Sağlığı Geliştiren Okullar
Sağlığı geliştiren okul kavramı 1980'lerde ortaya çıkarılan sağlığı geliştirme kavramına dayanmaktadır. Dünya Sağlık Örgütü Avrupa Bürosu sağlığın geliştirilmesi kavramını en geniş açıdan ele alan ve ilkelerini belirleyen bir rapor hazırlamıştır. Bunu Ottawa Bildirgesi izlemiştir. Bu gelişmeler doğrultusunda okulların, çocukların ve gençlerin sağlığını geliştirici ortamlar olarak görülmesi anlayışı yaygınlaşmaya başlamıştır. Bu çerçevede sağlığı geliştirme kavramı, sağlık eğitiminin yanı sıra okul toplumunu oluşturan kişilerin sağlıklarını korumak ve iyileştirmek konusunda okulların aldığı tüm önlemleri içermektedir. Avrupa'da ‘Sağlığı Geliştiren Okullar Ağı Projesi’(SGOP) bu yaklaşım doğrultusunda başlatılmıştır. (Küçüksüleymanoğlu, SAĞLIĞI GELİŞTİREN OKULLAR ÖLÇEĞİ'NİN GEÇERLİK, GÜVENİRLİK VE FAKTÖR YAPISI ÜZERİNE BİR ÇALIŞMA, 2009)
SAĞLIĞI GELİŞTİREN OKULLAR PROJESİNİN AMACI
İlköğretim okullarındaki öğrencilerde, sağlık ile ilgili bilgi, tutum ve davranış değişikliğini sağlamak, ileride mutlu, sağlıklı ve üretken bir toplum yaratmak için en iyi yatırımlardan biri olan okul sağlığı için, Dünya Sağlık Örgütü, Avrupa Bürosu, Avrupa Konseyi ve Avrupa Komisyonu tarafından mali ve teknik yönden desteklenen ve çocukların sağlıklarının ve sağlık kültürlerinin geliştirilmesini misyon olarak seçen bir araştırma ve geliştirme projesi olan “Sağlığı Geliştiren Okullar Ağı”, 1992 yılında tasarlanmış ve 1995 yılında Türkiye’de uygulanmaya başlanmıştır. 50’den fazla ülkede 700.000'den fazla öğrenci bu proje kapsamında sağlıkla ilgili çalışmalarını yürütmektedir. (Küçüksüleymanoğlu, Öğrencilerin Bakış Açısından Sağlığı Geliştiren Okullar Ağı Projesi, 2010)
Sağlığı Geliştiren Okullar Ağı Projesinin temel amacı öğrencilerin sağlıklarını koruyucu alanları kullanıma sunarak ve şartları daha da geliştirerek tüm okul üyelerinin sağlıklı bir yaşam standardına sahip olmalarını sağlamaktır. Bu amaç çerçevesinde, çocuklara sağlıklı bir çevrede, sağlıklı yasam tarzına uygun bilgi tutum-davranışları kazandıracak sağlık eğitimi vermek, sağlığı etkileyen olumsuz faktörler konusunda çocukları duyarlı hale getirmek, çocukların rutin sağlık kontrollerini takip etmek, çevresel koşulların daha sağlıklı hale getirilmesini sağlamak amacıyla çeşitli önlemlerin alınması ana başlıkları üzerinde durulmaktadır. (Küçüksüleymanoğlu, SAĞLIĞI GELİŞTİREN OKULLAR ÖLÇEĞİ'NİN GEÇERLİK, GÜVENİRLİK VE FAKTÖR YAPISI ÜZERİNE BİR ÇALIŞMA, 2009) (ÖNCEL & SÜMEN, 2018)
Proje, temel olarak ilköğretim okullarındaki öğrencilerin sağlıklı bir çevrede, sağlıklı yaşam tarzına uygun bilgi, tutum ve davranışlar kazanarak, sağlığı etkileyen olumsuz faktörler konusunda duyarlı hale gelip ileriki yaşamlarında kendi sağlıkları ile ilgili doğru karar verebilme yeteneklerini güçlendirmek ve öz benliklerini geliştirmek esasına dayandırılmıştır. Ayrıca proje, okullarda verilen sağlık eğitimine toplum desteğini sağlayarak sağlığı geliştirme eğitimini desteklenmektedir. SGOP çerçevesinde Avrupa, ulusal, yerel ve okul bazında çalışmalar yürütülmektedir. (Küçüksüleymanoğlu, Öğrencilerin Bakış Açısından Sağlığı Geliştiren Okullar Ağı Projesi, 2010)
Bu projenin amaçlarını maddeler halinde açıklayacak olursak;
1. Öğrencilere ve okul çalışanlarına sağlıklı bir çevre sağlamak,
2. Bireyde sağlıklı aile ve toplum bilincini oluşturmak,
3. Okul çocuklarını ve aileleri gerçekçi ve istendik bir yasam sağlamak için özendirmek ve desteklemek,
4. Bütün öğrencilere kendi fiziksel, psikolojik potansiyellerini göstererek özgüvenlerini kazanmalarını sağlamak,
5. Okul toplumunun güvenliği ve sağlık düzeyinin yükseltilmesi için amaçları açıkça ortaya koymak,
6. Okul personeli, öğrenci, aile arasında iyi ilişkiler kurmak,
7. Projenin başarılı olabilmesi için toplum kaynaklarının kullanılmasını sağlamak,
8. Uygun bir sağlık eğitimi programı planlamak,
9. Öğrencileri kendi sağlıklarını korumaları ve güvenli ve fiziki çevre sağlamaları için gerekli bilgi ve becerilerle donatmak,
10. Okul sağlığı servislerini, sağlık eğitimi programı ile entegre etmektir. (BAŞAR, 2008)
SAĞLIĞI GELİŞTİREN OKULLAR PROJESİNİN İLKELERİ
1995 yılında DSÖ, Sağlığı Geliştiren Okul statüsünü kazanmayı amaçlayan okullara bir dizi kural getirmiştir. Bu kurallar altı başlık altında incelenmektedir:
1. Okul sağlığı politikaları
2. Okulun fiziksel ortamı
3. Okulun sosyal çevresi
4. Okul / topluluk ilişkileri
5. Kişisel sağlık becerilerinin gelişimi
6. Okul sağlığı hizmetleri
Üçlü bir yapıya sahip ölçek, yani sağlık eğitimi, rutin taramalar ve çevresel koşullar ve sağlığın korunması, Türkiye'de Küçüksüleymanoğlu (2009) tarafından geliştirilmiştir. Sağlığı Geliştiren Okullar Projesi kapsamındaki okullarda okuyan öğrencilerin ve projede yer almayanların okullarındaki sağlık uygulamaları ile ilgili görüşleri bu ölçeğin uygulanmasıyla karşılaştırılmıştır. Okullarda okuyan öğrencilerin Sağlığı Geliştiren Okullar Projesi kapsamında olmayanlar ile sağlık eğitimi yeterliliği, rutin taramalar ve çevresel koşullar ve okullarındaki sağlığı koruma uygulamaları ile ilgili görüşleri arasında anlamlı fark olduğu tespit edildi. (ÖNCEL & SÜMEN, Adaptation of the Scale for Health Promoting Schools to Turkish Society: A Validity and Reliability Study, 2018)
Sağlığı Geliştiren Okulların değerlendirilmesinde okul politikalarının ve programlarının güçlü ve zayıf yönlerini tespit etmek üzere sekiz bileşenden oluşan okul sağlık endeksi eliştirilmiştir. Bunlar sağlık eğitimi, beden eğitimi, beslenme hizmetleri,
sağlık hizmetleri, fizyolojik ve sosyal danışmanlık hizmetleri, çalışanların sağlığının geliştirilmesi, aile ve toplum katılımı, sağlık ve güvenlik politikaları ve çevredir. Sağlığı Geliştiren Okullar Ağı Programında okullarda eğitim müfredatlarının oluşturulmasında; demokrasi, eşitlik, güçlendirme, okul çevresinin düzenlenmesi, müfredatların buna göre düzenlenmesi, eğiticilerin eğitimi, başarı ölçüm kriterlerinin gözden geçirilmesi, işbirliği, toplumun dâhil edilmesi ve sürdürülebilirliğinin sağlanması gibi 10 ilke belirlenmiştir. (ÖNCEL, Sağlığı Geliştiren Okullar Kavramı ve Bu Kapsamda Belirlenen Uluslararası Standartlar, 2016)
Odak noktası, temel sanitasyon ve kişisel hijyen olan bu proje ile bu okullarda, kendi sağlığını geliştirmek için etkinliklerde bulunan ve daha sağlıklı bir biçimde yaşamayı öğrenen, çevresindeki insanların, özellikle aile ve yakın çevrelerinin de benzer çaba göstermeleri için onları teşvik eden bir okul toplumu oluşturmak amaçlanmıştır. (BAŞAR, 2008)
SAĞLIĞI GELİŞTİREN OKULLAR PROJESİNİN PAYDAŞLARI
DSÖ, 1990’lı yıllarda Sağlığı Geliştiren Okul çalışmalarını bünyesinde teknik sekretarya oluşturarak başlatmıştır. Bu proje Dünya Sağlık Örgütü (WHO), Birleşmiş Milletler, Eğitsel, Bilimsel ve Kültürel Organizasyonu (UNESCO), Avrupa Topluluğu Komisyonu (CEC), Avrupa Konseyi’nin (CE) katkılarıyla oluşmuştur. Avrupa’ da ilk uygulamalar 1991 yılında Polonya, Macaristan, Çek Cumhuriyeti ve Slovakya’da başlatılmıştır. Avrupa’da 50 den fazla ülke 500 bin civarında öğrenci bu proje kapsamındadır. 1994 yılında ise, DSÖ’nün birçok Avrupa ülkesinde yürüttüğü “Sağlığı Geliştiren Okullar Projesi” çalışmalarına, çeşitli bölgelerden seçtiği 10 pilot okul ile ülkemiz de katılmıştır. 1995 yılında Avrupa’da Sağlığı Geliştiren Okullar Ağı (ASGOP) (The European Network of Health Promoting Schools) sisteminde Türkiye’nin de katılması ile Millî Eğitim Bakanlığı ve Sağlık Bakanlığı’nın arasında imzalanan 14.07.1995 tarihli protokol ile çalışmalar başlanmıştır. 2004 yılında 81 ilde 106 ilköğretim okuluna yaygınlaştırılan program, kardeş okul programı ile okul sayısı 208’e ulaşmıştır. Sağlığı Geliştiren Okullar Programı’na “Dünya Sağlık Örgütü Avrupa Bölge Bürosu”, “Avrupa Konseyi ve Avrupa Birliği Komisyonu” mali ve teknik yönden destek vermektedir. (Sert, Çeleğen, Yüksel, Dağlı, & Gümüş, 2016) ve (BAŞAR, 2008)
DSÖ’nün okul sağlığı komitelerinin okul sağlığı ile ilgili yayınladıkları raporlarda okul sağlığı çalışmalarının sağlık ekibi tarafından yürütülmesinin gerekliliği vurgulanmıştır. Hizmet götürülen toplumun niteliklerine bağlı olarak eğitimcilerle yakın işbirliği yapmak gerekmektedir. Ülkemizde okul sağlığı hizmetleri il ve ilçelerde Milli Eğitim Bakanlığı’na bağlı sağlık eğitim merkezleri, köylerde ve küçük yerleşim merkezlerinde ise sağlık ocakları tarafından yürütülmektedir. Okul sağlığı ekibinde okul hekimi, okul hemşiresi, öğretmen, okul yöneticileri, veliler, sosyal hizmet görevlisi, okul psikologu, diş hekimi ve odiyolog yer alır. Ekip üyelerinin bu çalışmayı başarılı bir biçimde yürütmeleri için okul sağlığı konusunda mesleki bir temel eğitime, desteklenmiş bir hizmet içi eğitime, kurulmuş ve işleyen bir örgüte gereksinimleri vardır. (BAŞAR, 2008)
2000 yılında, Dünya Eğitim Forumu'nda, DSÖ, UNESCO, UNICEF ve Dünya Bankası ortaklaşa, eğitimin kalitesini ve eşitliğini arttırmak için “Etkili Okul Sağlığına Kaynaklara Odaklanma” (FRESH) Girişimini başlattılar. FRESH çerçevesi dört ayaktan oluşmaktadır:
1) Sağlıkla ilgili okul politikaları,
2) Güvenli öğrenme ortamı,
3) Beceri temelli sağlık eğitimi ve
4) Okul temelli sağlık ve beslenme hizmetleri, FRESH çerçevesi ve ortakları, diğerleri arasında eğitim, sağlık, su, sanitasyon, tarım ve gıda güvenliğini içeren çok sektörlü politikalara duyulan ihtiyaç konusunda farkındalığın artırılmasına yardımcı olmuştur. Sağlığı Geliştiren Okullar standartları ve göstergeleri farklı ülkelerde geliştirilmiştir ve araştırma çalışmaları bu tür çerçevelerin uygunluğunu göstermiştir. (WHO; UNESCO)
Sağlığı Geliştiren Okullar, fiziksel aktivite, fiziksel uygunluk, eğlence ve oyun, dengeli beslenme, tütün kullanımını önleme ve zorbalığın önlenmesi gibi olumlu gelişmeyi ve sağlıklı davranışları teşvik etmek için stratejik bir araç olarak kabul edilmiştir. Sağlığı Geliştiren Okullar kavramının 1992 yılında WHO, UNESCO ve UNICEF tarafından dile getirilmiş olmasına rağmen, yalnızca birkaç ülke Sağlığı Geliştiren Okullar Ölçeğini başarıyla uygulamıştır. (World Health Organization, 2019)
PROJENİN SON DURUMU
Okul sağlığı çalışmaları kapsamında, halen Milli Eğitim Bakanlığı ve Sağlık Bakanlığı işbirliğinde yürütülmekte olan pek çok program ve proje bulunmaktadır. Her iki bakanlığın teşkilat yapılarında 2011 yılında yaşanan dönüşümün ardından, 25.09.2006 tarihinde imzalanmış olan Okul Sağlığı Hizmetleri İşbirliği Protokolü’nün güncel ihtiyaçları karşılamadığı belirlenmiş ve yenilenmesi gerekliliği anlaşılmıştır. Bu kapsamda, Protokol yenileme çalışmaları başlatılmış ve 17.05.2016 tarihinde Milli Eğitim Bakanlığı ve Sağlık Bakanlığı arasında yeni "Okul Sağlığı Hizmetleri İşbirliği Protokolü" imzalanmış ve ardından mevcut okul sağlığı yaklaşımının daha geniş kapsamlı ve bütüncül olması için “Okulda Sağlığın Korunması ve Geliştirilmesi Programı” hazırlanmıştır.
Program çerçevesinde yapılacak çalışmalarla, okul çağındaki bütün çocukların bedenen, ruhen ve sosyal yönden tam bir iyilik halinde olmasının sağlanması ve sürdürülmesi, sağlıklı bir çevrede gelişimi, ailelerin ve toplumun sağlık düzeyinin yükseltilmesi hedeflenmektedir. Söz konusu program kapsamında, öğrencilerin yıllık periyodik muayene/izlemleri kayıtlı oldukları aile hekimleri tarafından yapılmaya devam edileceği bildirilmiştir.
Bu konuda, bazı illerde halen yaşanmakta olan sorunların ortadan kaldırılması için; illerde gerekli planlamaların ve düzenlemelerin yapılması, İl/İlçe Halk Sağlığı Müdürlükleri ile koordineli çalışılması gerekmektedir. Ayrıca öğrenci izlemlerinin bir sağlık taramasından ziyade, yaşa özel çocuk-ergen izlemi olarak değerlendirilmesi ve izlemin yıl içinde öğrenci ve ailenin uygun oldukları bir zamanda gerçekleştirilebilmesinin sağlanması önem taşımaktadır. (Milli Eğitim Bakanlığı, 2017)
YORUM VE SONUÇ
Sağlığı Geliştiren Okullar Projesi kapsamında yaptığım araştırmalar neticesinde bu konu ile ilgili 2016 yılından itibaren bilimsel bir yayın yapılmadığını ve 2013 yılından itibaren de basında bu konu ile ilgili hiçbir haber yapılmadığı sonucuna ulaştım. Bu bağlamda, okullarda sağlığı geliştirme ile ilgili yapılan çalışma ve projelerin “Sağlığı Geliştiren Okullar Projesi” adı altında değil, son durumda bahsedilen “Okulda Sağlığın Korunması ve Geliştirilmesi Programı” adı altında gerçekleştirildiğini saptadım.
KAYNAKÇA
BAŞAR, R. P. (2008). AYDIN’DA İKİ İLKÖĞRETİM OKULUNDA OKUL SAĞLIĞI HİZMETLERİ VE YENİ BİR MODEL GELİŞTİRİLMESİ. Aydın.
Küçüksüleymanoğlu, R. (2009). SAĞLIĞI GELİŞTİREN OKULLAR ÖLÇEĞİ'NİN GEÇERLİK, GÜVENİRLİK VE FAKTÖR YAPISI ÜZERİNE BİR ÇALIŞMA. e-Journal of New World Sciences Academy.
Küçüksüleymanoğlu, R. (2010). Öğrencilerin Bakış Açısından Sağlığı Geliştiren Okullar Ağı Projesi. Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 65-84.
Milli Eğitim Bakanlığı. (2017, Mart 24). Milli Eğitim Bakanlığı Resmi Web Sitesi: http://okulsagligi.meb.gov.tr/www/okul-sagligi-hizmetleri-isbirligi-protokolu-okulda-sagligin-korunmasi-ve-gelistirilmesi-programi-uygulama-kilavuzu/icerik/50 adresinden alındı
ÖNCEL, S. (2016). Sağlığı Geliştiren Okullar Kavramı ve Bu Kapsamda Belirlenen Uluslararası Standartlar. Turkiye Klinikleri J Public Health Nurs-Special Topics, 96-101.
ÖNCEL, S., & SÜMEN, A. (2018). Adaptation of the Scale for Health Promoting Schools to Turkish Society: A Validity and Reliability Study. Turkiye Klinikleri J Med Sci , 46-56.
Sert, A., Çeleğen, İ., Yüksel, A., Dağlı, S. Ç., & Gümüş, A. (2016). Van İl Merkezindeki Bazı İlköğretim Okullarının Yaşanan Deprem Sonrasında Yeniden Değerlendirilmesi. Van Tıp Dergisi, 159-166.
T. C. SAĞLIK BAKANLIĞI HALK SAĞLIĞI GENEL MÜDÜRLÜĞÜ. (2017). T. C. SAĞLIK BAKANLIĞI HALK SAĞLIĞI GENEL MÜDÜRLÜĞÜ. T. C. SAĞLIK BAKANLIĞI RESMİ WEB SİTESİ: https://hsgm.saglik.gov.tr/tr/okul-sagligi/okul-sa%C4%9Fl%C4%B1%C4%9F%C4%B1-%C3%A7al%C4%B1%C5%9Fmalar%C4%B1.html adresinden alındı
WHO; UNESCO. (tarih yok). Global Standards for Health Promoting Schools.
World Health Organization. (2019). https://www.who.int/maternal_child_adolescent/adolescence/making-every-school-a-health-promoting-school/en/ adresinden alındı
SAĞLIĞI GELİŞTİREN OKULLAR PROJESİNİN AMACI
İlköğretim okullarındaki öğrencilerde, sağlık ile ilgili bilgi, tutum ve davranış değişikliğini sağlamak, ileride mutlu, sağlıklı ve üretken bir toplum yaratmak için en iyi yatırımlardan biri olan okul sağlığı için, Dünya Sağlık Örgütü, Avrupa Bürosu, Avrupa Konseyi ve Avrupa Komisyonu tarafından mali ve teknik yönden desteklenen ve çocukların sağlıklarının ve sağlık kültürlerinin geliştirilmesini misyon olarak seçen bir araştırma ve geliştirme projesi olan “Sağlığı Geliştiren Okullar Ağı”, 1992 yılında tasarlanmış ve 1995 yılında Türkiye’de uygulanmaya başlanmıştır. 50’den fazla ülkede 700.000'den fazla öğrenci bu proje kapsamında sağlıkla ilgili çalışmalarını yürütmektedir. (Küçüksüleymanoğlu, Öğrencilerin Bakış Açısından Sağlığı Geliştiren Okullar Ağı Projesi, 2010)
Sağlığı Geliştiren Okullar Ağı Projesinin temel amacı öğrencilerin sağlıklarını koruyucu alanları kullanıma sunarak ve şartları daha da geliştirerek tüm okul üyelerinin sağlıklı bir yaşam standardına sahip olmalarını sağlamaktır. Bu amaç çerçevesinde, çocuklara sağlıklı bir çevrede, sağlıklı yasam tarzına uygun bilgi tutum-davranışları kazandıracak sağlık eğitimi vermek, sağlığı etkileyen olumsuz faktörler konusunda çocukları duyarlı hale getirmek, çocukların rutin sağlık kontrollerini takip etmek, çevresel koşulların daha sağlıklı hale getirilmesini sağlamak amacıyla çeşitli önlemlerin alınması ana başlıkları üzerinde durulmaktadır. (Küçüksüleymanoğlu, SAĞLIĞI GELİŞTİREN OKULLAR ÖLÇEĞİ'NİN GEÇERLİK, GÜVENİRLİK VE FAKTÖR YAPISI ÜZERİNE BİR ÇALIŞMA, 2009) (ÖNCEL & SÜMEN, 2018)
Proje, temel olarak ilköğretim okullarındaki öğrencilerin sağlıklı bir çevrede, sağlıklı yaşam tarzına uygun bilgi, tutum ve davranışlar kazanarak, sağlığı etkileyen olumsuz faktörler konusunda duyarlı hale gelip ileriki yaşamlarında kendi sağlıkları ile ilgili doğru karar verebilme yeteneklerini güçlendirmek ve öz benliklerini geliştirmek esasına dayandırılmıştır. Ayrıca proje, okullarda verilen sağlık eğitimine toplum desteğini sağlayarak sağlığı geliştirme eğitimini desteklenmektedir. SGOP çerçevesinde Avrupa, ulusal, yerel ve okul bazında çalışmalar yürütülmektedir. (Küçüksüleymanoğlu, Öğrencilerin Bakış Açısından Sağlığı Geliştiren Okullar Ağı Projesi, 2010)
Bu projenin amaçlarını maddeler halinde açıklayacak olursak;
1. Öğrencilere ve okul çalışanlarına sağlıklı bir çevre sağlamak,
2. Bireyde sağlıklı aile ve toplum bilincini oluşturmak,
3. Okul çocuklarını ve aileleri gerçekçi ve istendik bir yasam sağlamak için özendirmek ve desteklemek,
4. Bütün öğrencilere kendi fiziksel, psikolojik potansiyellerini göstererek özgüvenlerini kazanmalarını sağlamak,
5. Okul toplumunun güvenliği ve sağlık düzeyinin yükseltilmesi için amaçları açıkça ortaya koymak,
6. Okul personeli, öğrenci, aile arasında iyi ilişkiler kurmak,
7. Projenin başarılı olabilmesi için toplum kaynaklarının kullanılmasını sağlamak,
8. Uygun bir sağlık eğitimi programı planlamak,
9. Öğrencileri kendi sağlıklarını korumaları ve güvenli ve fiziki çevre sağlamaları için gerekli bilgi ve becerilerle donatmak,
10. Okul sağlığı servislerini, sağlık eğitimi programı ile entegre etmektir. (BAŞAR, 2008)
SAĞLIĞI GELİŞTİREN OKULLAR PROJESİNİN İLKELERİ
1995 yılında DSÖ, Sağlığı Geliştiren Okul statüsünü kazanmayı amaçlayan okullara bir dizi kural getirmiştir. Bu kurallar altı başlık altında incelenmektedir:
1. Okul sağlığı politikaları
2. Okulun fiziksel ortamı
3. Okulun sosyal çevresi
4. Okul / topluluk ilişkileri
5. Kişisel sağlık becerilerinin gelişimi
6. Okul sağlığı hizmetleri
Üçlü bir yapıya sahip ölçek, yani sağlık eğitimi, rutin taramalar ve çevresel koşullar ve sağlığın korunması, Türkiye'de Küçüksüleymanoğlu (2009) tarafından geliştirilmiştir. Sağlığı Geliştiren Okullar Projesi kapsamındaki okullarda okuyan öğrencilerin ve projede yer almayanların okullarındaki sağlık uygulamaları ile ilgili görüşleri bu ölçeğin uygulanmasıyla karşılaştırılmıştır. Okullarda okuyan öğrencilerin Sağlığı Geliştiren Okullar Projesi kapsamında olmayanlar ile sağlık eğitimi yeterliliği, rutin taramalar ve çevresel koşullar ve okullarındaki sağlığı koruma uygulamaları ile ilgili görüşleri arasında anlamlı fark olduğu tespit edildi. (ÖNCEL & SÜMEN, Adaptation of the Scale for Health Promoting Schools to Turkish Society: A Validity and Reliability Study, 2018)
Sağlığı Geliştiren Okulların değerlendirilmesinde okul politikalarının ve programlarının güçlü ve zayıf yönlerini tespit etmek üzere sekiz bileşenden oluşan okul sağlık endeksi eliştirilmiştir. Bunlar sağlık eğitimi, beden eğitimi, beslenme hizmetleri,
sağlık hizmetleri, fizyolojik ve sosyal danışmanlık hizmetleri, çalışanların sağlığının geliştirilmesi, aile ve toplum katılımı, sağlık ve güvenlik politikaları ve çevredir. Sağlığı Geliştiren Okullar Ağı Programında okullarda eğitim müfredatlarının oluşturulmasında; demokrasi, eşitlik, güçlendirme, okul çevresinin düzenlenmesi, müfredatların buna göre düzenlenmesi, eğiticilerin eğitimi, başarı ölçüm kriterlerinin gözden geçirilmesi, işbirliği, toplumun dâhil edilmesi ve sürdürülebilirliğinin sağlanması gibi 10 ilke belirlenmiştir. (ÖNCEL, Sağlığı Geliştiren Okullar Kavramı ve Bu Kapsamda Belirlenen Uluslararası Standartlar, 2016)
Odak noktası, temel sanitasyon ve kişisel hijyen olan bu proje ile bu okullarda, kendi sağlığını geliştirmek için etkinliklerde bulunan ve daha sağlıklı bir biçimde yaşamayı öğrenen, çevresindeki insanların, özellikle aile ve yakın çevrelerinin de benzer çaba göstermeleri için onları teşvik eden bir okul toplumu oluşturmak amaçlanmıştır. (BAŞAR, 2008)
SAĞLIĞI GELİŞTİREN OKULLAR PROJESİNİN PAYDAŞLARI
DSÖ, 1990’lı yıllarda Sağlığı Geliştiren Okul çalışmalarını bünyesinde teknik sekretarya oluşturarak başlatmıştır. Bu proje Dünya Sağlık Örgütü (WHO), Birleşmiş Milletler, Eğitsel, Bilimsel ve Kültürel Organizasyonu (UNESCO), Avrupa Topluluğu Komisyonu (CEC), Avrupa Konseyi’nin (CE) katkılarıyla oluşmuştur. Avrupa’ da ilk uygulamalar 1991 yılında Polonya, Macaristan, Çek Cumhuriyeti ve Slovakya’da başlatılmıştır. Avrupa’da 50 den fazla ülke 500 bin civarında öğrenci bu proje kapsamındadır. 1994 yılında ise, DSÖ’nün birçok Avrupa ülkesinde yürüttüğü “Sağlığı Geliştiren Okullar Projesi” çalışmalarına, çeşitli bölgelerden seçtiği 10 pilot okul ile ülkemiz de katılmıştır. 1995 yılında Avrupa’da Sağlığı Geliştiren Okullar Ağı (ASGOP) (The European Network of Health Promoting Schools) sisteminde Türkiye’nin de katılması ile Millî Eğitim Bakanlığı ve Sağlık Bakanlığı’nın arasında imzalanan 14.07.1995 tarihli protokol ile çalışmalar başlanmıştır. 2004 yılında 81 ilde 106 ilköğretim okuluna yaygınlaştırılan program, kardeş okul programı ile okul sayısı 208’e ulaşmıştır. Sağlığı Geliştiren Okullar Programı’na “Dünya Sağlık Örgütü Avrupa Bölge Bürosu”, “Avrupa Konseyi ve Avrupa Birliği Komisyonu” mali ve teknik yönden destek vermektedir. (Sert, Çeleğen, Yüksel, Dağlı, & Gümüş, 2016) ve (BAŞAR, 2008)
DSÖ’nün okul sağlığı komitelerinin okul sağlığı ile ilgili yayınladıkları raporlarda okul sağlığı çalışmalarının sağlık ekibi tarafından yürütülmesinin gerekliliği vurgulanmıştır. Hizmet götürülen toplumun niteliklerine bağlı olarak eğitimcilerle yakın işbirliği yapmak gerekmektedir. Ülkemizde okul sağlığı hizmetleri il ve ilçelerde Milli Eğitim Bakanlığı’na bağlı sağlık eğitim merkezleri, köylerde ve küçük yerleşim merkezlerinde ise sağlık ocakları tarafından yürütülmektedir. Okul sağlığı ekibinde okul hekimi, okul hemşiresi, öğretmen, okul yöneticileri, veliler, sosyal hizmet görevlisi, okul psikologu, diş hekimi ve odiyolog yer alır. Ekip üyelerinin bu çalışmayı başarılı bir biçimde yürütmeleri için okul sağlığı konusunda mesleki bir temel eğitime, desteklenmiş bir hizmet içi eğitime, kurulmuş ve işleyen bir örgüte gereksinimleri vardır. (BAŞAR, 2008)
2000 yılında, Dünya Eğitim Forumu'nda, DSÖ, UNESCO, UNICEF ve Dünya Bankası ortaklaşa, eğitimin kalitesini ve eşitliğini arttırmak için “Etkili Okul Sağlığına Kaynaklara Odaklanma” (FRESH) Girişimini başlattılar. FRESH çerçevesi dört ayaktan oluşmaktadır:
1) Sağlıkla ilgili okul politikaları,
2) Güvenli öğrenme ortamı,
3) Beceri temelli sağlık eğitimi ve
4) Okul temelli sağlık ve beslenme hizmetleri, FRESH çerçevesi ve ortakları, diğerleri arasında eğitim, sağlık, su, sanitasyon, tarım ve gıda güvenliğini içeren çok sektörlü politikalara duyulan ihtiyaç konusunda farkındalığın artırılmasına yardımcı olmuştur. Sağlığı Geliştiren Okullar standartları ve göstergeleri farklı ülkelerde geliştirilmiştir ve araştırma çalışmaları bu tür çerçevelerin uygunluğunu göstermiştir. (WHO; UNESCO)
Sağlığı Geliştiren Okullar, fiziksel aktivite, fiziksel uygunluk, eğlence ve oyun, dengeli beslenme, tütün kullanımını önleme ve zorbalığın önlenmesi gibi olumlu gelişmeyi ve sağlıklı davranışları teşvik etmek için stratejik bir araç olarak kabul edilmiştir. Sağlığı Geliştiren Okullar kavramının 1992 yılında WHO, UNESCO ve UNICEF tarafından dile getirilmiş olmasına rağmen, yalnızca birkaç ülke Sağlığı Geliştiren Okullar Ölçeğini başarıyla uygulamıştır. (World Health Organization, 2019)
PROJENİN SON DURUMU
Okul sağlığı çalışmaları kapsamında, halen Milli Eğitim Bakanlığı ve Sağlık Bakanlığı işbirliğinde yürütülmekte olan pek çok program ve proje bulunmaktadır. Her iki bakanlığın teşkilat yapılarında 2011 yılında yaşanan dönüşümün ardından, 25.09.2006 tarihinde imzalanmış olan Okul Sağlığı Hizmetleri İşbirliği Protokolü’nün güncel ihtiyaçları karşılamadığı belirlenmiş ve yenilenmesi gerekliliği anlaşılmıştır. Bu kapsamda, Protokol yenileme çalışmaları başlatılmış ve 17.05.2016 tarihinde Milli Eğitim Bakanlığı ve Sağlık Bakanlığı arasında yeni "Okul Sağlığı Hizmetleri İşbirliği Protokolü" imzalanmış ve ardından mevcut okul sağlığı yaklaşımının daha geniş kapsamlı ve bütüncül olması için “Okulda Sağlığın Korunması ve Geliştirilmesi Programı” hazırlanmıştır.
Program çerçevesinde yapılacak çalışmalarla, okul çağındaki bütün çocukların bedenen, ruhen ve sosyal yönden tam bir iyilik halinde olmasının sağlanması ve sürdürülmesi, sağlıklı bir çevrede gelişimi, ailelerin ve toplumun sağlık düzeyinin yükseltilmesi hedeflenmektedir. Söz konusu program kapsamında, öğrencilerin yıllık periyodik muayene/izlemleri kayıtlı oldukları aile hekimleri tarafından yapılmaya devam edileceği bildirilmiştir.
Bu konuda, bazı illerde halen yaşanmakta olan sorunların ortadan kaldırılması için; illerde gerekli planlamaların ve düzenlemelerin yapılması, İl/İlçe Halk Sağlığı Müdürlükleri ile koordineli çalışılması gerekmektedir. Ayrıca öğrenci izlemlerinin bir sağlık taramasından ziyade, yaşa özel çocuk-ergen izlemi olarak değerlendirilmesi ve izlemin yıl içinde öğrenci ve ailenin uygun oldukları bir zamanda gerçekleştirilebilmesinin sağlanması önem taşımaktadır. (Milli Eğitim Bakanlığı, 2017)
YORUM VE SONUÇ
Sağlığı Geliştiren Okullar Projesi kapsamında yaptığım araştırmalar neticesinde bu konu ile ilgili 2016 yılından itibaren bilimsel bir yayın yapılmadığını ve 2013 yılından itibaren de basında bu konu ile ilgili hiçbir haber yapılmadığı sonucuna ulaştım. Bu bağlamda, okullarda sağlığı geliştirme ile ilgili yapılan çalışma ve projelerin “Sağlığı Geliştiren Okullar Projesi” adı altında değil, son durumda bahsedilen “Okulda Sağlığın Korunması ve Geliştirilmesi Programı” adı altında gerçekleştirildiğini saptadım.
KAYNAKÇA
BAŞAR, R. P. (2008). AYDIN’DA İKİ İLKÖĞRETİM OKULUNDA OKUL SAĞLIĞI HİZMETLERİ VE YENİ BİR MODEL GELİŞTİRİLMESİ. Aydın.
Küçüksüleymanoğlu, R. (2009). SAĞLIĞI GELİŞTİREN OKULLAR ÖLÇEĞİ'NİN GEÇERLİK, GÜVENİRLİK VE FAKTÖR YAPISI ÜZERİNE BİR ÇALIŞMA. e-Journal of New World Sciences Academy.
Küçüksüleymanoğlu, R. (2010). Öğrencilerin Bakış Açısından Sağlığı Geliştiren Okullar Ağı Projesi. Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 65-84.
Milli Eğitim Bakanlığı. (2017, Mart 24). Milli Eğitim Bakanlığı Resmi Web Sitesi: http://okulsagligi.meb.gov.tr/www/okul-sagligi-hizmetleri-isbirligi-protokolu-okulda-sagligin-korunmasi-ve-gelistirilmesi-programi-uygulama-kilavuzu/icerik/50 adresinden alındı
ÖNCEL, S. (2016). Sağlığı Geliştiren Okullar Kavramı ve Bu Kapsamda Belirlenen Uluslararası Standartlar. Turkiye Klinikleri J Public Health Nurs-Special Topics, 96-101.
ÖNCEL, S., & SÜMEN, A. (2018). Adaptation of the Scale for Health Promoting Schools to Turkish Society: A Validity and Reliability Study. Turkiye Klinikleri J Med Sci , 46-56.
Sert, A., Çeleğen, İ., Yüksel, A., Dağlı, S. Ç., & Gümüş, A. (2016). Van İl Merkezindeki Bazı İlköğretim Okullarının Yaşanan Deprem Sonrasında Yeniden Değerlendirilmesi. Van Tıp Dergisi, 159-166.
T. C. SAĞLIK BAKANLIĞI HALK SAĞLIĞI GENEL MÜDÜRLÜĞÜ. (2017). T. C. SAĞLIK BAKANLIĞI HALK SAĞLIĞI GENEL MÜDÜRLÜĞÜ. T. C. SAĞLIK BAKANLIĞI RESMİ WEB SİTESİ: https://hsgm.saglik.gov.tr/tr/okul-sagligi/okul-sa%C4%9Fl%C4%B1%C4%9F%C4%B1-%C3%A7al%C4%B1%C5%9Fmalar%C4%B1.html adresinden alındı
WHO; UNESCO. (tarih yok). Global Standards for Health Promoting Schools.
World Health Organization. (2019). https://www.who.int/maternal_child_adolescent/adolescence/making-every-school-a-health-promoting-school/en/ adresinden alındı
|
Yazan
|
Bu makaleden alıntı yapmak
için alıntı yapılan yazıya aşağıdaki ibare eklenmelidir: "Sağlığı Geliştiren Okullar" başlıklı makalenin tüm hakları yazarı Dyt.İnci Beyza YÜREKLİ'e aittir ve makale, yazarı tarafından TavsiyeEdiyorum.com (http://www.tavsiyeediyorum.com) kütüphanesinde yayınlanmıştır. Bu ibare eklenmek şartıyla, makaleden Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa uygun kısa alıntılar yapılabilir, ancak Dyt.İnci Beyza YÜREKLİ'nin izni olmaksızın makalenin tamamı başka bir mecraya kopyalanamaz veya başka yerde yayınlanamaz. |
2 Beğeni 
Yazan Uzman
|
sağlığı geliştiren okullar, okul ve çocuk sağlığı, sağlığı geliştiren okul, sağlığı geliştiren okullar projesi, sağlığı geliştiren okullar ağı projesi, sgop
Sitemizde yer alan döküman ve yazılar uzman üyelerimiz tarafından hazırlanmış ve pek çoğu bilimsel düzeyde yapılmış çalışmalar olduğundan güvenilir mahiyette eserlerdir. Bununla birlikte TavsiyeEdiyorum.com sitesi ve çalışma sahipleri, yazıların içerdiği bilgilerin güvenilirliği veya güncelliği konusunda hukuki bir güvence vermezler. Sitemizde yayınlanan yazılar bilgi amaçlı kaleme alınmış ve profesyonellere yönelik olarak
hazırlanmıştır. Site ziyaretçilerimizin o meslekle ilgili bir uzmanla görüşmeden, yazı içindeki bilgileri kendi başlarına kullanmamaları gerekmektedir. Yazıların telif hakkı tamamen yazarlarına aittir, eserler sahiplerinin muvaffakatı olmadan hiçbir suretle çoğaltılamaz, başka bir
yerde kullanılamaz, kopyala yapıştır yöntemiyle başka mecralara aktarılamaz. Sitemizde yer alan herhangi bir yazı başkasına ait telif haklarını ihlal ediyor, intihal içeriyor veya yazarın mensubu bulunduğu mesleğin meslek için etik kurallarına aykırılıklar taşıyorsa, yazının kaldırılabilmesi için site yönetimimize bilgi verilmelidir.
