Çocuk kitapları, çocuğunuzun hayal dünyasını zenginleştirir. Ebeveynler olarak onlara kitap okumanız için gereken herhangi bir yaş, belirli bir zaman dilimi yoktur. Aslında kitap okumak, her yaşta, her zaman, her yerde yapılabilen kolay ve eğlenceli bir aktivite olabilir. Bebeğiniz bile kitaptaki resimlere bakabilir, okuduğunuz kelimelerin ritmini ve kafiyesini duyabilir.
En nitelikli çocuk kitabı seçimini yapmak ve okumaya teşvik edecek bazı kriterler bulunmaktadır. Bir kitapta öykünün iyi yazılmış olması kadar iyi resmedilmiş olması da önemlidir. Yazıda ifade edilen duygunun canlandırılabilmesi için bazen renkli bazen de siyah beyaz olması gerekir. Çocuk kitapları içinde anlatılan hikâye ile resimleri bütünleşiyorsa, etkisi daha iyi olacaktır.
2-3 Yaşındaki Çocuklar
Bu dönemde dil gelişimi hızlıdır. İlk kitaplar, oyuncak kitaplar olmalıdır. Örneğin, sesli kitaplar, özel biçimli kitaplar gibi…
Kitaplardaki resimlerin incelenmesi gerekir ve hareketleri (yeme, içme, koşma, gülme, top oynama) gösteren çocuk kitapları seçilmelidir. Aynı zamanda çocukların vücudun parçalarını tanıyabilecekleri resimli kitaplar kullanılmalıdır.
Kitaplardaki resimlerin renkleri, şekilleri ve nesnelerin büyüklüğü üzerinde durulmalıdır ve parçalardan bir bütün oluşturulan kitaplar kullanılmalıdır.
Çocuğa değerli olduğu hissini veren, aşırı koruyucu, kısıtlayıcı, korkutucu davranışlardan kaçınan ve özgürce gelişmelerine olanak sağlayan kitaplar okunmalıdır. Kitap okunurken çocuğun saçlarını okşayarak sevgi gösterilmeli, sevecen yaklaşılmalıdır.
Yaratıcılığı geliştiren, canlandırmayı destekleyen, yetişkinle birlikte oyun oynanabilecek türde kitaplar da fayda sağlayacaktır.
3-4 Yaşındaki Çocuklar
Kısa şiir, bilmece, tekerleme, masal dinlemelerine olanak verilerek (çocukların kendilerinin şiir ve bilmece söylemeleri isteklendirilmeli) işitsel dikkatine ve çocuğa dün ne yaptığı, şimdi ne yapıyor olduğu sorularak da farkındalık geliştirmesine katkıda bulunulabilir.
Resimlere bakma ve kitap inceleme sürecinde çocukla birlikte olmak, sonrasında Resimli kitapları çocuğun anlatmasının sağlanması kendini ifade etmesini sağlamada faydalı olacaktır.
Verilen parçalardan bir resim oluşturma ya da bir parçanın iki ayrı resimden hangisine ait olduğunu buldurma gibi dikkat çalışmaları yapılabilir.
Hayvanları, insanları, çevreyi tanımada katkı sağlayacak masal ve öykü kitapları okunmalıdır ayrıca kitaplarda resimlerde yer alan nesneleri sayı ve miktar olarak ayırma, iki şeyi karşılaştırma, büyük-küçük olduğunu söyleme bu yaşta kazanmasını beklediğimiz kavramları pekiştirmesine katkı sağlayacaktır.
Çocuk kendi hakkında duygu ve düşünceler geliştirir, başkalarının kendiyle ilgili duygu ve düşüncelerini önemser, mutsuz eden durumlardan kaçar, içine kapanabilir ve hatalarını başkalarına yükleme olasılığı yüksektir. Ona hatalarını kabul etmeyi öğreten ve aile-akrabalık ilişkilerini pekiştiren kitaplar okunmalıdır.
Çocuğa, duygularını paylaşmasını sağlayacak, birlikte oynama ve paylaşmayı pekiştirecek, başkalarının duygu ve yüz ifadelerini anlamalarına olanak sağlayan kitaplar kullanılması da çocuğun ruhsal gelişimine katkı sağlayacaktır.
4-5 Yaşındaki Çocuklar
Çocukların bu dönemde yazısız kitapları kendi hayal güçlerini kullanarak öyküleştirmeleri desteklenmelidir.
Anne-baba tarafından okunan kısa bir öykünün sırasını çocuk takip etmeli ve tekrarlamalıdır. Ve çocuklardan dinlediklerini anlatmaları istenmelidir.
Bu dönemde canlıları ve nesneleri önemli özelliklerine göre ayırırlar (uçan, yürüyen vb. gibi). Bu nedenle, gözlem ve karşılaştırma olanağı sağlayan resimli kitaplar kullanılmalıdır.
Mevsimler, haftanın günleri ve günün değişik zamanlarını konu eden kitaplar kullanılmalıdır.
Çocuk kendini dünyanın merkezinde görür, herkesi yönetmek (arkadaşlarını, kardeşlerini) ister. Hareketli karakterler ve model alınabilecek karakterler, kahramanlar içeren kitaplar kullanılmalıdır. Çocukların bağımsız, girişimci ve paylaşımcı olmaları desteklenmelidir.
Bu yaş çocuğu isteklerini erteleyip, duygularını kontrol edebilir. Ancak korkularıyla baş etme konusunda desteğe ihtiyacı vardır. Bu nedenle, sorunlar karşısında güvenini yitirmemeyi örneklendiren, duygularını denetlemeyi pekiştiren kitaplar kullanılmalıdır. Korkuların (yalnızlık, karanlık, anneden ayrı kalma) nasıl yenildiğini örneklendiren kitaplar da korkularıyla baş etmesini sağlayacak bir rehber olabilir.
Kızgınlık belirtileri yerini ılımlı ve uzlaşıcı davranışlara bırakır, yalnız başına çalışabilir, yapmadıkları işlere bahane bulabilir, iyi-kötü, yanlış-doğruyu anlayabilmektedir. Düşünmeden yapılanların karşıdaki insanları nasıl etkileyeceği, şiddetin, kaba gücün sorunları çözmeyeceğini örneklendiren kitaplar kullanılmalıdır.
Başlanan bir işin bitirilmesinde ısrarcı olmayı becerebilen karakterlerin yer aldığı kitaplar da fayda sağlayacaktır.
Farklı görevlerde (doktor, öğretmen, polis) bulunan insanların olduğu kitaplar kullanılmalı ve canlandırma etkinlikleri gerçekleştirilmelidir Böylece çocukların kendilerine sağlıklı modeller örnek almasını sağlanabilir.
5-6 Yaşındaki Çocuklar
Bu yaşta dil kullanımı yetişkini andırır. Bilmece, tekerleme söyleme, masal, fıkra dinleme ve anlatma, kısa şiir ezberleme gibi etkinlikler yapılmalıdır.
Günlük konuşmaların canlandırılması gözlem ve konuşma becerisini geliştirir. Çocukların kendilerinin oluşturacakları öyküleri canlandırmaları bu öykülerin resimleri çizmeleri istenmelidir. Çocukların anlattığı öyküler yetişkin tarafından kaleme alıp ona okunmalıdır.
Renk, sayı kavramının yerleşmesine katkı sağlayacak öykü ve şiir kitapları kullanılmalıdır. Az ve çok’u anlar, büyükten küçüğe, küçükten büyüğe sıralar, zaman kavramı tam yerleşmemiştir. Azlık ve çokluğu resimli öykülerle ve masallarla pekiştirmeli, farklı boyutlardaki (büyük ve küçük) kitaplar kullanılmalıdır.
Haftanın değişik günlerinde ve günün değişik saatlerinde konusu geçen öyküler kullanılmalıdır.
Arkadaş ilişkileri yoğundur (özellikle aynı cins ve yaştakiler) ve özgüven geliştirmek için aile desteği gereklidir. Ait olma duygusu söz konusudur, ev işlerine yardımcı olmaktan hoşlanır, beğenilmekten gurur duyar ve gezmeyi, yeni yerler görmeyi ister. Korkuları devam edebilir. Karşılaştıkları zorlukları yenme başarısı gösteren, sorumluluk ve kararlılık gibi davranışları örneklendiren kitaplar kullanılmalıdır.
Gezi yazılarından hoşlandıkları (tarihsel, hayvanat bahçesi, parklar gibi) bilinmeli ve ona göre kitaplar seçilmelidir.
6-8 Yaşındaki Çocuklar
Bu dönemde çocuklar Okuma yazma öğrenilir ve çocukların dikkat süreleri uzar. (5 dakikalık bir öyküyü dinleme ve yazma isteği oluşmaya başlar.)
Okuma kültürü kazanmada en duyarlı dönemdir. Çocukların doğru kitaplarla karşılaşmaları sağlanmalı ve evde kitaplık oluşturup kitapları korumaları sağlanmalıdır. Kitap okurken çocuklar dinlenilmeli ve kitaplarla ilgili konuşulmalıdır.
Anne babanın ona kitap okumasından çocuk mutlu olur ama kendinin okuması-yazması ve yeteneklerinin fark edilmesi onun için değerlidir.
Kitapları anlama, değerlendirme ve eleştirme ortamları yaratılmalı, resim yapma istekleri pekiştirilmelidir.
Özgürlük alanını genişleten, tepkisel davranışlarını nasıl kontrol etmesini örneklendiren kitaplar sunulmalıdır.
Yetişkinlerin değerlendirmelerini dikkatle dinlerler. Çevresini, dünyayı somut olarak algılar. Yalnızca doğrular ve yanlışlar vardır. (Ailelerinden öğrenilen ve değişmeyen)
Aile bağlarını güçlendirici, insanların farklı karakterlerde olduğu, oyunlarda hem lider hem de oyuncu olunabileceği, bebeklerin nasıl dünyaya geldiği ve kızlar ile erkeklerin fiziksel farklılıkları, dostluğun-arkadaşlığın önemi gibi konulara yönelik kitaplar kullanılmalıdır.
8-10 Yaşındaki Çocuklar
Çocukla birlikte bir kitap okuma listesi oluşturulmalıdır. Mutlaka Bireysel ve sesli okuma yapacakları kitap okuma saatleri planlanmalıdır.
Bu yaş döneminde bir gruba uyum sağlayabilir, kendi yeteneklerinin önemsenmesini ister, arkadaşlarının kendileriyle ilgili beğenileri önemlidir, olası tehlikelerden daha az korkar ve daha çok olmayan şeylerden (hayalet, cadı gibi) korkma eğilimindedir. Paylaşma ve işbirliğini örneklendiren, grup çalışmalarında bireysel sorumluluğu destekleyen kitaplar kullanılmalıdır.
Yeni arkadaşlıklar kurar, yaşama ilişkin deneyim kazanır. Kendi duygularını anlar ve başkalarını da anlayabilir. Eşitlik duygusu gelişir. Yaşıtlarının başından geçen olayları okuma isteği var ve bu duruma uygun kitaplar kullanılmalı.
İlköğretim Dönemi (10-12 Yaş ve Üstü)
Ailesine eskisi kadar bağımlı değildir; arkadaşlarıyla vakit geçirmek ister. Haksızlıklara tepki gösterir. Cinsiyet rolleri belirginleşir. (karşı cinsin rollerini yüklenmekten kaçınma ama ilişki kurma eğilimi) Soyut düşünebilir, bellek gücü artar, akıl yürütür, mantıksal kuralları vardır, zaman sıralaması yapabilir. Karar verme, eleştirme, değerlendirme, iç denetimi geliştirme gibi durumları örneklendiren kitaplar kullanılmalı. Bireysel ilgiler dikkate alınmalıdır.
Dil ve edebiyat ustalarının yazılarıyla ve değişik türlerdeki (öykü, şiir, bilimkurgu, tarih vb) kitaplarla çocuklar karşılaştırılmalıdır.