Travma ve Yas
“Yasa batma, sonu olmayan kedere teslimiyet gibi hissedilir. Danışanlar bu acılı sürecin ne kadar süreceğini sık sık sorarlar. Bu sorunun belli bir cevabı yoktur, yalnızca bu sürecin atlanamayacağından ya da aceleye getirilemeyeceğinden emin olunabilir. Bu süreç neredeyse kesin olarak danışanın istediğinden daha uzun sürecektir fakat sonsuza dek de devam etmeyecektir.” Judith Herman
“Ne nefret ne de sevgi yoluyla travma şeytanını çıkarmak mümkündür.” Judith Herman
Yas Kavramı
Yas, herhangi bir kayıp ya da kayıp tehdidi (ayrılık, boşanma ve ya ölüm gibi) sonrası verilen fiziksel, duygusal, bilişsel ve davranışsal tepkiler sürecine verilen addır. Yas kavramsal olarak akut (normal) yas, karmaşık yas ve travmatik yas olarak üçe ayrılır. Akut (normal) yas bir kayıp sonrası bireylerde gözlenen, kaybın doğal sonucu olarak ortaya çıkan tepkilerdir. Karmaşık yas, kaybın üzerinden en az 6 ay geçmesine rağmen kişinin işlevselliğinin giderek bozulması sonucu meydana gelen yastır. Travmatik yas ise, zamansız ve beklenmedik bir anda, özellikle şiddet ya da korkunç bir olay sonucu meydana gelen ölümlerin ardından bireyde oluşan tepkiler ile bireyin bu tepkilere bağlı olarak işlevselliğinin bozulmasıdır. (Gizir, 2006)
Normal Yasın 5 Evresi
İsviçreli psikiyatrist Elisabeth Kübler-Ross’a göre normal yasın beş evresi vardır: Ölüme yaklaştıran, travmatize eden bir olay ya da sevdiği birini kaybeden kişiler “five stages of grief” dediği üzüntünün beş aşamasından geçer (On Death and Dying, 1969). Bu aşamalar şunlardır:
1. İnkar (denial)
2. Kızgınlık (anger)
3. Pazarlık (bargaining)
4. Depresyon (depression)
5. Kabullenme (acceptance)
İnkar : Kaybın hemen ardından yaşanan şoktur, “Hayır bu olmadı, olmuş olamaz” düşüncesi ile travmatik olay ve kayıp yok sayılır. Bu aşama kaybın ilk şok etkisine karşı koruyan bir savunma mekanizmasıdır, geçicidir.
Kızgınlık: Kayıp gerçeğiyle yüzleşme aşamasıdır, acı vericidir ve hazırlıksız yakalar. Suçlu ve kızgın hissettirebilir. “Neden ben?” “Bu nasıl benim başıma gelir?” soruları hakimdir.
Pazarlık: Durumu kabul edilebilir seviyeye indirmek veya çıkarmak için girilen aşamadır.
Depresyon: Durumun tamamıyla idrakine varılmıştır. Büyük bir mutsuzluk, soyutlanma, kayıtsızlık ve hiçbir şey yapmama isteği hakimdir.
Kabullenme: Durumun hazmedilmesi ve normal yaşama dönme aşamasıdır. “Her şey yoluna girecek” düşüncesi hakimdir (psychcentral.com).
Herkes yasını aynı sırayla ve aynı sürede yaşamayabilir, bu normaldir. Olağan yasın süresi ve dışavurumu değişik kültürel gruplar arasında oldukça değişkenlik gösterir (DSM-IV-TR). Yasın süresi uzar ve kişinin işlevselliği bozulursa bu durum klinik odağı olabilir. Aşağıdaki semptomların varlığı görüldüğünde kişi artık normal yas durumundan çıkmıştır ve psikolojik destek alması gerekir:
• Sağ kalanın ölüm sırasında yaptığı ya da yapmadığı eylemlerin dışında kalan şeyler için duyduğu suçluluk. “Sağ kalma suçluluğu” yani kazada yaşamlarını yitirenlerin ölümünden kendilerini sorumlu tutma biçiminde yaşanan duygudur (Geçtan, 1975). Bunun hissedilmesi bir yere kadar normaldir ancak uzaması sorundur.
• Sağ kalanın kendisi ölmüş olsa daha iyi olurdu ya da keşke ölenle birlikte ölseydi duygularının dışında kalan ölüm düşünceleri.
• Değersizlik düşünceleriyle hastalık derecesinde uğraşıp durma.
• Belirgin psikomotor reterdasyon yani hareketlerde yavaşlama.
• İşlevsellikte uzun süreli ve belirgin bozulma olması.
• Ölmüş olan kişinin sesini duyuyor olma düşüncesi ya da gelip geçici olarak görüntüsünü görme dışında kalan hallüsinasyonlar.
Neler yapılabilir?
Üzerinden en az 6 ay geçmesine rağmen kişinin işlevselliğinin giderek bozulduğu karmaşık yas ile zamansız ve beklenmedik bir anda, özellikle şiddet ya da korkunç bir olay sonucu meydana gelen travmatik yastan sonra mutlaka psikolojik destek alınmalıdır. Yas sürecinde aşırı üzüntü, uykusuzluk (insomnia gibi), iştahsızlık ve kilo kaybı (anoreksia gibi) varsa durum kliniktir ve mutlaka psikiyatriste gidilmelidir. Görünür fiziksel semptomların yoğun olmadığı ancak duygusal olarak devam eden ve uzayan yaslarda psikoterapi ya da yas danışmanlığı alınması gerekir.
Yas danışmanlığının temel amacı “danışanın ölen kişi ile ilişkisindeki var olan bitmemiş işleri tamamlamasına ve danışanın ölen kişiye “elveda” diyebilmesine yardımcı olmaktır (Worden,2001). Worden yas sürecini belirli ‘aşamalardan’ oluşan bir süreç olarak kavramlaştırmak yerine, bireyin yas sürecine uyum gösterebilmesi için yerine getirmesi gereken temel ‘görevler’ olarak tanımlamaktadır. Worden’ın Yas Görevleri Modeli’nin aşamaları şunlardır:
1. Kaybın gerçekliğini kabul etmek,
2. Yas ile oluşan acı üzerinde çalışmak ve duyguları ifade etmek,
3. Ölen kişinin bulunmadığı bir çevreye uyum sağlamak,
4. Ve duygusal anlamda ölen kişi ile ilişkileri yeniden düzenlemek ve yaşama devam etmektir.
Sonuç
Her kayıp bir travmadır ve her travmada bir kayıp vardır. Travmalar kaçınılmaz olarak kayıp getirir. Bu kayıp; sevilen birinin kaybı, bir uzvun kaybı ya da bir inancın kaybı olabilir. Yas tutma, travma iyileşmesinin hem en gerekli hem de en korkulan evresidir. Çünkü yas tutmak zordur, yas tutmaya direnç, belki travma iyileşmesinin bu evresindeki zorluğun en yaygın nedenidir. Bu direnç kendini çeşitli şekillerde gösterir: İntikam, bağışlama ya da telafi. Travmatize insanlar intikamın rahatlama sağlayacağını hayal etmelerine rağmen, gerçekte bu intikam fantezileri onların acılarını artırır. Yas süreci sırasında kaybı yaşayan kişi ya da mağdur, ödeşmenin imkansızlığını kabullenmek zorundadır. İntikam fantezisinden ümidi kesmek, adalet aramaktan ümidi kesmek anlamına gelmez, aksine faili suçlarından sorumlu tutmak için başkalarıyla bir araya gelme süreci başlar (Herman, 1992).
Sevilen birinin kaybı sonrası yaşanan yas normal yas sürecidir. Normal yas tepkileri ile depresyon belirtileri arasında benzerlik olduğundan kişinin çevresi tarafından sorun olarak görülebilir ancak müdahale edilmemelidir. Yas sürecini sağlıklı bir şekilde yaşamak iyileşmenin en önemli kısmıdır. Yas bir iyileşme krizidir. En derin kayıptan sonra bile yasın onarıcı gücü ve insanı olağandışı yenileme kapasitesi vardır. Ancak yas sürecinin uzadığı ve kişinin işlevselliğini bozduğu durumlarda mutlaka psikolojik destek almak gerekir.
AYSEL KESKİN
PSİKOLOJİK DANIŞMAN
Kaynakça:
1. DSM-IV-TR, Tanı Ölçütleri Başvuru Elkitabı, Amerikan Psikiyatri Birliği (APA)
2. Psikodinamik Psikiyatri ve Normaldışı Davranışlar, Engin Geçtan, Metis Yayınevi.
3. Travma ve İyileşme, Judith Herman, Literatür Yayınları.
4. “Symptomatology and Management of Acute Grief”, Erich Lindemann, American Journal of
Psychiatry, 1944.
5. “Kubler-Ross Model for Death and Bereavement Counseling Personel Change and Trauma” Businessballas.com
6. “Bir Kayıp Sonrasında Zorluklar Yaşayan Üniversite Öğrencilerine Yönelik Bir Yas Danışmanlığı Modeli”, Cem Ali Gizir, Mersin Üniversitesi Eğitim Bilimleri Dergisi, Cilt 2, Sayı 2, Aralık 2006.
7. “The 5 Stages of Grief & Loss”, Julie Axelrod, Psychcentral.com
“Ne nefret ne de sevgi yoluyla travma şeytanını çıkarmak mümkündür.” Judith Herman
Yas Kavramı
Yas, herhangi bir kayıp ya da kayıp tehdidi (ayrılık, boşanma ve ya ölüm gibi) sonrası verilen fiziksel, duygusal, bilişsel ve davranışsal tepkiler sürecine verilen addır. Yas kavramsal olarak akut (normal) yas, karmaşık yas ve travmatik yas olarak üçe ayrılır. Akut (normal) yas bir kayıp sonrası bireylerde gözlenen, kaybın doğal sonucu olarak ortaya çıkan tepkilerdir. Karmaşık yas, kaybın üzerinden en az 6 ay geçmesine rağmen kişinin işlevselliğinin giderek bozulması sonucu meydana gelen yastır. Travmatik yas ise, zamansız ve beklenmedik bir anda, özellikle şiddet ya da korkunç bir olay sonucu meydana gelen ölümlerin ardından bireyde oluşan tepkiler ile bireyin bu tepkilere bağlı olarak işlevselliğinin bozulmasıdır. (Gizir, 2006)
Normal Yasın 5 Evresi
İsviçreli psikiyatrist Elisabeth Kübler-Ross’a göre normal yasın beş evresi vardır: Ölüme yaklaştıran, travmatize eden bir olay ya da sevdiği birini kaybeden kişiler “five stages of grief” dediği üzüntünün beş aşamasından geçer (On Death and Dying, 1969). Bu aşamalar şunlardır:
1. İnkar (denial)
2. Kızgınlık (anger)
3. Pazarlık (bargaining)
4. Depresyon (depression)
5. Kabullenme (acceptance)
İnkar : Kaybın hemen ardından yaşanan şoktur, “Hayır bu olmadı, olmuş olamaz” düşüncesi ile travmatik olay ve kayıp yok sayılır. Bu aşama kaybın ilk şok etkisine karşı koruyan bir savunma mekanizmasıdır, geçicidir.
Kızgınlık: Kayıp gerçeğiyle yüzleşme aşamasıdır, acı vericidir ve hazırlıksız yakalar. Suçlu ve kızgın hissettirebilir. “Neden ben?” “Bu nasıl benim başıma gelir?” soruları hakimdir.
Pazarlık: Durumu kabul edilebilir seviyeye indirmek veya çıkarmak için girilen aşamadır.
Depresyon: Durumun tamamıyla idrakine varılmıştır. Büyük bir mutsuzluk, soyutlanma, kayıtsızlık ve hiçbir şey yapmama isteği hakimdir.
Kabullenme: Durumun hazmedilmesi ve normal yaşama dönme aşamasıdır. “Her şey yoluna girecek” düşüncesi hakimdir (psychcentral.com).
Herkes yasını aynı sırayla ve aynı sürede yaşamayabilir, bu normaldir. Olağan yasın süresi ve dışavurumu değişik kültürel gruplar arasında oldukça değişkenlik gösterir (DSM-IV-TR). Yasın süresi uzar ve kişinin işlevselliği bozulursa bu durum klinik odağı olabilir. Aşağıdaki semptomların varlığı görüldüğünde kişi artık normal yas durumundan çıkmıştır ve psikolojik destek alması gerekir:
• Sağ kalanın ölüm sırasında yaptığı ya da yapmadığı eylemlerin dışında kalan şeyler için duyduğu suçluluk. “Sağ kalma suçluluğu” yani kazada yaşamlarını yitirenlerin ölümünden kendilerini sorumlu tutma biçiminde yaşanan duygudur (Geçtan, 1975). Bunun hissedilmesi bir yere kadar normaldir ancak uzaması sorundur.
• Sağ kalanın kendisi ölmüş olsa daha iyi olurdu ya da keşke ölenle birlikte ölseydi duygularının dışında kalan ölüm düşünceleri.
• Değersizlik düşünceleriyle hastalık derecesinde uğraşıp durma.
• Belirgin psikomotor reterdasyon yani hareketlerde yavaşlama.
• İşlevsellikte uzun süreli ve belirgin bozulma olması.
• Ölmüş olan kişinin sesini duyuyor olma düşüncesi ya da gelip geçici olarak görüntüsünü görme dışında kalan hallüsinasyonlar.
Neler yapılabilir?
Üzerinden en az 6 ay geçmesine rağmen kişinin işlevselliğinin giderek bozulduğu karmaşık yas ile zamansız ve beklenmedik bir anda, özellikle şiddet ya da korkunç bir olay sonucu meydana gelen travmatik yastan sonra mutlaka psikolojik destek alınmalıdır. Yas sürecinde aşırı üzüntü, uykusuzluk (insomnia gibi), iştahsızlık ve kilo kaybı (anoreksia gibi) varsa durum kliniktir ve mutlaka psikiyatriste gidilmelidir. Görünür fiziksel semptomların yoğun olmadığı ancak duygusal olarak devam eden ve uzayan yaslarda psikoterapi ya da yas danışmanlığı alınması gerekir.
Yas danışmanlığının temel amacı “danışanın ölen kişi ile ilişkisindeki var olan bitmemiş işleri tamamlamasına ve danışanın ölen kişiye “elveda” diyebilmesine yardımcı olmaktır (Worden,2001). Worden yas sürecini belirli ‘aşamalardan’ oluşan bir süreç olarak kavramlaştırmak yerine, bireyin yas sürecine uyum gösterebilmesi için yerine getirmesi gereken temel ‘görevler’ olarak tanımlamaktadır. Worden’ın Yas Görevleri Modeli’nin aşamaları şunlardır:
1. Kaybın gerçekliğini kabul etmek,
2. Yas ile oluşan acı üzerinde çalışmak ve duyguları ifade etmek,
3. Ölen kişinin bulunmadığı bir çevreye uyum sağlamak,
4. Ve duygusal anlamda ölen kişi ile ilişkileri yeniden düzenlemek ve yaşama devam etmektir.
Sonuç
Her kayıp bir travmadır ve her travmada bir kayıp vardır. Travmalar kaçınılmaz olarak kayıp getirir. Bu kayıp; sevilen birinin kaybı, bir uzvun kaybı ya da bir inancın kaybı olabilir. Yas tutma, travma iyileşmesinin hem en gerekli hem de en korkulan evresidir. Çünkü yas tutmak zordur, yas tutmaya direnç, belki travma iyileşmesinin bu evresindeki zorluğun en yaygın nedenidir. Bu direnç kendini çeşitli şekillerde gösterir: İntikam, bağışlama ya da telafi. Travmatize insanlar intikamın rahatlama sağlayacağını hayal etmelerine rağmen, gerçekte bu intikam fantezileri onların acılarını artırır. Yas süreci sırasında kaybı yaşayan kişi ya da mağdur, ödeşmenin imkansızlığını kabullenmek zorundadır. İntikam fantezisinden ümidi kesmek, adalet aramaktan ümidi kesmek anlamına gelmez, aksine faili suçlarından sorumlu tutmak için başkalarıyla bir araya gelme süreci başlar (Herman, 1992).
Sevilen birinin kaybı sonrası yaşanan yas normal yas sürecidir. Normal yas tepkileri ile depresyon belirtileri arasında benzerlik olduğundan kişinin çevresi tarafından sorun olarak görülebilir ancak müdahale edilmemelidir. Yas sürecini sağlıklı bir şekilde yaşamak iyileşmenin en önemli kısmıdır. Yas bir iyileşme krizidir. En derin kayıptan sonra bile yasın onarıcı gücü ve insanı olağandışı yenileme kapasitesi vardır. Ancak yas sürecinin uzadığı ve kişinin işlevselliğini bozduğu durumlarda mutlaka psikolojik destek almak gerekir.
AYSEL KESKİN
PSİKOLOJİK DANIŞMAN
Kaynakça:
1. DSM-IV-TR, Tanı Ölçütleri Başvuru Elkitabı, Amerikan Psikiyatri Birliği (APA)
2. Psikodinamik Psikiyatri ve Normaldışı Davranışlar, Engin Geçtan, Metis Yayınevi.
3. Travma ve İyileşme, Judith Herman, Literatür Yayınları.
4. “Symptomatology and Management of Acute Grief”, Erich Lindemann, American Journal of
Psychiatry, 1944.
5. “Kubler-Ross Model for Death and Bereavement Counseling Personel Change and Trauma” Businessballas.com
6. “Bir Kayıp Sonrasında Zorluklar Yaşayan Üniversite Öğrencilerine Yönelik Bir Yas Danışmanlığı Modeli”, Cem Ali Gizir, Mersin Üniversitesi Eğitim Bilimleri Dergisi, Cilt 2, Sayı 2, Aralık 2006.
7. “The 5 Stages of Grief & Loss”, Julie Axelrod, Psychcentral.com
|
Yazan
|
Bu makaleden alıntı yapmak
için alıntı yapılan yazıya aşağıdaki ibare eklenmelidir: "Travma ve Yas" başlıklı makalenin tüm hakları yazarı Psk.Dnş.Aysel KESKİN'e aittir ve makale, yazarı tarafından TavsiyeEdiyorum.com (http://www.tavsiyeediyorum.com) kütüphanesinde yayınlanmıştır. Bu ibare eklenmek şartıyla, makaleden Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa uygun kısa alıntılar yapılabilir, ancak Psk.Dnş.Aysel KESKİN'in izni olmaksızın makalenin tamamı başka bir mecraya kopyalanamaz veya başka yerde yayınlanamaz. |
Beğenin 
Yazan Uzman
|
yas kavramı, yas nedir, normal yas, karmaşık yas, travmatik yas, yasın evreleri, yasta inkar, yasta kızgınlık, yasta pazarlık, yasta depresyon, yasta kabullenme, yasta psikolojik destek, sağ kalma suçluluğu, anormal yas, uzayan yas, travma sonrası yas
Sitemizde yer alan döküman ve yazılar uzman üyelerimiz tarafından hazırlanmış ve pek çoğu bilimsel düzeyde yapılmış çalışmalar olduğundan güvenilir mahiyette eserlerdir. Bununla birlikte TavsiyeEdiyorum.com sitesi ve çalışma sahipleri, yazıların içerdiği bilgilerin güvenilirliği veya güncelliği konusunda hukuki bir güvence vermezler. Sitemizde yayınlanan yazılar bilgi amaçlı kaleme alınmış ve profesyonellere yönelik olarak
hazırlanmıştır. Site ziyaretçilerimizin o meslekle ilgili bir uzmanla görüşmeden, yazı içindeki bilgileri kendi başlarına kullanmamaları gerekmektedir. Yazıların telif hakkı tamamen yazarlarına aittir, eserler sahiplerinin muvaffakatı olmadan hiçbir suretle çoğaltılamaz, başka bir
yerde kullanılamaz, kopyala yapıştır yöntemiyle başka mecralara aktarılamaz. Sitemizde yer alan herhangi bir yazı başkasına ait telif haklarını ihlal ediyor, intihal içeriyor veya yazarın mensubu bulunduğu mesleğin meslek için etik kurallarına aykırılıklar taşıyorsa, yazının kaldırılabilmesi için site yönetimimize bilgi verilmelidir.
