Savunma Mekanizmaları ve Anksiyeteden Kurtulma
SAVUNMA MEKANİZMALARI
Savunma mekanizmalarının esas işlevi, zihnin zorlanma durumlarında, zihinsel yapının bütünlüğünü ve dengesini sürdürmektir. O halde, normal dışı zihinsel işleyişin belirleyicisi savunma mekanizmalarının kullanılması değildir. İstisnasız her insan, zihinsel yapısının bütünlüğünü korumak ve kendisini dengede hissetmek için savunma mekanizmaları kullanır. Bununla birlikte savunma mekanizmalarının nasıl, ne sıklıkta ve hangi durumlarda kullanıldığı normal dışı işleyişi belirlemekte bir kriter olabilir. Zihinsel aygıt aynı anda birbiri ile bağdaşmayan birçok dürtünün zorlamasıyla karşılaşırsa bu duruma “çatışma” denir. “Çatışma” kavramı aynı zamanda “süperego” istekleri ile “id” istekleri arasındaki uyumsuzluğu ve hatta “id” veya “süperego”nun isteklerinin dış dünya ile uyumsuzluğunu da anlatır. Bu çatışmaların “ego”da yarattığı anksiyete savuma mekanizmalarının yardımıyla giderilir. Şimdi bu savunma mekanizmalarını kısaca anlatmaya çalışalım.
Bastırma
Bastırma, bilinç eşiğine ulaşan uygunsuz uyaran ve düşüncelerin otomatik olarak bilinçdışına sevk edilmesi olarak tanımlanır. Endişe veren, üzen olay veya durumlar bilinçaltına itilir.
Bilinçaltına itilen bu düşüncelerin bilince çıkmaya yönelik yoğun baskılarına karşılık, bunların tamamen bilinçten uzaklaştırılması için ise sürekli enerji harcanır, ‘unutulmuş’ olarak bilinçaltında depolanır. Bu düşünceler isteyerek hatırlanamazlar, ancak rüya şeklinde ortaya çıkarlar.
Yadsıma (İnkar Etme)
Kişinin kendisine acı veren gerçekleri kabul etmeyerek, reddetmesidir.
Kanser olduğunu öğrenen birinin hiç bir şey olmamış gibi davranması, çocukluğunda dayak yiyen bir yetişkinin ilerleyen yaşlarda bunu hatırladığında inkâr etmesi, bir yıl önce eşinden boşanmış birinin eşi varmış gibi onun için alışveriş yapması, evdeymiş gibi ona hediye alması gibi.
Karşıt Tepki Geliştime
Karşıt tepki geliştirme kişinin benliğini korumak amacıyla kullandığı savunma mekanizmalarından biridir. Kişi kendi içindeki bilinçdışı yasak dürtü ve eğilimlerinin tam karşıtı tepkiler göstermekle benliğini savunmaya çalışır. Örneğin; içindeki nefret ve kabalık duygularına karşı kişi kendisini aşırı derecede kibar ve nazik; pislik ve kirlilik eğilimlerine karşı anormal derecede titiz ve temizlik düşkünü olarak gösterir. Başkasına karşı kin duyan biri yine aynı şekilde, bunu örtmek için yapay bir sevgi davranışına bürünebilir. Bu durumda saldırgan ve olumsuz duygular daima bu sevgi örtüsü altında kalır.
Çarpıtma:
Bireyin kendi iç dünyasının gereksinimlerine göre, kendi dışındaki durum ya da süreçleri gerçekçi olmayan bir biçimde değişikliğe uğratmasıdır.
Alkollü bir şekilde hız yaparak araba kullanan kişinin, trafik kazası geçirip yürüyemez hale geldiğinde, durumun nedeni olarak trafik polisinin ve polis kontrolünün eksikliğini ileri sürmesi, yıllardır alkolik olan bir kadının “Kocamın alkolik olduğumu iddia etmek gibi tuhaf fikirleri var.” demesi gibi.
Bireyler bazı duygu, düşünce ve isteklerini gerçekte var oldukları gibi kabul edip sıkıntı ve içsel çatışmalar yaşamamak için farklı hale getirerek sıkıntı yaratmayacak şekilde kabul etmeye çalışır.
Yansıtma :
Kimi duygu, dürtü, gereksinim ya da yaşam olaylarına karşı kişinin kendisini korumak için o duyguyu bastırması yetmez. Bunların dışarıya aktarılıp, yansıtılıp, dışarıdaymış ya da dışarıdan kendisine yöneltiliyormuş gibi algılanması kişinin benliğini savunma mekanizmalarından biridir. Kişinin özürlerini kendisine yakıştıramadığı gibi, bunları başkalarında görmesi de kolaydır. Kendi tembelliğini, kendi kişilik sapkınlıklarını, yadsıyıp başkalarına aktaran, hep başkalarını eleştiren kişi sayısı az değildir. Yansıtma düzeneği ile birey, kendi içinde sakladığı bir dürtüyü başkasında görür ya da başkalarının bu dürtüleri kendisinde gördüğünü zanneder. Örneğin; içinde öfke ve kin olan bir kişi, "Bana kızıyorlar, benden nefret ediyorlar" diye düşünür. Bu tür sanrılar paranoid psikozlarda görülür.
Yansıtmalı Özdeşim :
Yansıtmalı özdeşim narsistik savunma mekanizmalarından biridir. Kişi kendi iç dünyasında kabullenemediklerini, kimlik ve kişilik özelliklerini bir başka kişiye yansıtarak orada görür. Karşı tarafı bu görüntü nedeniyle suçlayarak bunun kendisine ait olmadığı şeklinde bir iddia ile rahatlama yolunu seçer. Karşısındaki insanı kıskanan birey, "O beni kıskanıyor, beni çekemiyor." olarak bu duygusunu ifade eder. Bilinçsiz olarak kullanılan bu savunma mekanizması, bireyin kendi benliğini koruma çabasıdır.
Yüceltme (Sublimasyon):
Kişinin sahip olduğu dürtüleri değiştirerek, sosyal olarak kabul edilebilir bir alanda çaba harcamaya yönelmesi olarak tanımlanan yüceltme savunma mekanizması, doğrudan ve doğal biçimde doyurulmasını toplumun onaylamadığı, fizyolojik ve psikolojik dürtülerin toplumca onaylanacak şekilde biçim değiştirilerek doyurulmasıdır. Çocuklardan pek hoşlanmayan bir öğretmenin disiplin kurulundan sorumlu olması gibi.
Freud’a göre saldırganlık dürtülerini cerrah ya da boksör olarak doyurmaya çalışan kişiler de yüceltme savunma mekanizmasına örnektir. Cerrahlar insanları ameliyat amacı ile kestiğinden dolayı, Freud bu uzmanlık alanının altında saldırganlık içgüdüsü olduğu düşüncesindedir.
Somatizasyon:
Somatizasyon, herhangi bir fiziksel belirti olmadan ağrı, yakınma, sızlama gibi şikayetlerden bulunmadır. Çok stresten baş ağrısının ortaya çıkması gibi.
Mantığa Bürüme (Bahane Bulma):
Mantığa bürüme, neden bulma şeklinde de ifade edilen; bireyin olay veya durumlar karşısında asıl nedeni söylemeyip çeşitli bahaneler uydurmasıdır. YGS ve LYS’de iyi çalışmayıp kötü puan alan birinin, “Üniversite okusam ne olacak, onca okuyup KPSS’ye takılan insan var.” diye düşünmesi, çok beğendiği kıza çıkma teklif edip reddedilen bir gencin: “Aslında iyi arkadaş olacağımızı düşünüyordum ama kendisini pek güzel bulmuyorum” demesi gibi.
Telafi Etme (Ödünleme)
Belli bir alanda başarısızlığın yarattığı eksiklik ve yetersizlik duygularını başka bir alanda başarı sağlayarak ortadan kaldırmadır Örneğin: boyu kısa olduğu için basketbolcu olamayan bir kişinin, çok okuyarak doktor olması.
Ödünlemeye neden olan eksiklik, fiziksel olabileceği gibi, sosyal bir başarısızlıkta olabilir. Örneğin; kız arkadaşlarından ilgi görmeyen bir gencin iyi bir dost olarak her zaman onların yardımına koşması gibi.
Pollyannacılık:
Kişinin karşılaştığı kötü durumlarda “İyi ki daha kötüsü başıma gelmedi.”diye düşünerek mutluluk oyunu oynamasıdır.
Trafik kazasında kolunu kaybeden birinin olsun bi tane daha var demesi, evi soyulan bir kişinin “Cana geleceğine mala gelsin.” demesi gibi.
Özdeşim Kurma:
Bir başka kişiye benzeme, ona özenme şeklinde de ifade edilebilen özdeşim kurma, bireyin iki türlü davranışını içerir: Başka birinin çeşitli özelliklerini ona benzetme amacı ile taklit etme ve başka birinin başarısıyla sanki kendi başarısıymış gibi övünmedir. Bireysel olarak pek dilediğince yaşayamamış nice ebeveynin çocuklarının yaşadıkları veya başarıları aracılığıyla kendi yaşanmamışlıklarını telafi etmeye çalışmaları özdeşim kurmanın en belirgin örneklerinden bir tanesidir.
Kaçma:
Problemi yok sayma, duyarsızlık ve önemsememe olarak da tanımlanabilen kaçma mekanizması kişinin bir problem karşısında, onu çözümlemek yerine tepkisiz kalması ya da vurdumduymaz davranmasıdır. Problem hiç yokmuş, ona ait değilmiş gibi bir davranış söz konusudur.
Yön Değiştirme:
Yön değiştirme, tepkiyi asıl kişiye ya da hedefe değil de başka bir kişi ya da hedefe yöneltmektir. Örneğin: trafikte uzun süre kalarak sinirlenen kişinin işe geldiğinde çalışanları azarlaması, eşine kızan bir adamın elindeki telefonu duvara fırlatması gibi.
Kendine Yöneltme:
Kişinin asıl hedefe yöneltmediği öfkeli ve saldırgan davranışını kendisine yöneltmesidir.
Maçta yenilince rakibine öfkelenen boksörün eve gelince başını duvara vurması gibi.
Düş Kurma:
Hayal kurma olarak da bilinen düş kurma kişinin kendisini olduğu gibi değil, olmasını istediği gibi düşlemesi, gerçekleri hayale dönüştürmesidir.
Hapisteki bir kişinin her gün saatlerce dışarıdaki hayata dair düşler kurarak hapishane hayatıyla baş etmesi, öğretmen olmak isteyen bir kişinin üniversite sınavına hazırlanırken kendisini bir sınıf içerisinde ders anlatıyor gibi hayal etmesi örnek olarak verilebilir.
Gerileme:
Önceki yaşa ait davranışlara geri dönme, yaşına uygun şekilde davranmamadır. Yeni doğan kardeşini kıskanan ilkokul çağındaki bir çocuğun alt ıslatması, problemi ile baş edemeyen bir yetişkinin çocuk gibi tepinerek ağlaması, anne-babası boşanan bir çocuğun bebeksi konuşmaya başlaması, telefonda erkek arkadaşı ile konuşan bir kızın çocuk gibi konuşması örnek olarak verilebilir.
Savunma mekanizmalarının esas işlevi, zihnin zorlanma durumlarında, zihinsel yapının bütünlüğünü ve dengesini sürdürmektir. O halde, normal dışı zihinsel işleyişin belirleyicisi savunma mekanizmalarının kullanılması değildir. İstisnasız her insan, zihinsel yapısının bütünlüğünü korumak ve kendisini dengede hissetmek için savunma mekanizmaları kullanır. Bununla birlikte savunma mekanizmalarının nasıl, ne sıklıkta ve hangi durumlarda kullanıldığı normal dışı işleyişi belirlemekte bir kriter olabilir. Zihinsel aygıt aynı anda birbiri ile bağdaşmayan birçok dürtünün zorlamasıyla karşılaşırsa bu duruma “çatışma” denir. “Çatışma” kavramı aynı zamanda “süperego” istekleri ile “id” istekleri arasındaki uyumsuzluğu ve hatta “id” veya “süperego”nun isteklerinin dış dünya ile uyumsuzluğunu da anlatır. Bu çatışmaların “ego”da yarattığı anksiyete savuma mekanizmalarının yardımıyla giderilir. Şimdi bu savunma mekanizmalarını kısaca anlatmaya çalışalım.
Bastırma
Bastırma, bilinç eşiğine ulaşan uygunsuz uyaran ve düşüncelerin otomatik olarak bilinçdışına sevk edilmesi olarak tanımlanır. Endişe veren, üzen olay veya durumlar bilinçaltına itilir.
Bilinçaltına itilen bu düşüncelerin bilince çıkmaya yönelik yoğun baskılarına karşılık, bunların tamamen bilinçten uzaklaştırılması için ise sürekli enerji harcanır, ‘unutulmuş’ olarak bilinçaltında depolanır. Bu düşünceler isteyerek hatırlanamazlar, ancak rüya şeklinde ortaya çıkarlar.
Yadsıma (İnkar Etme)
Kişinin kendisine acı veren gerçekleri kabul etmeyerek, reddetmesidir.
Kanser olduğunu öğrenen birinin hiç bir şey olmamış gibi davranması, çocukluğunda dayak yiyen bir yetişkinin ilerleyen yaşlarda bunu hatırladığında inkâr etmesi, bir yıl önce eşinden boşanmış birinin eşi varmış gibi onun için alışveriş yapması, evdeymiş gibi ona hediye alması gibi.
Karşıt Tepki Geliştime
Karşıt tepki geliştirme kişinin benliğini korumak amacıyla kullandığı savunma mekanizmalarından biridir. Kişi kendi içindeki bilinçdışı yasak dürtü ve eğilimlerinin tam karşıtı tepkiler göstermekle benliğini savunmaya çalışır. Örneğin; içindeki nefret ve kabalık duygularına karşı kişi kendisini aşırı derecede kibar ve nazik; pislik ve kirlilik eğilimlerine karşı anormal derecede titiz ve temizlik düşkünü olarak gösterir. Başkasına karşı kin duyan biri yine aynı şekilde, bunu örtmek için yapay bir sevgi davranışına bürünebilir. Bu durumda saldırgan ve olumsuz duygular daima bu sevgi örtüsü altında kalır.
Çarpıtma:
Bireyin kendi iç dünyasının gereksinimlerine göre, kendi dışındaki durum ya da süreçleri gerçekçi olmayan bir biçimde değişikliğe uğratmasıdır.
Alkollü bir şekilde hız yaparak araba kullanan kişinin, trafik kazası geçirip yürüyemez hale geldiğinde, durumun nedeni olarak trafik polisinin ve polis kontrolünün eksikliğini ileri sürmesi, yıllardır alkolik olan bir kadının “Kocamın alkolik olduğumu iddia etmek gibi tuhaf fikirleri var.” demesi gibi.
Bireyler bazı duygu, düşünce ve isteklerini gerçekte var oldukları gibi kabul edip sıkıntı ve içsel çatışmalar yaşamamak için farklı hale getirerek sıkıntı yaratmayacak şekilde kabul etmeye çalışır.
Yansıtma :
Kimi duygu, dürtü, gereksinim ya da yaşam olaylarına karşı kişinin kendisini korumak için o duyguyu bastırması yetmez. Bunların dışarıya aktarılıp, yansıtılıp, dışarıdaymış ya da dışarıdan kendisine yöneltiliyormuş gibi algılanması kişinin benliğini savunma mekanizmalarından biridir. Kişinin özürlerini kendisine yakıştıramadığı gibi, bunları başkalarında görmesi de kolaydır. Kendi tembelliğini, kendi kişilik sapkınlıklarını, yadsıyıp başkalarına aktaran, hep başkalarını eleştiren kişi sayısı az değildir. Yansıtma düzeneği ile birey, kendi içinde sakladığı bir dürtüyü başkasında görür ya da başkalarının bu dürtüleri kendisinde gördüğünü zanneder. Örneğin; içinde öfke ve kin olan bir kişi, "Bana kızıyorlar, benden nefret ediyorlar" diye düşünür. Bu tür sanrılar paranoid psikozlarda görülür.
Yansıtmalı Özdeşim :
Yansıtmalı özdeşim narsistik savunma mekanizmalarından biridir. Kişi kendi iç dünyasında kabullenemediklerini, kimlik ve kişilik özelliklerini bir başka kişiye yansıtarak orada görür. Karşı tarafı bu görüntü nedeniyle suçlayarak bunun kendisine ait olmadığı şeklinde bir iddia ile rahatlama yolunu seçer. Karşısındaki insanı kıskanan birey, "O beni kıskanıyor, beni çekemiyor." olarak bu duygusunu ifade eder. Bilinçsiz olarak kullanılan bu savunma mekanizması, bireyin kendi benliğini koruma çabasıdır.
Yüceltme (Sublimasyon):
Kişinin sahip olduğu dürtüleri değiştirerek, sosyal olarak kabul edilebilir bir alanda çaba harcamaya yönelmesi olarak tanımlanan yüceltme savunma mekanizması, doğrudan ve doğal biçimde doyurulmasını toplumun onaylamadığı, fizyolojik ve psikolojik dürtülerin toplumca onaylanacak şekilde biçim değiştirilerek doyurulmasıdır. Çocuklardan pek hoşlanmayan bir öğretmenin disiplin kurulundan sorumlu olması gibi.
Freud’a göre saldırganlık dürtülerini cerrah ya da boksör olarak doyurmaya çalışan kişiler de yüceltme savunma mekanizmasına örnektir. Cerrahlar insanları ameliyat amacı ile kestiğinden dolayı, Freud bu uzmanlık alanının altında saldırganlık içgüdüsü olduğu düşüncesindedir.
Somatizasyon:
Somatizasyon, herhangi bir fiziksel belirti olmadan ağrı, yakınma, sızlama gibi şikayetlerden bulunmadır. Çok stresten baş ağrısının ortaya çıkması gibi.
Mantığa Bürüme (Bahane Bulma):
Mantığa bürüme, neden bulma şeklinde de ifade edilen; bireyin olay veya durumlar karşısında asıl nedeni söylemeyip çeşitli bahaneler uydurmasıdır. YGS ve LYS’de iyi çalışmayıp kötü puan alan birinin, “Üniversite okusam ne olacak, onca okuyup KPSS’ye takılan insan var.” diye düşünmesi, çok beğendiği kıza çıkma teklif edip reddedilen bir gencin: “Aslında iyi arkadaş olacağımızı düşünüyordum ama kendisini pek güzel bulmuyorum” demesi gibi.
Telafi Etme (Ödünleme)
Belli bir alanda başarısızlığın yarattığı eksiklik ve yetersizlik duygularını başka bir alanda başarı sağlayarak ortadan kaldırmadır Örneğin: boyu kısa olduğu için basketbolcu olamayan bir kişinin, çok okuyarak doktor olması.
Ödünlemeye neden olan eksiklik, fiziksel olabileceği gibi, sosyal bir başarısızlıkta olabilir. Örneğin; kız arkadaşlarından ilgi görmeyen bir gencin iyi bir dost olarak her zaman onların yardımına koşması gibi.
Pollyannacılık:
Kişinin karşılaştığı kötü durumlarda “İyi ki daha kötüsü başıma gelmedi.”diye düşünerek mutluluk oyunu oynamasıdır.
Trafik kazasında kolunu kaybeden birinin olsun bi tane daha var demesi, evi soyulan bir kişinin “Cana geleceğine mala gelsin.” demesi gibi.
Özdeşim Kurma:
Bir başka kişiye benzeme, ona özenme şeklinde de ifade edilebilen özdeşim kurma, bireyin iki türlü davranışını içerir: Başka birinin çeşitli özelliklerini ona benzetme amacı ile taklit etme ve başka birinin başarısıyla sanki kendi başarısıymış gibi övünmedir. Bireysel olarak pek dilediğince yaşayamamış nice ebeveynin çocuklarının yaşadıkları veya başarıları aracılığıyla kendi yaşanmamışlıklarını telafi etmeye çalışmaları özdeşim kurmanın en belirgin örneklerinden bir tanesidir.
Kaçma:
Problemi yok sayma, duyarsızlık ve önemsememe olarak da tanımlanabilen kaçma mekanizması kişinin bir problem karşısında, onu çözümlemek yerine tepkisiz kalması ya da vurdumduymaz davranmasıdır. Problem hiç yokmuş, ona ait değilmiş gibi bir davranış söz konusudur.
Yön Değiştirme:
Yön değiştirme, tepkiyi asıl kişiye ya da hedefe değil de başka bir kişi ya da hedefe yöneltmektir. Örneğin: trafikte uzun süre kalarak sinirlenen kişinin işe geldiğinde çalışanları azarlaması, eşine kızan bir adamın elindeki telefonu duvara fırlatması gibi.
Kendine Yöneltme:
Kişinin asıl hedefe yöneltmediği öfkeli ve saldırgan davranışını kendisine yöneltmesidir.
Maçta yenilince rakibine öfkelenen boksörün eve gelince başını duvara vurması gibi.
Düş Kurma:
Hayal kurma olarak da bilinen düş kurma kişinin kendisini olduğu gibi değil, olmasını istediği gibi düşlemesi, gerçekleri hayale dönüştürmesidir.
Hapisteki bir kişinin her gün saatlerce dışarıdaki hayata dair düşler kurarak hapishane hayatıyla baş etmesi, öğretmen olmak isteyen bir kişinin üniversite sınavına hazırlanırken kendisini bir sınıf içerisinde ders anlatıyor gibi hayal etmesi örnek olarak verilebilir.
Gerileme:
Önceki yaşa ait davranışlara geri dönme, yaşına uygun şekilde davranmamadır. Yeni doğan kardeşini kıskanan ilkokul çağındaki bir çocuğun alt ıslatması, problemi ile baş edemeyen bir yetişkinin çocuk gibi tepinerek ağlaması, anne-babası boşanan bir çocuğun bebeksi konuşmaya başlaması, telefonda erkek arkadaşı ile konuşan bir kızın çocuk gibi konuşması örnek olarak verilebilir.
|
Yazan
|
Bu makaleden alıntı yapmak
için alıntı yapılan yazıya aşağıdaki ibare eklenmelidir: "Savunma Mekanizmaları ve Anksiyeteden Kurtulma" başlıklı makalenin tüm hakları yazarı Psk.Dnş.Filiz OKUŞ TEZEL'e aittir ve makale, yazarı tarafından TavsiyeEdiyorum.com (http://www.tavsiyeediyorum.com) kütüphanesinde yayınlanmıştır. Bu ibare eklenmek şartıyla, makaleden Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa uygun kısa alıntılar yapılabilir, ancak Psk.Dnş.Filiz OKUŞ TEZEL'in izni olmaksızın makalenin tamamı başka bir mecraya kopyalanamaz veya başka yerde yayınlanamaz. |
6 Beğeni 
Yazan Uzman
|
Sitemizde yer alan döküman ve yazılar uzman üyelerimiz tarafından hazırlanmış ve pek çoğu bilimsel düzeyde yapılmış çalışmalar olduğundan güvenilir mahiyette eserlerdir. Bununla birlikte TavsiyeEdiyorum.com sitesi ve çalışma sahipleri, yazıların içerdiği bilgilerin güvenilirliği veya güncelliği konusunda hukuki bir güvence vermezler. Sitemizde yayınlanan yazılar bilgi amaçlı kaleme alınmış ve profesyonellere yönelik olarak
hazırlanmıştır. Site ziyaretçilerimizin o meslekle ilgili bir uzmanla görüşmeden, yazı içindeki bilgileri kendi başlarına kullanmamaları gerekmektedir. Yazıların telif hakkı tamamen yazarlarına aittir, eserler sahiplerinin muvaffakatı olmadan hiçbir suretle çoğaltılamaz, başka bir
yerde kullanılamaz, kopyala yapıştır yöntemiyle başka mecralara aktarılamaz. Sitemizde yer alan herhangi bir yazı başkasına ait telif haklarını ihlal ediyor, intihal içeriyor veya yazarın mensubu bulunduğu mesleğin meslek için etik kurallarına aykırılıklar taşıyorsa, yazının kaldırılabilmesi için site yönetimimize bilgi verilmelidir.
