Çocuklardaki Davranış Problemleri Nelerdir? Ebeveynler Çocuklarının Davranışlarını Nasıl Değiştirebilir?
Tüm çocuklar zaman zaman yaramaz, meydan okuyan ve dürtüsel olabilir, bu da normaldir. Bununla birlikte, bazı çocuklar yaşlarına göre normun dışında olan son derece zor davranışlara sahiptir.
En yaygın yıkıcı davranış bozuklukları, karşıt olma karşı gelme bozukluğu , davranış bozukluğu ve dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğunu içerir. Bu üç davranış bozukluğu bazı yaygın semptomları paylaşır, bu nedenle tanı zor ve zaman alıcı olabilir. Bir çocuk veya ergenin aynı anda iki rahatsızlığı olabilir. Diğer şiddetlendirici faktörler duygusal problemleri, duygudurum bozukluklarını, aile zorluklarını ve madde bağımlılığını içerebilir. Sırasıyla Davranış Problemleri çeşitlerini tanıyalım:
Karşıt Olma Karşı Gelme Bozukluğu
12 yaşın altındaki her on çocuktan birinin karşıt meydan okuma bozukluğuna sahip olduğu ve erkeklerin kızları ikiye bir oranında geçtiği düşünülmektedir. Karşıt gelme davranış bozukluğuna sahip bir çocuğun tipik davranışlarından bazıları şunlardır:
• Kolayca sinirlenir veya gıcık olur
• Sık öfke nöbetleri geçirir
• Yetişkinlerle, özellikle ebeveynleri gibi hayatlarında en tanıdık yetişkinlerle sık sık tartışır
• Kurallara uymayı reddeder
• Başkalarını kasten kızdırmaya veya tahrik etmeye çalışıyor gibi görünüyor
• Kendine güvensizdir
• Düşük hayal kırıklığı eşiğine sahiptir
• Herhangi bir talihsizlik için başkalarını suçlamaya çalışır.
Davranış bozukluğu
Davranış bozukluğu (Conduct Disorder) olan çocuklar, uygunsuz davranışları ve kuralları kabul etmeyi reddetmeleri nedeniyle genellikle 'kötü çocuklar' olarak değerlendirilir. 10 yaşındakilerin yaklaşık yüzde beşinin davranış bozukluğu olduğu düşünülmektedir, erkeklerde görülme sıklığı kızlara göre dörte bir oranında fazladır. Davranış Bozukluğu olan çocukların yaklaşık üçte birinde dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu (DEHB) görülmektedir.
Davranış Bozukluğu olan bir çocuğun tipik davranışlarından bazıları şunları içerebilir:
• Ebeveynlere veya diğer otoritelere uymayı sıklıkla reddetme
• Tekrarlanan okuldan kaçma teşebbüsleri
• Çok erken yaşta sigara ve alkol de dahil olmak üzere madde kullanma eğilimi
• Başkaları için empati eksikliği
• Hayvanlara ve diğer insanlara karşı agresif olmak veya zorbalık göstermek
• Fiziksel veya cinsel istismar dahil sadist davranışlar göstermek
• Fiziksel kavgalara başlama keskinliği
• Fiziksel kavgalarda silah kullanma eğilimi
• Sık yalan söylemek
• Çalma, kasıtlı olarak ateş yakma, evlere girme ve vandalizm gibi suç davranışları
• Evden kaçma eğilimi
• İntihar eğilimleri.
Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu
Çocukların yaklaşık yüzde iki ila beşinin dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğuna (DEHB) sahip olduğu ve erkeklerin kızlara oranla üçe bir oranda fazla olduğu düşünülmektedir. DEHB'nin özellikleri şunları içerebilir:
• Dikkatsizlik - konsantre olamama, talimatları unutma, bir işi tamamlamadan bir görevden diğerine geçme .
• Dürtüsellik - 'kısa sigorta' olarak tabir edilen ani ve duygusal hareketler yapmak, kazaya yatkın davranışlar sergilemek.
• Aşırı aktiflik - sürekli yerinde duramama ve/veya sürekli kıpırdanma
Çocuklarda Davranış Bozukluklarının Teşhisi Nasıl Konur?
Yıkıcı davranış bozuklukları karmaşıktır ve birbirini etkileyen birçok farklı faktörü içerebilir. Örneğin, Davranış Bozukluğu'nun uygunsuz davranışlarını sergileyen bir çocuğun DEHB, kaygı, depresyon ve zor bir ev hayatı da olabilir.
Teşhis yöntemleri şunları içerebilir:
Bir çocuk doktoru, psikolog veya çocuk psikiyatristini içeren uzman bir servis tarafından teşhis.
Ebeveynler, çocuk ve öğretmenlerle derinlemesine görüşmeler
Davranış kontrol listeleri veya standart anketler.
Çocuğun davranışını bozabilecek akut stres faktörlerini ekarte etmek önemlidir. Örneğin, hasta bir ebeveyn veya başka çocuklar tarafından mağdur olmak, çocuğun tipik davranışındaki ani değişikliklerden sorumlu olabilir ve bu faktörlerin başlangıçta dikkate alınması gerekir.
Çocuklarda Davranış Bozukluklarının Tedavisi Nasıl Olur?
Davranış bozukluğu olan tedavi edilmeyen çocuklar işlevsiz yetişkinler olarak büyüyebilir ve ileride kişilik bozukluklarına sahip olma ihtimalleri vardır. Genel olarak, müdahale ne kadar erken olursa, sonuç o kadar iyi olur.
Çalışmalar, örneğin DEHB için özenle tasarlanmış ilaç yönetimi ve davranışsal tedavinin okuldaki ve evde tüm davranış ölçülerini iyileştirdiğini göstermiştir.
Tedavi genellikle çok yönlüdür dolayısıyla belirli bozukluğa ve buna katkıda bulunan faktörlere bağlıdır. Kapsamlı bir tedavi rotası şunları içerebilir:
Ebeveyn eğitimi - örneğin, ebeveynlere çocuklarıyla nasıl iletişim kuracaklarını ve çocuklarını nasıl yönlendirebileceklerini öğretmek.
Aile terapisi - Tüm ailenin iletişim ve problem çözme becerilerini geliştirmesine yardımcı olmak.
Bilişsel davranışçı terapi - Çocuğun düşüncelerini ve davranışlarını kontrol etmesine yardımcı olmak.
Sosyal eğitim - Çocuğa nasıl sohbet edileceği veya başkalarıyla işbirliği içinde nasıl oynanacağı gibi önemli sosyal beceriler öğretmek.
Öfke yönetimi - Çocuğa artan hayal kırıklıklarının işaretlerini nasıl tanıyacağı öğretilir ve öfke ve saldırgan davranışlarını etkisiz hale getirmek için tasarlanmış bir dizi baş etme becerisi verilir. Gevşeme teknikleri ve stres yönetimi becerileri de öğretilir.
Teşvik - Davranış bozukluğu olan birçok çocuk okulda ve başkalarıyla etkileşimlerinde tekrarlanan başarısızlıklar yaşar. Çocuğu belirli yeteneklerinde (spor gibi) üstün olmaya teşvik etmek benlik saygısı geliştirmeye yardımcı olabilir.
İlaç - Dürtüsel davranışların kontrolüne yardımcı olmaktadır.
Yukarıda belirtilen davranış örneklerine sahip olduğu düşünülen çocuğun ya da ergenin öncelikle bir uzmana danışması önemlidir. Bu süreçte ebeveynlerin davranışları nasıl şekillendirebileceğine dair bilgi edinmek için okumaya devam etmelerini tavsiye etmekteyiz.
ÇOCUĞUNUZDA İSTEDİĞİNİZ DAVRANIŞI NASIL ELDE EDERSİNİZ?
Davranışsal psikolojide pekiştirme, belirli bir davranış olasılığını artırma yöntemidir.
İki tür pekiştireç vardır: pozitif ve negatif.Hiç iyi davranış sergileyen bir çocuğu şekerle ödüllendirdiniz mi? Bu olumlu pekiştirme örneğidir. Farklı pekiştirme yöntemleri farklı deneyim ve davranışlara yol açacaktır. Kısacası; “Farklı bir sonuç istiyorsanız, farklı bir davranış seçmelisiniz.”
Pozitif ve Negatif Pekiştireç
Pozitif pekiştireç, belirli davranışları teşvik eden ek bir uyarıcıdır. Bu bir tür edimsel koşullamadır.Örneğin, ebeveynler çocuklarının ev işlerini ya da ödevlerini tamamlamaları için abur cubur vererek pozitif pekiştireç kullanırlar. Çocuk işleri şekerle ilişkilendirmeye başlar ve sonuç olarak daha fazla şeker kazanma umuduyla ev işlerini daha coşkuyla tamamlar.
Öte yandan, olumsuz pekiştirme yanlış anlaşıldığı zaman bazen ceza anlamına gelir. Ancak, bu durumda, “negatif” kelimesi kötü bir şeye değil, bir uyaranın kaldırılmasına atıfta bulunmaktadır. Negatif pekiştireçte uyaran hoş değildir, böylece davranışı ödülün yokluğu ile teşvik eder.
Bir diğer olumsuz pekiştireç örneği olarak, aşırı koruyucu ebeveyn ve ergen çağında çocuğunu düşünelim.Gençlerin iyi notlar aldıklarında ebeveynlerinin aşırı koruyucu davranışlarının azaldığını görülmektedir. Genç akademik başarıyı ebeveynin gevşek tutuşuyla ilişkilendirmeye başlar ve özgürlüklerinin tadını çıkarmak için çok çalışmaya devam eder.Bu şekilde, fazla denetimin olmaması, gençlerin davranışlarını olumsuz yönde güçlendirebilir.
Ünlü Davranış Bilimci B.F. Skinner’ın Edimsel Koşullama Yöntemleri Size Nasıl Yardımcı Olabilir?
En etkili davranışçı psikologlardan biri olan B.F. Skinner, fareler üzerindeki pekiştireç deneyleriyle ünlenmiştir. Ünlü “Skinner Box” 'da fareler yiyecek dağıtan bir kolu iterek veya güvercinlerle yaptığı çalışmalarda kuşlar yiyecek alabilmek için belli bir noktayı gagalamaları gerekmektedir.
Skinner'ın önde gelen keşiflerinden biri; pekiştireç programının, istenen davranışı ortaya çıkarmadaki başarısı üzerinde derin bir etkiye sahip olmasıdır.
Genel olarak, iki tür zamanlama pekiştireci vardır: sürekli veya kısmen. Kısmi ve sürekli ana kategorileri altında pekiştireç programının nasıl gerçekleşebileceğine dair dört alt kategori vardır.
Sürekli Pekiştirme
Bu çizelgede, istenen davranış her gerçekleştiğinde pekiştireç oluşur. Tipik olarak, bu, başlamak için iyi bir programdır, çünkü istenen davranış ve ödül arasında güçlü bir ilişki yaratır. Örneğin, bir köpeği oturması için eğitiyorsanız, köpek “otur” emrine her cevap verdiğinde eğitmen köpeğe bir ödül vermelidir.
Bu genellikle en fazla çaba ve kaynak gereksinimi içerir ve öğrenilen davranışın zamanla yok olmasına veya sona ermesine en açık olan versiyondur.
Aynı köpek örneğiyle devam edersek , eğitmen köpeğin oturmasını isterse, ancak davranış için bir ödül sunmayı bırakırsa, köpek bu emri tamamlama konusundaki ilgisini kaybedebilir.
Kısmi Pekiştireç
Kısmi pekiştireç, daha az sıklıkta ve tutarlı pekiştireç almayı içerir. Yukarıda da belirtildiği gibi Skinner dört farklı kısmi güçlendirme yöntemi tanıtmıştır.
Sabit Oranlı Pekiştirme Tarifesi: İstenilen Davranışın Tekrarlarına Dayalı
Sabit Oran Pekiştireci; davranış belirli sayıda gerçekleştirildiğinde sunulur. Bunun bir örneği, yaptığınız her beşinci antrenmandan sonra kendinizi çikolatalı bir bar ile ödüllendirmek veya altı ayda bir finansal gelir hedefinize ulaşırsanız daha büyük bir satın alma işlemine kendinizi ikna etmek olabilir.
Sabit Aralık Pekiştireci: Zaman Aralıklarına Dayalı
Bu, pekiştireç sabit zaman aralıklarında gerçekleşir, ancak sadece istenen davranış aralık sırasında en az bir kez yapılırsa pekiştireç verilmelidir. Bunun bir örneği, tamamlanan iş miktarına bakılmaksızın saatlik ücrettir. Veya ne kadar iş tamamlandığına bakılmaksızın, çalışanlar her iki saatte bir ara verdiğinde molanın pekiştireç olması gibi düşünülebilir.
Değişken Oran Pekiştireci: Ortalama Değişkenliğe Dayalı
Bu tarifede pekiştirecin kaç davranış sonucu ortaya çıkacağı belli değildir. Bazen iki bazen dört bazen de 10 davranışın pekiştirilmesidir. İlginç bir şekilde, değişken oranlı pekiştireç genellikle yok olmaya en dirençli olan istenen davranışı üretir.
Buna bir örnek, bir slot makinesinde jackpot'un sabit bir olasılıkla ortaya çıkabileceğidir, ancak gereken kol çekme sayısı her seferinde değişecektir. Çekilen kolun sayısı değişse de, makinenin insanları ödüllendirdiği ortalama miktar aynı kalır. Kısacası ödülün geleceği ihtimali eylemi gerçekleştiren bireyleri şiddetli bir şekilde devam etmeye itmektedir. Araştırmalar bize özellikle ödülün alındığı eylemden sonra devam isteğinin yani eylemi tekrarlama isteğinin en yüksek olduğu zaman olduğunu göstermektedir.
Değişken Aralık Pekiştireci: Rastgele Aralıklara Dayalı
Değişken Oran Pekiştireci, istenen davranışın bir süre boyunca en az bir kez gerçekleşmesi koşuluyla, rastgele sürelerden sonra gerçekleşir.
Bunun bir örneği, öğrencilerin derslerinde oldukları pop quizler yani habersiz mini testler olarak düşünülebilir. Hangi zaman aralaıklarında gelecekleri belirsizdir dolayısıyla öğrenciyi her zaman hazırlıklı olmaya yönlendirir.
Edimsel Koşullama Kullanarak İstediğiniz Davranışı Nasıl Elde Edersiniz?
Yeni bir davranış ortaya koyarken, zaman içinde kademeli olarak kısmi pekiştireç programlarından birine geçerek sürekli pekiştirecin dahil olduğu bir programla başlamak en iyisi olabilir.
Köpek eğitimi örneğine dönersek, “Otur” emrine her cevap verdiklerinde ödül alan bir köpeği hayal edin. Zamanla, eğitmen köpeğin her oturuşunda ödül vermekten, her oturuşuna değil ama birkaç seferde ikramlar sunmaya başlayabilir. Bu şekilde, köpek “otur” kelimesine cevap vermeye devam eder, çünkü eylemin ne zaman bir ödül ile sonuçlanacağından asla emin değildir.
Kısmi pekiştireç programlarının avantajı, ödülün çok hızlı bir şekilde değer kaybetmesini önleyebilmeleridir. Pekiştireç çok sık ve çok kolay bir şekilde sunulduğunda, pekiştireç gücünü kaybedebilir.
İdeal olarak, istenen davranış onsuz gerçekleştirilinceye kadar pekiştirici olarak kullanılan ödülü kademeli olarak silmek iyi bir fikirdir.
Yaşamınızda, çocuklarınızla, evcil hayvanlarınızla veya iş yerinizde olumlu pekiştireç kullanmaya karar verirseniz, hatırlamanız gereken birkaç önemli nokta vardır:
Ödülün değeri özneldir. İstenildiği bilinen bir ödül seçmelisiniz.
Ödülün değeri zamanla azalabilir, bu yüzden çok özgürce ve eli bol bir şekilde vermeyin. Bu duruma karşılık yedek bir ödül düşünebilirsiniz.
Her zaman önceden plan yapmalısınız. Ödülden vazgeçmek için çalışın. Unutmayın, amaç, sonunda bir ödüle ihtiyaç duymadan istenen davranışı gerçekleştirmektir.
Son olarak övgünün değerini asla küçümsemeyin. Birçok durumda, övgü herhangi bir somut ödülün üstesinden gelebilir.
En yaygın yıkıcı davranış bozuklukları, karşıt olma karşı gelme bozukluğu , davranış bozukluğu ve dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğunu içerir. Bu üç davranış bozukluğu bazı yaygın semptomları paylaşır, bu nedenle tanı zor ve zaman alıcı olabilir. Bir çocuk veya ergenin aynı anda iki rahatsızlığı olabilir. Diğer şiddetlendirici faktörler duygusal problemleri, duygudurum bozukluklarını, aile zorluklarını ve madde bağımlılığını içerebilir. Sırasıyla Davranış Problemleri çeşitlerini tanıyalım:
Karşıt Olma Karşı Gelme Bozukluğu
12 yaşın altındaki her on çocuktan birinin karşıt meydan okuma bozukluğuna sahip olduğu ve erkeklerin kızları ikiye bir oranında geçtiği düşünülmektedir. Karşıt gelme davranış bozukluğuna sahip bir çocuğun tipik davranışlarından bazıları şunlardır:
• Kolayca sinirlenir veya gıcık olur
• Sık öfke nöbetleri geçirir
• Yetişkinlerle, özellikle ebeveynleri gibi hayatlarında en tanıdık yetişkinlerle sık sık tartışır
• Kurallara uymayı reddeder
• Başkalarını kasten kızdırmaya veya tahrik etmeye çalışıyor gibi görünüyor
• Kendine güvensizdir
• Düşük hayal kırıklığı eşiğine sahiptir
• Herhangi bir talihsizlik için başkalarını suçlamaya çalışır.
Davranış bozukluğu
Davranış bozukluğu (Conduct Disorder) olan çocuklar, uygunsuz davranışları ve kuralları kabul etmeyi reddetmeleri nedeniyle genellikle 'kötü çocuklar' olarak değerlendirilir. 10 yaşındakilerin yaklaşık yüzde beşinin davranış bozukluğu olduğu düşünülmektedir, erkeklerde görülme sıklığı kızlara göre dörte bir oranında fazladır. Davranış Bozukluğu olan çocukların yaklaşık üçte birinde dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu (DEHB) görülmektedir.
Davranış Bozukluğu olan bir çocuğun tipik davranışlarından bazıları şunları içerebilir:
• Ebeveynlere veya diğer otoritelere uymayı sıklıkla reddetme
• Tekrarlanan okuldan kaçma teşebbüsleri
• Çok erken yaşta sigara ve alkol de dahil olmak üzere madde kullanma eğilimi
• Başkaları için empati eksikliği
• Hayvanlara ve diğer insanlara karşı agresif olmak veya zorbalık göstermek
• Fiziksel veya cinsel istismar dahil sadist davranışlar göstermek
• Fiziksel kavgalara başlama keskinliği
• Fiziksel kavgalarda silah kullanma eğilimi
• Sık yalan söylemek
• Çalma, kasıtlı olarak ateş yakma, evlere girme ve vandalizm gibi suç davranışları
• Evden kaçma eğilimi
• İntihar eğilimleri.
Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu
Çocukların yaklaşık yüzde iki ila beşinin dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğuna (DEHB) sahip olduğu ve erkeklerin kızlara oranla üçe bir oranda fazla olduğu düşünülmektedir. DEHB'nin özellikleri şunları içerebilir:
• Dikkatsizlik - konsantre olamama, talimatları unutma, bir işi tamamlamadan bir görevden diğerine geçme .
• Dürtüsellik - 'kısa sigorta' olarak tabir edilen ani ve duygusal hareketler yapmak, kazaya yatkın davranışlar sergilemek.
• Aşırı aktiflik - sürekli yerinde duramama ve/veya sürekli kıpırdanma
Çocuklarda Davranış Bozukluklarının Teşhisi Nasıl Konur?
Yıkıcı davranış bozuklukları karmaşıktır ve birbirini etkileyen birçok farklı faktörü içerebilir. Örneğin, Davranış Bozukluğu'nun uygunsuz davranışlarını sergileyen bir çocuğun DEHB, kaygı, depresyon ve zor bir ev hayatı da olabilir.
Teşhis yöntemleri şunları içerebilir:
Bir çocuk doktoru, psikolog veya çocuk psikiyatristini içeren uzman bir servis tarafından teşhis.
Ebeveynler, çocuk ve öğretmenlerle derinlemesine görüşmeler
Davranış kontrol listeleri veya standart anketler.
Çocuğun davranışını bozabilecek akut stres faktörlerini ekarte etmek önemlidir. Örneğin, hasta bir ebeveyn veya başka çocuklar tarafından mağdur olmak, çocuğun tipik davranışındaki ani değişikliklerden sorumlu olabilir ve bu faktörlerin başlangıçta dikkate alınması gerekir.
Çocuklarda Davranış Bozukluklarının Tedavisi Nasıl Olur?
Davranış bozukluğu olan tedavi edilmeyen çocuklar işlevsiz yetişkinler olarak büyüyebilir ve ileride kişilik bozukluklarına sahip olma ihtimalleri vardır. Genel olarak, müdahale ne kadar erken olursa, sonuç o kadar iyi olur.
Çalışmalar, örneğin DEHB için özenle tasarlanmış ilaç yönetimi ve davranışsal tedavinin okuldaki ve evde tüm davranış ölçülerini iyileştirdiğini göstermiştir.
Tedavi genellikle çok yönlüdür dolayısıyla belirli bozukluğa ve buna katkıda bulunan faktörlere bağlıdır. Kapsamlı bir tedavi rotası şunları içerebilir:
Ebeveyn eğitimi - örneğin, ebeveynlere çocuklarıyla nasıl iletişim kuracaklarını ve çocuklarını nasıl yönlendirebileceklerini öğretmek.
Aile terapisi - Tüm ailenin iletişim ve problem çözme becerilerini geliştirmesine yardımcı olmak.
Bilişsel davranışçı terapi - Çocuğun düşüncelerini ve davranışlarını kontrol etmesine yardımcı olmak.
Sosyal eğitim - Çocuğa nasıl sohbet edileceği veya başkalarıyla işbirliği içinde nasıl oynanacağı gibi önemli sosyal beceriler öğretmek.
Öfke yönetimi - Çocuğa artan hayal kırıklıklarının işaretlerini nasıl tanıyacağı öğretilir ve öfke ve saldırgan davranışlarını etkisiz hale getirmek için tasarlanmış bir dizi baş etme becerisi verilir. Gevşeme teknikleri ve stres yönetimi becerileri de öğretilir.
Teşvik - Davranış bozukluğu olan birçok çocuk okulda ve başkalarıyla etkileşimlerinde tekrarlanan başarısızlıklar yaşar. Çocuğu belirli yeteneklerinde (spor gibi) üstün olmaya teşvik etmek benlik saygısı geliştirmeye yardımcı olabilir.
İlaç - Dürtüsel davranışların kontrolüne yardımcı olmaktadır.
Yukarıda belirtilen davranış örneklerine sahip olduğu düşünülen çocuğun ya da ergenin öncelikle bir uzmana danışması önemlidir. Bu süreçte ebeveynlerin davranışları nasıl şekillendirebileceğine dair bilgi edinmek için okumaya devam etmelerini tavsiye etmekteyiz.
ÇOCUĞUNUZDA İSTEDİĞİNİZ DAVRANIŞI NASIL ELDE EDERSİNİZ?
Davranışsal psikolojide pekiştirme, belirli bir davranış olasılığını artırma yöntemidir.
İki tür pekiştireç vardır: pozitif ve negatif.Hiç iyi davranış sergileyen bir çocuğu şekerle ödüllendirdiniz mi? Bu olumlu pekiştirme örneğidir. Farklı pekiştirme yöntemleri farklı deneyim ve davranışlara yol açacaktır. Kısacası; “Farklı bir sonuç istiyorsanız, farklı bir davranış seçmelisiniz.”
Pozitif ve Negatif Pekiştireç
Pozitif pekiştireç, belirli davranışları teşvik eden ek bir uyarıcıdır. Bu bir tür edimsel koşullamadır.Örneğin, ebeveynler çocuklarının ev işlerini ya da ödevlerini tamamlamaları için abur cubur vererek pozitif pekiştireç kullanırlar. Çocuk işleri şekerle ilişkilendirmeye başlar ve sonuç olarak daha fazla şeker kazanma umuduyla ev işlerini daha coşkuyla tamamlar.
Öte yandan, olumsuz pekiştirme yanlış anlaşıldığı zaman bazen ceza anlamına gelir. Ancak, bu durumda, “negatif” kelimesi kötü bir şeye değil, bir uyaranın kaldırılmasına atıfta bulunmaktadır. Negatif pekiştireçte uyaran hoş değildir, böylece davranışı ödülün yokluğu ile teşvik eder.
Bir diğer olumsuz pekiştireç örneği olarak, aşırı koruyucu ebeveyn ve ergen çağında çocuğunu düşünelim.Gençlerin iyi notlar aldıklarında ebeveynlerinin aşırı koruyucu davranışlarının azaldığını görülmektedir. Genç akademik başarıyı ebeveynin gevşek tutuşuyla ilişkilendirmeye başlar ve özgürlüklerinin tadını çıkarmak için çok çalışmaya devam eder.Bu şekilde, fazla denetimin olmaması, gençlerin davranışlarını olumsuz yönde güçlendirebilir.
Ünlü Davranış Bilimci B.F. Skinner’ın Edimsel Koşullama Yöntemleri Size Nasıl Yardımcı Olabilir?
En etkili davranışçı psikologlardan biri olan B.F. Skinner, fareler üzerindeki pekiştireç deneyleriyle ünlenmiştir. Ünlü “Skinner Box” 'da fareler yiyecek dağıtan bir kolu iterek veya güvercinlerle yaptığı çalışmalarda kuşlar yiyecek alabilmek için belli bir noktayı gagalamaları gerekmektedir.
Skinner'ın önde gelen keşiflerinden biri; pekiştireç programının, istenen davranışı ortaya çıkarmadaki başarısı üzerinde derin bir etkiye sahip olmasıdır.
Genel olarak, iki tür zamanlama pekiştireci vardır: sürekli veya kısmen. Kısmi ve sürekli ana kategorileri altında pekiştireç programının nasıl gerçekleşebileceğine dair dört alt kategori vardır.
Sürekli Pekiştirme
Bu çizelgede, istenen davranış her gerçekleştiğinde pekiştireç oluşur. Tipik olarak, bu, başlamak için iyi bir programdır, çünkü istenen davranış ve ödül arasında güçlü bir ilişki yaratır. Örneğin, bir köpeği oturması için eğitiyorsanız, köpek “otur” emrine her cevap verdiğinde eğitmen köpeğe bir ödül vermelidir.
Bu genellikle en fazla çaba ve kaynak gereksinimi içerir ve öğrenilen davranışın zamanla yok olmasına veya sona ermesine en açık olan versiyondur.
Aynı köpek örneğiyle devam edersek , eğitmen köpeğin oturmasını isterse, ancak davranış için bir ödül sunmayı bırakırsa, köpek bu emri tamamlama konusundaki ilgisini kaybedebilir.
Kısmi Pekiştireç
Kısmi pekiştireç, daha az sıklıkta ve tutarlı pekiştireç almayı içerir. Yukarıda da belirtildiği gibi Skinner dört farklı kısmi güçlendirme yöntemi tanıtmıştır.
Sabit Oranlı Pekiştirme Tarifesi: İstenilen Davranışın Tekrarlarına Dayalı
Sabit Oran Pekiştireci; davranış belirli sayıda gerçekleştirildiğinde sunulur. Bunun bir örneği, yaptığınız her beşinci antrenmandan sonra kendinizi çikolatalı bir bar ile ödüllendirmek veya altı ayda bir finansal gelir hedefinize ulaşırsanız daha büyük bir satın alma işlemine kendinizi ikna etmek olabilir.
Sabit Aralık Pekiştireci: Zaman Aralıklarına Dayalı
Bu, pekiştireç sabit zaman aralıklarında gerçekleşir, ancak sadece istenen davranış aralık sırasında en az bir kez yapılırsa pekiştireç verilmelidir. Bunun bir örneği, tamamlanan iş miktarına bakılmaksızın saatlik ücrettir. Veya ne kadar iş tamamlandığına bakılmaksızın, çalışanlar her iki saatte bir ara verdiğinde molanın pekiştireç olması gibi düşünülebilir.
Değişken Oran Pekiştireci: Ortalama Değişkenliğe Dayalı
Bu tarifede pekiştirecin kaç davranış sonucu ortaya çıkacağı belli değildir. Bazen iki bazen dört bazen de 10 davranışın pekiştirilmesidir. İlginç bir şekilde, değişken oranlı pekiştireç genellikle yok olmaya en dirençli olan istenen davranışı üretir.
Buna bir örnek, bir slot makinesinde jackpot'un sabit bir olasılıkla ortaya çıkabileceğidir, ancak gereken kol çekme sayısı her seferinde değişecektir. Çekilen kolun sayısı değişse de, makinenin insanları ödüllendirdiği ortalama miktar aynı kalır. Kısacası ödülün geleceği ihtimali eylemi gerçekleştiren bireyleri şiddetli bir şekilde devam etmeye itmektedir. Araştırmalar bize özellikle ödülün alındığı eylemden sonra devam isteğinin yani eylemi tekrarlama isteğinin en yüksek olduğu zaman olduğunu göstermektedir.
Değişken Aralık Pekiştireci: Rastgele Aralıklara Dayalı
Değişken Oran Pekiştireci, istenen davranışın bir süre boyunca en az bir kez gerçekleşmesi koşuluyla, rastgele sürelerden sonra gerçekleşir.
Bunun bir örneği, öğrencilerin derslerinde oldukları pop quizler yani habersiz mini testler olarak düşünülebilir. Hangi zaman aralaıklarında gelecekleri belirsizdir dolayısıyla öğrenciyi her zaman hazırlıklı olmaya yönlendirir.
Edimsel Koşullama Kullanarak İstediğiniz Davranışı Nasıl Elde Edersiniz?
Yeni bir davranış ortaya koyarken, zaman içinde kademeli olarak kısmi pekiştireç programlarından birine geçerek sürekli pekiştirecin dahil olduğu bir programla başlamak en iyisi olabilir.
Köpek eğitimi örneğine dönersek, “Otur” emrine her cevap verdiklerinde ödül alan bir köpeği hayal edin. Zamanla, eğitmen köpeğin her oturuşunda ödül vermekten, her oturuşuna değil ama birkaç seferde ikramlar sunmaya başlayabilir. Bu şekilde, köpek “otur” kelimesine cevap vermeye devam eder, çünkü eylemin ne zaman bir ödül ile sonuçlanacağından asla emin değildir.
Kısmi pekiştireç programlarının avantajı, ödülün çok hızlı bir şekilde değer kaybetmesini önleyebilmeleridir. Pekiştireç çok sık ve çok kolay bir şekilde sunulduğunda, pekiştireç gücünü kaybedebilir.
İdeal olarak, istenen davranış onsuz gerçekleştirilinceye kadar pekiştirici olarak kullanılan ödülü kademeli olarak silmek iyi bir fikirdir.
Yaşamınızda, çocuklarınızla, evcil hayvanlarınızla veya iş yerinizde olumlu pekiştireç kullanmaya karar verirseniz, hatırlamanız gereken birkaç önemli nokta vardır:
Ödülün değeri özneldir. İstenildiği bilinen bir ödül seçmelisiniz.
Ödülün değeri zamanla azalabilir, bu yüzden çok özgürce ve eli bol bir şekilde vermeyin. Bu duruma karşılık yedek bir ödül düşünebilirsiniz.
Her zaman önceden plan yapmalısınız. Ödülden vazgeçmek için çalışın. Unutmayın, amaç, sonunda bir ödüle ihtiyaç duymadan istenen davranışı gerçekleştirmektir.
Son olarak övgünün değerini asla küçümsemeyin. Birçok durumda, övgü herhangi bir somut ödülün üstesinden gelebilir.
|
Yazan
|
Bu makaleden alıntı yapmak
için alıntı yapılan yazıya aşağıdaki ibare eklenmelidir: "Çocuklardaki Davranış Problemleri Nelerdir? Ebeveynler Çocuklarının Davranışlarını Nasıl Değiştirebilir?" başlıklı makalenin tüm hakları yazarı Uzm.Psk.Melek SARIÇİÇEK'e aittir ve makale, yazarı tarafından TavsiyeEdiyorum.com (http://www.tavsiyeediyorum.com) kütüphanesinde yayınlanmıştır. Bu ibare eklenmek şartıyla, makaleden Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa uygun kısa alıntılar yapılabilir, ancak Uzm.Psk.Melek SARIÇİÇEK'in izni olmaksızın makalenin tamamı başka bir mecraya kopyalanamaz veya başka yerde yayınlanamaz. |
Beğenin 
Yazan Uzman
|
çocukların davranışlarını değiştirmek, çocuğun davranışı nasıl değiştirilir, çocuklarda davranış problemleri, karşıt olma karşı gelme bozukluğu, davranış bozukluğu, dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu, dehb, çocuklarda davranış bozukluklarının tedavisi, negatif pekiştireç, negatif pekiştireç nedir, pozitif pekiştireç, pozitif pekiştireç nedir, olumsuz pekiştirme, edimsel koşullama yöntemleri, skinner, skinner box, sürekli pekiştirme, kısmi pekiştireç, sabit aralık pekiştireci, değişken oran pekiştireci, değişken aralık pekiştireci
Sitemizde yer alan döküman ve yazılar uzman üyelerimiz tarafından hazırlanmış ve pek çoğu bilimsel düzeyde yapılmış çalışmalar olduğundan güvenilir mahiyette eserlerdir. Bununla birlikte TavsiyeEdiyorum.com sitesi ve çalışma sahipleri, yazıların içerdiği bilgilerin güvenilirliği veya güncelliği konusunda hukuki bir güvence vermezler. Sitemizde yayınlanan yazılar bilgi amaçlı kaleme alınmış ve profesyonellere yönelik olarak
hazırlanmıştır. Site ziyaretçilerimizin o meslekle ilgili bir uzmanla görüşmeden, yazı içindeki bilgileri kendi başlarına kullanmamaları gerekmektedir. Yazıların telif hakkı tamamen yazarlarına aittir, eserler sahiplerinin muvaffakatı olmadan hiçbir suretle çoğaltılamaz, başka bir
yerde kullanılamaz, kopyala yapıştır yöntemiyle başka mecralara aktarılamaz. Sitemizde yer alan herhangi bir yazı başkasına ait telif haklarını ihlal ediyor, intihal içeriyor veya yazarın mensubu bulunduğu mesleğin meslek için etik kurallarına aykırılıklar taşıyorsa, yazının kaldırılabilmesi için site yönetimimize bilgi verilmelidir.
