Travmalar ve Travma Sonrası Stres Bozukluğu
Travmalar ve Travma Sonrası Stres Bozukluğu
Travma; bireyin kişiliği ve ruhsal yapısı üzerinde kalıcı etki bırakabilen, alışılmışın dışında olan kişinin kendisinin ya da yakınlarının fiziksel bütünlüğüne tehdit oluşturabilecek; ölüm, yaralanma riski taşıyan olayları deneyimleme ya da bu olaylara tanık olmadır.
Travmatik olaylar doğal nedenli olabileceği gibi insan eliyle de gerçekleşebilmektedir. Yine travmatik özellikteki olaylar deprem gibi ani, beklenilmeyen bir şekilde olabileceği gibi taciz, istismar gibi uzun süreli , beklenilen ve tekrarlayan biçimde de olabilmektedir.
Travma Sonrası Stres Bozukluğu
Travma yaratan bir olayın ardından kişide ortaya çıkan ve en az bir ay süresince temel olarak olayın yeniden yaşanması, kaçınma ve genel tepki düzeyinde azalma ve aşırı uyarılma belirtilerine yol açan bir anksiyete bozukluğudur.
Bu bozuklukta bireyler , travmatik olaydan sonra 1 aydan fazla süre ile bir takım belirtiler gösterirler. Bu belirtiler olayı tekrardan yaşama, olayı hatırlamaktan kaçınma, uyarıcılara aşırı tepki verme gibi davranışları, çeşitli hafıza ve konsantrasyon bozukluğu gibi bilişsel sorunları, suçluluk , değersizlik, çaresizlik, sevilmezlik gibi bir takım duyguları içermektedir. Bu bozukluğun yanında travmatik olayın 4 hafta sonrasında ortaya çıkan en az 2 gün ardından kendini gösteren ve 4 hafta içerisinde çözülen bir diğer stres bozukluğuna da akut stres bozukluğu adı verilemektedir.
Travmatik olaylar pek çok birey için aşılması güç yaşantılardır ve çoğu insan bu olaylar ile ilgili sorunlar yaşayabilmektedir; fakat bu bireylerin hepsi travma sonrası stres bozukluğu ya da akut stres bozukluğu geçiriyor anlamına gelmemektedir. Aşağıda ruhsal bozuklukların tanısal el kitabı olan DSM-4 Travma Sonrası Stres Bozukluğu tanı kriterleri verilmiştir:
DSM-IV'e Göre Tanı Kriterleri
A. Kişi, aşağıdakilerden her ikisinin de bulunduğu travmatik bir olay yaşamıştır:
1. Gerçek bir ölüm ya da ölüm tehdidi, ağır bir yaralanma, kendisinin ya da başkalarının fiziki bütünlüğüne karşı bir tehdit yaşamış, böyle bir olaya tanık olmuş ya da böyle bir olayla karşı karşıya gelmiştir.
2. Bu olaya yoğun korku, çaresizlik ya da dehşet duyguları ile yanıt verir.
B. Bu travmatik olay aşağıdakilerden en az biri ile yineleyen biçimde yeniden yaşanır
1. Algı, düşünce ya da düşlemleri içeren ve olayın yeniden yaşanan sıkıntı veren anıları
2. Olay hakkında yineleyen ve sıkıntı veren rüyalar
3. Travmatik olay yineleniyormuş gibi davranma ya da duyumsama(uyanma ya da entoksikasyon sırasında olanları da içeren, aynı olayı yeniden yaşıyormuş gibi olma, yanılsamalar, varsanılar ve disosiyatif yeniden yaşantılama dönemleri)
4. Travmatik olaya herhangi bir yönü ile benzeyen ya da sembolize eden içsel ve dışsal uyaranlar karşısında yoğun psikolojik sıkıntı yaşama
5. Travmatik olaya herhangi bir yönü ile benzeyen durumlara ya da içsel ve dışsal uyarılara karşı fizyolojik tepki verme
C. Aşağıdakilerden en az üçü ile kendini gösteren, travmayla ilişkili uyaranlardan kaçınma ve genel tepki düzeyinde azalma
1. Travma ile ilişkili düşünce, duygu ya da konuşmalardan kaçınma
2. Travma ile ilgili anıları çağrıştıran eylemler, yerler ya da kişilerden kaçınma
3. Travmanın önemli bir yönünü anımsayamama
4. Önemli aktivitelere katılım ve ilginin azalması
5. Başkalarına karşı yabancılaşma ve uzaklaşma duygusu
6. Duygulanımda kısıtlılık
7. Geleceğinin kalmadığını hissetme
D. Aşağıdakilerden en az ikisi ile kendini gösteren uyarılabilirlikte artma belirtileri
1. Uykuya dalma ya da uykuyu sürdürmede güçlük
2. İrritabilite ya da öfke patlamaları
3. Aşırı uyanıklık durumu(hipervijilans)
4. İrkilme tepkisinde artış
E. Bozukluğun 1 aydan fazla sürmesi
F. Bozukluk, klinik açıdan önemli sıkıntı yaratır ya da sosyal, mesleki ya da diğer önemli alanlarda işlevsel bozulmaya yol açar.
Tipleri: Akut(belirtiler 3 aydan az sürüyorsa)
Kronik(belirtiler 3 aydan fazla sürüyorsa)
Geç başlangıçlı(belirtiler olaydan en az 6 ay sonra başlıyorsa)
Bazı insanlar travmatik olaylar ile karşılaştıklarında travma sonrası stres bozukluğu gösterirken bazıları bu bozukluğu göstermemektedir. Bireylerin bu bozukluğu ortaya çıkarmalarını etkileyen pek çok risk faktörü bulunmaktadır. Bunlar arasında daha önceden psikiyatrik bir hastalığı bulunmak, bir takım aile sorunları, kadın olmak, içe dönüklük, travma öncesi kötü yaşam olayları, düşük eğitim, kendine güven azlığı, insan eliyle yaratılan travmatik yaşantılara maruz kalma, cinsel içerikli travmalar, travmanın süresi, sosyal desteğin olmaması bulunmaktadır. Bu risk etkenleri travmatik olay öncesi, travmatik olay sırası ve travmatik olay sonrası etkenler biçiminde değerlendirilerek bozukluğun gelişmemesi için çeşitli önlemler alınmalıdır. Ayrıca travmatik bozukluğa sıklıkla diğer ruhsal bozukluklar da eşlik edebilmektedir. Bu bozukluklar panik bozukluk, alkol-madde kötüye kullanımı, OKB, duygudurum bozuklukları, sosyal fobi, yaygın anksiyete bozukluğu olarak sayılabilir.
Travma Sonrası Stres Bozukluğu Tedavisi
Travma Sonrası stres bozukluğu bireylerde belirgin sıkıntılara neden olmakta, yaşamın pek çok alanında işlev kaybını beraberinde getirmektedir. Bu yüzden tedavi önemlidir. Bu bozukluğun tedavisinde ortak amaç belirtilerin azaltılması, eşlik eden diğer ruhsal bozuklukların tedavi edilmesi ve önlenmesi, işlevselliğin arttırılması, yaşamın sonraki dönemlerinde belirtilerin yeniden ortaya çıkmasının önlenmesidir . Tedavi yöntemleri olarak İlaç tedavilerinin yanında bir takım psikolojik tedavi yaklaşımları da bulunmaktadır. Bunlar bireysel ya da grup olarak uygulanabilmektedir. Buna göre maruz bırakma yönteminde birey bozukluk geliştirmesine neden olan olayı, tekrarlayan bir şekilde yeniden anlattırılarak ve yaşantılayarak bu olaya maruz kalır. Burada beklenen bireyin güven verici teröpatik ortamda bu yaşantıyı deneyimlemesiyle olayın travmatik etkisinin yarattığı tepkilerin sönmesidir. Bilişsel davranışçı terapilerde ise birey ile algıladığı tehlike ve yaşam ile ilgili olumsuz değerlendirmeleri çalışılır. Bireyin suçluluk, değersizlik, umutsuzluk duyguları değerlendirilerek, daha olumlu bakış açıları yerleştirilmeye çalışılır. Son yıllarda popüler olan bir başka yöntem ise EMDR’dir. EMDR; göz hareketlerini duyarsızlaştırma ve yeniden inşa etme tekniğidir Burada birey travmatik olayla kısa duraklayarak yüzleşmekte, hızlı ritmik göz hareketleri ve travmatik olayın sözel biçimde yeniden canlandırılması kullanılmaktadır. Bunlara ek olarak çeşitli gevşeme egzersizleri ve bilişsel yöntemler ile bireylerin stresle baş etme yöntemleri çalışılmaktadır.
Travma; bireyin kişiliği ve ruhsal yapısı üzerinde kalıcı etki bırakabilen, alışılmışın dışında olan kişinin kendisinin ya da yakınlarının fiziksel bütünlüğüne tehdit oluşturabilecek; ölüm, yaralanma riski taşıyan olayları deneyimleme ya da bu olaylara tanık olmadır.
Travmatik olaylar doğal nedenli olabileceği gibi insan eliyle de gerçekleşebilmektedir. Yine travmatik özellikteki olaylar deprem gibi ani, beklenilmeyen bir şekilde olabileceği gibi taciz, istismar gibi uzun süreli , beklenilen ve tekrarlayan biçimde de olabilmektedir.
Travma Sonrası Stres Bozukluğu
Travma yaratan bir olayın ardından kişide ortaya çıkan ve en az bir ay süresince temel olarak olayın yeniden yaşanması, kaçınma ve genel tepki düzeyinde azalma ve aşırı uyarılma belirtilerine yol açan bir anksiyete bozukluğudur.
Bu bozuklukta bireyler , travmatik olaydan sonra 1 aydan fazla süre ile bir takım belirtiler gösterirler. Bu belirtiler olayı tekrardan yaşama, olayı hatırlamaktan kaçınma, uyarıcılara aşırı tepki verme gibi davranışları, çeşitli hafıza ve konsantrasyon bozukluğu gibi bilişsel sorunları, suçluluk , değersizlik, çaresizlik, sevilmezlik gibi bir takım duyguları içermektedir. Bu bozukluğun yanında travmatik olayın 4 hafta sonrasında ortaya çıkan en az 2 gün ardından kendini gösteren ve 4 hafta içerisinde çözülen bir diğer stres bozukluğuna da akut stres bozukluğu adı verilemektedir.
Travmatik olaylar pek çok birey için aşılması güç yaşantılardır ve çoğu insan bu olaylar ile ilgili sorunlar yaşayabilmektedir; fakat bu bireylerin hepsi travma sonrası stres bozukluğu ya da akut stres bozukluğu geçiriyor anlamına gelmemektedir. Aşağıda ruhsal bozuklukların tanısal el kitabı olan DSM-4 Travma Sonrası Stres Bozukluğu tanı kriterleri verilmiştir:
DSM-IV'e Göre Tanı Kriterleri
A. Kişi, aşağıdakilerden her ikisinin de bulunduğu travmatik bir olay yaşamıştır:
1. Gerçek bir ölüm ya da ölüm tehdidi, ağır bir yaralanma, kendisinin ya da başkalarının fiziki bütünlüğüne karşı bir tehdit yaşamış, böyle bir olaya tanık olmuş ya da böyle bir olayla karşı karşıya gelmiştir.
2. Bu olaya yoğun korku, çaresizlik ya da dehşet duyguları ile yanıt verir.
B. Bu travmatik olay aşağıdakilerden en az biri ile yineleyen biçimde yeniden yaşanır
1. Algı, düşünce ya da düşlemleri içeren ve olayın yeniden yaşanan sıkıntı veren anıları
2. Olay hakkında yineleyen ve sıkıntı veren rüyalar
3. Travmatik olay yineleniyormuş gibi davranma ya da duyumsama(uyanma ya da entoksikasyon sırasında olanları da içeren, aynı olayı yeniden yaşıyormuş gibi olma, yanılsamalar, varsanılar ve disosiyatif yeniden yaşantılama dönemleri)
4. Travmatik olaya herhangi bir yönü ile benzeyen ya da sembolize eden içsel ve dışsal uyaranlar karşısında yoğun psikolojik sıkıntı yaşama
5. Travmatik olaya herhangi bir yönü ile benzeyen durumlara ya da içsel ve dışsal uyarılara karşı fizyolojik tepki verme
C. Aşağıdakilerden en az üçü ile kendini gösteren, travmayla ilişkili uyaranlardan kaçınma ve genel tepki düzeyinde azalma
1. Travma ile ilişkili düşünce, duygu ya da konuşmalardan kaçınma
2. Travma ile ilgili anıları çağrıştıran eylemler, yerler ya da kişilerden kaçınma
3. Travmanın önemli bir yönünü anımsayamama
4. Önemli aktivitelere katılım ve ilginin azalması
5. Başkalarına karşı yabancılaşma ve uzaklaşma duygusu
6. Duygulanımda kısıtlılık
7. Geleceğinin kalmadığını hissetme
D. Aşağıdakilerden en az ikisi ile kendini gösteren uyarılabilirlikte artma belirtileri
1. Uykuya dalma ya da uykuyu sürdürmede güçlük
2. İrritabilite ya da öfke patlamaları
3. Aşırı uyanıklık durumu(hipervijilans)
4. İrkilme tepkisinde artış
E. Bozukluğun 1 aydan fazla sürmesi
F. Bozukluk, klinik açıdan önemli sıkıntı yaratır ya da sosyal, mesleki ya da diğer önemli alanlarda işlevsel bozulmaya yol açar.
Tipleri: Akut(belirtiler 3 aydan az sürüyorsa)
Kronik(belirtiler 3 aydan fazla sürüyorsa)
Geç başlangıçlı(belirtiler olaydan en az 6 ay sonra başlıyorsa)
Bazı insanlar travmatik olaylar ile karşılaştıklarında travma sonrası stres bozukluğu gösterirken bazıları bu bozukluğu göstermemektedir. Bireylerin bu bozukluğu ortaya çıkarmalarını etkileyen pek çok risk faktörü bulunmaktadır. Bunlar arasında daha önceden psikiyatrik bir hastalığı bulunmak, bir takım aile sorunları, kadın olmak, içe dönüklük, travma öncesi kötü yaşam olayları, düşük eğitim, kendine güven azlığı, insan eliyle yaratılan travmatik yaşantılara maruz kalma, cinsel içerikli travmalar, travmanın süresi, sosyal desteğin olmaması bulunmaktadır. Bu risk etkenleri travmatik olay öncesi, travmatik olay sırası ve travmatik olay sonrası etkenler biçiminde değerlendirilerek bozukluğun gelişmemesi için çeşitli önlemler alınmalıdır. Ayrıca travmatik bozukluğa sıklıkla diğer ruhsal bozukluklar da eşlik edebilmektedir. Bu bozukluklar panik bozukluk, alkol-madde kötüye kullanımı, OKB, duygudurum bozuklukları, sosyal fobi, yaygın anksiyete bozukluğu olarak sayılabilir.
Travma Sonrası Stres Bozukluğu Tedavisi
Travma Sonrası stres bozukluğu bireylerde belirgin sıkıntılara neden olmakta, yaşamın pek çok alanında işlev kaybını beraberinde getirmektedir. Bu yüzden tedavi önemlidir. Bu bozukluğun tedavisinde ortak amaç belirtilerin azaltılması, eşlik eden diğer ruhsal bozuklukların tedavi edilmesi ve önlenmesi, işlevselliğin arttırılması, yaşamın sonraki dönemlerinde belirtilerin yeniden ortaya çıkmasının önlenmesidir . Tedavi yöntemleri olarak İlaç tedavilerinin yanında bir takım psikolojik tedavi yaklaşımları da bulunmaktadır. Bunlar bireysel ya da grup olarak uygulanabilmektedir. Buna göre maruz bırakma yönteminde birey bozukluk geliştirmesine neden olan olayı, tekrarlayan bir şekilde yeniden anlattırılarak ve yaşantılayarak bu olaya maruz kalır. Burada beklenen bireyin güven verici teröpatik ortamda bu yaşantıyı deneyimlemesiyle olayın travmatik etkisinin yarattığı tepkilerin sönmesidir. Bilişsel davranışçı terapilerde ise birey ile algıladığı tehlike ve yaşam ile ilgili olumsuz değerlendirmeleri çalışılır. Bireyin suçluluk, değersizlik, umutsuzluk duyguları değerlendirilerek, daha olumlu bakış açıları yerleştirilmeye çalışılır. Son yıllarda popüler olan bir başka yöntem ise EMDR’dir. EMDR; göz hareketlerini duyarsızlaştırma ve yeniden inşa etme tekniğidir Burada birey travmatik olayla kısa duraklayarak yüzleşmekte, hızlı ritmik göz hareketleri ve travmatik olayın sözel biçimde yeniden canlandırılması kullanılmaktadır. Bunlara ek olarak çeşitli gevşeme egzersizleri ve bilişsel yöntemler ile bireylerin stresle baş etme yöntemleri çalışılmaktadır.
|
Yazan
|
Bu makaleden alıntı yapmak
için alıntı yapılan yazıya aşağıdaki ibare eklenmelidir: "Travmalar ve Travma Sonrası Stres Bozukluğu" başlıklı makalenin tüm hakları yazarı Psk.İlkten ÇETİN'e aittir ve makale, yazarı tarafından TavsiyeEdiyorum.com (http://www.tavsiyeediyorum.com) kütüphanesinde yayınlanmıştır. Bu ibare eklenmek şartıyla, makaleden Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa uygun kısa alıntılar yapılabilir, ancak Psk.İlkten ÇETİN'in izni olmaksızın makalenin tamamı başka bir mecraya kopyalanamaz veya başka yerde yayınlanamaz. |
5 Beğeni 
Yazan Uzman
|
Sitemizde yer alan döküman ve yazılar uzman üyelerimiz tarafından hazırlanmış ve pek çoğu bilimsel düzeyde yapılmış çalışmalar olduğundan güvenilir mahiyette eserlerdir. Bununla birlikte TavsiyeEdiyorum.com sitesi ve çalışma sahipleri, yazıların içerdiği bilgilerin güvenilirliği veya güncelliği konusunda hukuki bir güvence vermezler. Sitemizde yayınlanan yazılar bilgi amaçlı kaleme alınmış ve profesyonellere yönelik olarak
hazırlanmıştır. Site ziyaretçilerimizin o meslekle ilgili bir uzmanla görüşmeden, yazı içindeki bilgileri kendi başlarına kullanmamaları gerekmektedir. Yazıların telif hakkı tamamen yazarlarına aittir, eserler sahiplerinin muvaffakatı olmadan hiçbir suretle çoğaltılamaz, başka bir
yerde kullanılamaz, kopyala yapıştır yöntemiyle başka mecralara aktarılamaz. Sitemizde yer alan herhangi bir yazı başkasına ait telif haklarını ihlal ediyor, intihal içeriyor veya yazarın mensubu bulunduğu mesleğin meslek için etik kurallarına aykırılıklar taşıyorsa, yazının kaldırılabilmesi için site yönetimimize bilgi verilmelidir.
