışmanlık, Ankara.
Siyez, D. M. (2007). Fiziksel Gelişim. A. KAYA (Ed.), Eğitim Psikolojisi. Ankara: Pegema Yayıncılık.
Siyez, D. M. (2010). Ergenlerde Problem Davranışlar Okul Temelli Önleme Çalışmaları İle İlgili Uygulama Örnekleri. Ankara: Pegem Akademi.
Steinberg, L. (2007). Adolescence (Çev: F. Çok.). USA: Mcgraw Hill Companies.
UNFPA, State of World Population, New York, 2000.
Yavuzer, H. (2005). Çocuk Psikolojisi. Remzi Kitabevi, İstanbul.
Yazgan İnanç, B., Bilgin, M. ve Kılıç Atıcı, M. (2004). Gelişim psikolojisi: çocuk ve ergen gelişimi. Adana: Nobel Yayınevi.
Yörükoğlu, A. (2000). Gençlik Çağı Ruh Sağlığı Ve Ruhsal Sorunlar. Özgür Yayınları, İstanbul.
|
Yazan
|
Bu makaleden alıntı yapmak
için alıntı yapılan yazıya aşağıdaki ibare eklenmelidir: "Ergenlik Döneminde Zihinsel Gelişim ve Ahlaki Gelişim" başlıklı makalenin tüm hakları yazarı Psk.Dnş.Barışcan ÖZTÜRK'e aittir ve makale, yazarı tarafından TavsiyeEdiyorum.com (http://www.tavsiyeediyorum.com) kütüphanesinde yayınlanmıştır. Bu ibare eklenmek şartıyla, makaleden Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa uygun kısa alıntılar yapılabilir, ancak Psk.Dnş.Barışcan ÖZTÜRK'ün izni olmaksızın makalenin tamamı başka bir mecraya kopyalanamaz veya başka yerde yayınlanamaz. |
5 Beğeni 
Yazan Uzman
|
| Makale Kütüphanemizden |
Sitemizde yer alan döküman ve yazılar uzman üyelerimiz tarafından hazırlanmış ve pek çoğu bilimsel düzeyde yapılmış çalışmalar olduğundan güvenilir mahiyette eserlerdir. Bununla birlikte TavsiyeEdiyorum.com sitesi ve çalışma sahipleri, yazıların içerdiği bilgilerin güvenilirliği veya güncelliği konusunda hukuki bir güvence vermezler. Sitemizde yayınlanan yazılar bilgi amaçlı kaleme alınmış ve profesyonellere yönelik olarak
hazırlanmıştır. Site ziyaretçilerimizin o meslekle ilgili bir uzmanla görüşmeden, yazı içindeki bilgileri kendi başlarına kullanmamaları gerekmektedir. Yazıların telif hakkı tamamen yazarlarına aittir, eserler sahiplerinin muvaffakatı olmadan hiçbir suretle çoğaltılamaz, başka bir
yerde kullanılamaz, kopyala yapıştır yöntemiyle başka mecralara aktarılamaz. Sitemizde yer alan herhangi bir yazı başkasına ait telif haklarını ihlal ediyor, intihal içeriyor veya yazarın mensubu bulunduğu mesleğin meslek için etik kurallarına aykırılıklar taşıyorsa, yazının kaldırılabilmesi için site yönetimimize bilgi verilmelidir.
