Stres: Sebep ve Sonuçları
Stres bireyin, tehdit edici çevre özelliklerine karşı gösterdiği bir tepki olarak tanımlanmaktadır. Açıkçası stres, bireyle çevresi arasında zayıf bir uyumun varlığını göstermektedir. Çevrenin bireyden aşırı isteklerinin olması ya da bireyin kapasitesinin üstünde istekleri olması, bu durumun nedeni olabilir (Balcı 2000). Yaşamın varlığını tehdit eden her olay strese yol açmaktadır.
Psikolog Selye (1976) stresin üç dönemli bir süreç olduğunu öne sürer.
1.Alarm Tepkisi: İlk dönem alarm tepkisi adını alır. Bu dönemde otonom sinir sistemi gayet faal bir duruma geçer ve salgı bezlerini uyararak kana bol miktarda adrenalin ve onun etkisi altında ortaya çıkan diğer biyokimyasal maddeleri pompalar. Salgıların etkisi altında vücut alarm durumuna geçer ve ortaya çıkacak acil durumlarla uğraşmaya hazırlanır.
2.Direnç Dönemi: Stres veren uyarıcı ya da ortam devam ederse ikinci dönem ortaya çıkar. İkinci basamağa direnç dönemi adı verilir. Bu dönemde, organizma yapmış olduğu alarm tepkisini ortadan kaldırır, stresli ortama “bir tür uyum” yapar ve kandaki biyokimyasal maddeleri geri çeker. Organizma, sanki normal koşullar altında işliyormuş izlenimini verir. Ne var ki, gerçekte organizma yorulmaktadır ve içten içe direncini yavaş yavaş kaybetmektedir.
3.Tükenme Dönemi: Üçüncü basamağı oluşturan tükenme döneminde beden artık stresin baskısına dayanamaz, direncini kaybeder. İlk alarm dönemindeki bazı belirtiler geri döner, hastalıklar ortaya çıkmaya başlar ve bazı durumlarda ölümle sonuçlanır (Cüceloğlu 1996: 321).
Stresin Sebep ve Sonuçları
İnsan stres tepkisini yaşatan durumları esas olarak üç grupta toplamak mümkündür.
1.Fiziki çevreden kaynaklananlar: Hava kirliliği, gürültü, kalabalık, radyasyon, sıcaklık, toz, soğukluk vb.
2.İş veya meşguliyet konusundan kaynaklananlar: Ağır iş, gece işi, aşırı yüklenme, çok hafif iş, zaman baskısı altında çalışma, karar verme güçlükleriyle dolu büyük sorumluluk gerektiren işler, hiçbir şekilde katkı yapmaya imkân bırakmayan işler vb.
3.Psiko-sosyal özelliklerden kaynaklananlar: İnsan hayatında karşılaşılan sosyal stresler üç ana başlık altında toplanabilir.
Günlük stresler; günlük hayatın basit gerilimleridir. Çeşitli durumlarda ve çeşitli olaylar karşısında veya kişilerin birbirleriyle çelişen amaçları, ihtiyaçları sebebiyle ortaya çıkar. İhtiyaç karşılanmayınca, girişim engellenince stres artar. Trafikte sıkışmak, ağlayan bir çocuk, bürokratik bir zorlanma…
Gelişimsel stresler; gelişimsel nitelikteki olayların sebep olduğu streslerdir. Burada söz konusu olan çocuk veya yetişkinin kronolojik durumu ile ortaya çıkan gelişimlerdir. Sosyal alanda çocuğun okula başlaması, yetişkinlikte iş hayatına geçişi vb.
Hayat krizleri niteliğindeki stresler; her hayata başlı başına biçim verecek nitelikteki olayların yarattığı streslerdir. Örneğin ciddi hastalıklar, doğum, aile bireylerinden birinin ölümü, işten çıkarılma vb. kısacası bu tür stresler aile yapısındaki yaşama kalıplarının uğradığı değişikliklerdir (Baltaş ve Baltaş 2004: 59-60).
Çeşitli özellikleri sebebiyle sağlığı tehdit eden ve risk altında bulunan meslekler ise şunlardır:
1.Günlük hayat problemleri ile etkili şekilde başaçıkmayı zorlaştıran meslekler
2.İş üzerinde yeterli kontrol imkânı vermeyen meslekler
3.Fiziki şartları ağır olan meslekler
4.Zaman baskısı, rekabet ve riskle oynamayı gerektiren meslekler (Baltaş ve Baltaş 2004: 62).
Bazı insanlar ise strese daha dayanıklıdırlar. Bu insanları diğerlerinden ayıran özellikleri ise şunlardır:
1.İşlerine ve sosyal hayata daha aktif katılanlar. Yaptıkları işten ve katıldıkları sosyal faaliyetten zevk alanlar.
2.Mücadele ve değişiklikten zevk alanlar.
3.Hayatlarını ve çevrelerindeki şartları kontrol ettiklerine inananlar.
4.Gelecekle ilgili olumlu beklenti içinde olanlar (umut faktörü).
5.Kişiliklerinde hoşgörü ve esneklik faktörünü bulunduranlar.
6.Yakın çevreleriyle olumlu duygusal ilişki içinde bulunanlar (Baltaş ve Baltaş 2004: 63).
insanları rahatsız eden ve yarattıkları zorlamayla, hem günlük hayatın stresleriyle başaçıkmayı zorlaştıran, hem de kendileri bir stres olarak sağlığı olumsuz etkileyen faktörleri şöyle sıralamışlardır:
1. Çok fazla sorumluluk altında olmak.
2. Fiziksel görüntüyle ilgili endişeleri olmak.
3. Yetersiz kişisel enerji.
4. Mesleki ilerleme ile ilgili endişeleri olmak.
5. İş tatminsizliği içinde olmak.
6. Dinlenme ve eğlenceye ayıracak zamanın olmaması.
7. Yapacak çok fazla şeyin olması.
8. Yalnız olmak.
9. Reddedilme korkusu.
10. Hayatın anlamı ile ilgili endişeler (Baltaş ve Baltaş 2004: 64).
Buna karşılık aşağıda sıralanan doyum sağlayıcı yaşantıların insan hayatında bulunmasının, hem bunları yaşamanın yarattığı haz ve keyif açısından, hem de bu keyfin doğurduğu olumlu duygular açısından günlük hayatın stresleriyle başaçıkmayı kolaylaştıracağı söylenmiştir.
1. Eşle iyi ilişkiler içinde olmak.
2. Aile ile birlikte olabilmek.
3. Çocuklarla birlikte olabilmek.
4. Umulmadık zamanda para elde edebilmek.
5. Müzikten zevk almak ve dinleyecek imkana sahip olmak.
6. Sevdiklerini ziyaret edebilmek, telefon ve mektupla arayabilmek.
7. Boş zamanı olmak.
8. İstediklerini yapacak yeterli zamana sahip olmak.
9. Dinlenme ve eğlenceye imkân sağlayacak yeterli paraya sahip olmak (Baltaş ve Baltaş 2004: 64).
Strese karşı verilen tepkiler uzun bir zaman dilimi içinde kronik hastalıkların gelişmesine zemin hazırlar. Bu hastalıklar başağrısı, yüksek tansiyon, kalp rahatsızlıkları gibi bedensel hastalıklar olabildikleri gibi, psikolojik veya zihinsel hastalıklar da olabilir. İnsanlar edinmiş oldukları davranış kalıplarına ve zihinsel özelliklerine göre stres karşısında psikolojik tepki olarak geri çekilme, kabullenme, karşı koyma veya korku, endişe, depresyon gibi duygusal problemler geliştirebilirler. Öte yandan dikkatin azalması, zihni bir konu üzerinde toplama güçlüğü, çeşitli konular arasında ilişki kurma güçlüğü, aşırı unutkanlık, obsesif (takıntılı) düşünceler zihinsel düzeydeki problemlerden bazılarıdır (Baltaş ve Baltaş 2004: 30).
Görüldüğü gibi stresler, çeşitli düzeylerde ortaya çıkmasına zemin hazırladıkları problemlerle, kişinin verimliliğini düşürür, hayattan aldığı zevki azaltır ve yakın çevre ile olan duygusal ilişkilerini zedeler.
Stres altındaki kişide, başa çıkamadığı streslerin biriken ve yoğunlaşan etkileri sonucu davranış düzeyine yansıyan bazı belirtiler gözlenir:
Ø Önemli veya önemsiz, daha önceden kolaylıkla verilebilen kararları vermekte güçlük,
Ø Değersizlik, yetersizlik, güvensizlik ve terkedilmişlik duyguları,
Ø Alışılmış davranış biçimlerinde önemli değişiklik,
Ø En iyi olanı değil, garanti olanı seçmek,
Ø Uygun olmayan durumlarda ortaya çıkan öfke, düşmanlık ve kızgınlık dalgaları,
Ø Sigara ve içki içme eğiliminin artması,
Ø Kişisel hata ve başarısızlıkları sürekli düşünmek,
Ø Aşırı hayal kurmak, sık sık düşünceye dalıp gitmek,
Ø Birlikte olunan kimselere aşırı güven (veya güvensizlik),
Ø Alışılmıştan daha titiz veya işin gerektirdiğinden daha fazla çalışmak,
Ø Konuşma ve yazıda belirsizlik ve kopukluk,
Ø Nispeten önemsiz konularda aşırı endişelenme veya tam tersine gerçek problemler karşısında ilgisizlik ve kayıtsızlık,
Ø Sağlığa aşırı ilgi,
Ø Uyku bozukluğu (zor uyuma veya gece boyu sık sık uyanma),
Ø Ölüm ve intihar fikirlerinin sık sık tekrarlanması.
Psikolog Selye (1976) stresin üç dönemli bir süreç olduğunu öne sürer.
1.Alarm Tepkisi: İlk dönem alarm tepkisi adını alır. Bu dönemde otonom sinir sistemi gayet faal bir duruma geçer ve salgı bezlerini uyararak kana bol miktarda adrenalin ve onun etkisi altında ortaya çıkan diğer biyokimyasal maddeleri pompalar. Salgıların etkisi altında vücut alarm durumuna geçer ve ortaya çıkacak acil durumlarla uğraşmaya hazırlanır.
2.Direnç Dönemi: Stres veren uyarıcı ya da ortam devam ederse ikinci dönem ortaya çıkar. İkinci basamağa direnç dönemi adı verilir. Bu dönemde, organizma yapmış olduğu alarm tepkisini ortadan kaldırır, stresli ortama “bir tür uyum” yapar ve kandaki biyokimyasal maddeleri geri çeker. Organizma, sanki normal koşullar altında işliyormuş izlenimini verir. Ne var ki, gerçekte organizma yorulmaktadır ve içten içe direncini yavaş yavaş kaybetmektedir.
3.Tükenme Dönemi: Üçüncü basamağı oluşturan tükenme döneminde beden artık stresin baskısına dayanamaz, direncini kaybeder. İlk alarm dönemindeki bazı belirtiler geri döner, hastalıklar ortaya çıkmaya başlar ve bazı durumlarda ölümle sonuçlanır (Cüceloğlu 1996: 321).
Stresin Sebep ve Sonuçları
İnsan stres tepkisini yaşatan durumları esas olarak üç grupta toplamak mümkündür.
1.Fiziki çevreden kaynaklananlar: Hava kirliliği, gürültü, kalabalık, radyasyon, sıcaklık, toz, soğukluk vb.
2.İş veya meşguliyet konusundan kaynaklananlar: Ağır iş, gece işi, aşırı yüklenme, çok hafif iş, zaman baskısı altında çalışma, karar verme güçlükleriyle dolu büyük sorumluluk gerektiren işler, hiçbir şekilde katkı yapmaya imkân bırakmayan işler vb.
3.Psiko-sosyal özelliklerden kaynaklananlar: İnsan hayatında karşılaşılan sosyal stresler üç ana başlık altında toplanabilir.
Günlük stresler; günlük hayatın basit gerilimleridir. Çeşitli durumlarda ve çeşitli olaylar karşısında veya kişilerin birbirleriyle çelişen amaçları, ihtiyaçları sebebiyle ortaya çıkar. İhtiyaç karşılanmayınca, girişim engellenince stres artar. Trafikte sıkışmak, ağlayan bir çocuk, bürokratik bir zorlanma…
Gelişimsel stresler; gelişimsel nitelikteki olayların sebep olduğu streslerdir. Burada söz konusu olan çocuk veya yetişkinin kronolojik durumu ile ortaya çıkan gelişimlerdir. Sosyal alanda çocuğun okula başlaması, yetişkinlikte iş hayatına geçişi vb.
Hayat krizleri niteliğindeki stresler; her hayata başlı başına biçim verecek nitelikteki olayların yarattığı streslerdir. Örneğin ciddi hastalıklar, doğum, aile bireylerinden birinin ölümü, işten çıkarılma vb. kısacası bu tür stresler aile yapısındaki yaşama kalıplarının uğradığı değişikliklerdir (Baltaş ve Baltaş 2004: 59-60).
Çeşitli özellikleri sebebiyle sağlığı tehdit eden ve risk altında bulunan meslekler ise şunlardır:
1.Günlük hayat problemleri ile etkili şekilde başaçıkmayı zorlaştıran meslekler
2.İş üzerinde yeterli kontrol imkânı vermeyen meslekler
3.Fiziki şartları ağır olan meslekler
4.Zaman baskısı, rekabet ve riskle oynamayı gerektiren meslekler (Baltaş ve Baltaş 2004: 62).
Bazı insanlar ise strese daha dayanıklıdırlar. Bu insanları diğerlerinden ayıran özellikleri ise şunlardır:
1.İşlerine ve sosyal hayata daha aktif katılanlar. Yaptıkları işten ve katıldıkları sosyal faaliyetten zevk alanlar.
2.Mücadele ve değişiklikten zevk alanlar.
3.Hayatlarını ve çevrelerindeki şartları kontrol ettiklerine inananlar.
4.Gelecekle ilgili olumlu beklenti içinde olanlar (umut faktörü).
5.Kişiliklerinde hoşgörü ve esneklik faktörünü bulunduranlar.
6.Yakın çevreleriyle olumlu duygusal ilişki içinde bulunanlar (Baltaş ve Baltaş 2004: 63).
insanları rahatsız eden ve yarattıkları zorlamayla, hem günlük hayatın stresleriyle başaçıkmayı zorlaştıran, hem de kendileri bir stres olarak sağlığı olumsuz etkileyen faktörleri şöyle sıralamışlardır:
1. Çok fazla sorumluluk altında olmak.
2. Fiziksel görüntüyle ilgili endişeleri olmak.
3. Yetersiz kişisel enerji.
4. Mesleki ilerleme ile ilgili endişeleri olmak.
5. İş tatminsizliği içinde olmak.
6. Dinlenme ve eğlenceye ayıracak zamanın olmaması.
7. Yapacak çok fazla şeyin olması.
8. Yalnız olmak.
9. Reddedilme korkusu.
10. Hayatın anlamı ile ilgili endişeler (Baltaş ve Baltaş 2004: 64).
Buna karşılık aşağıda sıralanan doyum sağlayıcı yaşantıların insan hayatında bulunmasının, hem bunları yaşamanın yarattığı haz ve keyif açısından, hem de bu keyfin doğurduğu olumlu duygular açısından günlük hayatın stresleriyle başaçıkmayı kolaylaştıracağı söylenmiştir.
1. Eşle iyi ilişkiler içinde olmak.
2. Aile ile birlikte olabilmek.
3. Çocuklarla birlikte olabilmek.
4. Umulmadık zamanda para elde edebilmek.
5. Müzikten zevk almak ve dinleyecek imkana sahip olmak.
6. Sevdiklerini ziyaret edebilmek, telefon ve mektupla arayabilmek.
7. Boş zamanı olmak.
8. İstediklerini yapacak yeterli zamana sahip olmak.
9. Dinlenme ve eğlenceye imkân sağlayacak yeterli paraya sahip olmak (Baltaş ve Baltaş 2004: 64).
Strese karşı verilen tepkiler uzun bir zaman dilimi içinde kronik hastalıkların gelişmesine zemin hazırlar. Bu hastalıklar başağrısı, yüksek tansiyon, kalp rahatsızlıkları gibi bedensel hastalıklar olabildikleri gibi, psikolojik veya zihinsel hastalıklar da olabilir. İnsanlar edinmiş oldukları davranış kalıplarına ve zihinsel özelliklerine göre stres karşısında psikolojik tepki olarak geri çekilme, kabullenme, karşı koyma veya korku, endişe, depresyon gibi duygusal problemler geliştirebilirler. Öte yandan dikkatin azalması, zihni bir konu üzerinde toplama güçlüğü, çeşitli konular arasında ilişki kurma güçlüğü, aşırı unutkanlık, obsesif (takıntılı) düşünceler zihinsel düzeydeki problemlerden bazılarıdır (Baltaş ve Baltaş 2004: 30).
Görüldüğü gibi stresler, çeşitli düzeylerde ortaya çıkmasına zemin hazırladıkları problemlerle, kişinin verimliliğini düşürür, hayattan aldığı zevki azaltır ve yakın çevre ile olan duygusal ilişkilerini zedeler.
Stres altındaki kişide, başa çıkamadığı streslerin biriken ve yoğunlaşan etkileri sonucu davranış düzeyine yansıyan bazı belirtiler gözlenir:
Ø Önemli veya önemsiz, daha önceden kolaylıkla verilebilen kararları vermekte güçlük,
Ø Değersizlik, yetersizlik, güvensizlik ve terkedilmişlik duyguları,
Ø Alışılmış davranış biçimlerinde önemli değişiklik,
Ø En iyi olanı değil, garanti olanı seçmek,
Ø Uygun olmayan durumlarda ortaya çıkan öfke, düşmanlık ve kızgınlık dalgaları,
Ø Sigara ve içki içme eğiliminin artması,
Ø Kişisel hata ve başarısızlıkları sürekli düşünmek,
Ø Aşırı hayal kurmak, sık sık düşünceye dalıp gitmek,
Ø Birlikte olunan kimselere aşırı güven (veya güvensizlik),
Ø Alışılmıştan daha titiz veya işin gerektirdiğinden daha fazla çalışmak,
Ø Konuşma ve yazıda belirsizlik ve kopukluk,
Ø Nispeten önemsiz konularda aşırı endişelenme veya tam tersine gerçek problemler karşısında ilgisizlik ve kayıtsızlık,
Ø Sağlığa aşırı ilgi,
Ø Uyku bozukluğu (zor uyuma veya gece boyu sık sık uyanma),
Ø Ölüm ve intihar fikirlerinin sık sık tekrarlanması.
|
Yazan
|
Bu makaleden alıntı yapmak
için alıntı yapılan yazıya aşağıdaki ibare eklenmelidir: "Stres: Sebep ve Sonuçları" başlıklı makalenin tüm hakları yazarı Uzm.Psk.Şahin UÇAR'e aittir ve makale, yazarı tarafından TavsiyeEdiyorum.com (http://www.tavsiyeediyorum.com) kütüphanesinde yayınlanmıştır. Bu ibare eklenmek şartıyla, makaleden Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa uygun kısa alıntılar yapılabilir, ancak Uzm.Psk.Şahin UÇAR'ın izni olmaksızın makalenin tamamı başka bir mecraya kopyalanamaz veya başka yerde yayınlanamaz. |
11 Beğeni 
Yazan Uzman
|
stres yönetimi, stresde kazanç, yitim stresi, ölüm stresi, iş stresi, iş doyumu, stres, stres nedir, stresin sonuçları, stresin sebepleri, stresin nedenleri, stres tepkileri
Sitemizde yer alan döküman ve yazılar uzman üyelerimiz tarafından hazırlanmış ve pek çoğu bilimsel düzeyde yapılmış çalışmalar olduğundan güvenilir mahiyette eserlerdir. Bununla birlikte TavsiyeEdiyorum.com sitesi ve çalışma sahipleri, yazıların içerdiği bilgilerin güvenilirliği veya güncelliği konusunda hukuki bir güvence vermezler. Sitemizde yayınlanan yazılar bilgi amaçlı kaleme alınmış ve profesyonellere yönelik olarak
hazırlanmıştır. Site ziyaretçilerimizin o meslekle ilgili bir uzmanla görüşmeden, yazı içindeki bilgileri kendi başlarına kullanmamaları gerekmektedir. Yazıların telif hakkı tamamen yazarlarına aittir, eserler sahiplerinin muvaffakatı olmadan hiçbir suretle çoğaltılamaz, başka bir
yerde kullanılamaz, kopyala yapıştır yöntemiyle başka mecralara aktarılamaz. Sitemizde yer alan herhangi bir yazı başkasına ait telif haklarını ihlal ediyor, intihal içeriyor veya yazarın mensubu bulunduğu mesleğin meslek için etik kurallarına aykırılıklar taşıyorsa, yazının kaldırılabilmesi için site yönetimimize bilgi verilmelidir.
