Öğretilebilir Çocuklara Özbakım Becerilerini Öğretmek
Günlük işlemlerini yapamayan öğretilebilir çocuklara çok küçük yaşlardan itibaren kendine bakım temel becerilerini öğretmek büyük önem taşımaktadır. Bu öğretim ailenin çocuk kadar, kendi kendilerine de yardım etmesi anlamına gelmektedir. Çoğu aile geri çocuğunu bir ilaç veya iğne ile iyileşmesi beklemekte,bu gerçekleşmeyince de hayal kırıklığına uğrayarak çocuğa hiçbir öğretim çabası göstermemektedir. Oysa durup beklemek yerine az da olsa bir şeyler öğretmeye çalışmak bazen şaşırtıcı derecede yararlı olabilmektedir.Öğretim sırasında bazı çocuklar bu becerileri çok güçlükle öğrenirlerken bazıları ise daha kolay öğrenebilmektedirler.
EĞİTİMDE GENEL KURALLAR:
1- Eğitime çocuğun yapabileceği işlemlerin öğretilmesi ile başlanılır.
2- Öğretirken acele etmemek, zorlamamak, güler yüzlü ve teşvik edici olmak gereklidir. Desteklemek her zaman daha iyi sonuç verir.
3- Öğretime basitten başlanmalı, yardımcı olunmalı ve zorlama olmamalıdır
4- Alışkanlık ve otomatiklik kazandırmak için işlemler hep yapıldıkları ortamda, yerde ve aynı sırada tekrarlanır.( örnek: Kahvaltı her zaman sabahleyin, aynı masada ve aynı saatte yapılır.)
5- Çocuğun gücünü aşan beceriler beklenmemelidir.
6- Çocuğa bu becerileri kazanması için çok sık deneme fırsatları yaratılmalıdır.
ÖĞRETİMDE GEREKLİ OLABİLECEK BAŞLICA ARAÇLAR
1-Plastikten bardak ,tabak ,kaşık.
2-Kısa ve uzun önlükler.
3-Tarak,diş fırçası ,ayna,havlu.
4-Çocuğa uygun sandalye,masa , tahta tabure
5-oyuncak kutusu
6-Kolay iliklenir önlükler
ÖĞRETİLECEK BAŞLICA ALIŞKANLIKLAR
a) Tuvalet eğitimi
b) Temizlik eğitimi
c) Giyinme - Soyunma
d) Beslenme eğitimi (yeme -içme)
e) Düzenlilik,korunmak
I) TUVALET EĞİTİMİ :
Tuvalet eğitiminin önemli becerileri şunlardır.
1-Tuvalet ihtiyacının hareketle veya sözle ifade edilmesi
2-Tuvaleti amacına uygun olarak kullanılabilmesi
3-Tuvalette yardımsız soyunup giyinebilmesi
4-Tuvalet sonrasında temizliğini yardımsız yapabilmesi
Eğer çocuk bu işlemleri tam yapamıyor veya eksik yapıyorsa tuvalet eğitimi ihtiyacı var demektir.
Normal çocuklar 12.aya doğru büyük ,18.ay (yürüme dönemi) civarında da küçük çişlerini genellikle haber vermeye başlarlar.Öğretilebilir çocuklar ise bu seviyeye ancak 4-6 yaşında ulaşırlar. Sonuç olarak eğer çocuk 3 yaşına geldiği halde tuvalet kontrolünü kazanmamışsa eğitime başlanmalıdır.Tuvalet eğitimi sırasında sabırlı olmak, çocuğu dövmemek,korkutmamak,başardıkça ufak bir ödül vermek çok önemlidir.
Tuvalet Eğitiminin Basamakları
1) Çocuk 1-2 hafta takip edilerek gündüz ve gece hangi saatlerde kirlettiği öğrenilir.İleride bu saatler civarında tuvalete götürülecektir.
2) İkinci aşamada çocuğa evdeki tuvaletin yeri ve oraya evin çeşitli yerlerinden koşarak gidebilmesi öğretilir. Bunun için tuvalete git komutu verilerek deneme yapılır. Çocuk bulamıyorsa tuvalete 1-3 Metre
uzaklıkta tutularak gereğinde götürülerek denemeler yapılır ve tuvaletin yeri öğretilir.
3) Üçüncü basamakta çocuğun önce dış ve sonra iç pantolonunu aşağıya indirmesi ve tekrar yukarı çekebilmesi öğretilir. Bunun için .....................pantolon kullanılmalıdır.( Çocuğun her iki elinin üzerinden tutularak pantolonu belinden aşağıya doğru indirilir.aynı işlem külot içinde uygulanır.)
4) Çocuk kaza ile kaçırdığı bilinen zamandan az önce tuvalete götürülür. Çocuk oturmamakta direnir bağırırsa buna aldırmayarak tuvalette bir süre tutulur. Sakinleştikten sonra pantolonu indirilir.Çocuğa
çok kısa süre otursa bile ödül verilir.Çocuk ilk denemelerde belki bir iki saniye oturur,ancak gittikçe
bu süre artırılarak çişini bırakacak düzeye varır.(Tuvalette çocuğu uygun zamanda çiş - kaka gibi ifadeler
söylenir ki bunları söylemeye alışsın) Ağır geri çocukların tuvalete oturduklarında kalkmamalarını sağlamak için ağızların bisküvi ,şeker gibi besinler verilir, bıraktıklarında kesilir.
5-Her tuvaletten sonra çocuğun yetenek düzeyine göre az ,çok veya tam olarak katıldığı taharetlenmek
öğretilir.Bu öğrenmek uzun zaman alabilir.Tuvalet işi bittikten sonra elleri yıkatılır ve az başarılı olsa da
ödül verilir .(Şeker, Bisküvi ,aferin.......)
6-Gece altını ıslatma veya kaçırma daha çok çocuk uyuduktan sonra ilk saatte veya sabah uyanmadan
önce olur. Bu kazaların zamanı bilinerek çocuk gecede bir veya birkaç bardak su içirmekte iyi sonuç verir.
II) TEMİZLİK EĞİTİMİ :
Normal çocuklar gibi özürlü çocuklarında temizlik alışkanlıklarını öğrenmeleri gerekmektedir.
çocuğa bu alışkanlıkları öğrenmesi için fırsat tanınmalıdır. Öğretim oyun gibi neşeli ve eğlenceli halde
yaptırılmalıdır.Lavaboya önce ılık su doldurularak içinde bir oyuncak yıkanır, ellerimiz ıslandı ,havlu
ile kurulayalım denilerek öğretilir.çocuk her sabah ellerini,yüzünü yıkabilmeli,havlu kullanabilmesi
dişlerini fırçalayabilmeli,saçını taramalı,yemekten önce oyuna gitmeden önce ellerini yıkayabilmeli.
Salyası Akan Çocuklar : Bazı çocukların salyası akar (mongollar-felçliler) Bunu önlemek için şu
Ağız kapalı iken çiğnetmek, dudak hareketleri yaptırmak, çiklet verilerek ağzı flaster ile kapatmak ve
beş -on dakika çiğnetmek.Mum,kağıt parçaları,fırıldak üfletmek, kaşıktan su emdirmek,ıslık çaldırmak
her salya akışta silmesi hatırlatılır.Bu çalışmalara sabırla her gün devam edilir.
Önemli Temizlik Becerileri:
Ellerini yıkama ve kurulama becerisi :
a) Çocukla birlikte el yıkanacağı söylenerek banyoya, lavaboya gidilir .
b) Musluk açılır ,çocuğun avucuna küçük bir sabun yerleştirilir ve oğuşturarak ellerini sabunlamasına
yardım edilir.
c) Sabunlandıktan sonra elleri suyun altında durulanır ve musluk kapatılır.
d) Daha sonra çocuğun önce bir elini sonra diğer elini havlu ile kurulamasına yardım edilir.
Yüz Yıkama Becerisi:
a) Çocuğa küçük bir havlusu seçilir.
b) Önce musluğu açması ve sabunlamasına yardım edilir.
c) Havlu iyice sıkılarak çocuğa verilir ve yüzünü silerek temizlemesine yardımcı olunur.
d) Çocuğun ıslak havluyu bırakıp kuru bir havluyla yüzünü kurulamasına yardım edilir ve havlu yerine konur.Bu işlem her gün tekrarlanarak alışkanlık haline gelmesi sağlanır.
Diş Fırçalama Becerisi :
a) Çocuğa uygun küçük bir diş fırçası seçilir.
b) Aynaya birlikte bakılarak dişlerine dikkati çekilir.
c) Diş fırçası önce macunsuz verilerek nasıl kullanıldığı gösterilir.
d) Daha sonra fırçaya az miktarda macun sürülür.
e) Çocuğa musluk açtırılarak fırçayı ıslatması sağlanır.
f) Çocuğun dişlerini aşağı- yukarı, yukarı- aşağı ve ağzını açarak iç kısımlarını öne- arkaya fırçalamasına yardım edilir.
g) Plastik bir bardağa biraz su konur ve suyu yutmadan ağzını çalkalaması için yönlendirilir.
h) Son olarak diş fırçasını su altında temizlemesine yardım edilir.
Banyo Yapabilme Becerisi :
a) Orta boy bir kova ılık su ile doldurulur.
b) Şampuan, sabun ve lif gösterilerek çocuğun dikkati çekilir ve özellikleri açıklanır.
c) Soyunmasına yardım edilir.
d) Çocuk banyoda ufak tabureye oturtulur. Önüne kova konularak ufak bir tas ile vücudunu ıslatmasına yardım edilir.
e) Çocuğun avucuna biraz şampuan konularak miktarına dikkati çekilir.
f) Bir miktar su ile saçlarını ıslatmasına yardım edilir.
g) Şampuanı saçına sürerek köpürtmesi ve parmak uçları saç diplerini ovuşturabilmesine yardım edilir.
h) Şampuanla yıkama bitince durulaması için yardım edilir.
i) Gerekiyorsa ikinci kez şampuanlama ve durulama yapılır.
j) Daha sonra eline sabun ve lif verilir. Biraz su dökerek lifi sabunlaması için yardım edilir.
k) Sabunlu lifi vücudun her yanına sürerek yıkanmasına yardım edilir.
l) Sabunlama işi bittikten sonra vücudunu havlu ile kurulmasına ve temiz elbiselerini giymesine yardımcı olunur.
m) Çocuk ilerde kendi kendine banyo yapar hale gelince duş yapabilme becerisinin öğretilmesine geçilebilir. Ancak başlangıçta sıcak ve soğuk ayarını çok iyi yapmasını öğretmek gereklidir.
III ) GİYİNME - SOYUNMA BECERİLERİ:
Çoğu anne aşırı yardım duygusu ile çocuğun yapacağı işleri onun yerine kendisi yapar ve çocuğu sorumsuzluğa alıştırır. Oysa her normal çocuk gibi geç gelişen çocukta belli bir zamanda giyinmek- soyunmak gibi işlemleri öğrenmelidir.
Normal çocuk iki yaş civarında papuç, çorap ve ceket gibi giysileri kısmen olsun kendi çıkarır. Üç yaşlarında belli başlı şeyleri çıkarır. Ters de olsa giyer. Dört yaşında az yardımla giyinebilir. Beş yaşında bağlamalar dışında giyinebilir ve altı yaşında ise her işini başarır. Zihinsel özürlü çocuk soyunma ve giyinmeye teşebbüs etmiyorsa sağ eli veya sol elide tutularak papucu, çorabı, elbiseleri çıkarttırılır. Bunun için önceden bebek üzerinde de deneyler yapılarak model olmak mümkündür. Beceriler öğretilirken daha kolaydan daha zora doğru gidilmeli, çocuğun başarısı sözle, sevgiyle, şekerle ödüllendirilmelidir.
Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar
a) Başlangıçta düğmesiz giysiler denenmelidir
b) Önce büyük düğmeli giysiler seçilmeli, çocuk öğrendikçe küçük düğmelilere geçilmelidir.
c) Beli düğmeli, kemerli yada fermuarlı pantolonlar yerine başlangıçta lastikli pantalonlar seçilmelidir.
d) Fermuarlı pantalonlar düğmeli olanlardan daha kolay öğrenilmektedir.
e) Çıt- çıtlı pantalonlarda önce büyük çıt- çıtlı pantalonların seçilmesi daha yararlıdır.
f) Çocuk öğrenince beli kemerli pantolon denenmelidir.
g) Eldivenlerde başlangıçta parmaksız olanı giydirilmelidir.
h) Bağcıklı şapka yerine başlangıçta bere giyilmesi daha yararlıdır.
Fermuar Açma- Kapama Becerisi :
a) İri dişli , orta boyda fermuarı olan bir giysi seçilir.
b) Giysi düz bir zemin üzerine yerleştirilir.
c) Önce ne yapılacağı gösterilerek , çocuğa model olunur.
d) Sonra çocuğun bir eli ile fermuarın alt ucundan tutması sağlanır. Diğer eli ile de fermuarın çengeli tutturulur.
e) Birlikte fermuar açılır ve kapatılır.Zamanla yardım azaltılır ve çocuğun denemesine fırsat verilir.
f) Çocuk bu açma ve kapama işlemlerini öğrenince giysi üzerine giydirilir ve fermuarını açıp kapamasını öğrenmesine yardım edilir.
g) Çocuk bunu da öğrendikten sonra değişik özellik ve boyda fermuarlara geçilebilir.
Çıt Çıt Açma- Kapama Becerisi:
a) Büyük boy kolay açılıp kapanabilen çıt çıtları olan bir giysi seçilir.
b) Giysi düz bir zemin üzerine yerleştirilir.
c) Ne yapılacağı gösterilir. Çocuğa model olunur.
d) Çıt çıtları açıp kapamayı öğretirken başlangıçta çocuğun ellerinin üzerinden tutularak yardım edilir. Birkaç uygulamadan sonra yardım azaltılır ve çocuğa yapması için fırsat verilir.
e) Çocuk tek başına açıp kapamayı öğrenince giysi üzerine giydirilir ve çıt çıtları açıp kapamasına yardım edilir.
f) Çocuk açma- kapama işlemini tam öğrenince değişik büyüklükte çıt çıtları olan elbiselere geçilir.
Düğme İlikleme ve Açma Becerisi :
a) Büyük boy 2-3 cm çaplı düğmeleri olan bir giysi seçilir.
b) Düğmelerin sert, düz, ilik ile orantılı olmasına dikkat edilir.
c) Giysi düz bir zemin üzerine yerleştirilir.
d) Ne yapılacağı gösterilerek çocuğa model olunur.
e) Daha sonra çocuğun bir eli ile düğmeyi diğer eli ile de iliği tutması sağlanır. İlik ile düğme karşılaştırılarak düğmenin ilikten geçirilmesine yardımcı olunur. Bu şekilde birkaç deneme yapılır.
f) Çocuk iyice öğrenince bu kez düğmeyi ilikten çıkarma işlemi öğretilir.
g) Çocuk her iki beceriyi öğrendikten sonra giysi üzerine giydirilir ve bu halde düğme açma ve kapama işlemlerini öğrenmesine yardım edilir.
h) Çocuğun başarısı arttıkça daha değişik düğmelerle çalışmaya geçilir.
i) Düğmelerin alttan yukarıya doğru atlamadan iliklenmesinin öğretilmesi gerekir. Hatalarda çocuk uyarılır ve tekrar deneme yapılır.
Pijama Giyme- Çıkarma Becerisi :
a) Çocuğa bol gelen beli lastikli bir pijama seçilir.
b) Çocuk sandalyeye oturtularak pijama dizlerine kadar indirilir.
c) Pijama çocuğun bir ayağından çıkarılır.
d) Sonra diğer ayağındaki pijama yardım edilerek çıkartılır ve yardım giderek azaltılır.
e) Çocuk yardımsız olarak pijamasını çıkartmaya başlayınca giyme becerisinin öğretilmesine geçilir.
f) Çocuğun picaması dizlerine kadar çekilir ve beline çekmesi için yardım edilir.
g) Çocuk bu aşamayı yardımsız yaptıktan sonra pijama çocuğun bileklerine kadar giydirilir ve bilekten yukarı çekmesine yardım edilir.
h) Son aşamada pijama çocuğa verilir ve yardımsız giymesi sağlanır.
Bluz giyme Becerisi :
a) Çocuğa bol gelen kısa kollu bir bluz seçilir.
b) Bluzun her iki kolu ve yakası çocuğun kollarından ve başından geçirilir.
c) Çocuğun bluzu iki yanından tutarak aşağıya çekmesi sağlanır.
d) Çocuk bunu yardımsız yaptıktan sonra bluzun kolları çocuğa giydirilir ve başından aşağı doğru çekmesine yardım edilir.
e) D aha sonra bluz' un kollarını yardımsız giymesi için desteklenir.
f) Çocuk bu aşamaları yardımsız yapmaya başlayınca bluzu kendi kendisine giymesine geçilir ve gerektiğinde yardım yapılır.
IV) BESLENME EĞİTİMİ (Yeme - İçme Becerileri ) :
Normal çocuk fırsat verilirse iki-dört yaş arasında kendi başına yemek yemeyi öğrenir. Zihinsel özürlü çocukta dökse de kendi kendine yemek yemeyi denemeli ve bunun için desteklemelidir. Eğitim için dize kadar bir önlük ve yerleri, sandalyeyi koruyacak örtü gereklidir.
Yemek yiyebilmek işleminde çiğnemeyi bilmek çocuk için önemlidir.Bunu öğretirken önce kaşıkla ezmeler, sonra da koyu yiyecekler daha sonra da normal lokma ağızda önce geriye sonra öne doğru konulur.Çocuk yemek yerken başkalarını da görmelidir. Eline ekmek parçası verilerek ağzına götürmesine yardım edilir. Kendi kendine yemek isterse bırakmalıdır. Kaşık ezme ile doldurulup ağzına yardımla verilirse buna alışır. Yemekte önce sevmedikleri sonra sevdikleri yiyecekler verilir.Bütün öğünü bitirmeye uğraşmak gereksizdir. Yemek yemeyi öğretirken çocuğun yanında yabancılar olmamalı, anne - baba güler yüzlü ve sabırlı olmalıdır.Beslenme eğitiminde ailenin çocuğa aşırı yardımı onu bağımlı yapar.Ancak gerekli durumlarda yardım yapılmalıdır.
Bardaktan Su İçme Becerisi:
a) Çocuğun iki eli ile kolay tutabileceği plastik bir bardak seçilir.
b) Bardağın yarısına kadar su doldurulur.
c) Çocuğun önce iki eli ile bardağı tutarak su içmesine yardım edilir.
d) Çocuk iki eli ile su içebilir hale gelince tek eli ile bardağı tutarak su içmesi sağlanır.
e) Çocuk bütün bu aşamaları yardımsız yapar hale gelince bardaktaki suyun miktarı artırılır.
Bardağına Sürahiden Su Doldurma Becerisi:
a) Kolay tutulabilen orta boyda plastik bir sürahi seçilir.
b) Sürahinin içine az miktarda su konulur.
c) Ağzı geniş plastik bir bardak masaya konulur.
d) Çocuğun bir eli ile bardağı tutup diğer eli ile sürahiden suyu boşaltmasına yardım edilir.
e) Çocuk becerisini geliştirdikçe yardım azaltılır.
f) Çocuk tek başına bu işlemi yapabilir hale gelince sürahideki suyun miktarı artırılır.
Kaşık Kullanma Becerisi:
a) Normal büyüklükte ve sapı kalın olan bir kaşık seçilir.
b) Kaşığı kullanarak çocuğun bir tabaktan diğerine un, tuz, pirinç, nohut, bezelye gibi malzemeleri oyun şeklinde aktarması sağlanır.
c) Kaşığı yeterince becerikli kullanmaya başlayınca beslenme zamanında kaşık kullanma aşamasına geçilir.
Çatal Kullanma becerisi :
a) Kolay tutulabilen iri dişli bir çatal seçilir.
b) Çatallın kullanımı çocukla birlikte patates, peynir ve benzeri yiyecekler üzerinde denenir. Zamanla yardım azaltılır.
c) Çocuğun becerisi arttıkça çatalın yan tarafını kullanma aşamasına geçilir.
Bıçak Kullanma Becerisi :
a) Fazla keskin olmayan, kolay tutulabilen bir bıçak seçilir.
b) Önce haşlanmış patates, havuç veya peynir gibi yumuşak yiyeceklerin kesilmesi öğretilir.
c) Başlangıçta elinde tutularak birlikte kesilir. Sonra yardım azaltılarak yalnız kesmeye yöneltilir.
d) Çocuk bıçak kullanmayı iyicene öğrendikten sonra daha sert yiyeceklerin kesilmesine geçilir.
V ) KORUNMALAR -TEHLİKELER :
Zihinsel özürlü çocuk tehlikelere karşı yeteri kadar kendini koruyamaz. Bunun için çeşitli tehlikelere karşı kendini korumasının öğretilmesi de gereklidir. Bilgilerin gerçek ortamlar da öğretilmesi daha yararlıdır. (Sobanın sıcaklığına karşı kendini koruması için eli hafifçe yanacak şekilde sobaya dokundura bilir.)
Başlıca korunma ve tehlike alanları şunlardır :
a) Sıcak,soğuk ve ateş
b) Bıçak, çatal gibi batıcı ve kesiciler
c) Ağza götürülmeyecek şeyler yemekler
d) Çekinilecek yabancı hayvan ve insanlar
e) Oyunda düşmemeye dikkat etme
f) Polisin yardımcı dost olduğunu bilme
g) Sağdan yürümek
h) Adını ve adresini söyleye bilme
i) Sokakta gezdirilirken dur, yürü komutlarına riayet etmek
j) Sokağa tükürmemek çöp atmamak
k) Kimseyi itmemek, ısırmamak, vurmamak
l) Merdivende trabzanı tutarak inmek
m) Tanımadığı kediden, köpekten kaçabilmek
SONUÇ :İşte aşama aşama açıklanarak sunulan bütün bu becerilerin çok kısa bir zaman içinde öğretilmesi mümkün değildir. Yapılacak iş bıkmadan sık tekrarlar yapmaktır. Öğretim sırasında çocuğa fiziksel yardımda bulunmak, en ufak başarısını övmek ve zorlama yapmamak büyük önem taşımaktadır.
DİSİPLİN SORUNLARI :
Zihinsel özürlü çocuklara zararlı hareketler yapsalar da onlara sinirlemek, bağırmak fayda etmez. Çünkü çocuklar bunları tam olarak anlayamazlar.
Verilebilecek başlıca cezalar şunlar olabilir :
Darılmak, çocuğun istediğini ağlasa da yapmamak, korkutmayacak şekilde bir odaya koymak, yemeğini yemiyorsa kaldırıp sonradan vermemek. Kardeşinden zorla aldığı oyuncağı saklamak, daha küçüklere olmaz demek, yaparsa ellerini tutmak, oradan uzaklaştırmak. Büyüklerde ise çocuklardan ayırmak ve benzeri cezalar uygundur. Ancak ceza olarak yatağa yatırmak, derse oturtmak, yaparsan ceza veririm demek ve korkutmak, evden kaçarsa kaçsında aklı başına gelsin demek, kardeşin gibi ol deyip nispet vermek uygulamaları yanlıştır. Ceza, daima kabahat sırasında , hırslanmadan ve orada bitmek üzere yapılır. Cezanın arkasından hemen gevşetme, takdir yapılmaz. Ancak belirli bir süre geçtikten sonra çocuk yine sevilmeye devam edilir. Annenin yaptığını babanın bozmaması gerekir. Ödüller ise vaad olarak değil, hemen verilir.
EĞİTİMDE GENEL KURALLAR:
1- Eğitime çocuğun yapabileceği işlemlerin öğretilmesi ile başlanılır.
2- Öğretirken acele etmemek, zorlamamak, güler yüzlü ve teşvik edici olmak gereklidir. Desteklemek her zaman daha iyi sonuç verir.
3- Öğretime basitten başlanmalı, yardımcı olunmalı ve zorlama olmamalıdır
4- Alışkanlık ve otomatiklik kazandırmak için işlemler hep yapıldıkları ortamda, yerde ve aynı sırada tekrarlanır.( örnek: Kahvaltı her zaman sabahleyin, aynı masada ve aynı saatte yapılır.)
5- Çocuğun gücünü aşan beceriler beklenmemelidir.
6- Çocuğa bu becerileri kazanması için çok sık deneme fırsatları yaratılmalıdır.
ÖĞRETİMDE GEREKLİ OLABİLECEK BAŞLICA ARAÇLAR
1-Plastikten bardak ,tabak ,kaşık.
2-Kısa ve uzun önlükler.
3-Tarak,diş fırçası ,ayna,havlu.
4-Çocuğa uygun sandalye,masa , tahta tabure
5-oyuncak kutusu
6-Kolay iliklenir önlükler
ÖĞRETİLECEK BAŞLICA ALIŞKANLIKLAR
a) Tuvalet eğitimi
b) Temizlik eğitimi
c) Giyinme - Soyunma
d) Beslenme eğitimi (yeme -içme)
e) Düzenlilik,korunmak
I) TUVALET EĞİTİMİ :
Tuvalet eğitiminin önemli becerileri şunlardır.
1-Tuvalet ihtiyacının hareketle veya sözle ifade edilmesi
2-Tuvaleti amacına uygun olarak kullanılabilmesi
3-Tuvalette yardımsız soyunup giyinebilmesi
4-Tuvalet sonrasında temizliğini yardımsız yapabilmesi
Eğer çocuk bu işlemleri tam yapamıyor veya eksik yapıyorsa tuvalet eğitimi ihtiyacı var demektir.
Normal çocuklar 12.aya doğru büyük ,18.ay (yürüme dönemi) civarında da küçük çişlerini genellikle haber vermeye başlarlar.Öğretilebilir çocuklar ise bu seviyeye ancak 4-6 yaşında ulaşırlar. Sonuç olarak eğer çocuk 3 yaşına geldiği halde tuvalet kontrolünü kazanmamışsa eğitime başlanmalıdır.Tuvalet eğitimi sırasında sabırlı olmak, çocuğu dövmemek,korkutmamak,başardıkça ufak bir ödül vermek çok önemlidir.
Tuvalet Eğitiminin Basamakları
1) Çocuk 1-2 hafta takip edilerek gündüz ve gece hangi saatlerde kirlettiği öğrenilir.İleride bu saatler civarında tuvalete götürülecektir.
2) İkinci aşamada çocuğa evdeki tuvaletin yeri ve oraya evin çeşitli yerlerinden koşarak gidebilmesi öğretilir. Bunun için tuvalete git komutu verilerek deneme yapılır. Çocuk bulamıyorsa tuvalete 1-3 Metre
uzaklıkta tutularak gereğinde götürülerek denemeler yapılır ve tuvaletin yeri öğretilir.
3) Üçüncü basamakta çocuğun önce dış ve sonra iç pantolonunu aşağıya indirmesi ve tekrar yukarı çekebilmesi öğretilir. Bunun için .....................pantolon kullanılmalıdır.( Çocuğun her iki elinin üzerinden tutularak pantolonu belinden aşağıya doğru indirilir.aynı işlem külot içinde uygulanır.)
4) Çocuk kaza ile kaçırdığı bilinen zamandan az önce tuvalete götürülür. Çocuk oturmamakta direnir bağırırsa buna aldırmayarak tuvalette bir süre tutulur. Sakinleştikten sonra pantolonu indirilir.Çocuğa
çok kısa süre otursa bile ödül verilir.Çocuk ilk denemelerde belki bir iki saniye oturur,ancak gittikçe
bu süre artırılarak çişini bırakacak düzeye varır.(Tuvalette çocuğu uygun zamanda çiş - kaka gibi ifadeler
söylenir ki bunları söylemeye alışsın) Ağır geri çocukların tuvalete oturduklarında kalkmamalarını sağlamak için ağızların bisküvi ,şeker gibi besinler verilir, bıraktıklarında kesilir.
5-Her tuvaletten sonra çocuğun yetenek düzeyine göre az ,çok veya tam olarak katıldığı taharetlenmek
öğretilir.Bu öğrenmek uzun zaman alabilir.Tuvalet işi bittikten sonra elleri yıkatılır ve az başarılı olsa da
ödül verilir .(Şeker, Bisküvi ,aferin.......)
6-Gece altını ıslatma veya kaçırma daha çok çocuk uyuduktan sonra ilk saatte veya sabah uyanmadan
önce olur. Bu kazaların zamanı bilinerek çocuk gecede bir veya birkaç bardak su içirmekte iyi sonuç verir.
II) TEMİZLİK EĞİTİMİ :
Normal çocuklar gibi özürlü çocuklarında temizlik alışkanlıklarını öğrenmeleri gerekmektedir.
çocuğa bu alışkanlıkları öğrenmesi için fırsat tanınmalıdır. Öğretim oyun gibi neşeli ve eğlenceli halde
yaptırılmalıdır.Lavaboya önce ılık su doldurularak içinde bir oyuncak yıkanır, ellerimiz ıslandı ,havlu
ile kurulayalım denilerek öğretilir.çocuk her sabah ellerini,yüzünü yıkabilmeli,havlu kullanabilmesi
dişlerini fırçalayabilmeli,saçını taramalı,yemekten önce oyuna gitmeden önce ellerini yıkayabilmeli.
Salyası Akan Çocuklar : Bazı çocukların salyası akar (mongollar-felçliler) Bunu önlemek için şu
Ağız kapalı iken çiğnetmek, dudak hareketleri yaptırmak, çiklet verilerek ağzı flaster ile kapatmak ve
beş -on dakika çiğnetmek.Mum,kağıt parçaları,fırıldak üfletmek, kaşıktan su emdirmek,ıslık çaldırmak
her salya akışta silmesi hatırlatılır.Bu çalışmalara sabırla her gün devam edilir.
Önemli Temizlik Becerileri:
Ellerini yıkama ve kurulama becerisi :
a) Çocukla birlikte el yıkanacağı söylenerek banyoya, lavaboya gidilir .
b) Musluk açılır ,çocuğun avucuna küçük bir sabun yerleştirilir ve oğuşturarak ellerini sabunlamasına
yardım edilir.
c) Sabunlandıktan sonra elleri suyun altında durulanır ve musluk kapatılır.
d) Daha sonra çocuğun önce bir elini sonra diğer elini havlu ile kurulamasına yardım edilir.
Yüz Yıkama Becerisi:
a) Çocuğa küçük bir havlusu seçilir.
b) Önce musluğu açması ve sabunlamasına yardım edilir.
c) Havlu iyice sıkılarak çocuğa verilir ve yüzünü silerek temizlemesine yardımcı olunur.
d) Çocuğun ıslak havluyu bırakıp kuru bir havluyla yüzünü kurulamasına yardım edilir ve havlu yerine konur.Bu işlem her gün tekrarlanarak alışkanlık haline gelmesi sağlanır.
Diş Fırçalama Becerisi :
a) Çocuğa uygun küçük bir diş fırçası seçilir.
b) Aynaya birlikte bakılarak dişlerine dikkati çekilir.
c) Diş fırçası önce macunsuz verilerek nasıl kullanıldığı gösterilir.
d) Daha sonra fırçaya az miktarda macun sürülür.
e) Çocuğa musluk açtırılarak fırçayı ıslatması sağlanır.
f) Çocuğun dişlerini aşağı- yukarı, yukarı- aşağı ve ağzını açarak iç kısımlarını öne- arkaya fırçalamasına yardım edilir.
g) Plastik bir bardağa biraz su konur ve suyu yutmadan ağzını çalkalaması için yönlendirilir.
h) Son olarak diş fırçasını su altında temizlemesine yardım edilir.
Banyo Yapabilme Becerisi :
a) Orta boy bir kova ılık su ile doldurulur.
b) Şampuan, sabun ve lif gösterilerek çocuğun dikkati çekilir ve özellikleri açıklanır.
c) Soyunmasına yardım edilir.
d) Çocuk banyoda ufak tabureye oturtulur. Önüne kova konularak ufak bir tas ile vücudunu ıslatmasına yardım edilir.
e) Çocuğun avucuna biraz şampuan konularak miktarına dikkati çekilir.
f) Bir miktar su ile saçlarını ıslatmasına yardım edilir.
g) Şampuanı saçına sürerek köpürtmesi ve parmak uçları saç diplerini ovuşturabilmesine yardım edilir.
h) Şampuanla yıkama bitince durulaması için yardım edilir.
i) Gerekiyorsa ikinci kez şampuanlama ve durulama yapılır.
j) Daha sonra eline sabun ve lif verilir. Biraz su dökerek lifi sabunlaması için yardım edilir.
k) Sabunlu lifi vücudun her yanına sürerek yıkanmasına yardım edilir.
l) Sabunlama işi bittikten sonra vücudunu havlu ile kurulmasına ve temiz elbiselerini giymesine yardımcı olunur.
m) Çocuk ilerde kendi kendine banyo yapar hale gelince duş yapabilme becerisinin öğretilmesine geçilebilir. Ancak başlangıçta sıcak ve soğuk ayarını çok iyi yapmasını öğretmek gereklidir.
III ) GİYİNME - SOYUNMA BECERİLERİ:
Çoğu anne aşırı yardım duygusu ile çocuğun yapacağı işleri onun yerine kendisi yapar ve çocuğu sorumsuzluğa alıştırır. Oysa her normal çocuk gibi geç gelişen çocukta belli bir zamanda giyinmek- soyunmak gibi işlemleri öğrenmelidir.
Normal çocuk iki yaş civarında papuç, çorap ve ceket gibi giysileri kısmen olsun kendi çıkarır. Üç yaşlarında belli başlı şeyleri çıkarır. Ters de olsa giyer. Dört yaşında az yardımla giyinebilir. Beş yaşında bağlamalar dışında giyinebilir ve altı yaşında ise her işini başarır. Zihinsel özürlü çocuk soyunma ve giyinmeye teşebbüs etmiyorsa sağ eli veya sol elide tutularak papucu, çorabı, elbiseleri çıkarttırılır. Bunun için önceden bebek üzerinde de deneyler yapılarak model olmak mümkündür. Beceriler öğretilirken daha kolaydan daha zora doğru gidilmeli, çocuğun başarısı sözle, sevgiyle, şekerle ödüllendirilmelidir.
Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar
a) Başlangıçta düğmesiz giysiler denenmelidir
b) Önce büyük düğmeli giysiler seçilmeli, çocuk öğrendikçe küçük düğmelilere geçilmelidir.
c) Beli düğmeli, kemerli yada fermuarlı pantolonlar yerine başlangıçta lastikli pantalonlar seçilmelidir.
d) Fermuarlı pantalonlar düğmeli olanlardan daha kolay öğrenilmektedir.
e) Çıt- çıtlı pantalonlarda önce büyük çıt- çıtlı pantalonların seçilmesi daha yararlıdır.
f) Çocuk öğrenince beli kemerli pantolon denenmelidir.
g) Eldivenlerde başlangıçta parmaksız olanı giydirilmelidir.
h) Bağcıklı şapka yerine başlangıçta bere giyilmesi daha yararlıdır.
Fermuar Açma- Kapama Becerisi :
a) İri dişli , orta boyda fermuarı olan bir giysi seçilir.
b) Giysi düz bir zemin üzerine yerleştirilir.
c) Önce ne yapılacağı gösterilerek , çocuğa model olunur.
d) Sonra çocuğun bir eli ile fermuarın alt ucundan tutması sağlanır. Diğer eli ile de fermuarın çengeli tutturulur.
e) Birlikte fermuar açılır ve kapatılır.Zamanla yardım azaltılır ve çocuğun denemesine fırsat verilir.
f) Çocuk bu açma ve kapama işlemlerini öğrenince giysi üzerine giydirilir ve fermuarını açıp kapamasını öğrenmesine yardım edilir.
g) Çocuk bunu da öğrendikten sonra değişik özellik ve boyda fermuarlara geçilebilir.
Çıt Çıt Açma- Kapama Becerisi:
a) Büyük boy kolay açılıp kapanabilen çıt çıtları olan bir giysi seçilir.
b) Giysi düz bir zemin üzerine yerleştirilir.
c) Ne yapılacağı gösterilir. Çocuğa model olunur.
d) Çıt çıtları açıp kapamayı öğretirken başlangıçta çocuğun ellerinin üzerinden tutularak yardım edilir. Birkaç uygulamadan sonra yardım azaltılır ve çocuğa yapması için fırsat verilir.
e) Çocuk tek başına açıp kapamayı öğrenince giysi üzerine giydirilir ve çıt çıtları açıp kapamasına yardım edilir.
f) Çocuk açma- kapama işlemini tam öğrenince değişik büyüklükte çıt çıtları olan elbiselere geçilir.
Düğme İlikleme ve Açma Becerisi :
a) Büyük boy 2-3 cm çaplı düğmeleri olan bir giysi seçilir.
b) Düğmelerin sert, düz, ilik ile orantılı olmasına dikkat edilir.
c) Giysi düz bir zemin üzerine yerleştirilir.
d) Ne yapılacağı gösterilerek çocuğa model olunur.
e) Daha sonra çocuğun bir eli ile düğmeyi diğer eli ile de iliği tutması sağlanır. İlik ile düğme karşılaştırılarak düğmenin ilikten geçirilmesine yardımcı olunur. Bu şekilde birkaç deneme yapılır.
f) Çocuk iyice öğrenince bu kez düğmeyi ilikten çıkarma işlemi öğretilir.
g) Çocuk her iki beceriyi öğrendikten sonra giysi üzerine giydirilir ve bu halde düğme açma ve kapama işlemlerini öğrenmesine yardım edilir.
h) Çocuğun başarısı arttıkça daha değişik düğmelerle çalışmaya geçilir.
i) Düğmelerin alttan yukarıya doğru atlamadan iliklenmesinin öğretilmesi gerekir. Hatalarda çocuk uyarılır ve tekrar deneme yapılır.
Pijama Giyme- Çıkarma Becerisi :
a) Çocuğa bol gelen beli lastikli bir pijama seçilir.
b) Çocuk sandalyeye oturtularak pijama dizlerine kadar indirilir.
c) Pijama çocuğun bir ayağından çıkarılır.
d) Sonra diğer ayağındaki pijama yardım edilerek çıkartılır ve yardım giderek azaltılır.
e) Çocuk yardımsız olarak pijamasını çıkartmaya başlayınca giyme becerisinin öğretilmesine geçilir.
f) Çocuğun picaması dizlerine kadar çekilir ve beline çekmesi için yardım edilir.
g) Çocuk bu aşamayı yardımsız yaptıktan sonra pijama çocuğun bileklerine kadar giydirilir ve bilekten yukarı çekmesine yardım edilir.
h) Son aşamada pijama çocuğa verilir ve yardımsız giymesi sağlanır.
Bluz giyme Becerisi :
a) Çocuğa bol gelen kısa kollu bir bluz seçilir.
b) Bluzun her iki kolu ve yakası çocuğun kollarından ve başından geçirilir.
c) Çocuğun bluzu iki yanından tutarak aşağıya çekmesi sağlanır.
d) Çocuk bunu yardımsız yaptıktan sonra bluzun kolları çocuğa giydirilir ve başından aşağı doğru çekmesine yardım edilir.
e) D aha sonra bluz' un kollarını yardımsız giymesi için desteklenir.
f) Çocuk bu aşamaları yardımsız yapmaya başlayınca bluzu kendi kendisine giymesine geçilir ve gerektiğinde yardım yapılır.
IV) BESLENME EĞİTİMİ (Yeme - İçme Becerileri ) :
Normal çocuk fırsat verilirse iki-dört yaş arasında kendi başına yemek yemeyi öğrenir. Zihinsel özürlü çocukta dökse de kendi kendine yemek yemeyi denemeli ve bunun için desteklemelidir. Eğitim için dize kadar bir önlük ve yerleri, sandalyeyi koruyacak örtü gereklidir.
Yemek yiyebilmek işleminde çiğnemeyi bilmek çocuk için önemlidir.Bunu öğretirken önce kaşıkla ezmeler, sonra da koyu yiyecekler daha sonra da normal lokma ağızda önce geriye sonra öne doğru konulur.Çocuk yemek yerken başkalarını da görmelidir. Eline ekmek parçası verilerek ağzına götürmesine yardım edilir. Kendi kendine yemek isterse bırakmalıdır. Kaşık ezme ile doldurulup ağzına yardımla verilirse buna alışır. Yemekte önce sevmedikleri sonra sevdikleri yiyecekler verilir.Bütün öğünü bitirmeye uğraşmak gereksizdir. Yemek yemeyi öğretirken çocuğun yanında yabancılar olmamalı, anne - baba güler yüzlü ve sabırlı olmalıdır.Beslenme eğitiminde ailenin çocuğa aşırı yardımı onu bağımlı yapar.Ancak gerekli durumlarda yardım yapılmalıdır.
Bardaktan Su İçme Becerisi:
a) Çocuğun iki eli ile kolay tutabileceği plastik bir bardak seçilir.
b) Bardağın yarısına kadar su doldurulur.
c) Çocuğun önce iki eli ile bardağı tutarak su içmesine yardım edilir.
d) Çocuk iki eli ile su içebilir hale gelince tek eli ile bardağı tutarak su içmesi sağlanır.
e) Çocuk bütün bu aşamaları yardımsız yapar hale gelince bardaktaki suyun miktarı artırılır.
Bardağına Sürahiden Su Doldurma Becerisi:
a) Kolay tutulabilen orta boyda plastik bir sürahi seçilir.
b) Sürahinin içine az miktarda su konulur.
c) Ağzı geniş plastik bir bardak masaya konulur.
d) Çocuğun bir eli ile bardağı tutup diğer eli ile sürahiden suyu boşaltmasına yardım edilir.
e) Çocuk becerisini geliştirdikçe yardım azaltılır.
f) Çocuk tek başına bu işlemi yapabilir hale gelince sürahideki suyun miktarı artırılır.
Kaşık Kullanma Becerisi:
a) Normal büyüklükte ve sapı kalın olan bir kaşık seçilir.
b) Kaşığı kullanarak çocuğun bir tabaktan diğerine un, tuz, pirinç, nohut, bezelye gibi malzemeleri oyun şeklinde aktarması sağlanır.
c) Kaşığı yeterince becerikli kullanmaya başlayınca beslenme zamanında kaşık kullanma aşamasına geçilir.
Çatal Kullanma becerisi :
a) Kolay tutulabilen iri dişli bir çatal seçilir.
b) Çatallın kullanımı çocukla birlikte patates, peynir ve benzeri yiyecekler üzerinde denenir. Zamanla yardım azaltılır.
c) Çocuğun becerisi arttıkça çatalın yan tarafını kullanma aşamasına geçilir.
Bıçak Kullanma Becerisi :
a) Fazla keskin olmayan, kolay tutulabilen bir bıçak seçilir.
b) Önce haşlanmış patates, havuç veya peynir gibi yumuşak yiyeceklerin kesilmesi öğretilir.
c) Başlangıçta elinde tutularak birlikte kesilir. Sonra yardım azaltılarak yalnız kesmeye yöneltilir.
d) Çocuk bıçak kullanmayı iyicene öğrendikten sonra daha sert yiyeceklerin kesilmesine geçilir.
V ) KORUNMALAR -TEHLİKELER :
Zihinsel özürlü çocuk tehlikelere karşı yeteri kadar kendini koruyamaz. Bunun için çeşitli tehlikelere karşı kendini korumasının öğretilmesi de gereklidir. Bilgilerin gerçek ortamlar da öğretilmesi daha yararlıdır. (Sobanın sıcaklığına karşı kendini koruması için eli hafifçe yanacak şekilde sobaya dokundura bilir.)
Başlıca korunma ve tehlike alanları şunlardır :
a) Sıcak,soğuk ve ateş
b) Bıçak, çatal gibi batıcı ve kesiciler
c) Ağza götürülmeyecek şeyler yemekler
d) Çekinilecek yabancı hayvan ve insanlar
e) Oyunda düşmemeye dikkat etme
f) Polisin yardımcı dost olduğunu bilme
g) Sağdan yürümek
h) Adını ve adresini söyleye bilme
i) Sokakta gezdirilirken dur, yürü komutlarına riayet etmek
j) Sokağa tükürmemek çöp atmamak
k) Kimseyi itmemek, ısırmamak, vurmamak
l) Merdivende trabzanı tutarak inmek
m) Tanımadığı kediden, köpekten kaçabilmek
SONUÇ :İşte aşama aşama açıklanarak sunulan bütün bu becerilerin çok kısa bir zaman içinde öğretilmesi mümkün değildir. Yapılacak iş bıkmadan sık tekrarlar yapmaktır. Öğretim sırasında çocuğa fiziksel yardımda bulunmak, en ufak başarısını övmek ve zorlama yapmamak büyük önem taşımaktadır.
DİSİPLİN SORUNLARI :
Zihinsel özürlü çocuklara zararlı hareketler yapsalar da onlara sinirlemek, bağırmak fayda etmez. Çünkü çocuklar bunları tam olarak anlayamazlar.
Verilebilecek başlıca cezalar şunlar olabilir :
Darılmak, çocuğun istediğini ağlasa da yapmamak, korkutmayacak şekilde bir odaya koymak, yemeğini yemiyorsa kaldırıp sonradan vermemek. Kardeşinden zorla aldığı oyuncağı saklamak, daha küçüklere olmaz demek, yaparsa ellerini tutmak, oradan uzaklaştırmak. Büyüklerde ise çocuklardan ayırmak ve benzeri cezalar uygundur. Ancak ceza olarak yatağa yatırmak, derse oturtmak, yaparsan ceza veririm demek ve korkutmak, evden kaçarsa kaçsında aklı başına gelsin demek, kardeşin gibi ol deyip nispet vermek uygulamaları yanlıştır. Ceza, daima kabahat sırasında , hırslanmadan ve orada bitmek üzere yapılır. Cezanın arkasından hemen gevşetme, takdir yapılmaz. Ancak belirli bir süre geçtikten sonra çocuk yine sevilmeye devam edilir. Annenin yaptığını babanın bozmaması gerekir. Ödüller ise vaad olarak değil, hemen verilir.
|
Yazan
|
Bu makaleden alıntı yapmak
için alıntı yapılan yazıya aşağıdaki ibare eklenmelidir: "Öğretilebilir Çocuklara Özbakım Becerilerini Öğretmek" başlıklı makalenin tüm hakları yazarı İbrahim EREN'e aittir ve makale, yazarı tarafından TavsiyeEdiyorum.com (http://www.tavsiyeediyorum.com) kütüphanesinde yayınlanmıştır. Bu ibare eklenmek şartıyla, makaleden Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa uygun kısa alıntılar yapılabilir, ancak İbrahim EREN'in izni olmaksızın makalenin tamamı başka bir mecraya kopyalanamaz veya başka yerde yayınlanamaz. |
7 Beğeni 
Yazan Uzman
|
Sitemizde yer alan döküman ve yazılar uzman üyelerimiz tarafından hazırlanmış ve pek çoğu bilimsel düzeyde yapılmış çalışmalar olduğundan güvenilir mahiyette eserlerdir. Bununla birlikte TavsiyeEdiyorum.com sitesi ve çalışma sahipleri, yazıların içerdiği bilgilerin güvenilirliği veya güncelliği konusunda hukuki bir güvence vermezler. Sitemizde yayınlanan yazılar bilgi amaçlı kaleme alınmış ve profesyonellere yönelik olarak
hazırlanmıştır. Site ziyaretçilerimizin o meslekle ilgili bir uzmanla görüşmeden, yazı içindeki bilgileri kendi başlarına kullanmamaları gerekmektedir. Yazıların telif hakkı tamamen yazarlarına aittir, eserler sahiplerinin muvaffakatı olmadan hiçbir suretle çoğaltılamaz, başka bir
yerde kullanılamaz, kopyala yapıştır yöntemiyle başka mecralara aktarılamaz. Sitemizde yer alan herhangi bir yazı başkasına ait telif haklarını ihlal ediyor, intihal içeriyor veya yazarın mensubu bulunduğu mesleğin meslek için etik kurallarına aykırılıklar taşıyorsa, yazının kaldırılabilmesi için site yönetimimize bilgi verilmelidir.
