Seçimlerimiz mi bize, biz mi seçimlerimize yön veriyoruz?

İleriye mi gideceğiz, geriye mi?

Başa dönüp dönüp duracak mıyız, yoksa gelişecek miyiz?

Yapıcı olmayı seçip hafifleyecek miyiz, yoksa yıkıcı olup yüklerimizi ağırlaştırarak sırtlamaya devam mı edeceğiz?

Diyelim ki seçimlerimiz bize yön veriyorsa, o halde seçimlerimize ne yön veriyor?

Her şeyin başladığı yer, daha cenin olmadan önce. Anne ve babamızın verdiği karar, bizi oluşturuyor. Aslında seçim dediğimiz şey en başından tamamen bizim dışımızda. Anne ve babamızın bilinçli ya da bilinçsiz davranışı ile başlıyor. Tam da bunu anlatmak istiyorum. Evet, “Neyin seçiminden bahsediyorsun, ben Afganistan’da değil de İngiltere’de soylu bir ailede doğsaydım, seçimlerim benim kontrolümde olacaktı. Şimdi ben mi seçiyorum bu hayatı, ben mi seçiyorum çaresizliği?” söylenebilir. Haklılık payı da yüksektir. Gerçekten toplumsal yaşantı, çevre, sosyoekonomik durumlar, ebeveynlerin yeterliliği, kardeş sayısı, sağlık durumları, hepsi birbirini etkileyen ve dolayısıyla seçimlerimizi etkileyen bir döngü. O yüzden seçimler, en başından bizim seçimimiz değilmiş gibi gözükür. Ama bilinç seviyemiz, idrakımız, farkındalığımız arttıkça, yani yaş alarak değil de bilincimiz olgunlaştığında, seçimlerimiz bizim kontrolümüzde olmaya başlar.

Seçim dediğimiz nedir?

İmkânlar dâhilinde oluşmuş seçenekler arasında, o zamanki bilinç düzeyine göre en uygununu tercih etmektir. Buradan yola çıkacak olursak seçim halinde üç unsur vardır, kısaca bu unsurların ne olduğunu, hangisinin ne kadar bizim elimizde olduğuna bir bakalım.

1. Seçenekler; Bulunduğumuz çevre, aile, toplumsal koşullarımız, ekonomik durum gibi şartlar seçeneklerimizi yüksek oranda etkilemektedir. Ayvalık’ta yaşayan bir kişinin ekonomik durumu fark etmeksizin “deniz kenarında yürümek”, seçenekleri arasında rahatlıkla olabilir aynı şekilde İzmir, Egekent’te yaşayan bir kişi içinde “Metroya binmek” seçenekleri arasında rahatlıkla olabilir. Fakat Ayvalık’ın köylerinde yaşayan bir kişinin seçeneklerinde deniz kenarında yürümek veya metroya binmek ekonomik durum, toplumsal yaşantı, aile gibi unsurlara bağlıdır ve seçenekleri arasında rahatlıkla olamayabilir.

2. Bilinç düzeyi; Farkındalığımız, olgunlaşmamız, akılcı düşünme becerimizdir. Durup durup kendimize bakmaktır. Düşüncelerimizi, duygularımızı, davranışlarımızı tanımaktır. Tanıyıp yol almaktır, değişmek, gelişmektir. Objektiflik kazanmaktır. Kendi hâkimin, kendi savcın, kendi avukatın olmaktır. Tüm bunlar dışsal unsurlardan da içsel unsurlardan da etkilenir. Dışsal unsurlar (çevre, toplum, aile, ekonomi vb.) başlangıç düzeyimizi belirler, yol alışımız ise bizim elimizdedir. Yani bizim elimizde mi yoksa dışsal unsurların elinde mi? Sanırım, “Fifti fifti.”

3. Tercih etmek; Seçeneklerin arasında aklımızın erdiğince değerlendirip seçme halidir. Seçme; seçeneklere ve değerlendirmelere bağlı bile olsa bizim verdiğimiz bir karardır. Başkasının kararını seçmeyi bile biz tercih ederiz. Yani aslında tercih etme hali, başımıza bir silah bile dayansa bizim elimizdedir. Zorunda kaldığımız şeyi mi tercih ediyoruz, yoksa silahın patlamasını mı? Kolay ya da zor, ideal ya da ortalama ne olursa olsun verdiğimiz karardır aslında.

Bu örnekten kabaca özetlemek gerekirse, silahlı bir durumun içinde olmak bizim seçimimiz olmayabilir, işte bu 1. maddedeki seçeneklerdir. Dışsal unsurlardan daha çok etkilenir. Başımıza silah dayandığında olayı değerlendirmemiz 2. maddedeki bilinç düzeyimizdir. “Erkek adam korkmaz.” diye mi değerlendireceğiz, yoksa “Sakinlikle, yapıcı bir şekilde, bu olayı nasıl bitirebilirim?” diye mi değerlendireceğiz. Bu düşünce stilimiz hem bizimle alakalı hem de dışsal durumlarla alakalıdır. Tüm bunlarında neticesinde verdiğimiz karar ise üçüncü maddedir ve tamamen bize bağlıdır. Seçim, başlangıçta bizim dışımızda, olgunlaştıktan sonra bizim elimizdedir.



Görülen o ki, aslında seçim bizim elimizde dediğimizde ifade etmek istediğimiz şey 3. maddedeki tercih etme, karar verme halidir. Aslında karar vermeyi etkileyen bilinç düzeyi ve seçenekler bahsedildiği üzere tek başına bizim elimizde olmayabilir. “Hali hazırdaki seçeneklerime ve bilinç seviyeme göre, yapıcı olmayı seçiyorum” demek bu bilgileri öğrendikten sonra artık sizin elinizdedir. Çünkü farkındalığımız arttıkça seçeneklerimizi de değiştirebilir, tercihlerimizi de etkileyebiliriz. Böylelikle yine yüzde yüz olmasa da yüksek oranda seçimlerimiz bizim elimizde olmaya başlar.

Saygı ve sevgilerimle…

Meltem Şahiner

PSİKOLOG