2007'den Bugüne 92,260 Tavsiye, 28,210 Uzman ve 19,973 Bilimsel Makale
Site İçi Arama
Yeni Tavsiye Ekleyin!



Odaklanmanın Bilimsel Temelleri Üzerine
MAKALE #10835 © Yazan Uzm.Psk.Ramazan ŞİMŞEK | Yayın Nisan 2013 | 10,265 Okuyucu
ODAKLANMA (FOCUS)

Yarışma boyunca odaklanmayı sürdürmek en iyi performansı yakalamak, için gereklidir. Eğer sporcular gerekli bilgiye odaklanamıyor ve spor müsabakasının rutinleri haline gelen dikkat dağıtıcı etkenlerden kaçınamıyorsa en yüksek seviyelerini yakalamaları ve amaçlarını gerçekleştirmeleri oldukça güçtür. Bu önem rağmen odaklanma performansı yanlış anlaşılabilir. Psikolojik katkı sağlayıcı olarak algılanabilir ve bu anlayış koçların ve sporcuların odaklanmayı, performansı ortaya çıkarmaya yardım etmek yerine onu gizleyen bir şekilde kullanmalarına neden olur. Birçok sporcu odaklanmayı bir şeye uzun bir zaman konsantre olma biçiminde düşünür. Esasen birkaç yıl önce Avustralya Açık Hava Tenis Şampiyonu Hana Mandlikova oyunda başarılı olmasını her gün bir tenis topuna 10 dakika konsantre olarak açıklamıştı. Bu alıştırma uzun zaman hareketsiz bir tenis topuna bakmakta yardım etmiş olabileceğine rağmen oynadığı tenise yardım ettiği söylenemez (Taylor 2001). Birçok sporda odaklanma sporcuların odaklanma zorunda oldukları sayısız harekete geçirici, ipuçları içeren çok daha karmaşık bir süreçtir. Her spor onu özel kılan ve en üst odaklanmanın özel bir anlamını gerektiren durum ve özelliklere sahiptir. Araştırmacılar ve danışmanlar odaklanmanın karmaşıklığını tam olarak anlamak ve çalışmaktan sorumludur. Antrenörler ve sporcular bunu kendi tecrübelerine aktarmak, en üst düzey odaklanmayı sürdürmek ve yarışma performanslarını en üst düzeye çıkarmak için bunu bir araç olarak kullanmalı ve kendi spor dallarına uygulamalıdırlar.

Anahtar Konular

Antreman ve yarışmalarda anlamlı bir meydan okuma için sporcular bir odaklanmayı sürdürmek ve en üst performanslarını etkileyecek ve dikkat dağıtacak şeylerden kaçınmalarıdır. Karmaşıklığından dolayı araştırmacılar odaklanmayı anlamakta zorlanmışlardır. Antrenör ve danışmanlar antreman ve yarışmalarda sporcuların odaklanma yeteneklerini geliştirme konusunda çaba sarf etmişlerdir. Odaklanmanın ne olduğunu performansa olan etkisini ve geliştirilebileceği yolları açığa kavuşturmak, sporcuların odaklanma yeteneklerini geliştirebilmeleri ve yarışma performanslarını en üsüt dzeye çıkarma açısından oldukça önemli bir adımdır.

Bölüm Amacı ve Yazar Kadrosu

Bu bölümün amacı odaklanmanın spor performansı üzerindeki etkiyi derinlemesine anlamayı sağlamaktır. Bu amaç okurlara 4 bakış açısı sunarak gerçekleştirilecektir. Antrenörlerin ve sporcuların faydalanabileceği kesin bir bilimsel temel söylemek için en son teori ve araştırmalar ekleniştir( Dr. Richard Stratton tarafından). Bölüm danışmanları işlerinde sporcularla yaşadıkları öncelikli konular etrafında yapılandırılmıştır(Dr. Kim Cusimano). Bölüm boyunca bir antrenör (Chuck Hartman), bir sporcu (Nicole Deboom) performansa ilgili odaklanma ile ilgili deneyimleri tanımlanacak ve odaklanmanın gerçek dünyadaki spor karşılaşmalarında oynadığı rol hakkında bakış açıları sunacaktır.

Sporda Odaklanmayı Anlama

Önceki yazarlar dikkat, konsantrasyon ve bilişsel çabayı da içeren odaklanma fenomenini tanımlamak için değişik terimler kullandılar. Kahneman (1973) dikkat ve bilişsel çabayı inceledi. Bilişsel çaba içerisindeki değişkenler bir insanın aynı anda bir çok aktiviteyi gerçekleştirme yeteneği ile alakalıdır. Moran (1996) spor performansı ve dikkat arasındaki ilişkiyi fark ettiğinden dolayı konsantrasyon terimini kullandı. Konsantrasyonu dikkat dağıtıcı öğeleri yok sayarken bir iş üzerinde zihinsel bir çaba sarf etme kapasitesi olarak tanımladı. Moran daha da ileri giderek dikkat ve konsantrasyon birbirinin yerlerine kullanılabileceğini öne sürdü. Jackson ve Csikszentmihalyi (1999) sporcuların ilgili oldukları aktivitelere tamamen konsantre olma, bilinç durumu odaklanmanın gerekliliğidir şeklinde “akış odaklanma ili ilgilidir” sözünü öne sürdüler. Bu terimler buna rağmen olayı açıklamak için yeterince net ve derin olmadığından bu bölümde kullanılmayacaktır “dikkat” kesinlikten yoksundur ve genellikle “dikkat etme” şeklinde düşünülür. “Konsantrasyon” genellikle belirli bir zamanla sadece bir şeyle ilgili olma şeklinde düşünülür. Ve böylece birden çok olayı kapsama esnekliğinden yoksundur. “bilişsel çaba” anlaşılır değildir ve çoğu kimseye tanıdık gelmez, süreklilik ve açıklık sayesinde bu bölümdeki odaklanma terimini sportif performansa pozitif veya negatif olarak etkileyen içsel ve dışsal harekete geçirici ipucu olarak kullanıyoruz. Sporcular, antrenörler ve danışmanlar tarafından kullanımı pratik, açık ve yeterince basit olan bu tanımı en son öne sürülen teorik ve deneysel araştırmadan alıyoruz. Odaklanma sporcuların yarışmacı çabalarının yöneticisi olarak çalıştığından dolayı yarış başarısı için gereklidir. Üst düzey odaklanma sporcuların harekete geçirici ipucu veya eylemleri doğru kullanmalarına yarışma koşullarının değerlendirmelerine sürekli bilgi sağlamalarına, stratejileri planlamalarına iyi kararlar almalarına ve yarışma performanslarını en üst düzeye çıkaracak şekilde hareket etmelerine olanak sağlar.

Zayıf odaklanma dikkati gerekli bilgilerden uzaklaştıran ve bu süreçlerden alıkoyan harekete geçirici ipucu ve olaylara yöneltir.

Odaklanmanın Bileşenleri

Odaklanma birkaç gerekli öğeyi kapsamaktadır. Odaklanmanın genel fikri tam bir makine olarak düşünülebilir ve bireysel öğelerde makine olarak düşünülebilir. Makinenin hareket eden parçaları olarak düşünülebilir.

İstemli ve İstemsiz Odaklanma

Dikkat literatürde iki farklı yoldan tanımlanmaktadır:
1-kontrollü veya bilinçli bilgi-işlem süreci ve 2-istemsiz ve ya bilinçsiz süreç (Nideffer, 1995; Schiffrin ve Schneider, 1997; Wegner, 1994). Kontrollü işlem dikkatin bilinçli bir şekilde odaklanması ve çaba sar etme şeklinde cereyan eder. Sporcular bu tip odaklanması ve çaba sar etme yeni bir beceri, öğrenirken bir performansa zihinsel olarak tekrarlarken veya imgelemelerinde kullanırlar. Bilinçsiz aktarım sürecinde sporcular bilinçli çaba, açık deneyim ve kesin odaklanma olmaksızın spor görevlerine tamamen yoğunlaşırlar. Erken beceri gelişiminde gerekli olan tekrarlama ve bilinçli çaba performansı sergileme ve tekrarlamadan gelen artan öğrenme sporcuların otomatik hareket ve ,istemsiz odaklanmaya dahil olmalarına olanak sağlar.

Yönelen tepki

Yönelen tepki sporcuların kapsama alanlarına giren herhangi yeni bir şey üzerinde otomatik olarak yönelimleri olarak çevirilebilir(Pavlov, 1927). Örneğin bir bisiklet yarışmacısı pelotonda kaza yaparsa diğer sürücüler otomatik olarak ona odaklanır ve yanıt verirler. Sporcuların en üst düzeyde odaklanma yetenekleri yönelen tepkilerinin doğruluğunu etkileyebilir(Reeve, 1976). Eğer sporcuların dikkatleri yarışmadan çekilmişse performansları için önemli olan ipuçları kaçırabilirler. Bisiklet örneğine dönersek çarpmanın arkasındaki bir sürücünün dikkati dağılmış ise (örneğin yol kenarında alkışlayan taraftarlar tarafından) sürücünün bu tetikleyici olaya tepki gösterme ve geçişi uzun sürebilir ve kazayı önlemek için yeterli zamanı bulamayabilir.

Dikkat Uzamsalı

Dikkat uzamsalının bir sporcunun ne kadar uzun bir göreve odaklanabileceği olarak tanımlanır (Kauss, 2001). Sporcuların özel olarak odaklanabilecekleri ipuçları zamanı aktivitenin doğasından ve kişisel özelliklerinden etkilenebilir. Dikkat uzamsalı bireysel bir özelliktir ve sporcular odaklanmayı sürdürebilme zamanında değişklik göstereceklerdir(Butler ve McKelvie, 1985). Bununla birlikte dikkat uzamsalının sporcuların görevdeöki ilgileri tarafından etkilenir. Bir aktiviteye üst düzey bir ilgi ile alakalı olay sporcular aktiviteden sıkılan ve alakasız olanlardajn daha etkili odaklanırlar. Dikkat uzamsalının sporun gerekliliklerinden de etkilenir. Bazı sporlar, spıorcuların sadece birkaç sanijye odaklanmalarını gerektrirken (Öreneğin 100 spring) diğer sporlar birkaç saat için odaklanmayı gerektirir (Örneğin, maraton). Etkil bir şekilde odaklanabilmek için sporcular odaklanma yeteneklerini spora olan ilgilerini ve sporun gerektirdiği odaklanmayı anklamaları gerekir.

Seçici Dikkat

Seçici dikkat sporcuların diğerlerini dışlayarak belirli ipuçları üzerine odaklanma yeteneğidir Easterbook (1959) ve Landers (1978). Sporcular içsel veya dışsal ipuçlarına seçici olarak dikkat edebilirler. İçsel ipuçları sporcuların içlerinde odaklanabildikleri her bilgiye denk gelir. Örneğin, duygular, düşünceler, fizyolojik aktivite ve kinestetik geribildirimler. Dışsal ipuçları sporcuların dışında gelişen olay ve bilgileri içerirler. Örneğin görüntüler, sesler, kokular, dokunma ve diğer duyusal geribildirimler. Her sporun sporcusu en iyi derecesini yapmasına engel olan dikkat dağıtıcı ipuçları ve en iyi derecesini yapmasına yardım eden ipuçlarına sahiptir. Sporcuların odaklanma yetenekleri ilgili içsel ve dışsal ipuçlarını ne kadar iyi ve seçici olarak dikkat vermelerine ve dikkat dağıtıcı ipuçlarını def etmelerine bağlıdır.

İlgili İpuçları

Performansla ilgili ipuçları sporcuların en iyi performanslarını sergilemelerine yardımcı olur(Nideffer, 1995). İçsele bağlı ipuçları, pozitif düşünce, yardımcı duygular, sporcuların anatomisi ve uyarılmışlıkları hakkındaki bilgi, teknikle alakalı kinestetik geribildirim, analiz, entegrasyon ve yarışma ile ilgili karar alma gibi ögeler içerir. Dışsala bağlı ipuçları yarışma koşulları, takım bireyleri arasındaki iletişim, rakibi inceleme diğer yarışmacılarla fiziksel bağ, spor ekipmanları hakkında bilgi, yarışma taktiklerini gözleme ve yarışmada kalan zaman ve skoru bilme gibi öğelereden oluşur. Performansla ilgil ipuçları sporun incelikleri, sporcuların katıldığı sporda neyin ilgili olduğunu dikkat etmeyi kapsar.

Dikkat Dağıtıcı İpuçları

Odaklanmayı sürdürmede ikinci önemli unsur sporcuların en iyi performansları ortaya koymayı engelleyen ipuçlarını def etme yetenekleridir. Dikkat dağıtıcı ipuçlarına kapılmadan ilgili ipuçlarına odaklanma yeteneği en üst düzey spor odaklanması için gereklidir. İki çeşit dikkat dağıtıcı ipuçları vardır; bozucu ve ilgisiz (Taylor, 2001).
Bozucu ipuçları performansı direk olarak engelleyen içsel ve dışsal ipuçlarıdır. Örneğin negatif düşünceler, diğer yarışmacılar, kalabalık gürültüsü ve geçmiş kötü deneyimleri düşünme(Nideffer, 1995). Bozucu ipuçlarına odaklanma motivasyonu düşürür. Kendine güveni azaltır. Uyarılmışlığı artırır, olumsuz duygular üretir ve sporcuların ilgili ipuçlarına odaklanmalarını engeller. Bu bozulma fiziksel ve zihinsel gerileme en üst performansı engeller. İlgisiz ipuçları sporcuların etkili odaklanmaya geçmelerini engeller. Fakat direk olarak performansa etki etmez. Örneğin o akşamki sosyal planlar, gelecek gün yapılacak işler veya sporcuların yarışmadan sonra ne yiyeceği böyle alakasız bilgilere odaklanarak, sporcular üst düzey odaklanmayı kaybeder ve performansı düşer. Örneğin bir koşucu yarım maraton son km’sinde akşam gözde restoranda yiyeceği yemeği düşünmeye başlar. O bu düşüncelerde boğulurken adımları yavaşlar ve diğer koşucunun habersizdir. İlgisiz yemek ipucuna dalmakla birlikte adımlarına odaklanmayı sürdürmeyi başaramadı. Ve önemli bir ipuçları olan koşucunun ayak seslerini kaçırdı ki bunu duyması hızlı bir şekle cevap vermesini sağlayacaktı.

Algısal Daralma

Algısal daralma dikkat ve fizyolojik uyarılmışlık arasındaki bir ilişkiyi tanımlar. Easterbook (1959) ve Landers (1980) sporcuların uyarılmışlık seviyelerine dayanan ilgili ve ilgisiz ipuçlarına geçiş yaptığı bir modeli tanımladılar. Düşük seviyedeki uyarılmışlıklarda sporcular hem ilgili hem de ilgisiz bilgiye odaklanmamış bir şekilde geçiş yaparlar. Uyarılmışlıktaki bir artış ilgil ipuçlarının daha hızlı geçiş yaptığı ve ilgisizlerin daha kolay def edildiği daha etkili bir odaklanmayı doğurur. Buna rağmen uyarılmışlık daha yüksek seviyelere çıkarken, odaklanma ve uyarılmışlık arasında sporcuların ilgili ipuçları bile kaçıran dar bir odaklanma seviyesine “tünel-bakış etkisine” girmeleriyle açıklanan döngüsel bir ilişki yaşanmış gibi olur.

Hebb (1976) yüksek seviyedeki bir uyarılmıştaki dikkatin daraltılması merkezi sinir sisteminin çalışmasına bağlanabilir dedi. MSS elektirikli bir ev aleti sistemi gibi çalışır. Yüksek seviyedeki uyarılmışlıklarda MSS aşırı yüklenme potansiyelini sezer ve bir elektrik aygıtı gibi insan vücudunun daha önemli fonksiyonlarını yapabilmesi amacıyla daha önemsiz devreleri kapatmaya başlar. Sporcular artan uyarılmışlık, MSS’nin odaklanmayı sporcunun dikkat verme ve tehlikeyi uzaklaştırmayı sağlamak için daha acil tehdide yönlendirmesine neden olan bir tehdit gibi algılanabilir. Maalesef bu olay daha az etkili odaklanma ile sonuçlanır ve performansın düşmesine neden olur.

Odaklanma Biçimi

Sporcuların değişik ipuçları tarafından odaklanmalarının dağıldığına ve yoğunlaştığına dair hatırı sayılır kanıtlar vardır (Nideffer, 1976; Van Syhock ve Grasha, 1983). Bazı sporcular içsel ipuçlarına karşı daha hassas iken bazıları da dışsal ipuçlarına daha hızlı yanıt verirler. Sporcuların odaklanmada bu değişik yolları “odaklanma biçimi” diye adlandırılır (Nideffer ve Sagal, 2001). Sporcuların odaklanma biçimlerini anlamak onların dikkat güçlerinin ve zayıflıklarının farkına varmalarına yardım eder, odaklanma neden zorluk çektiklerini tanımlar ve uygun müdahalelerle odaklanma yeteneklerini geliştirmelerine yardımcı olur. Odaklanma biçimi bir sporcunun belirli ipuçlarına dikkat etme tercihi diye düşünülür(Taylor, 2001). Odaklanma biçimlerine dayanarak, sporculara bazı ipuçlarına odaklanmada ve diğer ipuçlarını def etmede daha rahat oldukları söylenebilir. Bütün sporcular sporlarındaki odaklanma yeteneklerini etkileyen özel birer tarza sahiptirler. Bu odaklanma tarzı sporcular baskı altındayken daha belirgindir. Odaklanma tarzı hemen değişime elverişli olmasa da sporcuların amacı, yarışma performansları ve antrenmandaki odaklanma zayıflıklarının etkilerini azaltmak odaklanma güçlerini en yüksek seviyeye çıkarmaktır.

Odaklanma biçimleri sporda dikkatin gerektirdiği olan yön ve genişlik diye tabir edilen iki boyut boyunca sporcuların nasıl odaklandıklarını içerir (Nideffer,1990). Yön sporcuların iç veya dış ipuçlarına odaklanıp odaklanmadıklarıyla ilgilidir. Genişlik ise onların sadece birkaç ipucu ya da daha çok ipuçlarına odaklanıp odaklanmamaları gerektiği ile ilgilidir. Sporcuların odaklanma biçimleri en rahat biçimde dahil oldukları bu iki boyuttaki bilgi tarzı temelinde belirlenebilir.

Geniş-Dışsal: geniş dışsal odaklanma tarzı sporcuların kendi dışlarındaki çok sayıda ipucuna dahil olma yeteneklerini içerir(Nideffer, 1990). Sporcular kendi saha pozisyonları, takım arkadaşları ve karşı takım oyuncularının saha içerisindeki dağılımları ve önlerinde oynanan oyun gibi dışsal ipuçların çeşitli düzenlemelerine geçiş yapmalı ve odaklanmalıdır. İyi bir oyun sergilemek için geniş-dışsal odaklanma tarzına sahip olması gereken sporcular oyunu başlatan futbolcular basketbolcu, sayı atıcılar ve forvetler diye sıralanabilir

Geniş-İçsel: stratejilerin analizine ve yarışma durumu boyunca problem çözme geniş-içsel odaklanma tarzı ile ilişkilendirilir(Nideffer, 1990). Bu odaklanma tarzı sporcu ve antrenörlerin büyük miktardaki bilgiyi birleştirmelerini ve analiz etmelerini, kararlar almalarını, bu analizlere dayanan aktivite kursları düzenlemelerini ve çözüm üretmelerini gerektirir. Takım sporlarındaki antrenörler, golfçü, beyzbolcu, top yakalayıcılar ve satrançcılar gibi sporcular en iyilerini yapmak için bir geniş-içsel odaklanma tarzına sahip olmaları gerekmektedir.

Dar-Dışsal: dar-dışsal bir odaklanma tarzı sporcuların performans için gerekli olan ve onların dışında gelişen bir veya iki ipucuna dikkatlerini yöneltmeyi içerir(Nideffer, 1990). Bu odaklanma tarzı sporcuların tek olan odaklanmalarına yarayabilecek hem içsel hem de dışsal ipuçların isteklerini elerken birkaç dışsal ipucuna dahil olmalarını ve tanımlamalarını gerektirmektedir. Bu odaklanma biçimine sahip olması gereken sporcular topu atanlar ve beyzbolda top fırlatıcılarıdır.

Dar-İçsel: odaklanmayı daraltma ve bir veya ikki içsel ipucuna yönlendirebilme yeteneği bir dar-içsel odaklanma tarzı ile ilşkilendirilir. Dar-içsel odaklanma tarzı olan sporcular bilgiyi organize etme ve performansı zihinde tekrar etmede iyilerdir(Nideffer, 1990). Dar içsel odaklanmayı gerektiren sporlar ağırlık kaldırma, depar atma, vuruşlu atışlar gibi sporlardır. Bu çok dar odaklanma atletlerin dikkat dağıtıcılarını def etmelerine ve odaklanmayı sadece en ilgili içsel ipuçlarına (örneğin, pozitif düşünceler, teknik, yoğunluk,) yönlendirmelerine yardımcı olur.

Odaklanmayı Değerlendirme

Atletik performansa katkısından ötürü araştırmacılar, danışmanlar, antrenörler ve sporcular yarıştıkları sporun gerektirdiği odaklanmayı ve odaklanma yeteneğinin kaynağını araştırmalıdırlar. Bu ilk adım sporcuların odaklanma tarzlarını kullanmak için araç geliştirmeleri bakımından gereklidir. Sporların gerektirdiği odaklanma bilgileri en üst düzeyde performans gösterebilmek için odaklanma yeteneklerini maksimum düzeye çıkaracak yeteneklerini geliştirmelerine yardımcı olacaktır.

Dikkat ve Kişilerarası Stil Testi

Dikkat ve Kişilerarası Stil Testi (TAIS), (Nideffer, 1976) bireylerin odaklanma ve diğerleriyle iletişim kurmanın 17 değişik yolunun kullanılması için dizayn edilen 144 maddelik bir testtir. ……. TAIS’in özel spor versiyonları ve kısaltılmış şekli sporcuların odaklanma yeteneklerini daha etkili ve net bir şekilde değerlendirmek için geliştiriliyor.

Sistematik Hatırlama

Birçok sporcunun TAIS’i bulma şansı olmadığından daha basit ve ulaşılabilir odaklanma tarzı değerlendirmesi gerekmektedir. Sistematik hatırlama sporcuların dikkatlerindeki zayıf ve güçlü yanlarını belirlemeye yardım edecek gerekli bir araçtır. Bu süreç sporcuların iyi performans gösterdikleri yarışmaları ve antrenmanları hatırlamalarını sağlamakla başlar. Sporcular daha sonra hangi ipuçlarına odaklandıklarını ve odaklanmaları gerektiği şekilde nasıl geliştirdiklerini belirlerler. Daha sonra kötü oynadıkları yarışma ve antrenmanları hatırlarlar bu anda neye odaklandıklarını ve performanslarını nasıl kötüleştirdiklerini düşünürler. Birçok sporcu özel bir odaklanma yolu seçtiklerinde en iyi performansı sergilediklerini göreceklerdir. Bunlar kendi doğal odaklanma tarzlarını kullanma veya başka bir şekilde odaklandığında kötü oynama şeklinde olabilirler (Taylor, 2001). …

Baskı altındaki sporcular performanslarını ortaya çıkaracak bir odaklanma tarzı yerine saklayacak bir odaklanma tarzına geri dönmeye eğilimlidirler(Nideffer, 1990).

Sporun Gerektirdikleri

Belirli sporların gerektirdikleri sporcuların antrenman ve yarışma boyunca nasıl odaklandıkları üzerinde önemli rol oynar. Değişik sporlar değişik odaklanma tarzlarını gerektirir ve sporcuların etkili bir odaklanma amaç sporcuların odaklanma tarzlarını kullanmaları ve ilgili ipuçlarına dikkat edip dikkat dağıtıcı ipuçlarından uzak durma anlamına gelen en üst düzeyde odaklanma yeteneğini sağlamaktır. Bu anlayışı kavramak için sporcuların performanslarını kötü bir biçimde etkileyecek ve kolaylaştıracak ipuçları aramaları ve sporlarını incelemeleri gerektirir. Bu ipuçları dar ve geniş ipuçları gibi içsel ve dışsal ipuçalrı da kapsamalıdır. Sporcular bu ipuçları gibi içsel ve dışsal ipuçlarını da kapsamalıdır. Sporcular bu ipuçlarını bir defa anladığını en iyi performanslarını sergilemelerine yardım edecek en iy odaklanma gelişimini de keşfedebilirler. …

Odaklanma Stratejileri

Sporcular odaklanma tarzlarını ve sporlarını gerektirdiği odaklanmayı anladıklarında odaklanma zayıflıkları en alt düzeye indirebilir, güçlü yönlerini en üst düzeye çıkarabilir ve sporcuların kendilerine sunduğu özel odaklanma biçimine ayak uydurabilirler. Etkili odaklanmanın özü özel yarışma koşulları gerekliliklerine göre odaklanmayı değiştirebilme yeteneğidir. Eğer sporcular icra ettiği spor için gerekli odaklanma tarzını geliştirmişlerse etkil bir şekilde odaklanacak ve iyi oynayacaklardır. Yarışma durumu kendi özel odaklanma tarzından değişik bir odaklanma gerektirirse bazı problemler yaşayabilirler. Bütün sporlar antrenman ve yarışma boyunca odaklanmada değişik geçişleri gerektirirler ihtiyaç üzerine odaklanmayı değiştirebilme kabiliyeti, uzmanlaşma ve pratikle öğrenebilirler. U bölüm sporcuların en üst düzey odaklanma gelişimini kolaylaştırmak için kullanabilecekleri değişik odaklanma tekniklerini inceleyecektir.

Dikkatli Olma: Anın İçinde Olma

Spordaki performans yarışma durumunda olanlara rağmen rahatlama, odaklanma ve anın içinde olma gibi tanımlanan sporcuların “dikkatli olma” yeteneğinden bürük derecede etkilenir. Birçok sporcu dikkatli olma, ilgisiz olan yönlendirme sonucu, anksiyete, yüksek beklentiler ve mükemmellik karakteristik gibi özelliklere sahptir. Bu sporcular hatırlamaya en üst düzey performansa zıt gibi görünen kaybetme ve hareketsizlile bağlantı kurarlar. Bununla birlikte hatırlama çoğu sporcunun düşündüğünden farklıdır ve atletik performans ve odaklanma çok katkı sağlar. Dikkatli olma sporculara gelecek sonuçlardan ve geçmiş hatalara takılıp kalmaktan çok o ana odaklanmalarını öğretir ve bu da sporcuların ilgisiz ipuçlarına, defetmelerine ve performansla alakalı ipuçalrına yönelmelerine olanak sağlar hatırlma antrenmenda öğrenilenleri yarışmada uyguşlamak için gerekli bir psikolojik rahatlama durumu sağlar, bu sakin davaranışı rahat bir vücudun belirtilerine odaklanmadan gelir. Sakin kalp atışları rahatlamış kaslar, sakin ve derin nefes alma bu durumda sporcular bu belirtileri kontrol ettiklerinden ve arzu edilen amaca yönelik çalıştıklarından kendine olan güveni kazanırlar. Dikkatli olma değişik kas rahatlama tarzında olduğu gibi (örneğin transendental meditasyon, Zen meditasyon ve gevşeme tepkisi, Benson 1977) kullanılarak da başarabilirler.

Süreç Odaklanma

Etkil odaklanmaya en büyük engel beklide yarışma boyunca sonuç odaklanmasına sahip olmaktır. Sonuç odaklanması sporcuların, kazanma, kaybetme, derecelendirme veya kime kaybedip kime karşı kazanacakalrı gibi yarışmanın muhtemel sonuçlarına odaklanır çoğu sporcu sonuca odaklanarak, ona başaracaklarına inanırlar, esasen sonuç odaklanmasının sonucu genellikle sporcuların istediği sonucun tam tersi olur. Yani yarışmada en iyi performanslarını sergilemek sporcuların far edemedikleri sonuç odaklanmasının sonuçalrı kötü etkileyeceğidir. Çünkü sonuca odaklanırlarsa amaçlarını gerçekleştirmek için iyi oynamaya odaklanmazlar. Sporcular sonuç odaklanmasını kullandıklarında birkaç neden den ötürü performans düşer birincisi, sporcular artık iyi performans sergilemelerine yardım edecek ipuçlarına odaklanmazlar. İkincisi bir sonu odaklanması ve sonuçlara dalma sporcuların yarışma performanslarını azaltacak endişeli olmaları ve baskı hissetmelerine neden olabilir.

Yeniden Düzenleme Prosedürü

Birçok spor için bir olayın bütünü için odaklanmayı sürdürmek, yarışma boyunca sürekli, zihinsel ve fiziksel odaklanma gerektirdiğinden gerçekten imkansızdır. Bu yüzden sporcuların periyodik olarak odaklanmalarını serbest bırakmaları ve gerektiğinde tekrar kazanabilmeleri gerekmektedir. Yeniden düzenleme prosedürü dikkat dağılımında veya bir aradan sonra ipuçlarına dikkat etme sporcuların dikkatini tekrar oyuna yönlendirmede kullanılan odaklanma tekniklerinin sürecidir(Pacelli, 1997). Yeniden düzenleme prosedürünün iki unsuru vardır; birinin zayıf yönlerini belirlemek ve odaklamayı tekrardan performansla alakalı ipuçlarına yönlendirmek için süreç yaratmak.

İlk olarak zayıf yönlerini belirlemek için sporcuların dikkatlerini en çok neyin dağıttığını bulmaları gerekir. Örneğin dar-içsel odaklanma tarzını kullanan bir sporcu etrafında bir çok aktivite varsa dikkatinin kolayca dağıldığını bilir. İkinci olarak bu farkındalık performansı geliştirmekle kaybetme durumunda odaklanmasını yönlendirmek için kullandığı odaklanma tekniklerini tamamlamasını sağlar.

Anahtar Kelimeler

Anahtar kelimeler sporcuların yarışmada veya antrenmanda daha etkili odaklanabilmeleri için kullanabilecekleri çok güçlü araçlardır(Loehr, 1994). Anahtar kelimeler sporcuların neye odaklanmaları gerektiğini hatırlatan sözlü ipuçlarıdır. Anahtar kelimeler durumlar, davranışlar, duygular, düşünceler, taktikler ve fizyolojiyi içeren performansı etkileyen durumlarla ilişkilendirilebilir. Anahtar kelimelerin önemi sporcular odaklanmayı kaybettiklerinde daha önceden belirlenmiş, Anahtar kelimeyi tekrarlamak odaklanmalarını performansla alakalı ipuçlarına geri götürmesi ve yönlendirmesidir. ….

Simülasyon Eğitimi

Antrenman ve yarışma sporcular için oldukça değişik deneyimlerdir. Antrenman tipik olarak yetenek geliştirme ve taktiksel alıştırmalara vurgu yapar. Yarışma sporcuların odaklanma kabiliyetleri üzerindeki daha büyük ve zor bir yerdir-normalde antrenmanın ötesinde baskı ve sorumluluk getirir. Simülasyon antrenmanı sporcuların yarışma içindeki odaklanma yeteneklerini geliştirmek için gereklidir. Simülasyon antrenmanı sporculara yarışmadaymış gibi antrenman yapmalarına yardımcı olarak mümkün olduğu kadar gerçeğe yakın alıştırmayı içerir. ….

Sonuç olarak yarışma boyunca sporcular daha etkili odaklanma ve dikkat dağıtıcıları def etme yeteneğine sahip olduklarından ve bunları tekrar tekrar simülasyon antrenmanlarında denediklerinden kendilerine daha çok güveneceklerdir.

Odaklanma Rutinleri

Daha önce söylediğimiz gibi birçok sporda tüm süre boyunca bir süreç odaklanmasını sürdürmek kolay değildir. Zihinsel güce rağmen sporcunun aklının merak etmesi tek doğal şey olacaktır. iyi haber olarak birkaç spor yarışmanın süresi için müdahale edilmemeiş odaklanmayı gerektirir. Birçok spor arada dinlenme olan kısa performans dizilerinden oluşur gerçekte örneğin teni, golf, jimnastyik ve kriket. Durmaksızın performans içeriyor gibi görünen sporlarda bile uzun mesafe koşuları ve bisiklet yarışları gibi sporcular için kısa zihinsel kısa verme olanakları vardır. Örneğin inişlerde ve suda. Taylor (2001) odaklanma yönteminin özel olarak sporcuların yarışma boyunca odaklanmalarını sürdürebilemelrine yardımcı olmak için tasarlanmıştır ve aynı zamanda yarışmada araların önemine de dikkat çekmektedir. ….

Odaklanam tarzları sporcuların genel hazır olma durumlarına yardım etmede etkisiz zkalabilirler. Üç aşamalaı odaklanma tarzı dinlenme, yeniden toplanma ve yeniden odaklanma- sporcuların yarışma aralarını odaklanma ve performanslarını en üst düzeyde kullanmalrına olanak sağlar.

Dinlenme

Bir performans sonucunda, hemen sonra ya da zihinsel bir ara için fırsat doğduğuna sporcular fiziksel olarak tekrar toparlanabilmek için biraz ara vermelidirler. Özellikle bitkin düştüklerşi fiziksel olarak çok çaba gerektiren uzun bir performanstan sonra sporcular kaslarının rahatlamasına, izin vererek ve derin nefes alarak aktif dşinlenme yöntemine geçmelidirler. ..

Yeniden Toparlanma

Odaklanma tarzının bu aşaması sporcuların odaklnamasını performnas arasında duygularına yönlendirir. Özellikle iyi mücadekle etmedikleri ve jyarışmanın iyi gitmediği zamanlarda sporcular kızgınlık, engellenme, neşe heyecan içeren değişik duygulara çok fazla odaklanırlar. Yebn,den toprabnama sporcuların duygularının onları nasıl etkilediğinin farkına varmalarını ve eğer bu etki olumsuz ise ıodaklanmalarını duygulardan başka yöne, sürece tekrar yiönlendirmelerini sağlar. Yeniden toparlanma sporcuların olumsuz duygulardan uzaklaşmalarına ve bu şekilde performans ve odaklanmalarını kötü etkilememesine yardımcı olur

Tekrar Odaklanma

Sporcular bir performansın sonunda odaklanmalarını kaybetmişlerse yeniden odaklanma sürecinde tekrar odaklanmalıdırlar. Dinlenme ve yeniden toparlanmayı takiben yeniden odaklanma, sporcuların gelecek performansta neye odaklanmaları gerektiğini bilmeleri ve dikkatlerini o yöne yönlendirmelerini içerir.

Zihinsel İmgeleme Ve Diğer Odaklanma Teknikleri

Zihinsel imgeleme sporcuların yarışma ile alakalı ipuçlarını tanımlama ve dikkat etmelerine yardımcı olan güçlü bir odaklanma aracıdır. Zihinsel imgeleme kullanarak sporcular önemli ipuçlarına odaklanmayı alıştırma yapabilir, yarışmadan önce odaklanma yeteneklerini geliştirebilirler. Alıştırma ve zihinsel imgelemede kazanılan odaklanma yeteneklerini kullanmalarını geliştirmelerini sporcuların yarışmada performans ve odaklanmalarını en düzeye çıkarmaları için bu yetenekleri daha iyi kullanmalarını sağlayacaktır…

Etkili ve sürekli odaklanma gerçekleştirmek için sporcular odaklanma zorluklarının nedenlerini tanımaları ve karşılaştıkları odaklanma zorluklarını aşmaları için en etkili yöntemi bulmaları gerekmektedir.

Nihayi Amaca Odaklanmak

Sporcular en üst düzey odaklanmayı başarmanın nasıl bir şey olduğunu bilirler. Beyinleri gereksiz düşüncelerden yoksundur. Odaklanma çaba sarf etmeden ve doğal olarak gelir. Algıları oldukça keskindir ve yarışmaya odaklanmıştır. Yarışma deneyimlerinin bütün yönlerinin teknik, taktik, fiziksel ve zihinsel bir araya gelir ve tek vücut çalışır. Sonuç çabalarında büyük tatmin ve sürekli yüksek seviyeli performanslardır. Bu olaysı tanımlamak için birçok terim kullanılır. Doruk performansı (Williams ve Krane2001), akış (Csikzentmihalyi, 1990), alanda olma(Nideffer,1992). Durumun nasıl canlandırıldığına bakmaksızın bölümde tartışılan stratejiler sporcuların en iyilerini sergilemeleri ve bu eşsiz deneyimi yaşamaları bakımından etkili bir odaklanmayı sürdürebilmeler için yeteneklerini geliştirmelerinde yardımcı olur.

Kaynaklar:
1. J.Graham Jones and Hardy L. Stres and Performans in Sport .John Wiley & Sons ltd.1990.
2. Hardy, Burke, and Crace. Coaching. Sport Psychology.2001.
3. Şimşek, R. Dikkat Dağınıklığını Önleme El Kitabı. İstanbul. İmleç Yayınları. 2010

Yazan
Bu makaleden alıntı yapmak için alıntı yapılan yazıya aşağıdaki ibare eklenmelidir:
"Odaklanmanın Bilimsel Temelleri Üzerine" başlıklı makalenin tüm hakları yazarı Uzm.Psk.Ramazan ŞİMŞEK'e aittir ve makale, yazarı tarafından TavsiyeEdiyorum.com (http://www.tavsiyeediyorum.com) kütüphanesinde yayınlanmıştır.
Bu ibare eklenmek şartıyla, makaleden Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa uygun kısa alıntılar yapılabilir, ancak Uzm.Psk.Ramazan ŞİMŞEK'in izni olmaksızın makalenin tamamı başka bir mecraya kopyalanamaz veya başka yerde yayınlanamaz.
     Beğenin    
Facebook'ta paylaş Twitter'da paylaş Linkin'de paylaş Pinterest'de paylaş Epostayla Paylaş
Yazan Uzman
Ramazan ŞİMŞEK Fotoğraf
Uzm.Psk.Ramazan ŞİMŞEK
İstanbul
Uzman Psikolog
TavsiyeEdiyorum.com Üyesi205 kez tavsiye edildiİş Adresi Kayıtlı
Makale Kütüphanemizden
İlgili Makaleler Uzm.Psk.Ramazan ŞİMŞEK'in Yazıları
► Kişiliğin Psikolojik Temelleri Psk.Halil TÜRKMEN
► Aleksitiminin Kuramsal Temelleri Dr.Psk.Şükriye VAROL
► Depresyon ve Kuramsal Temelleri Dr.Volkan DEMİR
► Öfkenin Temelleri ve Öfke Kontrolü Psk.Berna GÖRGÜLÜ ÇELİK
TavsiyeEdiyorum.com Bilimsel Makaleler Kütüphanemizdeki 19,973 uzman makalesi arasında 'Odaklanmanın Bilimsel Temelleri Üzerine' başlığıyla benzeşen toplam 28 makaleden bu yazıyla en ilgili görülenleri yukarıda listelenmiştir.
Sitemizde yer alan döküman ve yazılar uzman üyelerimiz tarafından hazırlanmış ve pek çoğu bilimsel düzeyde yapılmış çalışmalar olduğundan güvenilir mahiyette eserlerdir. Bununla birlikte TavsiyeEdiyorum.com sitesi ve çalışma sahipleri, yazıların içerdiği bilgilerin güvenilirliği veya güncelliği konusunda hukuki bir güvence vermezler. Sitemizde yayınlanan yazılar bilgi amaçlı kaleme alınmış ve profesyonellere yönelik olarak hazırlanmıştır. Site ziyaretçilerimizin o meslekle ilgili bir uzmanla görüşmeden, yazı içindeki bilgileri kendi başlarına kullanmamaları gerekmektedir. Yazıların telif hakkı tamamen yazarlarına aittir, eserler sahiplerinin muvaffakatı olmadan hiçbir suretle çoğaltılamaz, başka bir yerde kullanılamaz, kopyala yapıştır yöntemiyle başka mecralara aktarılamaz. Sitemizde yer alan herhangi bir yazı başkasına ait telif haklarını ihlal ediyor, intihal içeriyor veya yazarın mensubu bulunduğu mesleğin meslek için etik kurallarına aykırılıklar taşıyorsa, yazının kaldırılabilmesi için site yönetimimize bilgi verilmelidir.


22:56
Top