2007'den Bugüne 92,260 Tavsiye, 28,210 Uzman ve 19,973 Bilimsel Makale
Site İçi Arama
Yeni Tavsiye Ekleyin!



Emdr (Göz Hareketleri ile Duyarsızlaştırma Yeniden İşleme) Yöntemine Bakış
MAKALE #21346 © Yazan Psk.Melek TURAN | Yayın Mayıs 2020 | 1,942 Okuyucu
EMDR, Terapistin parmak hareketleri kılavuzluğunda, danışanın gözlerini sistematik bir şekilde (sağa-sola) hareket ettirmesi ya da danışana el çırpma, sesli uyaranlar verme gibi ikili uyaranlar verilmesini, danışan bu hareketleri gerçekleştirirken geçmiş yaşantılarının ya da travmatik deneyiminin imgesel olarak ortaya çıkarılmasını içerir. EMDR, danışanların olumsuz yaşantılarını duygusal sağlıklarına katkıda bulunacak şekilde yeniden işlemelerine yardımcı olan bir terapi yaklaşımıdır (Seligman, 2001; akt. Denizli 2008).


EMDR yaklaşımına göre, travma ile ilgili anı bellekte uygun olmayan bir biçimde depolanır ve bu geçmiş yaşantı “düğüm” olarak adlandırılır. Düğüm, terapötik olarak çözülmesi hedeflenen, anı ağlarının merkezinde bulunan, biyolojik olarak depolanmış olan deneyimdir. Uygun olmayan biçimde depolanan bu anılar, işlevsel olmayan tepkilerin verilmesi ve kendilik algısının zayıflamasının en temel nedenidir. (Kavakçı, 2014)


Uyumsal Bilgi İşleme modeline göre; sıkıntı verici bir anı işlenememiş ve uyumsuz bir şekilde depolanmışsa, bunun sonucunda kişiler uyumsuz davranışlar geliştirmektedirler. Göz hareketleri ve iki yönlü ses / dokunma gibi bilateral uyaranların işlenmemiş olarak depolanan bilginin işlenmesine katkı sağladığı öne sürülmektedir (Shapiro, 1999). EMDR ile kişideki sıkıntının azalması, kişinin kaçınmalarının azalmasını da sağlamaktadır ve böylece duyarsızlaşma ortaya çıkmaktadır. Bu durumun anı ile ilgili bilginin işlenmesini arttırararak bilginin işlevsel hale getirilmesine ve bellekteki bağlantıların çoğalmasına katkı sağladığı düşünülmektedir (Shapiro ve diğ., 2002; akt. Aydın, 2015).

Harvard Üniversitesi nöroloji araştırmacısı olan Dr. Robert Stickgold, EMDR sırasında hipokampustan(bilgi depolar) neokortekse (bilgileri analiz eder) olan bilginin akışını REM uykusundaki döngülerde olduğu gibi tersine döndüğünü, bunun da beynin yaşanan travmatik olay sırasında baskın olarak hissedilerek sistem içinde dondurulmuş bilginin tekrar değerlendirilmesine olanak verdiğini ileri sürmektedir. ( Grand, 2005)
Stickgold (2002); akt. Kavakçı ve diğ., (2010), EMDR’nin nörobiyolojisi ile ilgili makalesinde, uyku fizyolojisi çalışmalarından yararlanan bir model geliştirmiştir. Ona göre TSSB, REM uykusu sırasındaki beynin normal fonksiyonunu değiştirebilir. EMDR, REM uykusu sırasında oluşan bellek bütünleşmesi için gereken özel fizyolojik durumu karşılar; bu durum iyileşme için gereklidir. Tekrarlayan sakkadik göz hareketleri beyin sapının REM üreten mekanizmalarını başlatabilir. REM benzeri durum şeklindeki bu oryantasyon yanıtı, travmatik anıların kortikal bütünleşmesini kolaylaştırır. EMDR ile aktive olan sistemler beyni, kendiliğinden, REM uykusuna benzer bellek işleme moduna kaydırır. Bu REM benzeri durum, hipokampus tarafından düzenlenen epizodik anımsamaların müdahalesi olmaksızın assosiatif kortikal ağlardaki bütünleşmeye izin verir. EMDR, iki nedenden dolayı, REM uykusundan daha fazla işe yarar. Birincisi, REM uykusundan farklı olarak, EMDR tedavisi sırasında, danışan, iki yönlü uyarıma başlama- dan önce neyi zihninde tutmak istediğine, dolayısıyla neyi işlemek istediğine kendisi karar verebilir. İkinci olarak, terapistlerin dikkatli yönetimi eşliğinde, kaygı ve korku düzeyi EMDR tedavisi süresince düşük seviyelerde tutulabilir.
Bergman , 2008’de yayınlanan makalesinde, EMDR’nin etki mekanizması hakkındaki görüşlerini geliştirmiştir. Travma belleği beynin sağ tarafında lokalize olarak bildirilmektedir. İki yönlü uyarım hemisferler arası iletişime, travma materyalinin konuşma ve dil alanlarıyla bütünleşmesine izin verir. Nörogörüntüleme çalışmalarından gelen bulguları değerlendirmiş ve EMDR tedavisiyle, 1) prefrontal lob aktivitesinde azalma yoluyla emosyonel düzenlenme, 2) asosiasyon korteksinin artmış düzenlenmesiyle limbik aşırı uyarımın engellenmesi, 3) temporal lob aktivitesinin azalmasıyla travmatik epizodik belleğin aşırı yoğunlaşmasında (consolidation) ve int- rusionlarda azalma, 4) oksipital aktivasyonda azalma ile bu bölge ile düzenlenen flashback’lerin azalması, 5) limbik ve prefrontal alanlar arasındaki işlevsel dengenin sağlanması, 6) artmış talamik aktivasyon bulgusu ile de talamik onarılmanın olduğunu ileri sürmüştür. Nörogörüntüleme çalışmalarının sonuçlarının bellek fonksiyonunda onarılma, işlemsel bellek/odaklanma ve affekt düzenlenmesinde etkileri olduğunu belirtmiştir. (Kavakçı ve diğ., 2010)

Bessel (2018), Emdr geçmişlerinden zayıfça bağlantılı anılara ve görüntülere hızlı bir şekilde erişmeleri için insanların zihinlerinde bir şeyleri gevşetir.Bu da tarvmatik deneyimleri daha geniş bir bağlam ya da perspektife koymalarına yardımcı olur.İnsanlar travma hakkında konuşmadan da iyileşebilir.EMDR, deneyimlerini başka bir insanla sözel alışveriş olmadan farklı bir şekilde gözlemlemelerini sağlar.EMDR danışan ve terapist arasında güvene dayalı bir ilişki olmasa da yardımcı olabilir.Bu özellikle ilgi çekiciydi çünkü travma yaşayan insanlar nadiren kalplarini güvenerek açarlar.

EMDR TARİHÇESİ

EMDR’ın ortaya çıkışı belirli bir kuramsal temelden çok Francis Shapiro’nun 1987 yılında yaşadığı kişisel bir deneyime dayanmaktadır (Shapiro, 2012). Shapiro parkta yürürken kendisini rahatsız eden düşüncelerinin bir anda kaybolduğunu, sonradan bu düşünceleri yeniden hatırladığında ise eskisi kadar rahatsız edici olmadıklarını fark etmiştir. Bu düşünceleri değiştirmek için hiçbir bilinçli çaba harcamamıştır. Daha sonra bu deneyimini gözden geçirdiğinde bu düşünceleri aklından geçirirken gözlerini sağa ve sola, yukarı ve aşağı hareket ettirdiğini fark etmiştir. Daha sonra bu göz hareketlerini yaparak rahatsız edici düşüncelerden kurtulmayı kendisi ve yakın çevresinde yeniden deneyimlemiş ve işe yaradığını görmüştür. Ancak bazı insanların göz kaslarının yapısı nedeniyle gözlerini sistematik olarak hareket ettirmekte güçlük çektiğini görmüş ve bu hareketleri kolaylaştırmak için parmağıyla yönlendirmeyi içeren bir işlem geliştirerek EMDR’nin temelini atmıştır (Shapiro, 2012).


EMDR’NİN KURAMSAL TEMELİ

EMDR, psikodinamik, bilişsel, davranışçı ve danışan merkezli yaklaşımlar gibi çok iyi bilinen farklı yaklaşımların öğelerini bir araya getiren bir yöntemdir (Shapiro 2001;akt., Denizli 2010).

(Shapiro 2001;akt., Denizli 2010), EMDR yoluyla değişimin nasıl gerçekleştiğini daha çok bilginin nörobiyolojik olarak nasıl saklandığıyla açıklamıştır. Bu yaklaşıma göre, insanlarda doğuştan varolan bir bilgi işleme sistemi vardır ve yaşantılara ilişkin bilgiler fizyolojik süreçlerle saklanır. Bu bilgi işleme sistemi bilgili duygusal sağlığa ulaşacak şekilde saklama eğilimindedir. Patoloji ve işlevsizlikler de bu mekanizmanın bloke olmasıyla ortaya çıkar. Bu bilgiye yeniden ulaşmak ve bilgiyi işlemek ise bu sistemi yeniden harekete geçirerek sağlıklı bir çözüme ulaşmasını sağlar. Göz hareketleri ise bilginin işlendiği bu süreçte bir şekilde nörobiyolojik mekanizmaları harekete geçirmektedir. Böylece beyinde fizyolojik değişikliklere yol açmakta ve bilgiyi yeniden işleme sürecini kolaylaştırmaktadır (Van Etten & Taylor, 1998; Shapiro, 2001).

İstem dışı göz hareketlerinin bilişsel süreçlerle ve korteksin işlevleriyle ilişkisi bilinmektedir (Örn., Ringo, Sobotka, Diltz & Bruce, 1994; akt.,Shapiro, 2001). Buna karşın, EMDR’nin terapi sürecinde göz hareketlerinin değişimi nasıl sağladığına ya da kolaylaştırdığına ilişkin açıklamalar sınırlıdır ve bu konu halen açıklığa kavuşmaya ihtiyaç duymaktadır. Bu nedenle EMDR literatürünün EMDR’nin kuramsal temelini açıklamaktan çok, etkililiğini ortaya koymaya odaklandığı söylenebilir.

EMDR ETKİLİLİĞİ

Emdr’nin etkiliği ile ilgili bir çok araştırma yapılmıştır.Yapılan birçok araştırma TSSB de etkiliği olduğunu göstermiştir.TSSB’de EMDR ve Travma odaklı BDT çalışmalarının etkili olduğu bildirilmiştir.Bunun yanısıra Davidson ve Arkadaşlarının (2001) yılında meta-analiz çalışmasında EMDR de kullanılan göz hareketlerinin gereksiz olduğunu belirtmiştir.

Jensen (1994) akt. Kavakçı ve ark., 2010 Vietnam savaşı gazileriyle bir yaptığı çalışmasında, EMDR alan 25 gaziden oluşan deney grubunu kontrol grubuyla karşılaştırdığında oturum içinde kullanılan öznel stres birimi ölçeğinden aldıkları puanlar açısından deney grubu lehine anlamlı farklılıklar bulmuştur.
Van Etten ve Taylor (1998) akt.Kavakçı ve ark.i 2010 tarafından yapılan bir meta-analizde travma sonrası stres bozukluğunun tedavisinin araştırıldığı 61 çalışmanın sonuçları ayrıntılı olarak incelenmiştir. Makalede incelenen araştırmalardaki tedavi yöntemleri ilaç tedavisini, davranışçı terapiyi, EMDR’yi, gevşeme eğitimini, hipnoterapiyi ve psikodinamik terapiyi içermektedir. Sonuçlarda uygulanan psikoterapi yaklaşımları arasından davranışçı terapi ve EMDR eşit düzeyde en etkili terapiler olarak bulunmuştur..Bu meta analiz, zayıf kuramsal temeli ile eleştiri alan EMDR’nin etkililiğini kanıtlaması açısından önemli bir çalışmadır.



TSSB'nin tedavisinde, Travma Odaklı BDT ve EMDR'nin diğer terapilerden üstün olduğunu bildirilmiştir (Bisson ve Andrew 2007; akt. Kavakçı ve diğ. 2010).
Edmond ve arkadaşları (1999) akt. Denizli, 2010 yürüttükleri karşılaştırmalı araştırmada, çocukluk döneminde cinsel istismar yaşantısı olan kadın katılımcılara altı oturumluk bireysel EMDR, uygulanmıştır. Ayıca araştırmada bir grup bekleme listesine alınmıştır bir diğer gruba ise EMDR içermeyen bireyle psikolojik danışma yardımı sunulmuştur. Sonuçlarda EMDR alan katılımcıların travmaya yönelik anksiyetlerinin, travma sonrası stres düzeylerinin, depresyon düzeylerinin ve kendilerine ilişkin olumsuz inançlarının bekleme listesindeki katılımcılara göre anlamlı şekilde azaldığı görülmüştür.

Davidson, Pr ve Parker (2001) Travma sonrası stres bozukluğu (TSSB) ve diğer durumlar için önerilen tartışmalı bir tedavi olan göz hareketi duyarsızlaştırma ve yeniden işleme (EMDR), EMDR'yi çeşitli popülasyonlar ve ölçümlerle inceleyen 34 çalışmanın bir meta-analizinde değerlendirildi. Proses ve sonuç ölçümleri ayrı ayrı incelendi ve EMDR hem tedavi gerekmediği hem de anksiyete uyaran uyaranlara maruz kalma kullanmayan terapiler ve EMDR öncesi öncesi karşılaştırmalar üzerinde bir etki gösterdi. Bununla birlikte, EMDR diğer maruziyet teknikleri ile karşılaştırıldığında anlamlı bir etki bulunmamıştır. EMDR bunlar olmadan aynı prosedürle karşılaştırıldığında göz hareketlerinin artımlı etkisi kaydedilmedi. EMDR'nin, savaş olmayan TSSB için potansiyel olarak etkili bir tedavi olduğunu, ancak bu tür hasta gruplarını inceleyen çalışmalar buna açık bir destek vermedi. EMDR diğer maruz kalma tekniklerinden daha etkili görünmemektedir ve kanıtlar tedaviye ve ismine entegre olan göz hareketlerinin gereksiz olduğunu göstermektedir.

Lee ve arkadaşları (2002)akt. Denizli, 2010 EMDR ve uzun süreli maruz bırakma terapisi içeren stres aşılama tekniğinin (stress inoculation training with exposure therapy) travma sonrası stres bozukluğu tedavisinde etkililiğini karşılaştırmışlardır. . Genel travma sonrası stres bozukluğu ölçümlerinde iki terapi eş düzeyde etkili bulunurken, EMDR tecavüze ilişkin travma semptomlarının azaltılmasında anlamlı derecede daha etkili bulunmuştur. Ayrıca yapılan izleme sürecinde de EMDR grubunun diğer gruba göre travma sonrası stres bozukluğu düzeyleri açısından daha fazla iyileşme gösterdiği saptanmıştır.



Bessel ve ark. (2007) TSSB belirtisi gösteren 88 danışanın 30’una EMDR uygulanmış, 28 kişiye Prozac ve 30 kişiye plasebo (şeker hapları) verilmiş.8 haftanın ardından EMDR uygulanan denekler Prozac ve plasebo uygulanlara göre daha iyiydi.EMDR uygulanan kişilerin %60’ı tamamen iyileşmiş. Bunun aksine prozac alan kişilerin ilacı bıraktıktan sonra yeniden nüks ettiği görülmüş.Sekiz ay sonunda erişkin yaşta ortaya çıkan travmanın %73’ündei çocuk istismarı yaşamış grubun ise %25’ünde tamamen iyileşme görülmüş.Cinsel istismar grubu prozac’a olumlu tepki vermiş. Bessel (2018) yaptığı araştırma sonucunda EMDR nin çözülmemiş travmatik anılar için güçlü bir tedavi yöntemi olduğunu ancak çocukluk çağında yaşanan fiziksel ve cinsel istismara eşlik eden ihanet ve terk edilmenin etkilerini çözümleyemediğini ve 8 haftalık terapinin yeterli olmayacağını belirtmiştir.



Türkiye’de yapılmış ve EMDR’nin etkililiğini araştıran sınırlı sayıda araştırma olduğu görülmüştür. Sinici (2009) tarafından yapılan araştırmada trafik kazası sonrasında travma sonrası akut stres bozukluğu yaşayan bireyler üzerinde EMDR’nin etkililiği araştırılmıştır. EMDR uygulaması öncesinde, hemen sonrasında, bir hafta sonrasında ve bir ay sonrasında yapılan ölçümlerde EMDR’nin deney grubunda yer alan bireylerin depresyon düzeylerini, durumluk kaygı düzeylerini azalttığı ve EMDR uygulanmasından bir ay sonrasında yapılan ölçümlerde EMDR’nin SCL 90 R belirti tarama listesi genel puanını düşürdüğü ve olumlu yönde bir iyileşmeye yol açtığı bulunmuştur. Ancak söz konusu araştırma kapsamında katılımcılara EMDR’nin tüm aşamalarını içeren ancak tek oturumla sınırlı bir EMDR terapisi uygulanmış olmasının sonuçların genellenebilirliği açısından sınırlılık olduğu söylenebilir.



Aydın (2015), travma odaklı psikoterapilerin ise takip dönemlerinde sağladıkları iyilik hallerini arttırarak korumaları (Şalcıoğlu ve Başoğlu 2013) da göz önüne alındığında travma odaklı psikoterapilerin TSSB tedavisinde ilk olarak tercih edilmesi gereken tedavi yaklaşımı olduklarını düşünülmektedir. Travma odaklı psikoterapiler içinde bilişsel ve davranışçı terapiler en büyük veritabanına sahip, yöntemleri en fazla sınanmış ve etkileri sistematik olarak gösterilmiş yaklaşımlar olmaları nedeniyle TSSB tedavisinde ilk sırada uygulanabilecek yaklaşımlar olabilirler.

EMDR NİN UYGULANMASI


EMDR yaklaşımının kurucusu olan Shapiro (2001), EMDR’nin uygulanması sürecini de ayrıntılı şekilde tanımlamış ve EMDR sürecinin 7 aşamadan oluştuğunu, bu aşamaların ardışık olduğunu ve bir aşamadaki görevler tamamlanmadan bir diğer aşamaya geçilemeyeceğini belirtmiştir. EMDR’nin aşamaları ve bu aşamaların içeriği başlıklar halinde sunulmuştur:
1. Aşama: Danışan Hikâyesi Alma ve Terapi Planlama
Birinci aşama “danışan hikâyesi alma ve terapi planlama” olarak adlandırılır (Shapiro, 2001). Bu aşamada Terapist öncelikle danışanın genel durumunu ve danışanın yaşam koşullarını değerlendirir. Danışanın problemlerini ve semptomlarını keşfetmek amacıyla hikâyesini dikkatli ve ayrıntılı biçimde dinler ve danışanda patolojiye yol açan olayları yeniden işlenecek“hedef”ler olarak belirler (Shapiro, 2001). Emdr tedavisi için uygun hedeflerin belirlendiği aşamadır.
2. Aşama: Hazırlık
İkinci aşama hazırlık aşamasıdır ve nitelikli bir terapötik ilişkinin kurulmasını, danışanın beklentilerini belirlemeyi ve danışanın eğitilmesini içermektedir (Shapiro, 2001). Terapötik ilişkinin kurulmasının ardından danışan EMDR hakkında ayrıntılı olarak bilgilendirilir ve danışanın bu sürecin nasıl ilerlediğini anlaması sağlanır. Bu bilgilendirme süreci, danışanın yapılacak işlemlere onay vermesi ve katılımının sağlanması için önerilmektedir. Ayrıca bu aşamada danışana göz hareketlerini nasıl yapacağı da kısaca gösterilir ve terapi süreci çok zorlayıcı olduğunda danışanı rahatlatacak bazı öz kontrol yöntemleri (güvenli yer uygulaması, gevşeme egzersizleri) öğretilir (Shapiro, 2001).
Güvenli Yer Uygulaması
Güvenli yer uygulaması, kişinin güvende hissettiği bir yer hayal etmesi ve hayal ettiğinde hissettiği duyguları ve olumlu fiziksel duyumları belirtmesi yoluyla devam eden bir egzersizdir. Bu süreçte bilateral uyarı verilerek kişiden nasıl hissettiği geribildirimi alınmaktadır. Eğer kişi daha iyi hissettiğini bildiriyorsa egzersiz dört/altı set daha uygulanmaktadır. Daha sonra kişiden bu hayali tanımlayan bir ipucu kelime bulması istenmekte ve kişi dört/altı set boyunca hayal ettiği yerin görüntüsüne, ipucu kelimeye ve olumlu duyumlarına odaklanmaktadır. Kişiden bu egzersizi kendi kendine de tekrarlaması istenmektedir. Bu egzersiz ile bilateral uyaran olmadığı zamanlarda da kişinin bu hayali hatırladığında rahatlaması hedeflenmektedir. (Saphiro 2001; akt. Kavakçı ve diğ., 2010)

3. Aşama: Hedefin Değerlendirilmesi
Üçüncü aşama hedefin değerlendirilmesi aşamasıdır. Bu aşamada danışandan travmatik deneyimini en iyi şekilde yansıtacak bir görsel bir imge oluşturması istenir. Bu travmatik olaya eşlik eden ve danışanın kendine ilişkin işlevsel olmayan düşünceleri (örn. işe yaramazım, değersizim, yetersizim, kendimi koruyamam vb. ) ortaya çıkarılır (Shapiro, 2001). Danışandan hedef anıyı düşündüğünde ‘şu anda kendisi ile ilgili nasıl bir bilişe sahip olduğunu belirtmesi istenir.Ardından hedef resme baktığında şuan da hangi olumlu inanca(bilişe) sahip olmayı arzu ettiği sorulur.Daha sonra ileriki aşamalarda kullanılmak üzere kendine ilişkin olumlu bir düşünce belirlemesi istenir (örn. değerliyim,başarabilirim, artık güvendeyim, iyi bir insanım vb. ) ve ortaya çıkarılan bu olumlu düşünceye ne derece inandığını yedi dereceli (1-tamamen geçersiz, 7-tamamen geçerli) düşünce geçerliği ölçeği (validity of cognition scale-VOC) üzerinde derecelendirmesi istenir (Shapiro, 2001).
Bu aşamada, travmatik deneyime ilişkin imge ve danışanın kendine ilişkin olumsuz düşüncesi birleştirilir ve bu iki faktörün birlikte danışana yaşattığı stres düzeyi değerlendirilir. Danışandan 10 dereceli bir ölçek üzerinde travmatik deneyime ilişkin imge ve bu deneyimle eşleştirdiği kendine ilişkin olumsuz düşüncesinin yarattığı stres düzeyini 10 dereceli (1-rahatsız edici değil, 10- olabilecek en kötü şekilde rahatsız edici) bir öznel stres durumu (subjective unit of distress-SUD) ölçeği üzerinde algıladıkları stres düzeyini değerlendirmeleri istenir. Son olarak, danışandan travma yaratan olaya odaklandığında hissettiği duyguların bedenindeki yerini belirlemesi istenir (Shapiro, 2001).



4. Aşama: Duyarsızlaştırma
Danışan hazır olduğunda dördüncü aşama olan duyarsızlaştırma aşamasına geçilir. Bu aşamada danışanın kendisini rahatsız eden yaşantıyı imgelemesi, bu yaşantıyla ilişkin kendine yönelik olumsuz inançlarına odaklanması, bedensel mesajlarına odaklanması istenir. Bu etkinlikle eş zamanlı olarak Terapist tarafından yönlendirilen göz hareketleri dizileri gerçekleştirilir. Bu göz hareketleri dizisinin her biri genellikle 24 tekrardan oluşur ve psikolojik danışman işaret parmağını kullanarak danışanın gözlerini sağa-sola düzenli olarak hareket ettirmesini sağlar .[Shapiro (2001).
Shapiro (2001, 2002) sistematik göz hareketleri dışında, el çırpma ya da sesli uyaranların da kullanılabileceğini belirtmiştir. Ancak (Maxfield 2008 ; akt., Denizli 2010) el çırpma ya da sesli uyaranlar gibi uyaranların göz hareketleriyle aynı etkiyi yarattığına dair kanıtların yeterli olmadığını ileri sürmüştür
Duyarsızlaştırma aşamasında, danışandan hedef resme, olumsuz bilişe, bunlarla ilişkili duygu ve beden duyumlarına odaklanması istenir. ‘Bırakın ne olursa olsun, sadece olmasına izin verin, bunları setin sonunda konuşacağız, aklınıza gelen hiçbir şeyi önemsiz diye atmayın, aklınıza gelen her yeni bilgi bir şekilde bağlantılıdır, durmak isterseniz sadece elinizi kaldırın.’ yönergesi verilir.Her bir göz hareketi dizisi bittikten sonra danışandan rahatlaması, zihnini boşaltması istenir ve danışandan travmatik deneyiminin yarattığı stresi 10 dereceli öznel stres durumu ölçeğinde değerlendirmesi istenir. Danışanın öznel stres durumu ölçeğiyle(SUD) belirlediği travmatik yaşantının yarattığı stres düzeyi sıfıra ya da bire düşene kadar duyarsızlaştırma işlemi tekrarlanır (Shapiro, 2001). Söz konusu duyarsızlaştırma oturumlarının sayısı ve süresinin kişiden kişiye değişebileceği ifade edilmekle birlikte, oturumların 90 dakika sürmesi gerektiği önerilmektedir.
5. Aşama: Yerleştirme
Beşinci aşama yerleştirme aşamasıdır ve bu aşamada danışanın travmatik deneyimi ile daha önce (2. aşamada) belirlediği işlevsel düşüncesini birleştirmek amaçlanır (Shapiro, 2001).
Terapist danışana önceden belirlediği alternatif işlevsel düşüncesini hatırlatır ve danışandan bu düşüncesine o anda ne kadar inandığını, düşüncenin geçerliği ölçeğinde bir ile yedi arasında değerlendirmesini ister. Bu aşamada danışanı daha etkili bir işlevsel düşünce bulması yönünde cesaretlendirebilir. Terapist, danışanın işlevsel düşünceye inancı düşüncenin geçerliği ölçeğinde “7 (tamamen geçerli)” düzeyine çıkana kadar bu düşüncenin geçerliğini danışanla tartışır (Shapiro, 2001).

6. Aşama: Bedeni tarama
Altıncı aşamaya gelindiğinde, duyarsızlaştırma aşamasında danışanın travmatik deneyiminin imgesinin yarattığı rahatsızlık verici duygular giderilmiş, yerleştirme aşamasında ise bu deneyime ilişkin işlevsel olmayan düşüncelerin yerine işlevsel düşüncelerin yer alması sağlanmıştır. Altıncı aşamada ise bedeninde travmatik deneyimin yarattığı bedensel semptomlardan iz kalıp kalmadığını anlamak için danışandan bedensel mesajlarını taraması ve fark etmeye çalışması istenir. Eğer bedensel duyumlarında travmatik deneyimle ilişkili rahatsızlıklar varsa danışan bu rahatsızlığa odaklanır ve rahatsızlık ortadan kalkana kadar göz hareketleri dizileri gerçekleştirilir (Shapiro, 2001). Böylece danışan, travmatik deneyimin yarattığı ve patoloji yaratan duygularını, düşüncelerini ve bedensel semptomlarını yeniden işleme işini tamamlar.



7. Aşama: Kapanış
Kapanış aşaması danışanın EMDR oturumundan zihinsel olarak olumlu bir durumda ve güvenle ayrılmasını amaçlar(Shapiro, 2001). Terapist, danışan travmatik olayla ilgili rahatsızlık yaşarken ya da bir müdahalenin ortasındayken oturumu sonlandırması uygun değildir. Terapist gerektiğinde danışanın gevşeme egzersizi gibi yöntemlerle rahatsızlığının azalması ve güvenli bir duygu duruma geçmesini beklemelidir ve ancak ondan sonra oturumu bitirmelidir (Shapiro, 2001). Ayrıca eğer yeniden işleme süreci tamamlanmadıysa ve bir sonraki oturuma yeniden işlenecek materyal kaldıysa danışanın bu konuda bilgilendirilmesi ve bu materyalin bir sonraki oturumda ele alınacağı belirtilmelidir.

OLGU SUNUMU
Kavakçı ve Arkadaşları (2010) Düşünen Adam psikiyatri ve Nörolojik Biimler Dergisinde yayınlanan Emdr: Psikoterapide Farklı bir seçenek adlı makalesinde ED, 29 yaşında, erkek, bekar, Sivas’ta bir firmada müşteri temsilcisi olarak çalışan danışan Ağustos 2008’de İş nedeniyle dört arkadaşı ile birlikte Tokat’a gidiyor. Tokat’tan Sivas’a dönerken aniden yola çıkan bir arabaya çarpıyorlar. Çarptıkları arabayı kullanan kadın ölüyor. ED, şoförün yanında oturan koltukta oturuyor ve kazadan yaralanarak kurtuluyor. Koluna 60 dikiş atılıyor, vücudunda morluklar oluşuyor. Üç ay sonra işene dönüyor. Üç ay boyunca Tokat’a gitmiyor ve Tokat’a döndüğü ilk gün aynı bölgede köpeğe çarpıyor, arabasını durdurmuyor, sadece aynadan geriye bakıyor ve yaralı köpeği görüyor. Kazadan yedi ay sonra yoğun suçluluk duyguları, kaza ile ilgili görüntülerin gözünün önünden gitmeyen görüntüler, sık sık olayı hatırlama, kabuslar, aşırı terleme, kazanın olduğu yerden geçmek istememe yakınmaları ile kliniğe başvurmuş.Emdr’nin Üçüncü seansında, hastanın kaçınmalarının kalmadığını, rahatlıkla olaydan bahsedebildiğini, eskiden önüne büyük bir araç alarak o bölgeden geçerken, şimdi herhangi bir problem yaşamadan arabasıyla kaza bölgesinden geçebildiğini belirtmiş. İlk seanstan sonra hastanın kâbusları kalmadığını ikinci seanstan sonra da terlemesinin neredeyse hiç kalmadığını bildirmiş. Foa’nın Travma değerlendirme ölçeği ile değerlendirilmiş, ilk seans öncesi 32 olan skor, iki puana inmiş. DSM- IV-TR TSSB ölçütlerinin hiçbirini karşılamadığı , üç ay sonraki takip değerlendirmesi yapıldığında hastanın iyilik halinin sürdüğü ve TSSB belirtilerinin bulunmadığını belirtmiştir. Olgu Sunumunda EMDR Uygulamasının aşamaları şu şekilde belirtilmiştir:

1.Seans
ED ile EMDR uygulaması kararı alındıktan sonra, olayla ilgili kendisini rahatsız eden sahneler saptandı. Öncelikle, ilk çarpışma anına odaklanmaya karar verildi; ilk kaza ile ilgili net bir resim tanımlamakta zorluk çekti. Bunun üzerine terapist, köpeğe çarpma anının görüntüsü ile başlama kararını verdi.

Terapist (T): Köpeğe çarpma anını gözünün önüne getirdiğinizde, nasıl bir resim/sahne görüyorsunuz?
Hasta (H): Kindar bir bakış, insan tavrı sergiler gibi. İnmeye cesaret edemedim. Ayağı kırıktı.
T: O ana bakarken, resimle birlikte nasıl duygular geliyor?
H: Karamsarlık.

T: Hı hı. Peki o resme baktığınızda kendinizle ilgili nasıl düşünceler oluyor?
H: Suçluyum.
T: Peki, o resme baktığınızda şu an sizin için inandırıcı olmayan, ama kendinizle ilgili söyleyebilmeyi arzu ettiğiniz bir inanış, bir düşünce var mı?

H: Yapabileceğimin en iyisini yaptım.

T: Bir ile yedi arasında bir ölçekte, bu düşüncenin sizin için inandırıcılığı şu an için kaç gibi?

H: Üç

T: Tamam, tekrar o resme bakmanızı istiyorum ve o resme baktığınızda, size verdiği rahatsızlığı bedeninizde en çok nerenizde yaşıyorsunuz?

H: Beynimde.

T: Peki, bu rahatsızlığı sıfırla on arasında bir ölçekte puanlayacak olsanız, sıfır, hiç rahatsız etmiyor ve on, hayal edebileceğiniz en büyük rahatsızlık olacak şekilde, o anın size verdiği rahatsızlık kaç gibi?

H: Sekiz.

T: Tamam. Şimdi de, size başka bir şey soracağım. Bu güne kadar kendinizi en rahat, huzurlu ve güvende hissettiğiniz yer neresi diye sorsam, aklınıza neresi gelir?
H: Kayak evi, orada kendimi çok rahat, güvenli ve mutlu hissederim.

T: Güzel. Şimdi kayak evini gözünüzün önüne getirin ve oradaki güveni, mutluluğunuzu, rahatlığınızı hatırlayın. Bunları hatırlarken parmağımı takip edin.
Terapist kısa bir göz hareketleri (Eye Movement= EM) seti uyguladı.

T: Şimdi nasılsınız?

H: İyiyim, iyi hissettim.

T: Güzel, bununla kalın. EM...

T: Şimdi, biraz önce konuştuğumuz, kaza sahnesine dönmek istiyorum. O sahneyi gözünüzün önüne getirin. O sahne ile birlikte gelen duygularınızı, kendinizle ilgili düşüncelerinizi, bedeninizde oluşanları hatırlayın ve şimdi parmağımı takip edin, bırakın ne olursa olsun... EM...

T: Evet, derin bir nefes alın, şimdi sizde ne var?

H: Kalabalık bir grup etrafta toplanmıştı, o gözümün önüne geldi...

T: Güzel, devam edin. EM...
T: Şimdi sizde ne var?

H: Arkadaşım aklıma geldi, başka bir şey yok. Ellerim terledi.

T: Güzel devam edin. EM...

T: Derin nefes alın, evet şimdi sizde ne var?

H: “Müdüre telefon edin, oraya bir daha gitmek istemiyorum” demiştim, onu hatırladım.

T: Devam edelim, EM...

T: Şimdi sizde ne var?

H: Ambulansın içinde 3-4 kişi inip bindi. Hafızam yerindeydi, doktor vardı, iki kişiyi gösterdiler, tanımadığımı söyledim. Bunları hatırladım.

T: Güzel devam edin, EM...

H: Kazadan sonra komşu kadın yüzüme baktı, kafasını çevirdi. Yüzüm bakılamayacak haldeydi. O an geldi aklıma.

T: Güzel, hı hı, devam edin, EM...

H: Köpeğe çarptım, plaka düşmüş. 2 km gittim, bir kamyonet arkadan gelip beni durdurdu, plakayı verdi.
T: Hı hı, güzel devam... EM...

H: Tokat’a ulaştıktan sonra aracın sol tarafında kan vardı, yıkattım, kırmızı bir araç sürtmüş, pasta cila yapın dedim.

T: Güzel devam, EM...

H: Dönüşte aynı yoldan gelmedim, Erbaa üzerinden geldim, şimdi gidebiliyorum.

T: Şu an nasılsınız, bedeniniz nasıl?

H: İyi, beden olarak da iyi.

T: Başlangıçtaki resme dönersek, o anın size verdiği rahatsızlık şu anda 10 üzerinden kaç?

H: Altı

T: Tamam devam edelim, EM...

T: Şimdi sizde ne var?

H: Polisin sözleri aklıma geldi, çarptığımız araç siyah bir arabaymış, farları da yanmıyormuş, şoförün emniyet kemeri takılı değilmiş, emniyet kemeri takılı olsa ölmezdi demişti.

T: Tamam, devam edelim. EM...

H: Tutanakta çoban “Hiç fren sesi duymadım” demiş, çarpışmayı duymuş. Ölen kadın ehliyetini alalı 15 gün olmuş. Arkadaş karanlıkta o aracı hiç görememiş, bunlar beni biraz rahatlatıyor. Yola çıkarken arabada herkese emniyet kemerlerini bağlatmıştım, şoförümüz acemi diye espri yapmıştım. Tanrı bizim ölmemizi istemedi diye düşünüyorum.

T: Güzel devam, EM...
H: Geçen gün tebligat geldi, “Arkadaşından şikâyetçi misin?” diye soruluyor, mahkemeye çıkılacak, onu hatırladım.

T: Olayın size verdiği rahatsızlık şu an kaç gibi?

H: Üç.

T: Doğru anladıysam, çarptığınız aracın şoförü acemiymiş, emniyet kemeri takmamış, hava karanlıkmış, o araç siyah bir arabaymış ve farlarını da yakmamış, öyle mi? Parmaklarımı takip edin, EM...

H: Şimdi daha iyi hissettim söylediklerinizden sonra. Onüç yaşında çocuğu varmış yanında, “Araç var, çıkma” demiş, onu hatırladım şimdi, onun emniyet kemeri bağlıymış.

T: Şu anda o anının size verdiği rahatsızlık kaç gibi?
H: Bir-iki.

T: Duygularınız, bedeniniz şu anda nasıl?

H: İyi, rahatım.

T: Peki, zaman nedeniyle burada duruyorum, hafta- ya devam edeceğiz. Sizden bir günlük tutmanızı istiyorum. Bugün çalıştıklarımızla ilgili hafta boyunca fark ettiğiniz, düşündüğünüz, hissettiğiniz bir şeyler olursa kaydetmenizi istiyorum; önemli önemsiz ne olursa kaydedin, haftaya gözden geçirelim. Burada olayla ilgili belleğinizi harekete geçirdik ve olay beyninizde yeniden işlemeye başladı, hafta boyunca da devam edebilir. Burada çalıştıklarımızla ilgili bir sıkıntınız olursa kendinize kayak evini hatırlatmanızı istiyorum, orayı hatırla- yın ve oranın size verdiği o güveni, rahatlığı hatırlayın, böylece kendinizi yatıştırabilirsiniz. Şimdi, bugün yaşadığınız bu deneyimle ilgili izlenimlerinizi dinlemek isti- yorum. Çalışma boyunca neler yaşadınız?
Terapist burada, hastanın EMDR seansı boyunca neler yaşadığını, izlenimlerini alır (debriefing). Üzerinde çalışması gereken bir materyal olup olmadığını, dikkat etmesi gereken bir problem, yanlış anlama ya da başka bir sorun olup olmadığını fark etmeye çalışır. EMDR’nin ilk yedi evresi seansın bu noktasında tamamlanmış olur. Sekizinci evre, gelecek seansta haftanın değerlendirilmesi ve üzerine çalışılacak yeni materyallerin saptanması, günlüğün gözden geçirilmesidir.
Bu olguda görüldüğü gibi, uygulama sırasında hastalar olayı tekrar yaşıyormuşçasına anımsarlar ve başlangıçta sıkıntılarında artma görülebilir. İşleme ilerledikçe travmatik deneyimle ilgili başlangıçta hatırlanmayan rahatlatıcı yönler, farklı yönlere dair anımsamalar ve farkındalıklar artar. Bu olguda, iki ayrı kazanın anıları bellekte birbiri ile ilişkili kodlanmıştı. Bu nedenle göz hareketleri sırasında zaman zaman birinci, zaman zaman da ikinci kazadan sahnelerin anımsandığı gözlenmektedir. Anılar bellekte birbiri ile bağlantılı olarak kodlandığı için, EMDR ile bir travmatik anı işlendiğinde, bunun genelleşerek, benzer temalı başka travmatik yaşantılara ait düğümlerin çözüldüğü görülür. Bunun için, genellikle en eski travmatik anının işlenmesi gereklidir. Bu olguda da, hem köpeğe çarpma anısından kaynaklanan, hem de ilk kazadaki travmatik yaşantıdan kaynaklanan suçluluk duygusu sadece birinin çalışılması ile ortadan kalkmıştır. Terapist hastanın tercihine uyarak olayla ilgili “suçluyum” olumsuz inancını çalışmayı kabul etmiştir. Suçluyum, kötü bir şey yaptım, kötüyüm, utanç vericiyim gibi sorumluluk alanı ile ilgili olumsuz bilişler travmatik yaşantılarla beraber sıklıkla görülür. Böyle bir olguda “tehlikedeyim” gibi bir biliş de beklenebilirken; kadının ölümü ile sonuçlanan travmatik yaşantısı, köpeğe çarpması ve durmamasının üst üste gelmesi, sorumluluk alanı ile ilgili olumsuz bir biliş geliştirmesine neden olmuş görünmektedir.
EMDR uygulanırken genellikle terapist araya girmez, yorum ya da yönlendirmede bulunmaz, soru sormaz, hastanın kendi kaynaklarından çözümler bulması amaçlanır. Hastanın ilerleme sağlayamadığı, işlemenin tıkandığı yerde terapist, EMDR uygulaması sırasında, seansta terapötik müdahalede bulunabilir .Ancak EMDR terapistleri bu tür bilişsel müdahaleleri az kullanmayı tercih ederler. Bu seansta, terapist, seans sonuna doğru; “Doğru anladıysam, çarptığınız aracın şoförü acemiymiş, emniyet kemeri takmamış, hava karanlıkmış, o araç siyah bir arabaymış ve farlarını da yakmamış, öyle mi?” şeklinde bir bilişsel müdahalede bulunuyor. Müdahale burada hastanın zaten bildiği, ancak kullanamadığı bilgileri hatırlatıp, hemen ardından göz hareketleri uygulayarak yapılmıştır. Terapist müdahaleden sonra hastayla herhangi bir konuşmaya tartışmaya girmez, müdahaleyi yapar ve uygulamaya devam eder. Müdahale işlevsel ise, hasta bunu tıkanıklığı aşma yönünde kullanacaktır.
Seanslarda travmatik yaşantının verdiği rahatsızlık derecesi sıfır olana kadar işlenmeye devam edilir. Seans sırasında SUD düzeyi sıfır-bir gibi kabul edilebilir bir ölçüye indirilememişse, bir gevşeme egzersizi veya güvenli yer egzersizi ile çalışma bitirilir. Rahatsızlık düzeyinin sıfır olarak bildirilmesinden sonra, terapist, travmatik yaşantının resmini gözünün önüne getirdiğinde olumlu bilişin inandırıcılığını (VoC), bir ile yedi arasında bir ölçekte sorgular, resmi gözünün önünde tutmasını ister ve inandırıcılık altı-yedi düzeyine ulaşa- na kadar iki yönlü uyarım uygulanır. Bu aşamada göz hareketleri setleri olumsuz içeriğin işlenmesi sırasında-ki setlerden daha kısa (yaklaşık on set) tutulur.
2. Seans
T: Nasılsınız, haftanız nasıl geçti, günlük tutma şansınız oldu mu?
H: İyiyim, günlük tutmadım, ama ilginç şeyler oldu. Kaza yerinde durdum ilk kez, orayı inceledim, kartvizitimi buldum, yedi ay sonra hala duruyormuş orada. Tokat’tan bir doktor arkadaşla birlikte gittim oraya. Sonra ölen kadının ailesini görmeye gittim. Ben has- tanede yatarken ölen kadının kocası beni ziyarete gel- miş, bilmiyordum. “Sana da eşim kadar üzüldüm” dedi, çok kötü görünüyormuşum. Beni çok iyi karşıladılar, bu da beni rahatlattı. “Takdiri ilahi” diyorlar. Suçluluk duygum daha da azaldı bu ziyaretten sonra. Uykularım geçen seanstan beri iyi, hiç kâbus görmedim. Terlemem de azaldı gibi hissediyorum, ama gene de var. Dikkatimi toplamakta hala güçlüğüm var ve araç kullanırken hala kendimi biraz tetikte hissediyorum. Olaydan sonra, dört ay essitolopram (10 mg/gün) kul- lanmıştım, iki ay önce bıraktım. Pek faydası olmamıştı, sadece sinirlenmemi engelliyordu.
Bu bilgilenmeden sonra terapist ve hasta çalışılacak yeni materyaller üzerine konuştular ve ikinci seansta kazanın ardından hastaneye ambulans ile götürülüşü, hastane günleri çalışıldı.
KAYNAKÇA


Davranışçı Terapiler Göz Hareketleriyle Duyarsızlaştırma ve Yeniden İşleme (EMDR) ve Farmakolojik Tedavilerin Etkiliğine Yönelik Karşılaştırmalı Bir Meta- Analiz Yüksek Lisans Tezi Haliç Üniversitesi İstanbul.

Bessel, A.V.K. (2018) Beden Kayıt Tutar.Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.

Davidson, PR ve Parker, KCH (2001). Eye Movement Desensitization and Reprocessing(EMDR): A meta-analysis. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 69 (2), 305-316. https://doi.org/10.1037/0022-006X.69.2.305

Denizli S. (2008) Göz Hareketleri ile Duyarsızlaştırma ve Yeniden İşleme: Yaklaşımın Etkililiği ve Bugünkü Durumu. Ege Eğitim Dergisi (9) 2: 79-92

Grand, D. (2005) Işık Hızında Duygusal İyileşme. İstanbul: Kuraldışı Yayıncılık.

Kavakcı Ö. Doğan O. Kuğu N. (2010) Travma Sonrası Stres Bozukluğu ve Sınav Kaygısı için EMDR Olgu Sunumu Klinik Psikiyatri 2010 13: 42-47

Kavakcı Ö. Doğan O. Kuğu N. (2010) Düşünen Adam Psikiyatri ve Nörolojik Bilimler Dergisi 2010 23:195-205
Kavakçı, Ö. (2014). Ruhsal Travma Tedavisi için EMDR. Ankara: Hekim Yayınları Birliği.
Shapiro, F. (2012). Acı Anıları Silmek. İstanbul: Kuraldışı Yayıncılık.

Sinici, E. (2009). Trafik kazaları sonrasında gelişen akut stress bozukluğu: Bir müdahale tekniğinin uygulanabilirliği.Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
Yazan
Bu makaleden alıntı yapmak için alıntı yapılan yazıya aşağıdaki ibare eklenmelidir:
"Emdr (Göz Hareketleri ile Duyarsızlaştırma Yeniden İşleme) Yöntemine Bakış" başlıklı makalenin tüm hakları yazarı Psk.Melek TURAN'e aittir ve makale, yazarı tarafından TavsiyeEdiyorum.com (http://www.tavsiyeediyorum.com) kütüphanesinde yayınlanmıştır.
Bu ibare eklenmek şartıyla, makaleden Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa uygun kısa alıntılar yapılabilir, ancak Psk.Melek TURAN'ın izni olmaksızın makalenin tamamı başka bir mecraya kopyalanamaz veya başka yerde yayınlanamaz.
     1 Beğeni    
Facebook'ta paylaş Twitter'da paylaş Linkin'de paylaş Pinterest'de paylaş Epostayla Paylaş
Yazan Uzman
Melek TURAN Fotoğraf
Psk.Melek TURAN
İstanbul (Online hizmet de veriyor)
Klinik Psikolog
TavsiyeEdiyorum.com Üyesi77 kez tavsiye edildiİş Adresi Kayıtlı
Makale Kütüphanemizden
İlgili Makaleler Psk.Melek TURAN'ın Yazıları
TavsiyeEdiyorum.com Bilimsel Makaleler Kütüphanemizdeki 19,973 uzman makalesi arasında 'Emdr (Göz Hareketleri ile Duyarsızlaştırma Yeniden İşleme) Yöntemine Bakış' başlığıyla benzeşen toplam 29 makaleden bu yazıyla en ilgili görülenleri yukarıda listelenmiştir.
► Progresif Kas Gevşemesi Haziran 2020
◊ Terapötik İletişim ÇOK OKUNUYOR Haziran 2020
◊ The Festen Film Analizi Haziran 2020
Sitemizde yer alan döküman ve yazılar uzman üyelerimiz tarafından hazırlanmış ve pek çoğu bilimsel düzeyde yapılmış çalışmalar olduğundan güvenilir mahiyette eserlerdir. Bununla birlikte TavsiyeEdiyorum.com sitesi ve çalışma sahipleri, yazıların içerdiği bilgilerin güvenilirliği veya güncelliği konusunda hukuki bir güvence vermezler. Sitemizde yayınlanan yazılar bilgi amaçlı kaleme alınmış ve profesyonellere yönelik olarak hazırlanmıştır. Site ziyaretçilerimizin o meslekle ilgili bir uzmanla görüşmeden, yazı içindeki bilgileri kendi başlarına kullanmamaları gerekmektedir. Yazıların telif hakkı tamamen yazarlarına aittir, eserler sahiplerinin muvaffakatı olmadan hiçbir suretle çoğaltılamaz, başka bir yerde kullanılamaz, kopyala yapıştır yöntemiyle başka mecralara aktarılamaz. Sitemizde yer alan herhangi bir yazı başkasına ait telif haklarını ihlal ediyor, intihal içeriyor veya yazarın mensubu bulunduğu mesleğin meslek için etik kurallarına aykırılıklar taşıyorsa, yazının kaldırılabilmesi için site yönetimimize bilgi verilmelidir.


08:33
Top