Gıda Psikolojsi
GIDA PSİKOLOJİSİ
N. Sarkhanov
Özet
Bu çalışmanın amacı, gıdanın insan psikolojisi üzerindeki etkisini tanımlamaktır. Gıdanın insan psikolojisine etkisi, insanların farklı duygusal yapılara sahip olmasına bağlı olarak gelişim sağlaması, yeni kazanımlara ve özelliklere yol açtığı konusunda bu makale incelenmiştir. Farklı duygusal yapılara sahip bireylerin gelişiminin gıdaya bağlı olarak devam ettiği, yeni kazanımlar ve özelliklerle sonuçlandığı söylenir. Gıdalanmak insani ihtiyaçtır. Her insan gıdalanmaya ihtiyaç duyar. Dıştan gelen şeylerin insanın hafifte olsa, değişilmesine neden olur. Bu değişimler insanın ruh halini de etkilemiş olur.
Anahtar sözcükler: gıda psikolojisi, gıdanın psikolojik etkisi, gıda ve çevresel ilişkiler
Abstract
The purpose of this research is to describe the effect of food on human psychology by the researcher. It can be said that the effect of food on people leads to improved features depending on the different emotional structures of people. It is said that the development of individuals with different emotional structures continue depending on the food, resulting in new gains and characteristics. Food is a human need. Every person needs food. The human being of external things causes it to be altered, albeit slightly. These changes also affect the human mood.
Key words: food psychology, psychological effect of food, food and environmental relations
Giriş
Gıdalar insanları etkileyen faktörler arasında yer almaktadır. Tükettiğimiz gıdalar üzerine biyolojik karmaşıklık ortaya çıkabilir. Lakin yeni psikolojik (halin) durumun kazanılmasını da tükettiğimiz gıdalar etkilemiş olur. Gıda psikolojisi; yönelimleri, davranışları, istekler hiyerarşisinin oluşumunu ve saldırganlık gibi vs. oluşumların doğurulmasından bahseder. İnsanların davranışa yönelmesinin biyolojik ve psikolojik temellerden kaynaklandığını söyleyebiliriz. Buna sebebiyet veren yiyeceklerin olması, durumu biraz daha karmaşıklaştırmış olur. Biyolojik süreç içerisinde gıdaların nasıl bir etki edeceği, soru altında kalmaktadır. Gıdaları kabul ettikten sonra insanların içinde dahili prosesler kişiden-kişiye değişik sonuçlar doğurduğunu söyleyebiliriz. Buradan aynı gıdayı paylaşan insanlarda aynı sonuçları doğurmadığı kanaatine varmış oluruz. Sonralık etkisi, kişiliğin özellikleriyle birleşim gösteren gıdayla etkileşimi sürecinden oluştuğunu varsayabiliriz. Bu proses karşısında insanların farklı davranışlara meyil etmesi durumu ortaya çıkmış olur. Kendini davranışlar içinde bulan insan, bunun ne anlama geldiğini bilmeksizin çoğu zaman kendini normal olarak kabul edebilir. O zaman ki, patolojik durumlar karşında kalır, istisnai durumlarda bunun farkına varmış olabilir. Buradan genel psikolojik durumumuzun, birçok faktörden kaynaklandığı kanaatine varmış oluruz.
Gıda Psikolojisi
Gıda psikoloji, insan ve gıda ilişkisini araştırma ve incelemekle meşgul olur. Gıdanın biyoloji (vücut, beden) üzerinde doğurduğu sonuçlar ana tema olarak ele alınır. Gıdalanmaların insanların psikolojik halini etkilemiş olması, gıdaların her insanda farklı etki yarattığı göstermiş olur. Aynı gıdaları paylaşan insanlarda psikolojik hali bir bütün olması mümkün değildir. Her bir insanın kendi bedeni, kendi etki düzeyini belirlemiş olmaktadır. Gıdaların etkisi, dışsal uyarıcı olarak etkin rol oynamaktadır. Bireylerin ilişkilerinin düzenlenmesinin çoğul kısmında gıdanın etkileyici rolü olduğunu söylemekte mümkündür. Gıdaların insan davranışlarına etkisi oldukça güçlü olmaktadır. Tepkiselliği geliştiren şeylerin psikolojik olmasından yana gıdanın da önemli rolü bulunmaktadır. Alınan dış maddeler, insanların farklılaşmasında oldukça etkilidir. Buradan gıdaları dış uyarıcılar (Skinner, 1938; Pavlov, 2003) olduğunu kabul etmiş (adlandırmış) oluruz. (Uluşahin & Öztürk, 2015)
Birçok nedenin, insanın biyolojik düzeyine bağlı olduğunu da söylenebilir. Merkezde insanın iç dünyası olduğuna göre bir bütünlüğe bağlı gelişimin ihtiyaç doğrultusunda ortaya çıktığını söyleyebiliriz. İster çevre ister gıda olsun insanla iç-içe olan yaşamsal zorluluklardır. Bu birleşimin sonuçları da kaçınılmazdır. İnsanlar bu birleşimlerin sonuçları üzerine mücadele ederler. Kaynakların kendi içimizde olması, bütüncül bir birleşim sonucundan doğurmuş (etkilenmiş) olur.
İnsan davranışlarının saldırganlık, itaat edicilik, ürkeklik, sevecenlik vb. bu gibi davranışların sonuçları, gıdalanma etkisine maruz kalarak oluştuğunu söyleyebiliriz. Davranışlara yönelimlerin sağlanması, gıdaların etki düzeyine göre insan davranışları üzerindeki etkili rolü belirlenir. Birçok araştırmanın sonucunda besin alımının davranışlara etkisi olduğu tespit edilmiştir. İhtiyaçların karşılanması durumunda farklı yönelimlerin sağlandığı özellikler de belirlenmiştir. Hormonal düzey, sinir sistemi ve nörobiyolojik dengenin düzenlenmesinde gıdaların etkisi oldukça güçlüdür. (Serin & Şanlıer, 2018)
Yiyeceklerin sonralık etkisi bazı davranışların ortaya çıkmasına da neden olacağını not etmek gerekir. Tüketimlerin ektisi insan psikolojisi etkilemiş olur. Saldırganlık ve uyum sağlayıcılık gibi birçok davranışın ortaya çıkmasına sebebiyet vermiş olur. Gıda, davranışları etkileyen güçtür. Psikolojik durum, gıdadan güç olarak yaşam süreci boyunca güç kazanmış olur. Gıdalar insan ruhunun güç kaynağını oluşturmaktadır ki, insanlar yaşam boyu değişiklerle güç sarf edip, yaşam mücadelesini vermiş olur.
Gıdanın Psikolojik etkisi
Gıdanın psikolojik etkilere sebebiyet verdiği ve psikolojik halimizin değişimine yol açtığı çağın araştırma konularındandır. Sağlıklı psikolojiye sahip olmak için, zararlarında ne olduğunu bilmek gerekir. Önleyici psikolojik yöntemlerle, insan sağlığının korunmasını insanın bilmesi gerekir. Gıdalar birçok eylemin ortaya çıkmasına sebep olur. İnsan organizmasını etkileyen gıdalar, insanların duygudurum, mod, mutluluk vb. halleri gibi birçok psikolojik durumları etkilemektedir. Gıda alımı, zamanla insan bedeninde giden biyolojik çağrışımları kimyevi prosesle sonuçlarını davranışlarla ortaya çıkarmış olur. Bu tür sonuçların fizyolojik neticeleri (tepkisellik) olduğu söylenebilir.
Yiyeceklerin insanları farklı şekillerde etkilediği bir gerçektir. Bu etkilenmeler bazen enerji tüketimine bağlı olmaktadır. Örneğin tembel biri ile çok çalışan birisinin tüketimi farklı olmaktadır. Araştırıp düşünen ile araştırmayıp düşünenlerin durumu, aktif yaşam sürenler ile pasif yaşam sürenler arasında etki düzeyine göre fark göstermektedir. Aksi durumlarda ‘insan ya kendisi tüketir ya da ihtiyaç duyulan şeyleri.’
Duygu durum ve mutluluk düzeyinin iyi oluşu gıdalanma yoluyla düzenlenmiş olur. İnsan ilişkileri de burada etkili olmaktadır. Burada gıdaların duygular üzerinde tetikleyici rolü olması, insan ilişkilerinin gıdanın biyolojiye etkisine maruz kalması ile sonuçlandığı görüşünü ileri sürer. Serotonin hormonal düzeyinin etkisi bilişsel işlevlerin koordine olması yönünde oldukça etkili olduğu görüşü ortaya konulmuştur. Gıdaların insanı değiştirebileceği görüşü, zaman-zaman ortaya çıkacağı düşünülmüştür. İnsan sağlığının besinlerle düzenlenmesi (etkilenmesi), insan psikoloji üzerinde oldukça değiştirici rolü olmaktadır. (Özenoğlu, 2018)
Sağlıklı bir duygu, düşünce ve bilişsel işlevler hakkında bili sahibi olmak için bu prosedürün yürümesi için gereken bilgilere sahip olmak gerekir. Sinir ve beyin ilişkisi içinde vücudumuzun diğer organları ile etkileşim içinde olması, yiyeceklerin reaksiyonu (tesiri) insanın genel ruh halini etkilemiş olur. Bu etkinin, günün ve bir sonraki günün insan kişiliğine doğru etki edip, kendi tesirini göstermiş olur. Vücudumuzla temas halinde olan gıdaların kişiliğimize ilişkin birçok etkileri bulundurmaktadır. Yiyeceklerin etki düzeyi ruh haliyle etkileşim sağladıktan sonra davranışsal özelliklerde (belirmiş) ortaya çıkmış olur. Bu etkiler organizma için oldukça önem kesip etmiş olur. (Emre, 2017)
Yaşam süreci boyunca insanoğlu riskli faktörlerle karşı-karşıya kalmaktadır. Hormonal düzeyde kimyasalların davranışların ortaya çıkmasına neden olduğunu da söylemek gerekir. Nörolojik gelişimin beyin araştırmaları ve bu boyutta teknolojik gelişim, insan davranışlarını ortaya çıkaran biyolojik prosesleri tanımlamaya kolaylık hazırlamış olur. Gelişim zaman-zaman yenilikçi görüşler ortaya çıkarmış (atmış) olur. (Kender, 2012) (Karaköse, 2019)
Beslenmenin biyolojik olarak davranışın üzerinde etkisi psikolojik boyutta tetikleyici davranışların ortaya çıkmasında yükleyici rolü bulunmaktadır. Beslenme bir tür davranışların ortaya çıkmasında etkili bir ilaçtır. Beslenmenin beyin hücreleri üzerinde etkili, destekleyici özelliklerinin olduğu söylenebilir. Beyin yolu ile ötürülen sinyaller, gıda kabulünün etkisine maruz kalarak, zayıflar ve güçlenir. (Akaydın, 2018)
Gıda ve çevresel ilişkiler
Gıdalarımız, çevre ilişkilerini etkilemekle kalmayıp, mutluluk, iyi oluş hali ve yaşam keyfini oluşturmuş olur. Hormonal düzeyin çevre ilişkilerinde etkili olduğunu savunun bugünkü bilim, insanların gıdayla olan ilişkisini açıklamaktadır. Yediklerimiz bizi dış dünyaya karşı var eder, lakin iç dünyamızdan hariç tutar.
Gıdaların çevre ilişkileri üzerinde etkisinin önemli olduğu varsayılarak zaman-zaman çevre-birey ilişkisinde kişiliği bunun üzerinden değerlendirmiş olur. Bu konu üzerinde sosyal psikoloji alanı üzerinden değerlendirmeler yapılabilir. Gıdaların davranışlara olan etkisini tıbbı yönden biliyor olmamız, çevresel eylemlerde bulunmamızın tetikleyicisi olan ‘gıda enerjisinin’ sebep olduğunu da bilmemiz gerekiyor. Gıdaların farklı etkileri olduğu için insan biyolojisinde farklı sonuçlar doğurduğunu biliriz. Bu durum, insanlararası ilişkilerde oldukça tetikleyici (harekete geçmede kazandığımız) halin ispatı olmuş olur.
Sonuç
Araştırılan bu bilgilere göre insanlar gıdalardan etkilenerek, kendi ruh hallerini dengelemiş olurlar. Gıdaların duygu, düşünce ve davranışların ortaya çıkmasında oldukça önemli yere sahip olduğu kanısındayız. Kişisel ilişkilerde de gıdanın etkisi oldukça efektiftir (etkilidir). Yaşamsal değişkenlerin oluşmasında gıdalarında kendisine mahsus yeri vardır. Genel haliyle gıdalar psikolojik bir efektifleri oluşturmasıdır. Tepkilerin ayarlayıcısı yiyeceklerimiz, savunma, çağrışım, güdüleme, korku, yaşam stilleri gibi birçok oluşumlara sebep olduğunu bilmekten kaçınamamak gerekir. Gıdaların dıştan gelen uyarıcı olması ile insanların farklılaşma ve değişme gibi özellikleri de beraberinde getirdiği kaçınılmaz bir gerçektir.
Öneri
İnsan davranışlarında gıdaların tetikleyici rolü olması bireylerin harekete geçme ve eylemlerde bulunmasına sebebiyet verdiğini gözönünde bulundurarak gıdaların tüketilmesi (ağız yolu ile mideye kabul edilmesine) dikkat etmek gerekir. Biyolojinin oldukça karmaşık sistem olması, dıştan alınan uyarıcıların (gıdanın) etki düzeyinin ne olduğunu araştırarak tüketilmesi gerekir. Yiyeceklerin insan psikolojisini etkilemesi sosyolojik olarak kültürü etkilemesi söz konusu olmaktadır. Kültürün devamlılığı ve gelişmesi açısından da gıdalar önemli görülmektedir. Sağlık (biyolojik, psikolojik vs.), kültür ve kendini kontrol (uyum sağlama) gibi faktörler gıda çerçevesinden bakıldığında çok önemli görülmektedir.
Kaynakça
Akaydın, A. N. (2018, 07 27). Araştırmaya Göre Yediğiniz Besinler Depresyon Riskinizi Değiştirebilir. Bio Medya Biyoteknoloji ve Yaşam Bilimler Gazetesi: https://www.biomedya.com/arastirmaya-gore-yediginiz-besinler-depresyon-riskinizi-degistirebilir adresinden alındı
Emre, Z. M. (2017, 03 25). Beslenme-ruh-hali-bilinmeyen-iliskileri. spontanist: http://spontanist.com/beslenme-ruh-hali-bilinmeyen-iliskileri/ adresinden alındı
Karaköse, R. (2019, 03 18). Fast Food ve Haz Bağımlığı. labmedya: https://www.labmedya.com/fast-food-ve-haz-bagimligi adresinden alındı
Kender, A. O. (2012, 01 25). Vitamin ve Gıda Terapisi Nedir? durupsikolojimerkezi.com (Duru Psikolojik Danışmanlık, Mediasyon ve Gelişim Merkezi): https://www.durupsikolojimerkezi.com/vitamin-ve-gida-terapisi-nedir/ adresinden alındı
Özenoğlu, A. (2018). Duygudurumu, Besin ve Beslenme İlişkisi. ACU Sağlık Bil Dergisi. doi:oi.org/10.31067/0.2018.56
Pavlov, I. P. (2003). Conditioned Reflexes. (G. V. Anrep, Dü.) Dover Publications.
Serin, Y., & Şanlıer, N. (2018). Duygusal yeme, besin alımını etkileyen faktörler ve temel hemşirelik yaklaşımları. Psikiyatri Hemşireliği, 9(2), 135-146. doi:10.14744/phd.2018.23600
Skinner, B. F. (1938). The Behavior of Organisms. A.B.D: D. Appleton & Company.
Uluşahin, A., & Öztürk, M. O. (2015). Ruh Sağlığı ve Bozuklukları (13 b.). Ankara: Nobel Tıp yayınevi.
|
Yazan
|
Bu makaleden alıntı yapmak
için alıntı yapılan yazıya aşağıdaki ibare eklenmelidir: "Gıda Psikolojsi" başlıklı makalenin tüm hakları yazarı Psk.Dnş.Nijat SARKHANOV'e aittir ve makale, yazarı tarafından TavsiyeEdiyorum.com (http://www.tavsiyeediyorum.com) kütüphanesinde yayınlanmıştır. Bu ibare eklenmek şartıyla, makaleden Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa uygun kısa alıntılar yapılabilir, ancak Psk.Dnş.Nijat SARKHANOV'un izni olmaksızın makalenin tamamı başka bir mecraya kopyalanamaz veya başka yerde yayınlanamaz. |
39 Beğeni 
Yazan Uzman
|
Sitemizde yer alan döküman ve yazılar uzman üyelerimiz tarafından hazırlanmış ve pek çoğu bilimsel düzeyde yapılmış çalışmalar olduğundan güvenilir mahiyette eserlerdir. Bununla birlikte TavsiyeEdiyorum.com sitesi ve çalışma sahipleri, yazıların içerdiği bilgilerin güvenilirliği veya güncelliği konusunda hukuki bir güvence vermezler. Sitemizde yayınlanan yazılar bilgi amaçlı kaleme alınmış ve profesyonellere yönelik olarak
hazırlanmıştır. Site ziyaretçilerimizin o meslekle ilgili bir uzmanla görüşmeden, yazı içindeki bilgileri kendi başlarına kullanmamaları gerekmektedir. Yazıların telif hakkı tamamen yazarlarına aittir, eserler sahiplerinin muvaffakatı olmadan hiçbir suretle çoğaltılamaz, başka bir
yerde kullanılamaz, kopyala yapıştır yöntemiyle başka mecralara aktarılamaz. Sitemizde yer alan herhangi bir yazı başkasına ait telif haklarını ihlal ediyor, intihal içeriyor veya yazarın mensubu bulunduğu mesleğin meslek için etik kurallarına aykırılıklar taşıyorsa, yazının kaldırılabilmesi için site yönetimimize bilgi verilmelidir.
