Travma ve Stresten Nasıl Kurtuluruz?
Her an, her yerde riskli yaşam olayları ve travmatik yaşantılar ile yüz yüze kalabiliyoruz. Bu travmatik yaşantılar bazı insanların hayatında gelip geçen bir olay olarak kalırken bazılarında nasıl oluyor da belki de ömür boyu sürecek bir engele, bir kabusa dönüşebiliyor?
Günlük dilde travmatik, tam bir travma ya da benzeri tanımlarla kullandığımız bu sözcüğü gelin yaşamımızdan eksilten zorlayıcı bir bozukluk olarak inceleyelim.
Travma sonrası stres bozukluğu olarak tanımladığımız bu kavramı açıklamadan öncelikle travmanın ne olduğundan bahsedelim. Psikolojik travma doğal afetler ve insan eliyle yapılmış dehşet verici yaşantılar olarak tanımlanabilir. Biraz açarsak; savaşlar, deprem, sel gibi doğal afetler, saldırı, işkenceler, tecavüz, taciz benzeri yaşantılar, kazalar, aile içi şiddete maruz kalma ruhsal travmaya neden olan yaşam olaylarıdır. Beklenmedik bir olay olması ve kişinin kendisinin veya yakınının zarar göreceği tehlikesi karşısında yaşanan dehşet ve çaresizlik hisleri ruhsal travmayı oluşturur.
Ruhsal travma
Ruhsal travma sonrası kişiler akut bir halde stres belirtileri gösterebilir. Herkes aynı zorlu yaşantı karşısında benzer semptomları göstermeyecektir. Travma sonrası stres bozukluğu belirtileri ilk üç ayda ortaya çıkabileceği gibi aylarca hatta yıllarca hiçbir belirti göstermeden semptomlar gecikebilir. Burada belirleyici faktör kişiyi diğerlerinden ayıran özelliklerdir. Kişisel yatkınlığı, ailede psikolojik rahatsızlık öyküsünün bulunması, yaşanan olayın ölümle sonuçlanması ya da bu şekilde kendisine veya yakınına ilişkin bir risk olması, olayın şiddeti, kişinin olay karşısında algıladığı tehdit düzeyi, travma sonrası yaşanacak bozuklukların şiddet ve zamanlamasını belirleyici niteliktedir.
Travma sonrası stres
Travma sonrası stres bozukluğu (TSSB) ise, yaşanan doğal afet veya insan eliyle ortaya çıkan, taciz, tecavüz, işkenceler gibi, zorlu ve beklenmeyen yaşantılar sonucu oluşan bir tür kaygı bozukluğudur. Bir aydan uzun süren belirtiler ile birlikte tanı konulur. TSSB belirtileri genel olarak üç grupta toplanır. Kişi yaşadığı olayı veya içinde bulunduğu durumu yeniden yaşantılama yoluyla tekrar tekrar yaşamaktadır. Olaya ilişkin kabuslar görmesi, flashbackler olması gibi durumlar yaşar.
İkinci grup belirtiler aşırı uyarılmışlık hali belirtileridir. Aşırı kaygılı, gergin, sürekli korunmaya ya da kontrol etmeye çalışılması gibi süreçleri doğuran bir haldir. Ve kaçınma belirtileri kişinin yaşadığı olayı hatırlatan kişilerden, mekanlardan kaçınması ile gerçekleşir. Bu kaçınmalar olaya ilişkin belirli kısımları hatırlamama, olay yerine tekrar gitmekte zorluk yaşama şekillerinde ortaya çıkabilir. Yabancılaşma hissi, uyku bozuklukları, bazı psikiyatrik rahatsızlıkları tetikleyici rolü de vardır. Bu sebeple terapiye başlamadan kişinin yaşadıkları iyi analiz edilmeli ve buna uygun olarak yapılandırılmalıdır.
Yaşamsal Travmalarımız
Travmalar günlük işleyişimizi bozan,genel kaygı belirtileri eşlik eden,bilişsel çarpıtmalara neden olabilen ve anlamlandırma süreçlerimizi bozan yaşantılardır.Kişinin fiziksel,duygusal,ruhsal bütünlüğünü tehdit eden her türlü olay olarak da tanımlanabilir.Bu demek değildir ki her olay ve durum herkeste aynı etkiyi yaratsın.Olayları algılayış biçimi ve etkilenme düzeyi kişisel özelliklerden geçmiş yaşantılara kadar birçok faktörden etkilenir.
DSM-IV-TR’ye göre TSSB tanım ve belirtilerine göz atacak olursak;
Kişi,gerçek bir ölüm y ada ölüm tehdidi,ağır bir yaralanma ya da kendisinin ya da başkalarının fizik bütünlüğüne bir tehdit olayını yaşamış,böyle bir olaya tanık olmuş ya da böyle bir olayla karşı karşıya gelmiştir.
Kişinin tepkileri arasında aşırı korku,çaresizlik ya da dehşete düşme vardır.Not:Çocuklar bunların yerine dezorganize ya da ajite davranışla tepkilerini dışavurabilirler.
Yeniden yaşantılar ön plandadır;
Olayın,elde olmadan tekrar tekrar anımsanan sıkıntı veren anıları;bunların arasında düşlemler,düşünceler ya da algılar vardır.Not:Küçük çocuklar,travmanın kendisini ya da değişik yönlerini konu alan oyunları tekrar tekrar oynayabilirler.
Olayı,sık sık,sıkıntı veren bir biçimde rüyada görme.Not:Çocuklar,içeriğini tam anlamaksızın korkunç rüyalar görebilirler.
Travmatik olay sanki yeniden oluyormuş gibi davranma y ada hissetme
Travmatik olayın bir yönünü çağrıştıran ya da andıran iç ya da dış olaylarla karşılaşma üzerine yoğun bir psikolojik sıkıntı duyma
Travmatik olayın bir yönünü çağrıştıran ya da andıran iç ya da dış olaylarla karşılaşma üzerine fizyolojik tepki gösterme
Yukarıdaki belirtilere ek olarak,travmaya eşlik etmiş düşünce,duygu ya ad konuşmalardan kaçınma çabaları,travmanın önemli bir yönünü anımsayamama,bir geleceği olmadığı duygusunu taşıma gibi belirtileri de eşlik edebilmektedir.
Artmış uyarılmışlık semptomlarının sürekli halde olması,uykuya dalmakta güçlük,öfke patlamaları,düşüncelerini belli bir konuda yoğunlaştırmada güçlük çekem gibi tutumlar sergileyebilirler.
Travma sonrası stres bozukluğu(TSSB) olarak tanımladığımız bozukluğa sahip bireylerde;travmatik olay sonrası kabuslar ve kötümser düşünceler eşlik edebilir.Duygusal yönden aşırı soyutlama belirtileri yanında sinirlilik hali,depresif duygu durumları,suçluluk duygusu,kaçınma davranışları görülebilir.Yaşanan belirtiler yaşanan katlanılması zor olaya karşı verilen normal tepkilerden oluşmakla birlikte belirli bir süre aralığında TSSB tanısını alır.
İnsanların yol açtığı(taciz,tecavüz,savaş vs.) travmatik olaylar yanında doğal afetler de (sel,deprem vs.)sık karşılaşılan olaylar arasındadır.Diğer travmatik olaylar kazalar,hastalıklar ve beklenmeyen kayıplar olarak sıralanabilir.
Travmatik olaya maruz kalan tüm bireyler tssb belirtileri göstermez.Olayın kişi üzerinde yarattığı etkisi kişilik yapısına,yaşam deneyimlerine,bakış açısı ve olaydan etkilenme derecesine göre değişir.
Akut,kronik ve gecikmeli başlangıçlı olmak üzere üç kategoride ele alınabilir.Birey aldığı destekle belirtileri ve süreyi en aza indirgeyebilir.
TSSB tedavisinde yine diğer anksiyete bozukluklarında olduğu gibi BDT’nin rolü büyüktür.
Grup terapileri ve sosyal desteğin önemi de göz ardı edilemeyecek düzeydedir.Terapistte kurulan güven ilişkisi içerisinde destekleyici bir yaklaşımla verim alınacak bir sürece girilebilir.Travmatik olaydan etkilenen kişinin öncelikle güven duygusu ve uyku problemleri üzerinde çalışılarak sonrasında çatışmaları ve diğer problemleriyle ilgili terapötik ilişkiye girilebilir.Yaşanılan travmatik olaydan sonra kısa süre içerisinde uzman desteği almak erken yol alınmasına yardımcı olacaktır.
Günlük dilde travmatik, tam bir travma ya da benzeri tanımlarla kullandığımız bu sözcüğü gelin yaşamımızdan eksilten zorlayıcı bir bozukluk olarak inceleyelim.
Travma sonrası stres bozukluğu olarak tanımladığımız bu kavramı açıklamadan öncelikle travmanın ne olduğundan bahsedelim. Psikolojik travma doğal afetler ve insan eliyle yapılmış dehşet verici yaşantılar olarak tanımlanabilir. Biraz açarsak; savaşlar, deprem, sel gibi doğal afetler, saldırı, işkenceler, tecavüz, taciz benzeri yaşantılar, kazalar, aile içi şiddete maruz kalma ruhsal travmaya neden olan yaşam olaylarıdır. Beklenmedik bir olay olması ve kişinin kendisinin veya yakınının zarar göreceği tehlikesi karşısında yaşanan dehşet ve çaresizlik hisleri ruhsal travmayı oluşturur.
Ruhsal travma
Ruhsal travma sonrası kişiler akut bir halde stres belirtileri gösterebilir. Herkes aynı zorlu yaşantı karşısında benzer semptomları göstermeyecektir. Travma sonrası stres bozukluğu belirtileri ilk üç ayda ortaya çıkabileceği gibi aylarca hatta yıllarca hiçbir belirti göstermeden semptomlar gecikebilir. Burada belirleyici faktör kişiyi diğerlerinden ayıran özelliklerdir. Kişisel yatkınlığı, ailede psikolojik rahatsızlık öyküsünün bulunması, yaşanan olayın ölümle sonuçlanması ya da bu şekilde kendisine veya yakınına ilişkin bir risk olması, olayın şiddeti, kişinin olay karşısında algıladığı tehdit düzeyi, travma sonrası yaşanacak bozuklukların şiddet ve zamanlamasını belirleyici niteliktedir.
Travma sonrası stres
Travma sonrası stres bozukluğu (TSSB) ise, yaşanan doğal afet veya insan eliyle ortaya çıkan, taciz, tecavüz, işkenceler gibi, zorlu ve beklenmeyen yaşantılar sonucu oluşan bir tür kaygı bozukluğudur. Bir aydan uzun süren belirtiler ile birlikte tanı konulur. TSSB belirtileri genel olarak üç grupta toplanır. Kişi yaşadığı olayı veya içinde bulunduğu durumu yeniden yaşantılama yoluyla tekrar tekrar yaşamaktadır. Olaya ilişkin kabuslar görmesi, flashbackler olması gibi durumlar yaşar.
İkinci grup belirtiler aşırı uyarılmışlık hali belirtileridir. Aşırı kaygılı, gergin, sürekli korunmaya ya da kontrol etmeye çalışılması gibi süreçleri doğuran bir haldir. Ve kaçınma belirtileri kişinin yaşadığı olayı hatırlatan kişilerden, mekanlardan kaçınması ile gerçekleşir. Bu kaçınmalar olaya ilişkin belirli kısımları hatırlamama, olay yerine tekrar gitmekte zorluk yaşama şekillerinde ortaya çıkabilir. Yabancılaşma hissi, uyku bozuklukları, bazı psikiyatrik rahatsızlıkları tetikleyici rolü de vardır. Bu sebeple terapiye başlamadan kişinin yaşadıkları iyi analiz edilmeli ve buna uygun olarak yapılandırılmalıdır.
Yaşamsal Travmalarımız
Travmalar günlük işleyişimizi bozan,genel kaygı belirtileri eşlik eden,bilişsel çarpıtmalara neden olabilen ve anlamlandırma süreçlerimizi bozan yaşantılardır.Kişinin fiziksel,duygusal,ruhsal bütünlüğünü tehdit eden her türlü olay olarak da tanımlanabilir.Bu demek değildir ki her olay ve durum herkeste aynı etkiyi yaratsın.Olayları algılayış biçimi ve etkilenme düzeyi kişisel özelliklerden geçmiş yaşantılara kadar birçok faktörden etkilenir.
DSM-IV-TR’ye göre TSSB tanım ve belirtilerine göz atacak olursak;
Kişi,gerçek bir ölüm y ada ölüm tehdidi,ağır bir yaralanma ya da kendisinin ya da başkalarının fizik bütünlüğüne bir tehdit olayını yaşamış,böyle bir olaya tanık olmuş ya da böyle bir olayla karşı karşıya gelmiştir.
Kişinin tepkileri arasında aşırı korku,çaresizlik ya da dehşete düşme vardır.Not:Çocuklar bunların yerine dezorganize ya da ajite davranışla tepkilerini dışavurabilirler.
Yeniden yaşantılar ön plandadır;
Olayın,elde olmadan tekrar tekrar anımsanan sıkıntı veren anıları;bunların arasında düşlemler,düşünceler ya da algılar vardır.Not:Küçük çocuklar,travmanın kendisini ya da değişik yönlerini konu alan oyunları tekrar tekrar oynayabilirler.
Olayı,sık sık,sıkıntı veren bir biçimde rüyada görme.Not:Çocuklar,içeriğini tam anlamaksızın korkunç rüyalar görebilirler.
Travmatik olay sanki yeniden oluyormuş gibi davranma y ada hissetme
Travmatik olayın bir yönünü çağrıştıran ya da andıran iç ya da dış olaylarla karşılaşma üzerine yoğun bir psikolojik sıkıntı duyma
Travmatik olayın bir yönünü çağrıştıran ya da andıran iç ya da dış olaylarla karşılaşma üzerine fizyolojik tepki gösterme
Yukarıdaki belirtilere ek olarak,travmaya eşlik etmiş düşünce,duygu ya ad konuşmalardan kaçınma çabaları,travmanın önemli bir yönünü anımsayamama,bir geleceği olmadığı duygusunu taşıma gibi belirtileri de eşlik edebilmektedir.
Artmış uyarılmışlık semptomlarının sürekli halde olması,uykuya dalmakta güçlük,öfke patlamaları,düşüncelerini belli bir konuda yoğunlaştırmada güçlük çekem gibi tutumlar sergileyebilirler.
Travma sonrası stres bozukluğu(TSSB) olarak tanımladığımız bozukluğa sahip bireylerde;travmatik olay sonrası kabuslar ve kötümser düşünceler eşlik edebilir.Duygusal yönden aşırı soyutlama belirtileri yanında sinirlilik hali,depresif duygu durumları,suçluluk duygusu,kaçınma davranışları görülebilir.Yaşanan belirtiler yaşanan katlanılması zor olaya karşı verilen normal tepkilerden oluşmakla birlikte belirli bir süre aralığında TSSB tanısını alır.
İnsanların yol açtığı(taciz,tecavüz,savaş vs.) travmatik olaylar yanında doğal afetler de (sel,deprem vs.)sık karşılaşılan olaylar arasındadır.Diğer travmatik olaylar kazalar,hastalıklar ve beklenmeyen kayıplar olarak sıralanabilir.
Travmatik olaya maruz kalan tüm bireyler tssb belirtileri göstermez.Olayın kişi üzerinde yarattığı etkisi kişilik yapısına,yaşam deneyimlerine,bakış açısı ve olaydan etkilenme derecesine göre değişir.
Akut,kronik ve gecikmeli başlangıçlı olmak üzere üç kategoride ele alınabilir.Birey aldığı destekle belirtileri ve süreyi en aza indirgeyebilir.
TSSB tedavisinde yine diğer anksiyete bozukluklarında olduğu gibi BDT’nin rolü büyüktür.
Grup terapileri ve sosyal desteğin önemi de göz ardı edilemeyecek düzeydedir.Terapistte kurulan güven ilişkisi içerisinde destekleyici bir yaklaşımla verim alınacak bir sürece girilebilir.Travmatik olaydan etkilenen kişinin öncelikle güven duygusu ve uyku problemleri üzerinde çalışılarak sonrasında çatışmaları ve diğer problemleriyle ilgili terapötik ilişkiye girilebilir.Yaşanılan travmatik olaydan sonra kısa süre içerisinde uzman desteği almak erken yol alınmasına yardımcı olacaktır.
|
Yazan
|
Bu makaleden alıntı yapmak
için alıntı yapılan yazıya aşağıdaki ibare eklenmelidir: "Travma ve Stresten Nasıl Kurtuluruz?" başlıklı makalenin tüm hakları yazarı Uzm.Psk.Özlem AKKEL'e aittir ve makale, yazarı tarafından TavsiyeEdiyorum.com (http://www.tavsiyeediyorum.com) kütüphanesinde yayınlanmıştır. Bu ibare eklenmek şartıyla, makaleden Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa uygun kısa alıntılar yapılabilir, ancak Uzm.Psk.Özlem AKKEL'in izni olmaksızın makalenin tamamı başka bir mecraya kopyalanamaz veya başka yerde yayınlanamaz. |
Beğenin 
Yazan Uzman
|
Sitemizde yer alan döküman ve yazılar uzman üyelerimiz tarafından hazırlanmış ve pek çoğu bilimsel düzeyde yapılmış çalışmalar olduğundan güvenilir mahiyette eserlerdir. Bununla birlikte TavsiyeEdiyorum.com sitesi ve çalışma sahipleri, yazıların içerdiği bilgilerin güvenilirliği veya güncelliği konusunda hukuki bir güvence vermezler. Sitemizde yayınlanan yazılar bilgi amaçlı kaleme alınmış ve profesyonellere yönelik olarak
hazırlanmıştır. Site ziyaretçilerimizin o meslekle ilgili bir uzmanla görüşmeden, yazı içindeki bilgileri kendi başlarına kullanmamaları gerekmektedir. Yazıların telif hakkı tamamen yazarlarına aittir, eserler sahiplerinin muvaffakatı olmadan hiçbir suretle çoğaltılamaz, başka bir
yerde kullanılamaz, kopyala yapıştır yöntemiyle başka mecralara aktarılamaz. Sitemizde yer alan herhangi bir yazı başkasına ait telif haklarını ihlal ediyor, intihal içeriyor veya yazarın mensubu bulunduğu mesleğin meslek için etik kurallarına aykırılıklar taşıyorsa, yazının kaldırılabilmesi için site yönetimimize bilgi verilmelidir.
