Çocuklar Neden Yalan Söyler?
Çocuklar Neden Yalan Söyler?
Bir aile için çocuğunun yalan söylediğini fark etmek gerçekten zor bir durumdur. Akıllarında bir sürü soru belirir: ‘Kaygılanmamız mı gerekiyor, kızmalı mıyız, görmezden, duymazdan mı gelmeliyiz?’ Aileler genellikle ne tepki vermeleri gerektiğine karar vermekte zorlanırlar. Çocuğunuzun yalan söylediğini fark ettiğinizde öncelikle yalanın neden söylenmiş olabileceğine odaklanmanız gerekir. Çünkü bütün yalanlar aynı değildir.
Gelişimsel Süreç
Çocuklar, toplumsal kuralları, ahlaki değerleri, içinde bulundukları toplumu, kültürü, bizleri gözlemleyerek öğrenirler. Doğru söylemenin gerekliliğini, yalan söyleme kavramlarını büyürken gözlemler ve nasıl davranılması gerektiğini kavrarlar.
3 yaşına kadar çocuklar büyük ölçüde yetişkinlere bağımlıdırlar. Temel ihtiyaçlarının karşılanması için yetişkinlere ihtiyaçları vardır. Bu dönemde söyledikleri, ya gerçekten yanlış hatırlanan bilgilerdir ya da kendilerini korumak için söyledikleri yalanlardır. Örneğin çocuk oyuncağını nereye koyduğunu unuttuğu için, onu kaybettiğini, yenisini almak istediğini söyleyebilir. Alma dediğiniz halde tabaktan kurabiye alıp siz sorduğunuzda almadım diyebilir. Bunun sebebi de yapmaması gereken bir şeyi yapmış olması ve sizi kızdırabileceği için yaptığını hemen inkâr ederek kendini korumaya çalışması olabilir.
3 ve 6 yaş arasında çocuklar hala gerçek ve hayal arasındaki farkları kavramaya çalışmaktadır. Oyunlarında hayali dünyalar yaratırlar. Bazen gerçek ve hayal arasındaki çizgiyi çizmekte zorlanabilirler. Biz de yetişkinler olarak bazen bu hayal dünyasının çok tatlı olduğuna karar verir, onlara katılırız. Hayali arkadaşlar için sofraya bir tabak daha koymuşluğumuz vardır. Yaratıcılıkları, anlattıkları hayali hikâyeler çok eğlenceli olsa da bazen çocukların gerçek ve hayal arasındaki farkı görebilmelerini sağlamak da önemlidir.
6-10 yaş arasında çocuklar yavaş yavaş yalan söylemenin ne demek olduğunu anlamaya başlarlar. Doğruyu söylemenin kesin bir kural olduğu ortamda yetişen çocuklar, bu kurala uymak için ellerinden geleni yaparlar. Yetişkinlerin onayını kazanmak onlar için önemlidir. Doğru olanı yapmak konusunda çok isteklidirler. Hatta birisi yalan söylediğinde bunu öğretmen, anne baba, ortamdaki yetişkinlere söylemek için oldukça heveslidirler.
10 yaşından sonra yalan söylemenin ne demek olduğunu, doğru söylemenin ne olduğunu, aradaki farkları, gerçeği biraz değiştirme kavramlarını daha iyi anlarlar.
Peki çocuklar neden yalan söylerler?
Çocukların yaşları ilerledikçe bilişselden çok sosyal faktörler yalan söylemelerinde etkili olabilir:
Hata Yaptıklarındaki Tepkiden Korkma: Bazen çocuklar herhangi bir hatanın sorumluluğundan kaçmak için en kestirme yolu seçer: İnkâr etmek. ‘Vazoyu kim kırdı?’ ‘Ben kırmadım.’ Bilirsiniz ki vazoyu kırabilecek tek kişi o, evde başka kimse yok, vazonun yanında elinde topla dikiliyor ve diyor ki: ‘ben değildim’. Sizin sesinizdeki kızgınlığı duyduğu için hatasını kabul etmek istemiyor ve sizin farkında olduğunuzu bilse de inkâr etmek ona daha kolay bir çıkış yolu gibi geliyor olabilir.
Yapmak İstemedikleri Bir şeyden Kurtulmak: ‘Ödevini yaptın mı?’ ‘Evet.’ ‘Bakabilir miyim?’ ‘Hayır.’ Ödev, yapmak istemediklerinde, ödev onlar için çok zor olduğunda, baskı altında olduklarında, ne yapacaklarını bilemediklerinde sadece anı kurtarmak, sorunsuz bir akşam yemeği yemek ya da favori televizyon programlarını izleyebilmek için yapmadığı halde ödevini yaptıklarını söyleyebilirler. Kısa süreli kurtuluş planı, sorunu ertelemek için maalesef yalana başvuruyor olabilirler.
Gruba Uyum Sağlamak: Özellikle ortaokul ve lise yıllarında, çocuklar bir gruba dahil olabilmek için yalan söylemeye başlayabilirler. Arkadaşlarının onayını kazanabilmek bu yaşlarda çok önemlidir. Eğer etkiye çok açık, kendine güveni az bir çocuksa arkadaşlarından daha kolay etkilenerek, onların grubuna dahil olabilmek için, onları korumak için yalana başvurabilir.
Ailenin Katı Kurallarıyla Başa Çıkabilmek: Bazen ailelerin beklentileri çok yüksek standartlarda olabilir. Hafta sonu gezisine gidebilmek için matematik sınavından A alması gereken bir lise öğrencisi, çok istediği geziye gidebilmek için yalan söylemeye karar verebilir.
Gördüklerini Yapmak: Eğer evde, çevrelerinde birileri işyerinde nasıl patronu kandırdığını, gereksiz yere rapor alıp işe gitmediğini anlatıyorsa, araba sürerken kuralları sürekli ihlal ediyor ve bunlarla övünüyorsa çocukların da bu tür davranışları örnek alması son derece normaldir. Aynı şekilde okula gitmeyecek, öğretmenini kandırmaya çalışacak ve bunların övünülmesi gereken davranışlar olduğunu düşünecektir. Çocuklar ailelerini örnek alırlar. O yüzden aileler mutlaka çok dikkatli olmalıdırlar.
Nadir de olsa Psikolojik Rahatsızlıktan Dolayı: Böyle durumlarda yalan söylemenin yanı sıra başka davranış problemleri de görülmektedir. Patolojik yalanlarda, yalan söylemeye ihtiyaçları olmadığı durumlarda bile alışkanlıkla sürekli yalan söyleyebilirler.
Yalan Söyleyen Çocuğa Nasıl Davranmalı?
Çocuklarımızın dürüst olmanın önemi anlamasına yardım etmek bizim görevimizdir. Dürüstlük, doğruluk arkadaşlığın, ilişkilerinin, okul ve iş hayatının en önemli gerekliliklerinden biridir.
En önemli görevimiz, çocuklarımıza iyi örnekler olabilmektir. Dürüst çocuklarımız olmasını istiyorsak onlara dürüst modeller sunmalıyız. Çocuklar nasihat ile değil, görerek öğrenirler. Onlara farklı şekillerde, farklı durumlarda doğruyu söylemenin önemini göstermelisiniz.
Sakin kalın. Çocuğunuzun yalan söylediğinden gerçekten eminseniz, öncelikle sakin olmaya çalışın. Sinirle, öfkeyle vereceğiniz tepkiler, gerçek mesajın çocuğunuza ulaşmasına engel olabilir.
Konuşun, açıklama yapın. Özellikle küçük yaştaki çocuklar, gerçekleri biraz değiştirerek anlatmaya, hikâyeler yazmaya başladıklarında onları yalan söylemekle suçlamayın. Ama anlattıkları güzel hikâyeleri dinledikten sonra bu güzel şeylerin doğru olmasını sizin de dilediğinizi, bazen hayal etmenin, oynamanın eğlenceli olduğunu söyleyin. Ancak bunların gerçek olmadığı mesajını mutlaka verin. Yaratıcılıklarının gelişmesini tabi ki destekleyin, yaratıcı zihinler üretir. Ama hayal ve gerçek arasında fark olduğunu hissettirin.
Çocukların yalan söylemenin ahlaki boyutunu anlaması kolay değildir. Yalan söylediğini fark ettiğinizde, onunla sakin bir şekilde konuşun ve yalan söylemesinin diğer kişilere, kendisine vereceği zararları anlatın. Bir dahaki sefere böyle zor bir duruma düştüğünde nasıl davranmasının doğru olacağını, yalan söylemek yerine neler yapabileceğini açıklayın.
Yalan söylemesinin arkasındaki nedeni bulmaya çalışın. Eğer bir gruba uyum sağlamak için yalan söylemişse, çocuğun amacını gerçekleştirebilmek için deneyebileceği diğer yolları anlatın. Özellikle yaşanan örnek üzerinden farklı yollar önererek, neden yalan söylemenin tek çıkış yolu olmadığını açıklayın
Çocuğunuz açıkça yalan söylediği belli olduğu halde, hikâyesine bağlı kalıyorsa, öncelikle sakin kalın. Ona neden yalan söylediğini düşündüğünüzü, hangi gerçeklerin size onun yalan söylediğini düşündürdüğünü, bu sonuca nasıl vardığınızı anlatın. Kızarak yaklaşırsanız çocuğunuz bir dahaki sefere de yalan söyleme yöntemine başvurabilir. Ne kadar sakin ve ne kadar net olursanız o kadar iyidir.
Çocuğunuza asla ‘yalancı’ demeyin. Eğer böyle bir etiketi çocuğunuza yakıştırırsanız, çocuk bunun karakterimim bir parçası olduğunu ve değişmeyeceğini düşünür. Bu durumda bu huyundan vazgeçmesi o kadar zor olur.
Bir aile için çocuğunun yalan söylediğini fark etmek gerçekten zor bir durumdur. Akıllarında bir sürü soru belirir: ‘Kaygılanmamız mı gerekiyor, kızmalı mıyız, görmezden, duymazdan mı gelmeliyiz?’ Aileler genellikle ne tepki vermeleri gerektiğine karar vermekte zorlanırlar. Çocuğunuzun yalan söylediğini fark ettiğinizde öncelikle yalanın neden söylenmiş olabileceğine odaklanmanız gerekir. Çünkü bütün yalanlar aynı değildir.
Gelişimsel Süreç
Çocuklar, toplumsal kuralları, ahlaki değerleri, içinde bulundukları toplumu, kültürü, bizleri gözlemleyerek öğrenirler. Doğru söylemenin gerekliliğini, yalan söyleme kavramlarını büyürken gözlemler ve nasıl davranılması gerektiğini kavrarlar.
3 yaşına kadar çocuklar büyük ölçüde yetişkinlere bağımlıdırlar. Temel ihtiyaçlarının karşılanması için yetişkinlere ihtiyaçları vardır. Bu dönemde söyledikleri, ya gerçekten yanlış hatırlanan bilgilerdir ya da kendilerini korumak için söyledikleri yalanlardır. Örneğin çocuk oyuncağını nereye koyduğunu unuttuğu için, onu kaybettiğini, yenisini almak istediğini söyleyebilir. Alma dediğiniz halde tabaktan kurabiye alıp siz sorduğunuzda almadım diyebilir. Bunun sebebi de yapmaması gereken bir şeyi yapmış olması ve sizi kızdırabileceği için yaptığını hemen inkâr ederek kendini korumaya çalışması olabilir.
3 ve 6 yaş arasında çocuklar hala gerçek ve hayal arasındaki farkları kavramaya çalışmaktadır. Oyunlarında hayali dünyalar yaratırlar. Bazen gerçek ve hayal arasındaki çizgiyi çizmekte zorlanabilirler. Biz de yetişkinler olarak bazen bu hayal dünyasının çok tatlı olduğuna karar verir, onlara katılırız. Hayali arkadaşlar için sofraya bir tabak daha koymuşluğumuz vardır. Yaratıcılıkları, anlattıkları hayali hikâyeler çok eğlenceli olsa da bazen çocukların gerçek ve hayal arasındaki farkı görebilmelerini sağlamak da önemlidir.
6-10 yaş arasında çocuklar yavaş yavaş yalan söylemenin ne demek olduğunu anlamaya başlarlar. Doğruyu söylemenin kesin bir kural olduğu ortamda yetişen çocuklar, bu kurala uymak için ellerinden geleni yaparlar. Yetişkinlerin onayını kazanmak onlar için önemlidir. Doğru olanı yapmak konusunda çok isteklidirler. Hatta birisi yalan söylediğinde bunu öğretmen, anne baba, ortamdaki yetişkinlere söylemek için oldukça heveslidirler.
10 yaşından sonra yalan söylemenin ne demek olduğunu, doğru söylemenin ne olduğunu, aradaki farkları, gerçeği biraz değiştirme kavramlarını daha iyi anlarlar.
Peki çocuklar neden yalan söylerler?
Çocukların yaşları ilerledikçe bilişselden çok sosyal faktörler yalan söylemelerinde etkili olabilir:
Hata Yaptıklarındaki Tepkiden Korkma: Bazen çocuklar herhangi bir hatanın sorumluluğundan kaçmak için en kestirme yolu seçer: İnkâr etmek. ‘Vazoyu kim kırdı?’ ‘Ben kırmadım.’ Bilirsiniz ki vazoyu kırabilecek tek kişi o, evde başka kimse yok, vazonun yanında elinde topla dikiliyor ve diyor ki: ‘ben değildim’. Sizin sesinizdeki kızgınlığı duyduğu için hatasını kabul etmek istemiyor ve sizin farkında olduğunuzu bilse de inkâr etmek ona daha kolay bir çıkış yolu gibi geliyor olabilir.
Yapmak İstemedikleri Bir şeyden Kurtulmak: ‘Ödevini yaptın mı?’ ‘Evet.’ ‘Bakabilir miyim?’ ‘Hayır.’ Ödev, yapmak istemediklerinde, ödev onlar için çok zor olduğunda, baskı altında olduklarında, ne yapacaklarını bilemediklerinde sadece anı kurtarmak, sorunsuz bir akşam yemeği yemek ya da favori televizyon programlarını izleyebilmek için yapmadığı halde ödevini yaptıklarını söyleyebilirler. Kısa süreli kurtuluş planı, sorunu ertelemek için maalesef yalana başvuruyor olabilirler.
Gruba Uyum Sağlamak: Özellikle ortaokul ve lise yıllarında, çocuklar bir gruba dahil olabilmek için yalan söylemeye başlayabilirler. Arkadaşlarının onayını kazanabilmek bu yaşlarda çok önemlidir. Eğer etkiye çok açık, kendine güveni az bir çocuksa arkadaşlarından daha kolay etkilenerek, onların grubuna dahil olabilmek için, onları korumak için yalana başvurabilir.
Ailenin Katı Kurallarıyla Başa Çıkabilmek: Bazen ailelerin beklentileri çok yüksek standartlarda olabilir. Hafta sonu gezisine gidebilmek için matematik sınavından A alması gereken bir lise öğrencisi, çok istediği geziye gidebilmek için yalan söylemeye karar verebilir.
Gördüklerini Yapmak: Eğer evde, çevrelerinde birileri işyerinde nasıl patronu kandırdığını, gereksiz yere rapor alıp işe gitmediğini anlatıyorsa, araba sürerken kuralları sürekli ihlal ediyor ve bunlarla övünüyorsa çocukların da bu tür davranışları örnek alması son derece normaldir. Aynı şekilde okula gitmeyecek, öğretmenini kandırmaya çalışacak ve bunların övünülmesi gereken davranışlar olduğunu düşünecektir. Çocuklar ailelerini örnek alırlar. O yüzden aileler mutlaka çok dikkatli olmalıdırlar.
Nadir de olsa Psikolojik Rahatsızlıktan Dolayı: Böyle durumlarda yalan söylemenin yanı sıra başka davranış problemleri de görülmektedir. Patolojik yalanlarda, yalan söylemeye ihtiyaçları olmadığı durumlarda bile alışkanlıkla sürekli yalan söyleyebilirler.
Yalan Söyleyen Çocuğa Nasıl Davranmalı?
Çocuklarımızın dürüst olmanın önemi anlamasına yardım etmek bizim görevimizdir. Dürüstlük, doğruluk arkadaşlığın, ilişkilerinin, okul ve iş hayatının en önemli gerekliliklerinden biridir.
En önemli görevimiz, çocuklarımıza iyi örnekler olabilmektir. Dürüst çocuklarımız olmasını istiyorsak onlara dürüst modeller sunmalıyız. Çocuklar nasihat ile değil, görerek öğrenirler. Onlara farklı şekillerde, farklı durumlarda doğruyu söylemenin önemini göstermelisiniz.
Sakin kalın. Çocuğunuzun yalan söylediğinden gerçekten eminseniz, öncelikle sakin olmaya çalışın. Sinirle, öfkeyle vereceğiniz tepkiler, gerçek mesajın çocuğunuza ulaşmasına engel olabilir.
Konuşun, açıklama yapın. Özellikle küçük yaştaki çocuklar, gerçekleri biraz değiştirerek anlatmaya, hikâyeler yazmaya başladıklarında onları yalan söylemekle suçlamayın. Ama anlattıkları güzel hikâyeleri dinledikten sonra bu güzel şeylerin doğru olmasını sizin de dilediğinizi, bazen hayal etmenin, oynamanın eğlenceli olduğunu söyleyin. Ancak bunların gerçek olmadığı mesajını mutlaka verin. Yaratıcılıklarının gelişmesini tabi ki destekleyin, yaratıcı zihinler üretir. Ama hayal ve gerçek arasında fark olduğunu hissettirin.
Çocukların yalan söylemenin ahlaki boyutunu anlaması kolay değildir. Yalan söylediğini fark ettiğinizde, onunla sakin bir şekilde konuşun ve yalan söylemesinin diğer kişilere, kendisine vereceği zararları anlatın. Bir dahaki sefere böyle zor bir duruma düştüğünde nasıl davranmasının doğru olacağını, yalan söylemek yerine neler yapabileceğini açıklayın.
Yalan söylemesinin arkasındaki nedeni bulmaya çalışın. Eğer bir gruba uyum sağlamak için yalan söylemişse, çocuğun amacını gerçekleştirebilmek için deneyebileceği diğer yolları anlatın. Özellikle yaşanan örnek üzerinden farklı yollar önererek, neden yalan söylemenin tek çıkış yolu olmadığını açıklayın
Çocuğunuz açıkça yalan söylediği belli olduğu halde, hikâyesine bağlı kalıyorsa, öncelikle sakin kalın. Ona neden yalan söylediğini düşündüğünüzü, hangi gerçeklerin size onun yalan söylediğini düşündürdüğünü, bu sonuca nasıl vardığınızı anlatın. Kızarak yaklaşırsanız çocuğunuz bir dahaki sefere de yalan söyleme yöntemine başvurabilir. Ne kadar sakin ve ne kadar net olursanız o kadar iyidir.
Çocuğunuza asla ‘yalancı’ demeyin. Eğer böyle bir etiketi çocuğunuza yakıştırırsanız, çocuk bunun karakterimim bir parçası olduğunu ve değişmeyeceğini düşünür. Bu durumda bu huyundan vazgeçmesi o kadar zor olur.
|
Yazan
|
Bu makaleden alıntı yapmak
için alıntı yapılan yazıya aşağıdaki ibare eklenmelidir: "Çocuklar Neden Yalan Söyler?" başlıklı makalenin tüm hakları yazarı Uzm.Psk.Burcu ÇAPA'e aittir ve makale, yazarı tarafından TavsiyeEdiyorum.com (http://www.tavsiyeediyorum.com) kütüphanesinde yayınlanmıştır. Bu ibare eklenmek şartıyla, makaleden Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa uygun kısa alıntılar yapılabilir, ancak Uzm.Psk.Burcu ÇAPA'nın izni olmaksızın makalenin tamamı başka bir mecraya kopyalanamaz veya başka yerde yayınlanamaz. |
2 Beğeni 
Yazan Uzman
|
Sitemizde yer alan döküman ve yazılar uzman üyelerimiz tarafından hazırlanmış ve pek çoğu bilimsel düzeyde yapılmış çalışmalar olduğundan güvenilir mahiyette eserlerdir. Bununla birlikte TavsiyeEdiyorum.com sitesi ve çalışma sahipleri, yazıların içerdiği bilgilerin güvenilirliği veya güncelliği konusunda hukuki bir güvence vermezler. Sitemizde yayınlanan yazılar bilgi amaçlı kaleme alınmış ve profesyonellere yönelik olarak
hazırlanmıştır. Site ziyaretçilerimizin o meslekle ilgili bir uzmanla görüşmeden, yazı içindeki bilgileri kendi başlarına kullanmamaları gerekmektedir. Yazıların telif hakkı tamamen yazarlarına aittir, eserler sahiplerinin muvaffakatı olmadan hiçbir suretle çoğaltılamaz, başka bir
yerde kullanılamaz, kopyala yapıştır yöntemiyle başka mecralara aktarılamaz. Sitemizde yer alan herhangi bir yazı başkasına ait telif haklarını ihlal ediyor, intihal içeriyor veya yazarın mensubu bulunduğu mesleğin meslek için etik kurallarına aykırılıklar taşıyorsa, yazının kaldırılabilmesi için site yönetimimize bilgi verilmelidir.
